C. Cornelii Taciti opera omnia

341쪽

AGRICOLA.

rum statuit exscindere A se suisque orsus, primam domum suam coercuit quod plerisque haud minus arduum est, quam provinciam regere. Nihil per libertos servosque publicae rei non studiis

privatis, nec ex commendatione, aut precibus centurionum milites adscire, sed optimum quemque fidelissutium putare : omnia scire, non omnia exsequi parvis peccatis veniam, magnis severitatem Commodare nec poena semper, sed saepius paenitentia contentus esses ossiciis Madministrationibus

potius non peccaturos praeponere, Uam damnare, cum peccas ent. Frumenti, tributorum auctionem aequalitate munerum mollire, circumcisis,

quae in quaestum reperta, ipso tributo gravius tolerabantur : namque per ludibrium adsidere clausis horreis, emere ultro frumenta, ac vendere pretio cogebantur: devortia itinerum longinquitas regionum indicebatur, ut civitates a proximis hibernis in remota, avia deserrent, donec, quod omnibus in promptu erat, paucis lucrosum fieret. XX. HAEc primo statim anno comprimendo, egregiam famam paci circumdedit quae vel incuria, vel tolerantia priorum, haud minus quam bellum timebatur. Sed ubi aestas advenit, contracto exercitu, mulius in agmine, laudare modestiam, disjectos cocrcere : loca castris ipse capere, aestuaria ac silvas ipse praetentare nihil

interim apud hostes quietum pati, quominus subi-

342쪽

334 CORNELII A cIT Itis excursibus popularetur atque ubi satis term . erat, parcendo rursus inritamenta pacis ostentare.

Quibus rebus multae civitates, quae in illum diem ex aequo egerant, datis obsidibus, iram posuere,& praesidiis castellisque circumdatae, tanta ratione

curaque, ut nulla ante Britanniae nova pars inlacessita transierit.

XXI. Erat EN hiems saluberrimis consiliis absumpta namque ut homines dispersi ac rudes, eoque bello faciles, quieti otio per voluptates adsuescerent horiari privatim, adjuvare publice, ut templa, sora, domus exstruerent, laudando promptos,in castigando segnes cita honoris aemulatio pro necessitate erat. Jam vero principum filios liberalibus artibus erudire, cingenia Britannorum studiis Gallorum anteferre, ut qui modo linguam Romanam abnuebant, eloquentiam concupiscerent inde etiam habitus nostri honor, frequens toga paullatimque discessum ad delinimenta vitiorum, porticus ti balnea, conviviorum elegantiam : idque apud imperitos humanitas' vocabatur, cum pars servitutis emi. XXII. TERT ius expeditionum annus noVa gentes aperuit, vastatis usque ad Taum aestuario nomen est nationibus qua formidine territi hostes, quamquam conflictatum saevis tempestatibus exercitum, lacessere non ausi ponendisque insuper castellis spatium fuit. Adnotabant periti, non ali-

343쪽

AGRICOLA.

ii ducem opportunitates locorum sapientius legisses nullum ab Agricola positum castellum aut vi hostium expugnatum, aut pactione ac fuga desertum. Crebrae eruptiones: nam adversus moras

obsidionis, annuis copiis firmabantur: ita intrepida ibi hiems, sibi quisque praesidio, irritis hostibus, eoque desperantibus, quia soliti plerumque damna aestatis hibernis eventibus pensare, tum aestate atque hieme juxta pellebantur. Nec Agricola umquam per alios gesta avidus intercepit: seu centurio, seu praefectus, incorruptum facti testem habebat. Apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur : ut erationis comis, ita adversus malo injucundusci ceterum ex iracundia nihil supererat secretum .silentium ejus non timeres: honestius putabat offendere, quam odisse. XXIII. QuARTA aestas obtinendis, quae percurrerat, insumpta ac si virtus exercituum Romani nominis gloria pateretur, inventus in ipsa Britannia terminus. Nam Clota, Bodotria, diversi maris aestibus per immensum revectae, angusto terrarum spatio dirimuntur : quod tum praesidiis firmabaturi atque omnis propior sinus tenebatur, summotis velut in aliam insulam hostibus. XXIV. Qui NTo expeditionum anno, nave prima transgressus, ignotas ad id tempus gentes crebris simul ac prosperis proeliis domuit eamque

partem Britanniae, quae Hiberniam aspicit, copiis

344쪽

s36 C. CORNELII TACITI instruxit, in spem magis, quam obdormidinem et

squidem Hibernia, medio inter Britanniam atque Hispaniam sita, mallico quoque mari opportuna, valentissimam imperii partem magnis invicem usibus miscuerit. Spatium ejus, si Britanniae comparetur, angustius nostri maris insulas superat. Solum caelumque, cingenia cultusque hominum haud multum a Britannia disserunt melius aditus portusque per commercia, negotiatores cogniti. Agricola expulsum seditione domestica unum ex regulis gentis exceperat, ac specie amicitiae in occasionem retinebat Saepe ex eo audivi, legione una & modicis auxiliis debellari obtinerique Hiberniam posse. Idque etiam adversus Britanniam profuturum, si Romana ubique arma, Qvelut e

conspectu libertas tolleretur. XXV. CETERUM aestate, qua sextum ossicii annum inchoabat, amplexus civitates trans Bodotriam sitas, quia motus universarum ultra gentium,

.infesta hostili exercitu itinera timebantur, PortUs classcte exploravit quae ab Agricola primum adsumpta in partem virium, sequebatur egregia specie, cum simul terra, simul mari bellum impelleretur, ac saepe iisdem castris pedes, equesque, nauticus miles, mixti copiis & laetitia sua quisque

facta, suos casus attollerent ac modo silvarum ti montium profunda,' modo aempestatum ac

fluctuum adversa, V hinc' terrain hostis,' hinc

345쪽

AGRICOLA.

auctus Oceanus' militari jactantia compararentur. Britannos' quoque, ut ex captivis audie-hatur visa classis obstupefaciebat, tamquam, aperto maris sui secreto ultimum victis perfugium clauderetur. ' Ad manus, arma conversi Caledoniam incolentes populi, paratu magno majore fama, uti mos est de ignotis, oppugnasse ultro,' castella adorti, metum, Ut provocantes, addiderant: regrediendumque citra Bodotriam .excedendum potius, quam pellerentur, ignavi specie prudentium admonebant:

cum interim cognoscit, ' hostes pluribus agminibus inrupturos.' Ac ne superante Umero,

peritia locorum circumiretur, diviso, ipse in

tres partes exercitu incessit.

XXVI. Quo ubi cognitum hosti, mutato repente consilio, universi nonam legionem, ut maxime invalidam, nocte adgressi, inter somnum ac trepidationem caesis vigilibus inrupere. Iamque in ipsis castris pugnabant, cum Agricola, iter hostium ab exploratoribus edoctus, Qvestigiis insecutus, velocissimos equitum peditumque adsultare tergis pugnantium jubet, mox ab universis adjici clamorem is propinqua luce fulsere signa ita ancipiti malo territi Britanni & Romanis redit animus ac securi pro salute, de gloria certabant: ultro quinetiam erupere .fuit atrox in ipsis portarum angustiis proelium, donec pulsi hostes utro.

346쪽

s38 C. CORNELII A cITI que exercitu certante, his, ut tulisse opem, illis, ne eguisse auxilio viderentur quod nisi paludes e silvae fugientes texissent, debellatum illa victoria

seretis

XXVII. Cusus constantia ac fama ferox exercitus, ' nihil virtuti suae invium penetrandam Caledoniam, inveniendumque tandem Britanniae terminum, continuo proeliorum cursu,' semetant atque illi modo cauti ac sapientes, prompti post eventum ac magniloqui erant iniquissima haec bellorum conditio est prospera omnes sibi vindicant, adversi uni imputantur. At Britanni non virtute, sed occasione Marte ducis rati, nihil ex adrogantia remittere, quominus juventutem armarent, conjuges ac liberos in loca tuta transserrent, coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum sancirent atque ita inritatis utrimque animis dis

XXVIII. EADEM testate cohors Usipiorum, per Germanias conscripta, in Britanniam transmissa, magnUm ac memorabile facinus ausa est occiso centurione ac militibus, qui ad tradendam disciplinam immixti manipulis, exemplum Wrectores habebantur, tres liburnicas, adactis per vim gubem natoribus, ascendere is uno remigrante, suspectis duobus eoque intersectis, nondum vulgato rumore, ut miraculum provehebantur mox hac atque ili

rapti, & cum plerisque Britannorum, Q desen -

347쪽

tium, proelio congressi, ac saepe victores, aliquando

pulsi, eo ad extremum inopiae venere, ut infirmissimos suorum, mox sorte ductos vescerentur atque

ita circumvecti Britanniam, amissis per inscitiam regendi navibus, pro praedonibus habiti, primum

a Suevis, mox a Frisiis intercepti sunt ac fuere, quos per commercia venumdatos .in nostram usque ripam mutatione ementium adductos, indicium tanti casus inlustravit. Initio aestatis Agricola, domestico vulnere ictus, anno ante natum filium amisit. Quem casum neque, ut plerique fortium virorum, ambitiose, neqiae per lamenta rursus ac maerorem muliebriter tulit: in luctu hellum inter remedia erat.

XXIX. Io 1 Tu praemissa classe, quae pluribus locis praedata, magnum, incertum terrorem faceret, expedito exercitu, cui ex Britannis sortissimos, longa pace exploratos addiderat, ad montem Grampium pervenit quem jam hostes insederant. Nam Britanni, nihil fracti pugnae prioris eventu, ultionem aut servitium exspectantes, tandemque docti, commune periculum concordia propulsandum, legationibus, foederibus omnium civitatum vires exciverant. Jamque super triginta millia armatorum aspiciebantur,is adhuc adfluebat omnis juventus,, quibus cruda ac viridis senectus, clari bello, ac sua quisque decora gestantes: cum inter plures duces virtute & genere praestans,

348쪽

s C. CORNELII TACITI

nomine Calgacus, apud contractam multitudinem, proelium poscentem, in hunc modum locutus fer

tur.

XXX. svoτ1ΕNs causas belli necessitatem nostram intueor, magnus mihi animus est, hodiernum diem, consensumque vestrum, initium libertatis totius Britanniae fore. Nam Muniversi servitutis expertes, .nullae ultra terrae, a ne mare quidem securum, imminente nobis classe Romana ita proelium atque arma, quae sortibus honesta, eadem etiam ignavis tutissima sunt. Priores pugnae, quibus adversus Romanos varia fortuna certatum est, spem ac subsidium in nostris manibus habebant quia nobilissimi totius Britanniae, eoque in ipsis penetralibus siti, nec

servientium litora aspicientes, oculos quoque a contactu dominationis inviolatos habebamus. Nos terrarum ac libertatis extremos, recessus ipse ac sinus famae in hunc diem defendit: nunc terminus Britanniae patet atque omne ignotum

pro magnifico est. Sed nulla a ultra gens, nihil nisi fluctus & saxa, infestiores Romani: quorum superbiam frustra per obsequium modestiam estu gerisci raptores orbis, postquam

cuncta vastantibus defudre terrae, mare scrutantur: si locuples hostis est, avari si pauper, ambitiosi quos non oriens, non occidens, satiaverit soli omnium, opes atque inopiam Pari

349쪽

AGRIco LA. 343 affectu concupiscunt: auferre, trucidare, rapere falsis nominibus, imperium atque ubi solitudinem faciunt, pacem appellant.' XXXI. α1ΗΕRos cuique ac propinquos suos natura carissimos esse voluit: hi per delectus, alibi servituri, auferuntur conjuges sororesque etsi hostilem libidinem effugiant, nomine amn rim atque Misitum polluuntur. Bona fortu- nasque in tributum egerunt in annonam fmmentum corpora ipsa ac manus, silvis ac paludibus emuniendis, inter verbera ac contumelias, conterunt. mala servituti mancipia semel veneunt, atque ultro a dominis aluntur Britannia servitutem suam quotidie emit, quotidie pascit. Ac sicut in familia recentissimus quisque servorum, conservis ludibrio ex sic in hoc orbis terrarum vetere famulatu, novi nos viles in excidium petimur. Neque enim arva nobis, aut metalla, aut portus sunt, quibus exercendis reservemur. Virtus porro ac ferocia subjectorum ingrata imperantibus is longinquitas ac secretum ipsum, quo tutius, eo suspectius. Ita sublata spe veniae, tandem sumite animum, 'tam quibus salus, quam quibus gloria carissima est Trinobantes, femina duce, exurere plOniam, expugnare castra, ac, nisi felicitas in so- cordiam vertisset, exuere jugum potuere nos integri .indomiti,, libertatem non in prae-

350쪽

C. CORNELII A cITI

sentia laturi, primo statim congressu non osten- damus quos sibi Caledonia viros seposuerit' VXXXΙΙ AK eamdem Romanis in bello virtutem, quam in pace lasciviam adesse creditis' Nostris illi dissensionibus ac discordiis clari, vitia

hostium in gloriam exercitus sui vertunt qUem contractum ex diversissimis gentibus, ut secundae res tenent, ita adversae dissolvent nisi si Gallos, fi in Germanos Q pudet dictu Britannorum plerosque, licet dominationi alienae sanguinem commodent, diutid tamen hostes quam servos, fide affectu teneri putatis metus cierror est, infirma vincula caritatis quae ubi removeris, qui timere desierint, odisse incipient omnia victoriae incitamenta pro nobis sunt nullae Romanos conjuges accendunt nulli parentes fugam exprobraturi sunt aut nulla plerisque patria, aut alia est paucos numero circum trepidos ignorantia, caelum ipsum, ac mare silvas, ignota omnia circumspectantes, clausos quodammodo ac vinctos dii nobis tradiderunt. Ne terreat vanus aspectus, Mauri fulgor atque argenti, quod neque tegit, neque vulnerat. In ipsa hostium acie inveniemus nostras manus: agnoscent Britanni suam causam recordabuntur

Galli priorem libertatem : deserent illos ceteri Germani, tamquam nuper Usipi reliquerunt. Nec quidquam ultra semidinisci vacua casi