De vita et moribus Julii Agricolae et De Germania: Agricola and Germania;

101쪽

AGRICOLA. 21ii Seeundae res tenent, ita adversae dissolvent nisi si Gallos set Germanos set pudet dictu Britannorum lerosque liose dominationi alienae sanguinem Conmodent, diutius tamen hostis quam servos, fide et adfeetu teneri putatis. Metus a terror sunt infirma vinela caritatis 5 quae ubi removeris, qui timere uesierint, odisse Deipient.

Omnia vietoriae inditamenta pro nobis Sunt nullae Romanos Oniuge necendunt, mili parente fugΛm exprobraturi sunt aut nulla plerisque patria aut alia est. Paveo numero, trepidos ignorantia, caelum ipsum ae 10 mare et Silvas, ignota Omnia cireumSpeetantis, ClauSOS quodam modo ac vinetos di nobis tradiderunt. Ne terreat anus adspeetus et auri fulgor atque argenti, quod neque tegit neque vulnerat. In ipsa hostium acie in-VeniemUS OStra manus. Adgnoseent Britanni suam 15

causam, reeordabuntur Galli priorem libertatem deserent illos eteri Germani, tam quam nuper Usipi reliquerunt. Ne quidquam ultra formidinis vaeua eastella, Seniani coloniae, inter male parentis et iniuste imperantis aegra munieipia et diseordantia. Hi dux, hic exeruitus 20 ibi tributa et metalla et ceterae Servientium poenae, quRS

in aeternum perferre aut statim uiolae in hoc campo est. Proinde ituri tu auten et maiores vestro et OSterOS cogitate.'Speech of Ayricola. 33. Xeepere orationem alaeres et, ut barbaris moris, 25 cantu fremituque et clamoribus dissonis. Iamque agmina et armorum fulgore audentissimi uiusque proeursu simul instruebatur aetes, eum Agristola quamquam laetum et Vix munimentis coeroitum militem Oeendendum adhu ratus, ita disseruit Septimus annus est, Conmili 30

102쪽

22 CORNELII TACITItoneS, e quo Virtute et auspieiis imperii Romani, fido atque opera nostra Britanniam ViciStis. Tot expeditionibus, tot proeliis, seu fortitudine a versus hostis seu

patientia a labore paene adverSucisSam rerum naturam opus fuit, neque me militum neque os uois paenituit. Ergo egreSSi ego Veterum legatorum, O priorum Xeroi- tuum torminos, finem Britanniae non fama ne rumore, sed castris et armis tenemus inventa Eritannia et subnota Equidem Saepe in agmine, uni VOS nlude mon-

10 tesque se flumina fatigarent fortissimi cuiusque Oees audiebam quando dabitiir hostis quando ' animus

veniunt, e latebris suis X trusi, et Vota virtusque in aperto, Omniaque prona Vietoribus atque eadem violis adversa. Nam et superasse tantum itineriS, SilVa evn-15 Sisse, transisse aestuaria ut tirum ne decorum in frontem, item fugientibus periculosissima quae hodie prosperrima sunt; neque enim nobi aut Oeorum eadem notitia aut onmeatuum ea em abundantia, Sed manus se arma et in his omnia. Quod ad se adtinos, iam ri-20 dem mihi deerotum est neque Xeroitus neque dueis terga tuta esse. Proinde et honesta morS, turpi vita potior, et inuolumitas a deuiis eodem Oeo sita Sunt ne inglorium fuserit in ipso terrarum a naturae fine cecidisse.'34 Si novae gentes atque ignota eie eonStitiSSet,

25 aliorum exercitu in exemplis vos hortarer nunc VeStra decora recensete, Vestro Ooulos interrogate. Hi sunt quo proximo anno unam legionem furto noetis adgressos

clamore debellastis; hi eterorum Britannorum fugaeissimi ideoque tam diu superstites Quo modo silvas sal-30 usque penetrantibus fortissimum quodque animal contra ruere, paVida et inertia ipso agminis sono pellebantur,sio aderrimi iritannorum iam prideri meoiderunt, reli-

103쪽

AGRICOLA. 23quus S nulnerit ignavorum et metuentium. Quo qiuod tandem invenistis, non restiterunt, sed deprehensi sunt; ΠΟViSsimae re et extremus metus corpora defixere in his

vestigiis, in quibus pulchram et Spectabilem victoriani ederetis. Transigite eum expeditionibus, imponite quin bquaginta annis magnum diem, adprobat rei publicae numquam exercitui imputari potuisse aut moras belli aut causas rebellandi.'

35. Et adloquente adhuc Agriuola militum ardor eminebat, et finem orationis ingens lauritas consecuta est 30 statimque ad arma discursum. Instinctos ruentisque ita disposuit, ut peditum auXilia, quae et milium erant, mediam aciem firmarent, equitum tria milia Ornibus adfunderentur. Legiones pro vallo Stetere, ingens Vietoriae dessus citra Romanum Sanguinem bellandi, et auxilium 15 si pellerentur Britannorum acies in peetem simul ac terrorem editioribus Ossis constiterat ita ut primum agmen in aequo, ceteri per dolive iugum Onexi velut insurgerent media campi ovinnarius ques trepitu aediscursu complebat. Tum Agriuola superant hostium 20 multitudine veritus, ne in frontem simul et latera suorum pugnaretur, diduotis Ordinibus, quamquam porrectioraules futura erat et arcessendas plerique legiones admonebant, promptior in spem se firmus adversis, dimisso equo pedes ante veXilla constitit. 2536. e primo Congressu eminus certabatur; simulque constantia, simul arte Britanni ingsentibus gladiis se brevibus caetris missilia nostrorum vitare Vel Xeutere, atque ipsi magnam vim telorum superfundere, nono Agricola

Batavorum cohortes tris a Tungrorum duas cohortatus m

104쪽

24 CORNELII TACITI

est, Ut rem ad imorOne a manu ndducerent; quod et

ipsis vetustate militiae exercitatum et hostibus inhabile,

parva Seuta et enormi gladios gerentibus jam Britannorum gladii sine uerone Omplexum armorum et in arto pugnam non tolerabant. Igitur ut Batavi miseere ictus, ferire umbonibus, Ora fodere, et Stratis qui in aequo adstiterant, erigere in colli aciem Oepere, deterae Ο- hortos aemulatione et impetu OniSae proXimo quoSque caedere: ne plerique semineo e aut integri festinatione 10 victoriae relinquebantur. Interim equitum turmae, ut fugere covinnarii, peditum Se proelio miscuere. Et quamquam reuentem terrorem intulerant, densis amo hostium

agminibus et inaequalibus Oeis haerebant minimeque' aequa nostris iam pugnae facies erat, eum ' aegre clivo 1 instantes simul equorum corporibus impellerentur ac Saepe agi currus, exterriti Sine rectoribus equi, ut quemque formido tulerat, transverSo aut Obvios ineursabant. 37. Et Britanni, qui adhue pugnae eXperte Summa Ollium insederant et pauoitatem nostrorum Vnoui Sperne-20 bant, degrodi paulatim et oircumire terga instentium coeperant, ni id ipsum veritu Agricola quattuor equitum alas, ast subita belli retentas, venientibus Opposuisset, quantoque feroetus adcurrerant, tanto aerius pulsos in

fugam disiecisset Ita consilium Britannorum in ipsos

25 Versum tranSVeetneque praecepto duci a fronte pugnantium alae aversam hostium autem inVasere. Tum Vero pat0ntibus lovis grande et atro speetaeullam : sequi, Vulnerare, apere, atque eosdem oblatis alii trucidare. Iam hostium, prout cuique ingenium erat, catervae armatorum a paucioribus terga praeStare, quidam inerme ultro ruerea se morti offerre. Passim arma et corpora et laceri artus et cruenta humus et aliquando etiam victis ira

105쪽

AGRICOLA. 25 Virtusque. Postquam silvis adpropinquaverunt, identidem primos sequentium incauto oonleoti et locorum gnari circumveniebant. Quod ni frequens ubique Agricola validas et expeditas coli ortis indaginis modo, et sicubi artior erant, partem equitum dimissis equis, simul 5 rariores Silvas equitem ei Sulla re iuSSisSet, coeptum aliquod vulnus o nimiam fidueiam foret. Ceterum ubi compositos si mi ordinibus equi rursus Videre, in fugam

tantes, rari et vitabundi in vicem longin 1 in atque avia 10 petiere. Finis sequendi nox et satietas fuit. Capsa hostium nil deuem milia nostrorum trooenti soXaginta 000iduro, in quis Aulus Attious, rase foetus oliortis, iuVenili ardor ut 0rodia equi hostibus inlatus. 38. Et nox quidum gaudio praedaque laeta vietoribus 15Britanni palantes mixtoque Virorum mulierumque lora tu trahere Vulneratos, voeares integros, deserere domos Dper iram ultro inoondere, ligere latebras et statim relinquere. Dii se re in ieem Consilia ali liin, dein separare; aliqua usto frangi adspectu ignorum uorum, Sael ius On reditari fisquo oonstabat saevisse quosdam in Oniuges a liberos, tamquam misererentur. Proximus dies faelem vietoria latius apparuit vastum ubique Silentium, secretioolles, fumantia prouul edita, nemo Xploratoribus Obvius.

Quibus in omnoni partem dimissis, ubi cinoorta fuga 25 Vestigia neque usquam conglobari hostes comportum et 0Xaeta iam insestato spargi bellum nequibat). in finis BOrostorum exseruitum sedueit Ibi acceptis obsidibus, praefeet classis uiroumvehi Britanniam praeeipit. Datae ad id vires, et praeeesserat terror. Ipse pedite atque 30 equites lento itinero, quo novarum gentium animi ipsa transitus mora terrerentur, in hibernis locavit. Et simul

106쪽

26 CORNELII TACITI classis secunda tempestate a fama Trucculensem portum tenuit, unde prOXim Britanniae litore lecto omni redi

eris.

Recal of Agricola. 39. Huno rerum cui Sum, quamquam nulla Verborum

iactantia epistulis Agriuolae uotum, ut Domitian moris erat, fronte laetus, eetore DXiuS Xeepit. Inerat Onscientia serisui fuisse nuper falsum e Germania triumphum, empti per Conmercia, quorum habitus et erines

in captivorum Speciem formarentur, i nune Verum mag-1 namque victoriam tot milibus hostium caesis ingsenti fama celebrari. Id sibi maximo formidolosum, privati hominis nomen Supra prinoipi adtolli frustra studia fori toivilium artium ecus in silentium aeta, si militarem

gloriam alius oeuparet cetera utoumque facilius dis-15 simulari, ducis boni imperatoriam Virtutem esse. Talibus euris exercituS, quodque Saevae cogitationis indicium erat, secreto suo Satiatus, Optimum in praesentia Statuit reponere odium, done impetus famae et favor Xeroitus languesceret: nam etiam tum Agricola Britanniam obti-20 Debat.

40. Igitur triumphalia Ornamenta et iubistris statuae honorem et quidquid pro triumpho datur, multo Verborum honore cumulata deuerni in senatu iubet addique insim per Opinionem, Suriam provinoiam Agricolae destinari 25 vacuam tum morte Atilii Rufi consularis et maioribus reservatam. Credidere plerique libertum ex secretioribus ministeriis missum ad Agricolam Odiuillos, quibus ei Suria dabatur, tuli SSe eum praecepto ut, si in Britannia foret, traderentur eumque libertum in ipso freto euani30 obvium Agricolae, ne adpellato quidem eo ad Domiti.

107쪽

AGRICOLA. 27ΛIII in retilenSSe, Sive Verum Stud, Sive ex ingenio principis fietunt ne conlpositium est. Tradiderat interim Agricola Successori Suo provinciam quietam tutamque. Ac ne notabilis celebritate et frequentia Occurrentium introitus esSet, Vitat amicorum Ostiei noctu in urbent, noctu in Palatium, ita ut praeeeptum erat, Venit eXceptuSque brevi osculo et nullo sermone turbae Servientium inmixtus sest. Ceterum uti militare nomen, grave inter tiOSOS, aliis virtutibus temperaret, tranquillitatem atque otium ponitus hauSit, ultu mollieus, sermone uellis, uno aut 10 alter amicorum omitatus, adeo ut plerique, quibu magno viros er ambitionem neStimare O est, Vis adSpectoque Agriuola quaererent famam paue inferpretarentur.

41. Crebro per eos dies apud Domitianum absens necusatuS, abSen abSolutus est. Causa perieuli non crimen uultum aut querella laesi cuiusquam, Sed infensus virtutibus priueeps et gloria Viri a pessimum inimicorum genus, laudantes. Et ea inseeuta Sunt rei publica tempora, quae sileri Agrieolam non inerent tot Xeroitus in Moesia Daciaque et Germania se Pannonia temeritato 20 aut per ignaViam ducum amissi, tot militaros viri eum

tot cohortibus expugnati set apti; sed iam de limito imperii et ripa, sed de hibernis legionum et possessione

dubitatum. Ita cum clamna damnis continuarentur atque omnis annus funeribus et ladibus insigniretur, posce 25batur ore Vulgi dux Agriuola comparantibus eunetis vigorem et constantiam et X psertum belli animum cum inertia et formidine ceterorum. Quibus sermonibus satis oonstat Domitiani quoque auris Verberatas, dum Optimus quisque libertorum amore et fide. 0ssimi malignitate et 30

108쪽

28 P. CORNELII TACITI livore pronum deterioribus principem exstimulabant. Sic Agricola simul suis virtutibus, simul vitiis aliorum in

ipsam gloriain praestes agebatur. 42 Aderat iam annus, quo proeonsulatum Afristae et 5 Asia sortiretur, et ouiso Civica nuper eo Agricolae consilium deserat ne Domitiano exemplum. Oeessero quidam cogitationum principis periti, qui iturusne esset in provinciam ultro Agricolam interrogarent. A primo occultius quietem et Otium nudare, O Operam Silam 10 in adprobanda Xeusatione Offerre, OStremo non iam obscuri suadentes simul terrentesque pertraxere ad Domitianum. Qui paratus simulatione, in adrogantiam compositus, et audiit prece Se Xeu Santi et, cum Inuisset, agi ibi gratia passus est, ne erubuit senesidii 15 invidia. Salarium tamen roeonsulare Solitum offerri et quibusdam a Se pSo concessum Agri 'ola non dedit, sive offensus non petitum, SiVe e consolentia, ne quod Vetuerat videretur emisse. Proprium humani ingonii est disso quem lapsoris Domitiani Vero natura prae-20 eops in iram, et quo ObSeurior, eo inreVoeabilior, moderatione tamen prudentiaque Agricola leniebatur, quia non contumaeia neque inani notation libortatis famam fatumque proVoenbat Sciant, quibus moris est inlidita mirari posse etiam Sub malis Principibus magnos viros 25 esse, obsequiumque ne modestiam, si industria a vigor adsint, eo austis escendere, quo plerique per abrupta, sud in nullum rei publieae Sum, ambitiosa morte

inclaruerunt. Myri Gu's Death 93 A. D. .

43. Finis vita pius nobis uotuosus, amieis tristis, 30 extraneis etiam ignotisque non sino eura fuit Vulgus

109쪽

AGRICOLA. 29 quoque et hic aliud agens populus et Ventitavere ad

domum et per fora et ireulo locuti sunt; ne quisquam audita torte Agrieolae aut laetatus est aut statim oblitus. Augebat miserationem OnStans rumor Veneti Ointorceptum nobis nihil Omperti, quod firmare ausim. Ceterum per omnem Valetudinem eius crebrius quam ex more principatuS, per nuntios Visentis et libertorum primi se medieorum intimi venere, sive cura illud sivo inquisitio erat. Supremo quidem die momenta ipsa defieisentis per dispositos cursores nuntiata Constabat, 10 nullo credent si accelerari quae tristis audiret. Specium tamen doloris animi vultu que prae se tulit Sestim rus iam odii set qui fauilius dissimularet gaudium quam

metum. Satis constabat leoto testamento Agriuolae, quo Oheredem Optimae uxori et piissima filia Domitia-15num Soripsit laetatum eum Velut honore iudieioque. Tam aesta et conrupta men adsiduis adulationibus erat, ut neseiret a bono patre non seribi heredem nisi malum principem.

Resections on the opportunenes of his eath.

44. Natus erat Agricola Gaio Caesar tertium consule mIdibus Iuniis exeossit quarto et quinquagesimo anno, ducimo Kalendas Septembris Conlega Priseoque consulibus. Quod si habitum quoque eius posteri nOseere Velint, deesentior quam sublimior fuit nihil motus in vultu,

gratia ris supererat. Bonum virum faeile rederes 25 magnum libenter. Et ipse quidem, quamquam testio in spatio integra aetatis ereptus, quantum ad gloriam, longissimum aevum peregit opimus nimiis non gaudebat, poeiosne non contigerant. Quippe et vera bona quae in virtutibus sita sunt, impleverat, et Onsuliari ne H

110쪽

30 P. CORNELII TACITI triumphalibus ornamentis praedit quid aliud adstrupro fortuna poterat, filia atque uxore superstitibus 7 potest viduri tiam beatus ineo imi dignitate, florente fama, salvis adfinitatibus et amicitiis futura effugisse. Nam sicut o non leuit durare in hane beatissimi adduli

lucem a prinoipem Traianum Videre, quod augurio votisque apud nostras auri ominabatur, ita festinata mortis grande solacium tulit evasisse postremum illud tempus, quo Domitianus non an per intervalla a Spiramenta 10 temporum, est continuo et velut uno ictu rem publieam exhausit. 45. Non vidit Agricola obsessam curiam et clausum armis senatum et eadem Strage tot consularium caedes,

tot nobilissimarum feminarum exilia et fugas Una ad-15 huc vietoria Carus Metius ensebatur et intra Albanam arcem sententia Messalini Strepebat et Massa Basebius

nondum reu erat mox Ostrae uxor Helvidium in carcerem manus; DOS RUriel RUStieique ViSus nos.

innocenti sanguine Senedio perfudit Nero tamen sub-20 traxit eulos suos iuSSitque celera, non peetaVit praecipua sub Domitiano miseriarum pars erat istere et adspiei, cum suspiria nostra SubSeriberentur, cum denotandis tot hominum palloribus sussideret saevus ille vultus et rubor, quo Se Contra pudorem muniebat.

25 Tu vero felix, Agricola, non vitae tantum claritate, sed etiam opportunitate mortis. Ut perhibent qui interfuerunt novissimis Sermonibus tuis, constans et libens fatum excepisti tamquam pro virili portione innocentiam principi donaros Sed niihi illaeque eius ira030 ter acerbitatem parentis relisi auget maeStitiam quod