Helvetia antiqua et nova, seu Opus Describens Helvetiam ...

51쪽

DE HELVEτ1 q. Div Is Io NE 1 iisque Byris amnis, a meridie totam dextram Lemani ripam ab oriente fl. Sanam & Aro- Iam ad Tilae, vel potius Telete ut exactis annotat D. Hermannus Comis s. Generat. Beria )usq; confluentem: ex illius nominis reliqui js restant oppidum S: Bu. Urba , qua de re jam monuimus, ut&de vitiosa quorundam pronuntiantium, Verbi genus pro usi genuι, lectione: multa Caesaris exemplaria hac in parte cor-rii pia esse censent Rhenanus & Cluverius. Sequioribus vero staculis, chm Helvetia in Imperatorum aIiorumque Regum potestatem concederet, pars una, modo Rhoetiae, modo Germaniae , pars altera Sequanite & Burgundiae attributa est, tur jam cap. i. ostensium. Hodie

Helvetia a plerisque Geographis in quatuor parres aut tractus Germanis inem dictos) distinguitur videlicet in tractum sven

& Turgoviensem, vulgo 'dilrgoivis Sinalerianam Helvetiae divisonem hoc typo adumbravimus , dc eX D. Hottingero amplificavimuS.

52쪽

CAPIT IV.

De Helvetiae qualitate .

S Equitur nunc, ut hoc capite, secundum

eam, qua nobis proposuimus, methodum de Hel vetite qualitate agamus, de qua locu furis distinguenda sunt loca. Helvetia enim partim montibus, partim vallibus , partisnetiam locis planis constat. Montana loca quod attinet, non eadem est ubique foecunditas: Summa enim Alpium jugarat ait Poly b. h b. a.

tum propter locoruin aspe1itatem , tum quia nives altae premini terram gelu, ct perpetuo pene rigore eon sirime, tantum abest, ut ab hominibus colautur, fit nullum quidem vestigium extot hominum. Sed audiendus quoque Strabo lib. .. Per tota Alpium montana tumuli sunt tenestres, bonae capaces cultura, ct valles bene condita, major tamen pars, maximὸ circa vertices seritis e st is instita fera, ob artis colendi imperitiam s quod de antiquis intelli

genii una ct Ob asperitatem terrae. Quamvis ergo maximam partem Helvetia montosa sit, non tamen propterea sterilis omnino censenda est: videntur quidem montes esse naturae verrucae & tubera, ubera tamen sunt fluentia lacte, neque suis carent commodis. Abundant

armentis nulli bi majoribus , vatijq; generis ferarum & volucrium carnibus: vix alibi tam tam optimi butyri & casei copiam, quantam

53쪽

TABELLA DE HELVEΤIAE DIVISIONE.

l gos nonnulli ver itius Ni in unam I eivitatem perpetuo coluerunt 'scedere:

latona, vel iem poris quo uit pagus

As 3 Λ sangallens s Tigui nos. Lucernates. sciitios. 51Glaro-l nenses pei petuo iure libertatis defensores, & Coenobii advo-l eaio, insiluit. A. C. i s 1. secundo superiorum socii de conscedera-. Quidam sic t dii, habent

comune cum maxima Helvetioru pat-Quidam sis, e- letale tantum is ed' haheni, cum quibus l

ti G t Luia oppidum Tigurinis, pernensibus, Lucernatibus, stillii Tumni & Glaionens bus sit foederam . A. C. 1 4 ue AE otio M scedus 1 aperius seu Canum A. C. a b . 5e kegus Domus Dei 14s s. septena pagis prioribus. a. L s s a A N i & eorum Epit opus aeterno μμα IM sc ae se iuncti fuerunt r. pernensibus, 44 3. a. Cum VII pagis religioni Romana iantum addictis sanno 1, 33. u hii s r ura primam habuit, cum Helvetiis societatem circa A. C. 1 6 . a. A. C. iueo h. ius civitatis a Basiliensibit, a cepit. 3. cum X 111 pagis cedus iniit circa A. 1111. 4. Ilo die reformata inquatuor e Vitatu scedere potis imum gaudet g υ M s N s G s, Bernensibus pii mo scedere conglutinati sunt. A. C. 1 m. di posea .iteium aliquoties, iis , dum tangem A. C, i 36 . civitatis iure utiliaque cci aluerunt ut ait D. N ttinger Oe , , 11 e 1s tintehae Inestierisbus. 1 He nati sim. Fry bilineas bus & salo olensibus ecitis pactis conjungebantur, hodie pretiliariter Bernensibus obstringuntur. g N s v A primo foedus cum Fryburgens biis percussit. A. isos. Secundo cum Aetnatibus. A. i 1 2 1. de ad I 6. Terito eum Tigurinis. A. 11 8 4. rettio prae- s.cturis Helia vetiorum imperio sibi cti , quae sedistingui possunt, ut 4

Alit sint,

quae communiter, quamvistion sem per eoAdjure, a Φmajori Cantonia

parte re- .

.praefecturae. L Is A sititiis S Glaionensibus, menaeum de Castra Rhauica, vulgo Casieleia.

id quae a quibus

A peto l Clangi sonum. hetissim l ΕsQhalenium di Urba.& Fry--sebvvariuetibiligiti . non est in toto ina visum, scut caeterae tresburgen- l praefecturae praece gentes, quia superioritas, Appellationes, iussibus, 4. i erimitiale eonstituito legum ti ulla ρegalia 1nsolide ad Berna L ira spectavi, ut monet D. Η an. I.

CAP. IV.

54쪽

DA HELvgτ in au ALITATA IS In Helvetiae montibus reperias. Loquitur Plinius lib. X I. cap. q. t. de diversis caseorum generibuS, qui tuo tempore ex Alpibus afferebantur, & aliquo erant in pretio; sed hodie Helveria omnes , in caseorum copia , bonitate & diversitate regiones superat: Et si igitur non multa terrae semina mandent Helve- iij montani , unde tamen vivant commode, satis liabent: Sic enim Quadus ait. Nelveti, armeritis abundant, unde ipsis annonafacilitas, quam augent renatio stequens, aucupium siligulare, pisca tio diti sima, O c. Imo sitos caseos vicinis suis

communicanr, maxime Grueriani, qui artem caseariam apud Lugdunenses exercens. Qualis sit Helveticorum monti Una pro VentUS,

ostendit Oswaldus Molitor in pane g. Glar. postquam enim mentionem fecit pinguissimorum Alpium , pratorum, & armentorum per tres menses in illis pascentium, addit;

Serum inde, calleus, butyrum, aliaqi laclaria tanta suut copia, ut non tam Helvetia ijs rebus expleatur, quam finitimae quaeque natioues. Transvel untur namque in Sueviam, ultra Iura moutem, in Italiam, multaq; alia loca. stque tam ingens redit pecunia, ut viae credi psit. Istred mihi compertum ex vi ηtibobus stuctum annuum se centum coronatorum,

praetersiumptum omnem , quem in familiam famuIosct fumu l. istribueris. Omitto faturam copiosi mami lac se liquidum se concretum, quuque ex la-Ete adhuc alia consciuntur cibaria in quotidianumi sum B n Quam

55쪽

IO HELvETIA ANTIQuΑ ΕΤ Nou A. Quamvis autem Caesar Helvetiae agrorum tribuat bonitatem, olim ramen non ita, ut hodie cultam fuisse credibile est: Helvetiorum enim hodiernorum improbus labor omnem terrae sterilitatem vincit, obsita fermi: maxima istius regionis pars sylvis quondam fuit; xariores hodie sinat: quin etiam incolet in illis, multis In locis, evellendis laborant atq; li gna arida & cespites comburunt, unde sce-cundum sit solum. Sicut Helvetiae plana agris frumenti, sill-ginis, hordei, avenae, pi siorum, fabarum,&c. feracibus , 8c pratis herbas magna luxurie

producentibus ornantur ; ita colles vineta

plurimis in locis habent, nulli bi vini magis feracia quod alicubi generosum satis est, maximam tamen partem austerum, sed de his opportunius in speciali Iocorum descriptio ne. Annotare tantum juvat opinionem illorum, qui ad Probi usq; tempora in Gallia Ma cata, non in caeteris Galliis vitem solum fuisse

Iutant; sed hoc Plini j, de varijs Galliae vitius, inter alias de Rhoeticis, loquentis testimonio refutatur. Sua quidem aetate Diodorus in Gallia Comata nullum nasci vinum so Iere aflirmat. Caesar lib. . belli gas. Suevos Germaniae, Nervijs Galliae temperantia pares facit. Vinum sinquit )ad se omnino importari

non sinunt, quod ea re ad laborem ferendum remo

Iescere homines atque esseminari arbitrarentur. Unde ergo

56쪽

DE Hstv ΕΥΙΑ. QuΑLITATE Ellde ergo in Gali ias, Helvetiam, Germaniamq; vites adductae 8 Certe ut Italia ex Graecia vi tes habuit, ita ex Italia reliquae Europae regiones habuerunt, si solam excipias Hispaniam : imo si Plinio credimus lib. XII. cap. i. Elico Helvetius faber ex Italia primus in Galliam ficus siccas, & uvas, oleum ac Vinum attulit; atque haec prima fuit occasio invadendi Italiam Gallis Sc Helvetijs oblata, ut Vult idem Plinius. Varios quin etiam fructus Helveticum so-

turn producit, non quidem mala medica limonia, Assyria aut Aurantia, neque olivas,&c. Sed cotonea, persica, armeniaca, imo Scpunica aliaque diversi generis, ut & pyra,me-spila,c rasia, amarylla, pruna, amygdala, nuces auellanas, castaneas, corna, glandeS,&c.

nec non etiam cucumereS, melones, cucurbi

tas, rapa , pastinacas , raphanos, brassicas, crambas, cepas, allia,&c. Quibusdam in locis etiam scus & crocum. Metalla quod attinet, iis prorsus non caret Helvetia , non aurum aut argentum fert, ut quaedam ali te Europae regiones, ferri fodinas habet, cujus quidem maximus est in natura

usus, de quibus dam Valles re fodinis vide Munst. lib. 3. Nihil hic dicturi sumus de seris noxiis, LIrsis, Lupis, Vulpibus,&c. Nihil de

venatione cervorum, Ieporum, a prorum, caprearum,&c. Nihil de aucupio perdicum, co-

57쪽

rum, Carpionum , percarum, anguillarum, salmonurn, rin cartam, cancrorum,&c.

Quibusdam ventis obnoxia est Helvetiam aXime occidentalibus & septentrionalibus, qui quandoque maxima cum vi , arborum eradicatione, & aedificiorum mina bacchantur, sicut apparuit anno hujus taculi quadragesimo quinto ; UI 1. Id. Sept. Admirandum quoddam de quodam vento refert Frey. D. M. in admir. Gall. his verbis cap. 2. Ventus meridionalis in minore Burgundia , qua jam Helvetia est praesiertim uranientis: Omnia siccat se sierenat s quod Austro non est familiare) reltina nocte viriditatem arboribus assert, uvis vero maturitatem colore mutato di, aliquando summos tantum persat montium apices, ita ut omnia vernent, dum

palles nivibus sunt oppletis imae: eo furore stirat . ut tecta aedibus auferas integra: Nemo interea excitat ignem, quia fumis nullam permittit egre sum. Praecipue verb venti septentrionales ordinarij su nt, unde hyberno tempore frigida satis eji Helvetia, sed aere puro & salutat, si paludosa quaedam excipias doca, gaudet: Unde propterea optimis Europae regionibus adcensenda; quare mirii non est, eam esse fertilissimam hominum genitricem quanta enim horninum multitudine ipsa terra semper abundaverit, eta eo colligere licst, quod antio ut C.

58쪽

simis temporibus, non ob agrorum sterilitateria, sed propter terrarum angustias Helvetij in Germanicum solum sint transgressi. Deinde etiam cum Cimbrico bello, duorum pago rum incolae excisi sui sient; tamen quadraginta non amplius annis post, in tantum rursus eXcreverunt numerum, ut pro hominum multitudine, teste Caesare , &pro belli atque sortitudinis gloria , angustos se habere sines arbitrarentur , ideoque ad occupandum totius Galliae Celticae imperium suis finibus eNirent. Superioribus quoque saeculis cum inter Gallos & Hispanos ob Mediolanensem Ducatum lis estet. , Helvetis modo ad triginta, modo ad quadraginta millium numerum in Italiam non semel descenderunt, ut testantur Iovii & Guicci ardini Italorum hi istorix nimb, ut supputavit quidam, Italia ab anno Christi p . ad is 2ῖ. eX sola Helvetia de conside ratis vicinis , subsidiarios habuit milites

IῖTOO . quorum non pauci fame, serro, peste interierunt; referente D. Hottingero. In his denique ultimis bellis maximus fuit in Gal-1 ijs numerus eorum ε

De monte Dra.

OLI pedam in senere de regionis adjunctis vidimus : succedunt partes , clam B l terra,

59쪽

Quoniam vero Helvetia altissima est totius Europae regio, exinde eam inter montes sitam constat: & revera montos a magis est quam plana: inter celeberrimos autem tota

Europ3, montes sunt, Iura & AlpeS, quos Helvetia maximam sibi partem vendicat. De Iura hoc capite agemus. Hujus Caesar, Pilianius Varijs locis, alitq; qua implurimi scriptota

res meminerunt. A Ptolomaeo Ioue crasci,

communiter Iura ii minatur. Hodie pro Iocorum ratione accolis alijs atq; alijs nominibus desii gnatur, uti videbimus. si ritur, utrum Germaniae an Galliae mons si cev. sendus' Respondet Merula parr. 2. lib. 3.ca P.AE . Olmi fere totus Galliae, cum Belgicae accenseretur Helvetia, magna hodie eae parte Germaniae. Caesar lib. i. illum inter Sequanos o Helvetios, Strabo lib. .. in Sequanis e se la ram, qui

eos ab Helvet ijs distinguat, affirmant. Nos hodie sitae longitudinis respectu totum fere

Helvetior tribuimus. Porrigitur enim ejus

1ongitudo ab oppido Vualtshuto, in Rauco rum finibus ubi e regione Vualtshuti Arola se Rheno miscet, ad Rhodani Clusam usq; , non procul a GeneVa, ubi illius desinit longitudo, quae ejusmodi fuit, ut illius incolae, referente Mercatore , a Germanis Ioummon dicti sunt int.

60쪽

Da Mourg Ju A asAlii volunt montem Iuram incipere in Pa-go Tigurino apud oppidum Negetis pera i &inde sub nomine lagerberq per obliquum tra-itum maden Versius, vi etfeldent Allini Inali,&-usq; pertingere : ut annor. D. mu leticis praestantiis. Tigurinorum Antistes, Ut longus est lite mons,' ita quoq; altus, multis & ingentibus saxis subnixus, imo altissimum vocat Cassiar lib. I. non tamen ubiq; aequalis altitudo, pro varia enim locorum ratione, modo hic deprimitur, modo alibi attollitur. Sic S. Claudi j oppidum versius ejus altitudo, e longinquo satis cernitur. Sic brachium, quod te Basileam versus extendit MBlouuen dicitur , non parum in altitudine &asperitate crescit, quousq; Dei spergum veneris , ubi rursus in planitiem diducitur: ulterius Bellelae monasterium Versius progredi cndo rursus crescit, ac deinde iterum unius milliari j spatio evanescit: hinc iterum saxosum horrendumq; montis jugum ab oriente in occasium extenditur, quod pervium fecisse Caesarem Munsterus scribit lib. 3. Varia, uti iam annotavimus, pro locorum diversitate accipit nomina. Haud procul arce IIa urgensi

prope oppidum Uriit i Post bergi audit a pagoae et ii qui cum alijs multis, montis pedi al-

Iocatus est. Munst. lib. I. Malum montem dictum volunt quidam, quod dissicilis satis sic, B s praecer