Helvetia antiqua et nova, seu Opus Describens Helvetiam ...

71쪽

36 HELVETIA ANTIQuA ET Nou A. De Alpium latitudine. Latitudinem Alpium quod attinet, non minor est Authorum variatio, sicut resert Plinius ibidem. Cornelius Nepos in latitudine centum milliaria habere, Lipitis vero tria stadiorum millia, dicunt. Hac in re consulendi Polybius lib. a. Strabo lib. .. alijq;. Notandum obiter, Alpium nomine, omnes fere minores intelligi montes, qui prope Alpes hinc inde surgunt, unde pro locorum diversitate, non eadem

semper est latitudo: sic inter Italiam & Germaniam Alpium latitudo maior est, quam in ter Galliam 8c Italiam. De Alptam Altitudine.

De Alpium quoque altitudine serras reci procari video. Altas cum experientia multi agnoscunt, sic Catullus canit. Sive trans alsas gradietur Alpes. Et Silius Italicus lib. g. ut earum exprimat

altitudinem, posta coelosaxa, vacat: imo nus quam tam profundum esse mare, ut non Alpes tantum in caelum attollantur, ait. Quantum tartareus regni pallentis hiatus Ad manes imos, ath at Uagna paludis A supera tellure patet: tam longa per auras igitur tellus, ct coelum intercipit umbra. Legendus quoque, super hac re apud Strabonem Polybius.Alpes caelo vicinas vocatPlatinas in vita Pst a. Scribit Tabarella de reg. aeri S. c. g.

72쪽

Ds ΑΓ pigus IM GENERE. 37 in Uro Patavino, ib per totam diem habui ab erusereuissimi ni, sed insta circiter medium montis videbam nubes, quae me vi flave vallitum prohibebant. Hesperi autem postquam de illo monte desceudi, inveni factam eo die, in infera parte magnam pluviam, cum

In montis cacumine nihil pluisset. Idem sibi per Alpes, & Apenninum iter facienti accidis lere fert Piccoloniineus de meteor. cap. I. Sed haec

consideratio parvi est momenti, ad ostendendam Alpium altitudinem, cum hoc etiam in minoribus montibus stipe contingat. Rese runt quampi urimi historici, este monteS, C. quorum verticibus, interposito brevi tempore, solis occasus & ortus videri post unt; quod etiam in sumi nis Alpium cacuminibus contingit. Quidquid sit, nos cum Sirulero'ali js asserimus, Alpium montes, omnium totius Europae ma Simo , atque altissimos esse, quam vis id de Pyrenaeis in ontibus, in Hispanico Ur-met Appianus. Vertini quidem, parem non esse ubique altitudinem, qua incipiunt, humilio .ies sunt, qua finiuntur, mitescunt, intermediar Alpes plerisq; locis altio sessunt. Solimis Vesuo monti, unde Padus oritur, maXima altitudinem tribuere Videtur, eundem ex per ut is num inter Alpium juga nominans. L pontiaeue Alpes fiuin mas esse volunt alij, hoc argumento, quod inde ex monte Adula, in

omnes orbis plagas, nobilissimi Europae fluvii oriantur & defluant, sed idem in alijs quo-

73쪽

38 Η svATIA ANTIQUA ET NOVA que montibus cerni, ostendit Simisi, coni. δεA . Rhaeti suas Alpes omnium altissimas csse contendunt. Mela lib. 3. Montium alti filii Tauras se Rhetico, ni si quorum nomina vix e t eloquiore Romano. Vallesiani in suarum gratiam, superioribus litem movere non vererentur. Nos eas Alpes alijs altiores esse credimus, quarum cacumina semper nivibus candent,

quasq: cum Polybio lib. 3. Infames stigoribus alpes; vel cum Justino hi sior. lib. 24. intrictu sct stlore intractabilia loca , aut cum Silio i ib. 3.

clausas viribus rupes, & hyemis, tempestatum ventorumq; domum, nominare licet: Illae enim ad media aeris regione magis accedunt,

unde ut alijs frigidiores, ita &altiores fiant. Non hic moramur, quod de Olympo Solinus refert, aram in ejus cacumine JOVi dicatam clie, cuius altaribus si qua de eXtis inserantur, nec difflari ventosis spiritibus, nec pluvijs dilui, sed volvente altero anno, cujusmodi rei icta suerint, ejusmodi reperi ri; literasq; in cinere scriptas usq; ad alteram anni cerem Oniam permanere, clim haec poetica figmenta

redoleant.

De Alpium admirandis. ULI periori capite Alpium ομωνυμι ,

74쪽

Dg AL piuM ADM ANDI s. δ' i υμαν, ε misy γίαν, longitudinena, latitudinem, & altitudinem vidimus: Praeter cunda vero nobis non videntur quaedam de Alpibus memoratu digna. Nonne harum altitudo stupenda animos nostros percelleret ' Numquid illarum longitudo latissim. diffusa, in sui admirationem raperet Quis

non miretur, quibus standamentis tanta moles nitatur, aut in quem usium altissima haec juga natura extulerit' Nonne aspicientibus vicina illa caelo cacumina, egregias illas naturae pyramides, vastaq; orbis amphitheatra, aliquis stupor incuteretur ' Quis non alpestrium itinerum dissicultates & pericula cernen S, eX- pavesceret ' Nos Alpes, avium diversarum caveam, Variarum serarum receptaculum, fossilium multorum fodinam, armentorum pAscua, piscium vi Varium, apum alveare, fontium fluviorumq; matrem, tempestatum prognostica, hominum seminarium, affluentemq; Iacte & melle terram, nominare possumus.

Sed in sipeci quaedam Alpium admiranda vi

deam US.

Memorabile ac mulis populis ignotona,

quod maxime verno tempore, in I Ud4rum Ar

boribus Alpium declivi accidit, cum liquς- scunt Sc emolliuntur nives; xunc enim levi de causa conglomeratae eX alto nives decidunt, quae ubi propter volui magnitudinem simul subsistere non spontani,hinc indo diffunduntur,

75쪽

ή o HsLvETIA AN ΤIQUA ET Nou A, ita ut quidquid fuerit obvium, secum abripiat, & ad imos montium pedes deferat. Rhaeti Labinas, fine dubio a labet tilo; Germani corrita pia voce Lauririnen, & Helvetij gal. linguae L νant te, au Valantae, ὶ valle quod conglomeratae illae nives, in valle S us , a sium mi S m0ntium jugis decidant) vocant. Sed de his f

Reperiuntur in Alpibus induratae glacies, crystallum referentes , de cujus ortu dissentiunt Authores : vehementiore gelu fieri ex nive vel glacie author est Plinius lib. 3 . cap. a. Succum intra terram condensatum statuit Agricola lib. Q f . prior tamen amplectenda sententia videtur. Non tantum id nomen postulat, sed& loci natales, invenitur enim in iis ubi hybernae nives sunt, in Alpium adeo inviis, ut plerumq; fune pendenteS eum attrahant, sicut ait Irestonus, in sua Thaumat. Hat. pag. I st. Duorum generum crystalli in Alpibus reperiri docent Manst. cosin. lib. 3. θ Siniter. desi. Vall. lib. I ct cons. de sip. Primum genus est cau-didum & pellucidum, illudq; praestantissimum ; Alterum subobscurum, nonnunquam crocei, aut alterius coloris, quandoq; Purpurascens ; unde a quibusdam pro Amethys logemma Venditur.

Diversa autem est harum crystallorum ni

gnitudo,

76쪽

DA AL 1 uri ADMIRANDIS . Ignitudo, ferunt enim aliquando integras & non Vitiatas ponderis quadraginta librarum,

aut etiam quinquaginta reperiri: refert Fryam. Gail. cap. 9. In Gallicis Rhetorum 9 Helvetiorum Alpibus a stallum sive nivem sexangulam crescere, altam, latamque duos tresque psiles, ita ut Carolus

Pasichalis Regis Christiani Mimi ad Eiustos legatus talec statu stustum tribus millibus aureorum emerit. Crystalli mirabilia sunt, quod, cum tempore, ab arenis, terra, lapidibus, alijsq; sordibus per se purgetur; quod a solis calore liquari nequeat ob si immam frigoris intensionem; quod ex ea diutius in ardentissimis fornacibus liquata, egregij fiant calices , quod tandem vertiginis hostis putetur, appensa & pota ; Platter. Vari j generis lapides eosque admirandos producunt Alpes. 1. Sunt multis locis lapides quidam nigri , qui metallorum

instar e terra effodiuntur, maXime apud Sedunos & Siderianos, vulgus Stein olen vocar,

alii carbones bituminosios, hi ad ignis usum, carbonum ligneorum instar adhibentur; hodie ex illis calx optima conficitur. Simi. des r. q. lib. I. 2. In praetura Pluriensi, in montibus ex adversia Matrae fl. ripa, Iapis est, ex quo antiquitus attestante Plinio lib. 36.c. 2 a )Iebetes Iairet et i ) coquendis cibis utiles, aliaq; vasa tornari solent; quae ad circumvi-C s cinas

77쪽

cinas regiones magna quantitate devehuntur. Sprecber. Pallad. Ehat. lib. Io. Ea dici

tur est e saxi illius natura, ut venenum injectum ad ignem ebulliat & roiiciat. Sim de Repub. Helvet. lib. a. 3. In pra sed a Sanensi ditionis D. D. Bernensium, in monte saxosio, vulgo dicto Doronat s forte ab herba

Doronico) lapilli subalbidi maximo nume

ro, fabuli instar, reperiuntur, qui ita sunt comparati, ut in oculos immissi, eos eXpingent, eandem habentes efficaciam , quam seminiori ala tribuit Antonius Miraldus , utiles siquidem sint illi lapilli ad excutiendam oculorum caliginem, & ea quae in illos inciderunt, educenda. . Sunt quoque in eadem praesectura igniarii silices optimi, in magna quadam rupe, colore nigri, id durissinat, ad catapultarum rotatarum usum perutiles. In monte fra isto, apud Lucernates, est quaedam speluca, ubi nascitur lapis Moroclitus, vulgus sua lingua lac luna nominat, quem superstitiose & stulte salutarem esse perhibent, ad versus quemcunq; morbum, aegroti cujusvis, propter quem expresse ipsius nomine a spe

Iunca petatur. Siniter. M SQ EXtat m Catus

sive caverna in quodam monte Abbatiscellano, in quum ii quid conjicias, ingentes Ventorum procellae, non sine vi maxima inde proveniunt, teste radiano viro doctissimo, & ha-xuru regionum experto. Scinit et . in defcr. Helv. Omnis

78쪽

DE ALptuM ADMIRANDIS . q. Omnis fere generis plantas in magnis montibus nasci memoriae prodidit Theophra stus, ob Iocorum varietatis rationem, sicut ait Simier. coni. de Alp. hic nihil opus uberrima, ad alenda omnis generis armenta 3c pecora, commemorare pascua, in quae solutis nivibus statim deduci possunt. Nihil hic de venenatis iano xijs herbis , Napello , Aconito , a liora quam Valdenseria nominant in & alijs ejuLiriodi, sumus dicturi; quarundam tantiam salutarium meminerimu S.

Sconronera haud Vetus planta est , primus

eam Matibio lib. a. dap. m. descripsit. Inventa in Catalaunia a servo Aphro. contra Vipera rum morsum praesentaneum esse remedium,

idem qui invenit, ostendit; succum haurite necessum est, illi qui effugere conatur. In Alpibus crescere Scorgoneram testatur, experientia, imo quinque illius species observavit Clio . stirp. pan. lib. 4. Promiscue quoque Videas in magno illo naturae horto Gentianam, Elleborum album, Angelicam, Se sicli, Siler, cirsum, linguam cervinam & alias de quibus apud Bolanicos, maXime autem apud Ges nerum, & Clusium. Refert Fre'. c. . I. adgat in monte Pila altissimo, unde fluvius Doιbius profluit, frequentem latissimo folio plantam nasci, altera parte candicantem, & ab incolis desertam vocatam cacalia fuerit forsan aut

fetasPes . In montibus altis, locis desertis, ac

79쪽

44 HavgTIA ANTIQUA ET NOVA . . secus vias provenit Sylibus, ut ait Siniter. qua vulgo Carlinam, alij teste Dodoneo, Leucacant nam, Vocant, cujus capitula carnosa, calice, floribus ac semine resectis , suave edulium praebent. Qua ratione venenis omnibus re sistat, & alijs morbis prosis vide Dodo/r. I'emp 3. l. 1. p. 8. Apud Rhaetos maXime pullulat copia Doronici herbae cui nonnullinalso vim deleteria tribuunt, si expertis medicis, Geth ro, Bauchino, Camerario ,& alijs credimus)hac rupicaprae delectantur, unde Montani, rupicaprarum radicem , Oeliis re i nominant teste Clusiostii p. pan bist. p. 121. Venatores pastores'imontani, hac adversus Vertigines, non miniis quam Auricula ursi radice, de ad roborandas

vires utuntur. Fre .a . Gal. cap. s. Reliquum,

quod est de herbis & fruticibus Bolanicis, Ita Iinquimus : de arboribus & aquis alpinis alibi dicemuS. Animalia vari j generis Alpinae regiones alunt non minus quam planete, imo firmiori

corpore, & sortiora, quod eXemplo cervorum& equorum alpinorum ostendit Siniter. conde si . ibi quoque boves maximi, & vacca praegrandes Visuntur, tantae ferocitatis, ut sit Iupi eas aggredi quidem audeant, refert Gesner. de Ouadrup. An. issi. in Rhaetia inter Dii xiam Sc vel curiam vaccas ex duobus pagis in pratum eductas tantum inivisse certamen,

ut nonnisi viginti quatuor caede sopiri potue-

80쪽

DE ALp1uM ADMIRANDI s. srit. Quem a limodum vero non omnis fert omnia tellus. ita etiam in Alpibus quaedam animalia degunt, quae alibi non facile reperiuntur. Mures Alpini seu Gli res Gall. Marmoties aut

Marmota ines, Germ. Murmmbier vel Mur- mentie) autumno cavernas subeunt, ubi in

extructis ex foeno, similive materia, cubilibus

per totam hyemem, erinaceorum instar con-lobati tam graviter dormiunt, ut vel eX cavernis extracti prius non excitentur , quin

per aliquod tempus ad solum aut ad ignem fuerint expositi refert Fru. N. Viri D. de Schavvenstein , regio apud Lugdunen ses Rhaetica praesidio Praefecti jussu , eX alti sis imis Rhaetiae montibus , advectos istius

generis mures, nonnisi apparente vere fuisse excitatos. Miro in colligendo sceno molimine utuntur. Unus humi stratus, pedibus erectis, supinus jacet, in quem, tanqLiam in quoddam plaustium collectum foenum conjiciunt caeteri, qui sic onustum, apprehensa

mordicus cauda , in subterraneas caVerna Strahunt. Quomodo autem apud R late tos salsa illorum caro reponatur, & quo arti scio in valle Telina capiantur, vide Gessifer. De his mu

Ex caprarum sylvesti tum genere sunt Ibices Capricomos vocant quid . Germ. Stetn-