Quinti Septimi Florentis Tertulliani opera

21쪽

Ρraefatio.

CIONE LIB. V, tum ab alia manu recentiore additum est: Postseae superiorcs adpositus est elegantissimus liber Apologesious de ignorantis dei in Christo iesu qui perhibetur. usque in finem libri quinti aduersus Marcionem ab eadem manu exaratus est; qui postea ab alia manu additus est liber Aso gelicus meo quidem iudicio a saeculi du0decimi manu scriptus est. prioris partis librarius quae in describendo peccauerat non ita raro

secundum exemplar Suum c0rrerit Μ. I), plerumque supra uersum adnotans ueriorem scripturam, interdum etiam in margine

uel in spatio inter duas c0lumnas relicto. praeter hanc ipsius librarii manum etiam alia hic illie comparet γι ' non mult0 recenti0r, quae et supra uersum emendauit errata manus pri0ris et multo saepius) in margine addidit quae inter uerba desiderabantur. has autem lacunas iam in archetypo eodicjs M fuisso inde apparet, qu0d eaedem etiam in Paterniacensi reperiuntur e0 dice. sumpsit igitur haec correctre ille ex alio codice siue ex Hirsaugiensibus libris siue ex libro ill0rum amni, cum nu8- quam additum uideamus quod n0n compareat in codice Fl0rentin0 F et editions Rhenani. comparent denique in margine

M0ntepessulani uel inter uerba signa quaedam siue il) a

manu recentissima eis l0cis app0sita, qui aut aliquanto obscuri0res sunt aut sine . dubio corrupti, quae adn0tare c0BSulla ineglexi. δ) pr0uenit autem hic eodex, ut supra diximus, eSc0enobio Trecensi. Codicis M0ntepessulani maxim0 amnis est Ρaternia censis

439 membranaceus et ipse qu0que saeculi XI, sed exeuntis ut uidetur, qui hodio cum libris Beati Rhenani in bibliotheca

Seletstadiensi asseruatur. est, ut M0ntepessulanus, obl0Bga0larmae in altitudinem patens centi metra duodetriginta semis, in latitudinem uiginti, centum quadraginta quatu0r c0ntinens folia. δ) utrum ab una an a pluribus exaratus sit manibus

Adnotaui autem ubi haec manus delet quae in M per errorem bis scripta sunt m. 33. ) Praeter eos quos supra nominaui libros Tertulliani inueniuntur in

22쪽

equidem dicere 110n audeam, cum hic illic diuersitas quaedam scripturae deprehendatur, quae tamen non ea est, . ut non interuallis quibusdam ab eadem manu 0mnia Scripta esse creda8. mult0 neglegentius exaratus e8t quam Montepessulanus et alibrario ipso multis l0cis c0rrectus, plerumque Secundum exemplar sed interdum etiam ex coniectura. λ) emendauit autem praeterea hunc c0 dicem ex libris Hirsaugiensibus primus edit0r, Beatus Rhenanus, supplens ex illis quae in Ρatemiastensi uidebat omissa et uarias e0rum lecti0nes uel supra uersus uel in margine adn0tans. ) ita instructum c0dicem ipsum Fr0benio typis describendum c0mmodauit, quam ob rem ad uerbum fere conc0rdat cum illo Rhenani prima. arti0re autem affinitatis uincul0 c0haerere hune librum cum M0ntepessulano quam cum Hirsaugiensibiis, etsi ad eundem lantem e08 omnes redire certum est, cum ex magn0 c0rruptelarum numer0 librorum MP communium tum ex lacunarum earundem haud paru0 numero satis liquet, quas in Hirsaugiensibus non fuisse et Rhenanus testis est et codex Florentinus FR) ceterum quanta neglegentia descriptus est Paterniacensis liber - passim enim hiat lacunis ubi M0ntepessulanus est integer - tanta etiam corrigendi exemplaris nec n0n interp0landi audaeia. ε) corri-

hoc codice a manu alia recentiore scripta uita S. Simeonis monachi qui stetit super columnam et narratio de Dareo incipiens: antiquas per historias dum quaererem. Ubi id factum est, in apparatu adnotaui corr. m. I siue corr. libr. ipse; duobus uel tribus locis animaduerti aliam manum m. 2) et ipsam

antiquam.

) Coniecturas suas. ipsas quoque in margine notatas, ab HirSaugiensium lectionibus ita distinxit Rhenanus, ut his alias illis fort. praescriberet. ceterum in margine primae editionis hic illic leguntur quae in Paterniacensi non compareant; haec igitur inter imprimendum a Rhenano addita sunt.' cf. exempli gratia p. 8, 20. 13, 21. 28, 22. 41, 10. 90, 25. 116, 2. εὶ Ex suo ipsius arbitrio librarium codicis Paterniacensis exemplar Suum corroisse multis locis persuasum habeo, ubi Patemiacensem contra Montepessulani et Hirs augiensium consensum facere uideo, ut p. 2, 17. 3, 11. 6, 12 et 19 subique uel supplendo uel emendando restituit uerum).

23쪽

Praefati D.

XVII

gentem autem exemplar suum librarium cum et uerum haud rar0 restituisse animaduertam, etiam eis l0 eis, ubi in Paterniae ensi aliqua inueniuntur quae nec in M0ntepessulan0 nee

in Florentin0 F et Rh0nani prima c0mparent, ) ne Sci0 an c0Bioetanti librari0 debeantur. De libris Hirs augiensibus, 0 quibus ann0 1 521 Beatus Rhenanus ea Tertulliani 0pera edidit, quae in Pater iacensi

7, 7 et 18. 10, 9 interpolauit est). 14, 4. 35, 24. 36, 23. 50, 21 locus emendatus). 59, 8 interpolauit dicens). 61, 27. 63, 23 consulto omisisse uidetur die). 65, 11. 26. 27 recte suppleuit ut . 67, 18. 29 propter

primariam corruptelam facultatem DB recte facultatumJ falso rescripsit carnis pro camictus). 69, 4 falso c0niecit m. 1 quasi pro quia). 70, 11 suppleuit ex scripturae loco nouum). 70, 15 seorum pro illorum). 71, 3 remouit iniuria accusativum graecum). 71, 5 bis uerum restituit). 72, 4 falso post quia indicativum restituit pro coniunctivo). 73, 3. 75, 5. 17 interpolauit hominis). 85, 25. 86, 8 correxit hunc locum secundum similem 10 cum 59, 14). 98, 12 consulto correxit sed in quod, sed fals0).

102, 25. 109, 17. 110, 17 audacter et falso pro Deici mJ rescripsit

uiuentem . 188, 9 interpolauit uocem parere). sufficere puto haec exempla ad c0mprobandum quod supra tuli iudicium. i) Velut in memorabili illo loco p. 9, 22, ubi uocabulum mora' sine dubio necessarium et aptum, nec in es nec in BF comparet. ) Hos et Paterniacensem librum quomodo nactus sit enarrat in praefatione Rhenanus: Prosequebamur anno superiori Gimium illum ciuilis prudentiae et optimarum litterarum antistitem Matricum Zasium, cum sodalitatis litteriniae salutandae gratia Selelatadium uenisset, Colmariamu8que, quo cum uenisSemus insignem illum bonorum studiorum fautorem Dn. Iacobum Zimmermanum, illic Decanum, adiuimus. In cuius bibliotheca libris eaequisitissimis instructa, forte uetustum quendam codicem arripui, quem is eae Paterniaco Transiurano coenobio Ρeterlingen)commodum attulerat. Humc cum me uideret auidius euoluere, pro Suo candore permisit, ut mecum auferrem. - Deinde cum paulo poSt agerem

Argentorati intelleaeissemque Thomam Rappium ad Thermas Hercisias quas uulgus Sylvestres, pellat proscisci uelle, rogaui hominem, ut Hirsaugiense coenobium quod illinc non multum abest adiret. δε negotium id lubens suscepit. atque - audi fortunαm - inaedum biduum fuerat in Thermis, cum Reuerendus Abbas Hi augiensis .... illuc quoque totum uenit. Quae res effecit, ut jocilius impetraret quod uolebat Itaque Tertulliani libros secum αttulit, quos ab illo saulo post Basilecte regens accepi non minori gaudio, quam si gemmas mihi misisset.'

24쪽

XVIII

non exstabant, h) rectius nunc quam antea iudicare licet, quia Rhenani prima R ) c0mparata cum Florentin0 F ueram in uniuersum et integram n0bis permittit restituere ill0rum imaginem. ubiubi enim prima Rhenani cum c0 die0 F sadit Hir-Saugiensem n08 habere certum est, ubi uer0 F cum M P facit contra Ilin, Rhenani c0niecturam agnoscendam esse n0Bminus liquet. δ) ceterum qua aetate fuerint conscripta u0lumina Hirsaugiensia, quia taeet Rhenanu8, Seire B0n p0SSumVS, quamquam inde, qu0d ille ubiubi praest0 erat Ρaterniae ensis illum pr0 fundament0 p0suit, iure lartasse e0ncludas Rhenanum hune codic0m antiqui0rem iudicasse libris Hirs augiensibus et ob eam rem fide digni0rem. quantum autem deperditis libris in u0rbis auct0ris c0nstituendis adiudicandum sit auct0ritatis et quo uincul0 c0niuncti fuerint cum M0ntepessulan0 et Paterniacensi, firmi ,ribus iam p0 sitis fundamentis dici p0sse existim0. ac

primum quidem id hac n0stra recensi0ne palam factum est non tantum intercedere inter Hirsaugienses et reliqu08, quantum intercedere uidebatur quamdiu n0n satis distinctae erant editi0nes Rhenanianae; mai0rem enim numerum discrepantiarum, quae in tertia Rhenani reperiuntur, non Hirs augiensibus sed coni0ctanti Rhenan0 deberi iam p0test c0gn08ci. ueri0rem tamen archetypi imaginem praebere c0dicem M0ntepessulanumquam Hirs augienses uix fugiet quemquam, qui l0008 diserepantes perlustrauerit. Sicut enim in immutandis quorundami Sunt hi libri: de corona militis, αd martyras, de sαenitentia, de uirginibus uelandis, de habitu muliebri, ad uinorem, de persecutione, ad Scapulam, de eaehortatione castitatis, de monogαmia, de pαllio, aduersu8

Marcionem.

in Arti emendandi multo etiam magis studuit Rhenanus in editione Secunda a. 1528 emissa, in qua adornanda nulla adhibuit noua codicum subsidia, maxime autem in tertia, quae pr0diit a. 1539 R'), n0n solum Gorgiensis libri quam interea acceperat collatione sed etiam ipsius coniecturis permultis locis emendata. propterea, cum eas quas postmodum probauit medelas etiam in tertiam receperit, secundae editionis rationem nullam censuimus habendam, eo accuratius autem distinximus inter primam et tertiam, ut tandem aliquando cognosci possit, quid codicibus quid ingenio suo debeat Rhenanus.

25쪽

Ρrae satio.

XVIIII

u0stabul0rum larmis, quae grammatic0rum regulis 0bstrepere uidebantur, satis audacem fuisse Hirs augiensium librarium iam prius animaduertimus, ) ita et ab interp0lati0nibus quamuis paruulis n0n pr0rsus eum abstinui 880 c0ncedendum est. ) tamen multum abest, ut Hirs augiensibus 9088imus carere. haud paucis enim l0cis - etsi in ipsis qu0que saepius interciderunt singula u0eabula δ) - ex illis suppleri p0ssunt quae in M0ntu pessulan0 et Ρaterniacensi 0mnin0 desiderantur; ' quin imm0n0n desunt l0 ei, ubi Hirs augienses integr08, M0ntepessulanum ceter0sque interp0lat0s 088e iudicandum sit, ut l000 mem0ra

bili p. 303, 15 cf. etiam p. 46, 6). quae cum ita Sint, id

certum est Hirs augienses n0n esse deScript08 ex e0dem exemplari ex quo M0ntepessulanum et Paterniacensem; ad eundem tamen lantem 0mnses tres redire cum ab80lutum sit, superest, ut M0ntepessulanum et Ρaterniacensem pr0pter lacunas e0mmunes Secund0 gradu distare censeamus ab archetyp0 Cluniacensi, de Hirs augiensibus autem, utrum ex ip80 archetyp0 an ex ap0graph0 eius suxerint, in Suspens0 relinquamus iudicium. ceterum de hac ro certius iudicare liceret, nisi libri Hirsaugienses, a Rhenan0 cum Ρaterniacensi in prela Fr0beniana c0mmissi, pr0rsus interiissent; tunc enim c0gn08ci p088 et, quantum mutauerit in illis manus c0rrect0ris, cuius menti0nem facit Rh0nanus in margine editi0nis suae ses huius u0luminis

Τ) cf. Krit. Vorari . p. 10. ad quae exempla adiungo haec ex libris aduer 8 Marcionem collecta: agnoscere pro adcogno8cere 464, 8 saepius),

δ) In libris aduersus Marcionem hoc quadragies fere factum est, cum du0bus tantum locis 481, 14. 496, 20) tota membra intercidei int. M) In libris aduersus Marcionem sex locis tota membra omittit M0Dte-

pessulanus 296, 22. 350, 20. 374, 6. 453, 22. 549, 12. 567, 7), cum

singula uerba in eo aliquanto rarius sulcies fere) omissa uideamus, quam in HirsaugiensibUS.

26쪽

Praefatio.

p. 3, 23. fieri enim p0te 8t, ut et uariarum lecti0num et inter-p0lati0num magna pars n0n c0 dici sed correct0ri illi debeatur. Nune paucis etiam de quinti decimi saeculi libris manuscriptis, d0 Fl0rentinis F et N et de eo c0dice, quem in ad0rnanda tertia editi0ne in usum u00auit Beatus Rhenanus,G0rgiensem dic0 h0 die deperditum, de quibus 0mnibus latius disputaui mitisehe Vorarbeiten p. 4 13. Asseruatur c0dex FI 0rentinus P C0nuenti 80ppressi VI,

scimus. quamuis autem malae sit n0tae, tamen n0n 0mnin0e0ntemnendum est eius auxilium. ubicumque enim pr0 fundament0 p08uit Rhenanus Paterniacensem in usum tantum adhibitis Hirs augiensibus, cum nec accurate nec plene excussi8Sec0g1108statur qu08 prae Paternia censi neglexit c0 dices, quantum n0s adiuuet Fl0rentinus F in restituendis libris dep0rditis facile intellegitur, nec semel inde suum redditum esse puto Tertullian0. in eis autem libris, qu0s ex s0lis Hirs augiensibus edidit Rhenanus, sicut in h00 u0lumine libr0s aduersus Marcionem cum n0n adn0tauerit ubique, ubi c0 dices ubi iudicium suum' es. Die Tertullian- erile ferung in Italien p. 13. , Mitische Vorarbellen p. 6-7. y) Quam feci huius codicis collationem plenam et integram non eX- pressi nisi ad librum de patientia, ut qualis eius sit condicio inde possit

cognosci; ceterum, ne inutili et molesta abundantia oneraretur apparatus eriticus, in notandis uariis eius lectionibus parcior quam profusior esse malui, imprimis in quarto et quinto aduersus Marcionem libro, ubi et lacunas adnotare desii.

27쪽

Praefatio.

sit secutus, id n0bis praestat auxilii c0dex F, ut iam liquid ddiscernero liceat c0niecturas Rhenani ab eis, quae debuit c0di

In eadem autem bibli0theca Magii ab echiana asseruatur etiam

partibus g) exaratus. atque pri0rem quidem huius c0 dicis partem ex ips0 M0ntepessulan0 descriptam esse, quippe in quan0n 80lum prima sed et secunda M0ntepessulani manus c0r- rectrix c0mpareret, cum prius pr0 expl0rato iam habuerim,h0 die eadem fiducia 110n audeam asserere. p0test enim hic Fl0rentinus otiam G 0rgiensis libri esse ap0graphum h0 die deperditi, cuius c0llati0nibus in tertia sua usus est Beatus Rhenanu S. ) sciri enim nequit, - quamquam tacet de hac r0 Rhe

ill0 c0 die0 c0mparuerint, ut et hinc suere p0tuerint in Fl0ren tinum. utut autem iudicandum est de h0rum c0dicum inter se affinitate, quin ad Montepessulanum redeant 110n p0test dubitari, quam ob rem pro eis Tertulliani libris, qu0s et ille c0ntinet, pr0rsus sunt neglegendi. δ) sub 0ritur autem h0c l0c0 quaesti0, unde acceperint hi c0dices ε) ea Tertulliani scripta quae in M0ntepessulan0 n0n 00ntinentur. ac primum quidem' Dirimuntur hae partes, quarum utriusque in sine subscriptio c0mparet nulla, duobus foliis vacuis relictis. ) Dicit in praefatione hanc c0llationem diligentiα et deaeteritatemherii Custinet uiri cum pietate tum eruditione eaecellentis adiuuante Dominico Florentino sodali peractam esse cura clarissimi Iuris consulti D. Claudii Cantiunculae Ferdinandi Caesaris a consilio. uarias autem huius collationis lectiones exscripsit Rhenanus in adnotationibus suis singulis libris praefixis. δ) Attamen ad librum de patientia notaui omnes codicis N lectiones

uarias, ut qualis sit possit c0gn0sci. animaduertendum autem est satis audacter et non sine magna corrigendi temeritate depingere librarium eTemplar suum, quippe qui nec a c0niecturis nec ab immutationibus et interpolationibus abhorreat. ε) Totum corpus in G0rgiensi exstitisse ex Rhenani adn0tationibus liquet.

28쪽

XXII

in eis 0pusculis, quae in Paterniacen8i exstant, in M0ntepessulano n0Π c0mparent, c0 dices in uniuersum contra Hirs- augienses cum Ρaterniacensi facere videmu8, ex qu0 tamen in his partibus e0s fluxisse ne credamus lacunae impediunts0lius Paterniacensis propriae. eandem autem rati0nem intercedere inter GN et Hirsaugien8es in eis scriptis, quae ex s0lis Hirsaugiensibus edidit Rhenanus, u0luminis quarti apparatus eriticus d0cebit. absolutum igitur cum sit nec ex Hirsaugiensibus nee ex Ρaterniacensi illa scripta desumpta e88e, uerisimillimum mihi uidetur, qu0d iam antea suspicatus eram, δ)habuisse 0lim M0ntepessulanum etiam alterum uolumen reliqua c0ntinens c0rp0ris Cluniacensis 0puscula nunc deperditum et superesse huius u0luminis mem0riam, quamquam deprauatam

quarti 110luminis libris recensendis hic quem nemo usque adhuc excussit liber manu scriptus. Hu00 de c0dicum fundamentis, quibus nititur huius u0luminis recensi0. infirma ea esse et fallacia cum p08t primum 0mnes deinceps c0 0uissent edit0res, pr0 sui quisque ingenii facultatibus emendando auct0ri nauauerunt 0peram, e quibus quid quisque praestiterit nunc paucis erit adumbrandum. palma sine

dubio adiudicanda est Beati Rhenani admirabili ingenio, qui p0stquam ann0 1 521 primam editi0nem emisit prae tem

p 0ris angustiis, ut ip8e pr0fitetur, plus aequ0 maturatam, peruiginti fere ann0s et interpretando et emendand0 auct0ri tam strenuam tamque indosessam adhibuit industriam, ut in sequentibus duabus editionibus annis 1528 et 1539 emissis et emendati0r semper et adn0tati0nibus pleni0r pr0diret Tertullianus. cui quantum pr0fuerit singulare eius ingenii acumen ad iudicii sobrietas prima quaeque huius u0luminis pagina melius d0cebit quam uerb0sissima n0stra laudati0. quam feliciter autem exerceat emendandi artem, testes sunt imprimis libri aduersus Hermogenem et aduersus Valentinianos. quos ex c0dicibus

29쪽

Ρraefatio.

XXIII

tanta c0rruptelarum multitudine deprauatis ita edere, ut n0nm0d0 p0ssint legi sed ut et emendati0num mai0r pars ab 0mnibus qui sequebantur edit0ribus sit pr0bata, haud medideris sane critici ingenii est testim0nium. et mutasse quidem illum

haud rar0 uerba auct0ris, ubi n0s ex melius iam perspecto serm0ne Tertullian00 mutandi necessitatem agn08cere n0Bp0ssumus, id ei crimini uertere 0btrectat0ris magis quam iusti iudicis esse putauerim. magis sane in ea re mihi uituperandus uidetur Rhenanus, qu0d permultis l0cis, ubi praeter 00dicum auct0ritatem quid ausus est mutare, in adn0tati0nibus singulis libris praefixis id c0mmem0rare neglexit. inde enim

p0steri0res 0mnes - neque enim Rigallium hic excipi0 neque Oeliterum - in eum indiderunt err0rem, ut Rh0nani coniecturas pr0 00dicum mem0ria acciperent et mendis male a Rhenan0 emendatis suam Superstruerent emendati0nem. nam inde a Martin0 Mesnart 0mnes pr0 fundament0 p0suerunt tertiam Rhenani, prima eius aut omnin0 neglecta aut n0n ea qua 0pus

erat diligentia inspecta, Me snartius quidem et Gelenius ita, ut ubicumque n0ua c0dicum subsidia adhibere n0n p0terant, tertiam Rhenani r0petere satis habuerint nulla adhibita sua cura. ad Me8narti0 quidem id certe laudi dandum est, qu0d quaecumque debuit c0dicibus a se primum in auxilium u0catis undinis includenda curauit et ubi c0ntra Rhenani auct0ritatem

Su0S 00dices Sequi ausus 110n est, uarias e0rum lectiones in

margine adn0tauit. sed cum in his libris edendis hic illic etiam 8uas e0niecturas uel margini adscripsisse uel inter uerba recepi880 eum Satis e0mpertum sit, λ) haud facil0 incumbit edit0ri neg0tium, ut ubi id factum sit ubi n0n, ex singul0rum l000rum rati0ne c0gn0scat. Mesnartianae editi0ni suam superstruxit

Sigismundus se lenius, qui etsi haud paue0s Tertulliani l000s splendidissimis emendauit medelis, meo quidem iudici0 plus 0bfuit Tertullian0 quam pr0suit. neglecta enim ea, quam

h) Saepissime id factum esse in eis libris, quos primus edidit Mes

nartius ex suo 'codice uetustissimo' recte animaduerterunt Κlussmannus et ReifferscheidiuS.

30쪽

XXIIII

Praefatio.

adhibentem animaduertimus Mesnartium in n0tandis codicum lecti0nibus cura nusquam 0mnino significauit, quid ex e0didis sui fido quid ex c0niectura n0uauerit, quod equidem magis c0nsult0 ab e0 factum quam incuria omissum crediderim, Scilicet ut 00 mai0rem strueret c0niecturis suis fidem. ea certe est uariarum lecti0num qua0 apud illum in libr0 de carnis resurrectione inueniuntur condici0, ut prae manu Script0rum testium fid0 0mnes fere c0ntemnendas duxerim et in emendand0 ubique a Me8narti0 reliquisque pr000dere maluerim quam a Geteni0, qui quantum ingeni0 su0 in immutandis sine causa auct0rum uerbis indulserit aliunde qu0que n0tum est, sicut ex Arn0bi0 sit Ammian0 Marcellin0..ceterum apud p0Steriores pr0pter ipsam illam artem tacendi usque ad00 inuenit

fidem, ut neglect0 Mesnarti0 et Rhenano ubique fere illum secuti sint, nisi qu0d aliqu0t l0eis do fide eius dubitauerunt Oehlerus et sa0pius etiam R0isserseheidius in prim0 huius editi0nis u0lumine, quem tamen plus aequ0 illi c0nfisum esse alibi d0cuimus. ) qu0d quidem seuerum de Geldni0 iudicium

cum c0mpr0bari nequeat nisi ex singul0rum l0e0rum castigati0ne, hic pr0ferre tantum mihi liceat, c0mpr0bati0ne eius relicta epileg0menis aliquand0 edendis.

oditi0 a Iac0b0 Pameli 0 instructa saepiusque exinde repetita, etsi n0n tam emendand0 quam interpretando Tertullian0 inseruiuit Rh0nani adn0tati0nibus indicibusque et c0rrectis et auctis,n0n tamen nullis instructa erat n0uis e0dicum subsidiis. praeter enim illum, quem supra n0minaui codicem I0annis

Clementis Angli, qui qualis fuerit n0tae iam diximus, Vati

i) Quaest. Tert. criticae in eis quas scripsi ad libros de baptismo, de pudicitia, de ieiunio aduersus psychicos animaduersionibus. ) Vnum adhibuit ad libros aduersus Iudaeos, de praescriptione hae

reticorum, aduer8uS Omnes haereseS, aduer8us Hermostenem, duos ad

libros V aduersus Marcionem, tres ad reliquos omnes corporis Tertullianei libr0S.