장음표시 사용
331쪽
sunt aenigmatis instar, non nisi pluribus acetaratis obseruationibus explicandi. Suas per quatuor annos Continuatas, et cum aliis, tam intra quam ex tra Sueciam eodem tempore fastis ipsque cognitis, col latas, HERGMANUs Regiae Societati Scientiarum Upsaliensi tradidit, Actis vero Academiae Scientiarum Holmiensis eas inseruit conclusiones,
quae de altitudine Aurorae Borea ir in Atmos haera ex illis deduci potuerunt M. Explicationi Electricitatis multum nostro aeuo lucis accessit, neque inter illos, qui hanc accenderunt, BERGMANO nostro locum aliquis denegare poterit honorificum. Tentamina eius Electrica non prius innotuerunt, quam nominis eiu celebritatem augerent, etiam
apud illos, qui ipsi dissicili huic materiae suam impenderant operam, quique adeo harum rerum optimi erant iudices. Celeb. mar sox, qui illa ad generalem eius causam et originem indagandam eximie conducere inuenit, relationem de illis Transactionibus Societatis Anglicae inseruit, simulque expetiit, ut secum communicaret, quae ulterius in hoc argumento detegere posset Auctor. Epistolae BERGΜΑΝΙ magis magisque gratae reddebantur et acceptae, prae ceteris vero illae, quae disquisitionem de indote Electrica Turmettini continebant, per quam controuersia inter AEPINUΜ et wII SONUM fere dirimebatur, non huius modo, sed et Celebe ximi NOLLET, eximiam consecutae sunt approbationem. Quum a Regia Academia Scientiarum
Holiniensi anno I 62 quaestio proponeretur, qva ratione ubigi possent laruae infectori DIta arborum fructiferorum c fumentes occasio data est BRRG-ΜANo nostro inseruiendi publico solida sua cognitione scientiae, cui diligentiorem impendere ope-
332쪽
ram iamdiu quidem aliae curae eum prohibuerant, quam tamen adeo impense amauit, ut in ea animi recreationem et quietem ab adsiduo et seueriori labore saepius quaereret e . Responsum eius non solum perspicuam exhibebat descriptionem lamarum maXime noxiarum , sed et certam methodum plurimas earum s necies siue impediendi siue de pellendi. Nostrum etiam inter Oilo aemulos proposito praemio dignisiim una censuit Academia f). Restabat tamen adhuc aliquid in hac quaestione, nondum satis per se fle enodatum, quam ob rena eadem anno i 6i iterum publice proposita est, duplici promisi a praemio, quod iterum victor repOYtauit BERGMANUS g). Duorum iam annorum experientia edoctus, fallere nescium tradere potuit remedium, Phalaenae brumatae oppositum, omnium maxime metuendae, quamdiu singularis eius Oeconomia ignoraretur. Iam vero facile illa
depelli potest, p0stquam optimis ad ij am debellandam armis uti nos docuit B RHAMAMUS, quibus
plures deinde se feliciter defenderunt h), manifestissi-
Gallae, ac Tenthredinum in genere, et in faecie ea
rum, quae, nocent abieti, atque commentationes eius
notatu dignissimae de Cultura Apum, in Actis Acad. Scient. Hol m. annor. I 62, 63, Ι769, Ι779 Edidit nihilo minus Anunymus quidam obseruationes criticus in hoc responsum, quas Vero singulas debito carere fundamento probauit Celeb. BERG-ΜAN in Epistola ad Reg. Acad. Scient. Secretariani, edita Holmiae I 764, 8. g Prius responsum una cum IV aliis edituin est Hol-miae I 763, 8. alterum vero, una cum duobus aliis, ibidem 1769, 8. h) Inter primos fuit Generosissimus Aulae Mareschallus, Liber Baro DE GEER, qui, postquam in opere suo: Mem uires dos In secies, Tom. II. pag. 4 4.
333쪽
estissimo vero cum successu Generosissimus Reg.
sΥEDΥ, qui hac methodo intra tres hebdomadas supra viginti octo millia harum Phalaenarum sexus seminei cepit.
BERGΜANUS noster, quamuis adhuc aetate iuuenis, dudum tamen pluribus nominibus illo se dignum reddiderat honore qui anno i 764 ipsi contigit; quod scilicet in numerum cooptaretur Membrorum primo Academiae Caesareae Naturae Curiosorum, et paullo post Academiae Regiae Scientiarum Holiniensis. In hac orationem habuit inauguralem , de modo pernicisis tonitruum esse Iibus obui ameundi, argumentis physicis sustultam et relationibus de memorabilioribus quibusdam sulminis icti bus illustratam. Qua sde et industria ab illo ind6 tempore Academiae utilis esse eiusque implere de sideria studuerit, manifeste testantur XLI Nostri
commentationes, Actis eius insertae. Singulae vel nouas continent veritates, vel, quod forsitan non minorem meretur laudem, melius demonstratas et euidentius, quam antea, propositas. Easdem quoque tanti se aestimare declarauit laudata Academia, ut anno MDCCLXXVII non solum, suis ex pecuniis, centum et quinquaginta thaleros imperiales quotannis, ad sumtus experimentis instituendis necessariOS, BERGΜANo adsignaret, verum etiam illum eodem anno Praesidem eligeret ix quem
methodum BKRGΜANI ut probatissimam fu se do scripserat, addit: ainsi que Iai mes meme eu occeionde te remqrquer, en usant de rheuresse decoxverte de eet illustre Ssavant.
3 In memoriam eius numisma nonae magnitudinis cudendum etiam curauit haec Academia, imaginem eius listens, eum inscriptione: ToREERNUS BERG--
ΜAN Chem. Pros. ω Ab altera parte Hrna sistitur,
334쪽
quem honorem, post tres menses, ex legibus Academiae, in designatum sibi successorem transtulit, habita, praesente Rege nostro Augustissimo, oratione, de recentis is Chemiae incrementis. Sexta haec erat, quam coram hac Academia habuit, quae quater eum sui publicique luctus elegerat interpretem, in iustis Parentalibus, Professori NaCOL. WAL TER io, Reg. Collegii Metallici Consiliariis AN T. DE
schallo etc. Lib. Baroni CAROLO DE GERR persolu-εis. Vtinam desiderium Academiae ex obitu Celeberrimi BERGMANI adeo digne . eademque cum veritate et suavitate exponaturi Sed, si feri potest, obluiis carnur tantisper, lugubri hoc opus esse ossicio, et quam diutissime voluptate fruentes, ex consideratione adeo utilis tantaque cum laude transactae vitae oriunda, a fine eius Cogitationes nostras aue
Anno dudum MDCCLVIII DE ROMANUs noster, una cum amicis quibusdam, societatem inierat, quae Cosmographisa dicta, de scriptionem Orbis terrarum elaborandam sibi sumst. Pars Physica Nostro commissa est, quae Prima lucem adspexit, et tanta cum auiditate recepta est, ut intra dimidium anni spatium singula eius exemplaria vendita sint.
Hic liber in plures Europaeas linguas translatus
adeo Cupressis circumdata, cum epigraphe: Luctus Tustuoque Caussa Mei. In Vrna exitat: D. VIII Iu MDCCLXXXIV. In basi vero: Acad. Sciens. Hota. MDCCLXXXV. h) Prima editio impressa est Vpsaliae I 66, 8. cum a
Tabb. Haec translata est in linguam Germanicam a LAΜΗ HENN. ROHL, Gryphis . I 769, in Danieam a T. DII LEU. BRECHLING-BRANDT, Hastatae I 77Ι, quae - utraque versio additamentis Auctoris est conspicua;
in Anglicam Irra, in Gallicam et ab ALEX. DU
335쪽
adeo quidem omne tulit punctum, tamquam opus suo in genere consummatissimum, ut merito supervacanea censeri possint noua quaedam, etiam illorum, qui idonei harum rerum sint arbitri, eius elogia. Mihi tamen hoc unicum obseruasse liceat, quod nondum tricesimum aetatis annum compleverit Auctor, cum utilissimum hoc opus ad finem perduceret; quod illud ab eruditis extra patriam viris nomen illi inter peritissimos sui aeui physicos conciliauerit, quodque instrumenti instar fuerit Providentiae Diuinae ad fortunam eius in patria pro
Vacabat anno sequenti Proia staris Chemiae et Metallurgiae in Academia Upsaliensi munus, quod ambivit BR ROMANUS, primoque inter candidatos loco Sacrae Regiae Maiestati Senatu Academico exhibitus est, postquam dissertationem ediderat de Confectione numinis, qua se in hac scientia hospitetna non esse euidenter probauit, cui tamen praecipuam suam
antea non dicauerat operam. Hanc etiam ob caussam mota est: quaestio, an ad hoc munus obeundum idoneus esset, licet solida Matheseos et Physices, verorum Chemiae fundamentorum, cognitio, ipsi nullo modo denegari postati Celsisiimus Academiae illo tempore Cancellarius iam Rex noster Augustissimus, dignissimo Candidatoriuri hoc munus conferri voluit, et hunc in finem Regii Collegii Metallici Consiliariis DK SWAB et aei LAs in- iunxit,
RARAMYscHEw in Rossicam, quae vero, propter exspectationem nouae editionis Suecicae, lucem non adspexerunt. Prodiit haec, plurimis ditata accessionibus et emendationibus, VPsaliae 1773, 177έ, 8-Vol. I. II. cum septem tabulis. Germanicam eius
336쪽
iunxit, ut suasn hac de re dicerent sententiam.
uterque vero iudicium de illo tulit maxime honorificum. Ille quidem rationem habuit Dissertationis de Confectione Aluminis, hic vero Physicae descriptionis Orbis terraquei, quam optimum solidae cognitionis minera logicae fundamentum censuit. Hanc etiam ob causam ea fuit Serenissimi Principis gratia, ut ipse sua nasinu defensionem aduersus conquestiones allatas consignaret, Senatui Regni exhibendam. Igitur, p0st confirmatam Consistorii Academici pro potitio nem, a Rege BERGΜANUS no ster constitutus est Chemiae Proses r Upsaliensis. Fauor ille fortunae quod adeo mature metam attingeret sibi exoptatissimam, promeritum sane
fuit eruditionis virtutumque D ER G ΜΑΝΙ prae
natum, quod illi fortissimos addidit sti finalos, ut intemerata fide scientiae huius, partisque iuuentutis Suecanae sibi commissae, curam gereret. Privatam tum nos, Populares Honoratissimi, secimus i acturam, quam nemo certe vestrum adeo levem Censere poterit, ut digna non sit, quae hac occasione in nostram reuocetur memoriam nostrumque excitet desiderium. Amatum Nationis nostrae Westro - Gothicae membrum ad hoc usque tempus fuerat Celeberrimus AER MAN . Quamuis pluri
mis aliis distri ictus negotiis, nostris tamen interesse exercitationibus numquam graue sibi duxit vir hic eruditissimus, quena doctissimae societates cum voluptate exaudire solitae erant. Postquam omni ex parte nostris ipse satisfecerat legibus; illas vero ad
recenti Ora tempora minus accommodatas esse per
spexerat, emendationis earum auctor suasorque fuit, atque amici cuiusdam ope mutationem illarum
effectui dedit, in illam formam, quam postea tanta
337쪽
cum voluptate sartam tectamque seruauimus. Iam vero nostram societateria relinquere cojebatur, sed perennaturam nobis spondens beneuolentiam, ut illis numquam deesset, quorum consortione quam diutissime frui voluerat. An hoc promissum suum serilauerit, an nobis praesto fuerit eius fauor, alios
quidem numquam excludens, nobis vero natiuu an noster fuerit amicus, suasorMNO nitorque, veruS-que patronus, Vestra testor multorumque absentium amicorum nostrorum gratissima pectora, quibus meum etiam addere liceat. Sed vox faucibus
In administratione noui sui muneris, quod habita oratione inaugurali de fatis tarni aes initio proxime sequentis semestris adiit, duos sibi mox
proposuit fines, alterum ut studiosae iuuentuti sanana inculcaret Chemiam, euidentibus sui datam experimentis, alterum ut nouis inuentis ipsam ditaret scentiam. His finibus integram ab illo inde tempore impendit aetatem, vix ulla habita ratione valetudinis, nulla prorsus commoditatis et voluptatum. Plures ab initio occurrebant dissicultates. Laboratorium n m solum reparatione indigebat, sed defectu etiam laborabat necessariorum in strumentorum , maxime eorum, quibus ad subtiliores operationes opus erat. Academia nostra anno dudum
MDCCLI pret ossem emerat colleChonem mineralium Consiliarii Collegii Metallici ANΥON. Dic S WAH, cui tamen ad usum Professoris et discipulorum aptus deerat locus. Singula haec promediem ordinauit
CeleberrimuS BERGMAN. Operam sumtusque commodante Consistorio Academico, noua frre exstructa est aedes laboratorii; collectio mineralium in atrium hunc in finem accommodatum translata est, ipsiusque Prosestoris collectione mox audia,
postea vero, nouissimis his septemdecim annis provida
338쪽
vi da eius cura ita creuit . ut sine publico stinatu duplo iam locupletiorem reliquerit, quam acceperit. Frustula mineralia secundum interiorem valorem
et compositionem disposita sunt, ted in usum iuuenum Mineralogorum simul in st i tuta est collectito Geonna, in qua singula ordine Geographico collocata sunt, ut omnes species uniuscuiusque fodinae uno quasi intuitu considerari possint. Ab altera atrii parte locus est typis Ma siluarum, quae in Metallorum eliquatione adhiberi solent, vel in aliis operationibu S, quae magis minusue ope Chemiae indigent. Quum hunc in finem nullae adsignatast
essent publicae impensae, sed priuatis suis sumtibus Prosessor noster eos comparauerit, non qui dem magnuS esse potest eorum numerus. PlureStamen iidemque praecipui processus fusorii duduinhelo inueniuntur. Omnes typi machinarum ad unam scalam relati sunt, et adeo quidem natiuis coloribus pim, ut materiae, ex quibus aedificatae sunt, statim agnoscantur; praeterea ita comparati, ut in partes separari possint, ad internam ostendendam structuram. Horum igitur ope, sine ulteriori pictura vel descriptione, iuuenis rei Metallicae cultor ex unius horae coram exhibita explicatione, az-
curatiorem uniuersi processus sibi serinare potest conceptum, quam qui pluribus hebdomadibus in
ipso loco obtineretur. Ipsuim laboratorium, quamvis non amplum, breui tamen ita ordinatum est, ut nulli deessent necessarii apparatu S: maiores mino-xesque fornaces, quibus ad diuersas operationes opus erat, institutae sunt, varii generis vasa vitrea coemta et copia instrumentorum aucta est, quantum noua experimenta et auctus discipulorum numerus id requirerenti
Hac ratione in eo suam quaesiuit delectationemuERGMANUS noster, ut aliis prodesset, simul quo
339쪽
quotidie Chemi eis inuigilando operationibus suant
augeret et confirmaret experientiam. Sincerum
hoc suit et constans eius desiderium. Tam indige n C, quam exteri h, quorum quidam ab ultimis Europae finibus Upsaliam accesserunt, in illo docto rem inuenerunt, ad discipulos instituendos consilioque et ope subleuandos paratissimum, naturali praeditum promtitudine res etiam dissicillimas explicandi gratasque reddendi, quin, utcunque sis
haberet eius valetudo, saepe in multam noctem experimentis eorum praesentem inque eis examinandis fatigari inescium. Diligens, quamuis non sem per perspicacissimus, numquam deserebatur, alacer vero sibi oblatam semper inueniebat nouae laboran di materiae indicationem. Et quando hic absoluti cuiusdam experimenti rationem reddebat, aut in ventum aliquod maioris momenti explicari cupido exaudiebat, in sereno praeceptoris sui vultu suam laudem eiusque voluptatem euidenter quasi lege bat. Immo inuenientur, credo, qui non sine tenerrimis lacrymis iucunda haec et animos erigentia momenta sibi in memoriam reuocare poterunt, qui
ex scholis HE ROMAM 1 in publicum prodierunt utiles, quisque suo loco, ciues, et de quibus a studio partium aliena posteritas, illorum inter se com parans merita, laeta pronunciabit illos tanto dignos fuisse magistro. ranah Vltimi holum suerunt Domini nκv1ntu, Praeses
Camerae la Chambre des Comples) Diuioneiisis, et D EI HUYAn, Cantabriensis, iam Director omnium operum fusoriorum Novae Grairadae. Hi Upsalias commorati sunt integro semestri vernali anni 1 8a, et non solum integrum absoluerunt cursum sublimio iis Chemiae, sed etiam Collegio interfuerunt hi Arte Dociniastiua, suo quisque ordine proposita in Iti ruentes experimenta.
340쪽
Tam publica quam priuata institutio, etiam cdiligentissima et accuratissima, non tamen nisi paucis praesentibus , qui eadem recte uti norunt, prodes e potest. BRRGMANus noster ana pliori mo- doe publicae inseruire voluit utilitati, illumque in seriptis suis sibi proposuit finem, ut partim incipientibus fidelem traderet in elementis mantiductionem partim amicis et in eadem scientia commilitonibus suas exponeret methodos , eAperimentorum euentum, et quas ex illis deducere posse sibi videreturco iactusiones. Ad priorem classem referendae sunt editae tib illo praelectiones Chemicae Directoris u. T. SCHEFFER , de Salibus, Terris , Aquis, Phlogi- sicis, Metallis et Arte Tinctoria, a BERGΜΑΝΟ collectae, in ordinem redactae eiusque obseruatio. nibus illustratae m), quasque ipse consignauit, brevis sed sussicietis Introductio ad Praelectiones de cie miae indois et usu, et de maxime generalibus coryorum naturalium disserentiis n); Commentatio de Tribo ferruminatorio, eiusdemque usu in explorandis eorporibus, praesertim mineralibus M, et Sciagraphia Regni Mine-110 13ae lingua Sueeana editae sunt Vpsaliae 1 7s, peum a tabulis. Versio Germanica C. E. WEI GEL, prodiit Gryphisw. Ι779, 8. variis ditata emendationibus et accessionibus, a BERGΜANo nostro communicatis.
n) Sueeice Vpsaliae I 777 edita. Germanice translata Holm. et Lipsiae 1779. Angliee Ι78 I. Haec anno dudum 1777 ad Dominum voN BORNtransmissa est, qui Manuscriptum Latinum Vindo-honae 1779, 8. typis imprimi. curauit, Germanicam vero versionem Tomo IV Collectionum Pragensium inseruit. Recusa est in opusculis, VOL II., ex qua
emendata editione Versionem Sueeicam adornauit DOm. P. I. HIELΜ , editam Holin. 178I, 8, una et praefatione er accessionibus Auctoris. Gallica versio