Artis veterinariae sive mvlomedicinae libri qvatvor

361쪽

PopMA DE INSTRUM. FUNDI afr

U a Salga retaria Sa a1nentaria. CAP. XVIII. Sa amaria sitiit, in quibus conditanea ad ciburn, quae veteres Salgama dixerunt. servantur, ut puta mala struthea, cydonia, melimela, pyra, si ei, nu-Ces, rapae, oleae. Ejus generis sunt V R C E I, ORCULAE apud Catonem, & alia vasa fict1-Ita aut vitrea, patenti ore, & usque ad imum, aequalia, ut Colum . praescribit Iz, . SAL-NAΜENTARIA Graeci κεράαια appellant, in quibus adservantur sale condita ad/ diu turnum usum ciborum, ut pisces salsi, camnes, pernae, muriatae, & alia, quae Graecis σα Latinis Salsamenta. Plauto muriatica dicuntur, eo quod in muria servabantur. Est autem muria aqua sale commixta, in qua aliquid maceratur aut servatur: licet etiam

significet piscium salsorum, praecipue thunni, liquamen. Hujusmodi vasa fictilia sunt cADI SALSAMENTARII, quos nominat Pli Di US. DOLIA, STRIAE in quibus pernas

saliri praecipit Cato; ORCAE angusto Oro, specie tereti & uniformi, ad similitudinem orcae belluae marinae. Suidas κεράφει

anterpres Horatii ad illud Saf. a, 4, Byzantia putruit orca: Ossa Graeca βος , seu

362쪽

vos gemis ore angusto; in formam In his conditas menas & pelamides, viles pisciculos, clientes pauperculi causidicis &patronis suis donabant: quo allusit Persius Sat. Menaque quod prima nondum defecerit orca, & Juvenal. 7, Quod pretium vocis Τficus, pet funculus G vas Pelanitiit m. Praeterea VASA STANNE A piscium salsurae tribuit Ι'lautus: cujus versus apud Festum ita legendos arbitror, Muriaticam autem Uideo in vasis stagneis Bonam naritam, & canitarn, S tag ca, uinas fartas, concha8 piscinarias; ubi muriatica intelligitur coena, stagneis pro stanneis antiqua scriptura, de qua alibi dixi, narita piscis minutus, Graeconomine Rhina, Latine squarus, Canita eadem canicula, nisi quis malit cornutam. Utraque Plinio memorata 3a, ult. Tagrinia piscis ,

qui Athenaeo ταγυνιςoq. uinae, apuae pisciculi; e quibus garum optimum conficiebatur, ut resert Plin. 3T, 8. OLLAE serviunt condituris fructuum hortensium, ut pomo rum, ficorum, uvarum, quas inde ollares vocat CoeL Aurelian. & MartiaL 7, Dulci placenta fores in linit mappam illic re uvae

collocantur ollares. Horat. Sat. a, Venuncu

convenit ollis. Et haec quidem sunt ipsius

363쪽

popuA DE INSTRUM. FUNDI 359

fundi instrumenta, quae rursus habent alia sibi propria, sine quibus nullum omnino Opus effici potest. Quam ob causam jurisconsulti instrumento contineri censuerunt personas d res ad usum D miliae rusticae & pecudum intra villam paratas: de quibus quam potero

brevissime dicam. De instrumentis instrumento ni fundi.

CAP. XIX. Villatici opifices & ministri

sunt, molitores, pistores, coqui, fabri, sullones, calcarii, qui calcem domino coquunt ad rΡsectionem xillae; textores, lanificae, χ-carii & forariae, quae sunt villieae adjutο-reS, focum curant, ligna adserunt, cibum &pulmentaria coquunt: de quibus fit mentio. tit. Nautae caupon. l. T. tit. de instr. & instrum. leg. l. 1 a & l. 25. tit. C. de donat. inter vir. & uxor L 3, ubi tramen focariae, concubinae quasi socum & larem colentes, accipiendae sunt. Horum instrumenta cum sint multa & diversa pro ratione artis & operae,

recensentur inter cetera a scriptoribus rei rusticae, maxime a Catone, FISTULA & PΙ- .LA FARRARI A ad sar pinsendum, PILA FABARI A ad labam fresam, PILA L 1- ,

GNEA, in qua tunduntur grana molliora, ut Zea: cujus mentio Plin. 18, PILA SE-

364쪽

UNARI A ad terendos seminum nucleos.

SEΜIJUARIUM quo faba, far & semina in pilo sive mortario feriuntur & tunduntur.

FILA FULLONICA, in qua tunduntur panni vestes, ut poliantur. CRIBRA INCERΝICULA, quibus frumenta purgantur, antequam molantur, vel pollen a sursurum recrementis discernitur ac separatur. ΜΑ-TEO LA est parvus tudes ligneus ad succa dendam & adigendam materiam, dicta a rusticis κατ-mateola pro materiola; quomodo saepe dictiones pronuntiabant, ut Plautinus rusticus Truculento, Cauliator, coma, rhabo, pro cavillatori ciconia, arrhabo: nisi est a Graeco sto τειυ. P AVICULA est lignum ponderosum utrimque ansatum, quo sola & silices tunduntur, ut aequentur & s lidentur. pavire enim & depat ire est verberare. Hoc major & ponderosior est FESΤVc A sive Aiuro , qua pali & trabes magno vi in terram adiguntur; unde festucare fundamentum dixit Cato pro fistucis solidare. FoRCIPES ferreae ad socum ignemqhae instruendum & ornandum. RUTABULA lignea,

quorum usus pastoribus in proruendo igni, panis coquendi gratia, auctore Festo. FO-

365쪽

cvLus fictilis, aeneus, ferreus, ut ignitabulum , in quo ignis servatur & accenditur,

vel prunae candentes inferuntur mensae ad calefaciendum cibum. Cicero pro domo: λ-culo posito in rostris. Gellius I, 19, Tum ita Ia foculum coram eo apposuit. TEsΤvΜ &ΥΕsae Us est vas figulinum vel aeneum, sub quo in foco calefaeto cinere & prunis superinjectis & circumpositis panes, liba, cetera que dulciaria coquebantur. Unde usuarium edulium, quod sub testu calido coquebatur.

Varro LL. 4 Ovid. Fastor. 2, Ara fit, huc ignem curto fert russica tesu: Et 5, Stanfεalices p minor inde fabas, olus alter habebat, Et spumat tesu , pressus uterque suo. BΛ-TI L L V s instrumentum domesticum ferreum vel ligneum, ad similitudinem palae, quo cruneres & prunae tolluntur, aut immunditia effertur. Varro 3, pasorem cum batilio cir-cAmire oportet , ac flercus tollere. Horat. Dium clavum prunaeque batillum. ROTA A Q V A RI A sive *mpanum, quo aqua de puteo aut flumine trahitur ac tollitur; vel etiam far molitur. Plin. II, 11, Rotis etiam quas aqua vertit obiter V molat. RUDIS & RV-Da C v L A est instrumentum coquinarium se reum vel ahqneum, qua versant in aheno

366쪽

elixa, aut spumam detrahunt; Cato: rudicula agit rio crebro. Plin. 3ψ, Nersatum rudibus ferreis aut ferulaceis. TELA IOGA-x1s instrumentum textorium, in quo imponitur & convolvitur detexenda tela. Ovid.

aere laetum, in quo aqua ad potandum aut lavandum calest. Caecit. Hymocide: quin maehra licitari adversum aeneum coepissi sciens. Glossae. Aeaeum λοης. Paulus tit. de instr.& instrum. leg. l. 18, Nec multum refert inter cacabos o senum, quod supra focum pendet: hic aqua ad potanuum colest, in illis pulmentarium coquitur. Ulpian. tit. locati l. 39, Item aenum, in quo olea calida aqua Ia

bus familiae coquebatur: quod cepisse culleum non mirum in numerosa familia, qualis rusticorum Romanorum fuit. Plaut. aerieis coeulis mihi excocta est omnis misericordia. Festus: cocula vasa aenea coctionibus apta. Isidorus, cocula ligna arida, vasa aqrea. Quamvis etiam in alieno vinum, sapa, defrutum decoquebantur. Virg. Georg. X. Aut dulcis

musti Vulcano decoquit humorem D foliis undam tepidi despumat aheni. c A T 1 N v s &

367쪽

e ATIΝVM vas escarium fictile, in quo p rabantur & app0debantur pulli, pisces, & jurulenta, pulmentaria vel intrita, ut in lance asta; dictum a Graeco inde diminutivum catillus. His accedebant L INGVLAE, quae sunt instrumenta plana oblonga instar linguae, apta ad miscendum cisecandum, ut videre est apud aromatarios. HAMA vas aquarium rotundum, ventre gibboso, compescendo incendio accommodatum, quod Cato refert inter vasa ahenea cap. 1 36,

meminit Juvenal. 1 , di positia pr-Mνes hamis, & Plin. epist. Io. Paulus tit. de praefect o vigilum, Ulpian. tit. de instr. & instrum. leg. Sed in quotidiano usu etiam fuisse hauriendae aquae indicat Colum. Io, ubi e cucurbita fieri dicit; aut habilem tymphis ha-naviam, Bacchove lagenam. HATELLIO vas aquarium ansatum, ad similitudinem matulae, unde nomen invenit. NASI TERNA

genus vasis aenei, ansati & patentis: quale erat, quo equi in Circensibus post confecta spatia persundi & refici solebant: ita dicta, quod tres nasos, id est, ansas haberet: m minit Cato de re rustica & in orationibus, Plautus, Stipho, Varro & Festus: licet ii

terdum semino ss scriptum nassiterna, quasi

368쪽

tella a rotunditate scutiformi dictum, sicut& scutra, unde sentula & scutella, de quibus

in notis ad Catonem, Caecit. Hymnide: quae narrare inepti est scutras ferventis S 1 Τ v-LVS AQVARIVS , vas hauriendae aquae

Proprium, quod Situla vulgo dicitur; Plaut.

hi hanc fit iam accepero. Alius SIT VLVABARBATUS vas aquarium humile & concavum, quod Graeca voce Nanus dicebatur, auctore Resto. soLIV Μ vas concavum &Patens ut alveus, cujus usus in lavatrina ad Pannos lineos maculandos, vel in balneis ad lavanda corpora. Τ Η V L L A, fictilis aenea Vel lignea, quae per manubrium CaVum e Culina in lavatrinam aquam fundit, vel vinum aut oleum in dolia, a truva, trubula diminutive, deinde trullae etsi etiam vas portorium oblongum, naviculae instar, apud Plautum, Ciceronem, Horatium, Plinium, Juv nalem & Scaevolam, vel lasanum, in quod Ventris onus deponitur, vel caementariorum instrumentum trigonum, quo dealbati tecto rio muri aut delutati linuntur & complanantur, a terendo, vulgo TR OFFEL L. Palladius X, 13, trulla aequabimus & C. 15, prima irrelli requentetur inductio. TRVLLEVS

369쪽

& ΤRULLEUM, Vas est aquarium latius &capacius, quam trulla, sine manubrio cavo, quo manus, Nonio teste, abluuntur. URNA Q UIN Q V A G E N A RI A, quae quinquaginta sextarios capit, sive urnas duas cum dimidia. VRCEVS AQVARIVS , quo aqua frigida in ah num infunditur. De cibariis vestimentis familiae rusticae.

CAP. XX. Adhuc continentur cibaria& vestimenta, quae dominus familiae praestare cogehatur. Seneca de benes. 3, alia

quid quod dominus praesare servo debet; Ateibarium, vestarium. Cibus autem rusticorum non erat omnibus idem, sed alius praefectis & liberis, alius operariis servis & compeditis; nec eadem mensura omnibus, aut omni tempore dabatur. Panis rusticus nominatur a Plinio 19, 8, cujus crustae inspargebatur candidi papaveris semen, ovo assula inhaerens, in erior crusta allio, gitaque cereali sapore condiebatur. Hic fuit vel triticeus, vel siligineus, vel hordeaceus, sive ex solo hordeo, sive ex hordeo & tritico misto, vel denique ex milio, ut testatur Cato 57 & colum. a, 9. Vilior panis charius vel jecundarius ex fariana non cribrata, vilissimus fur fAraceus vel acerosus, furturum recrementa & aceris pa-

370쪽

leaeque sordes retinens, quem vocat Plautus in Asinaria, & Suetonius Nerone fordidum, Terent. in Eunucho atrum, Iuvenal. 5 caninum, quod canibus cum jusculo praeber tur, Apicius di Coelius Aurelian. Cantabrum. PVLS ex panico pinsito, vel ex milio, vel ex farina hordeacea, aqua cocta, interdum lacte commista: pulmentariuris coctum vel crudum, quale Catonis, quod habet oleas conditas; halacem. id est, piscosum salsamentum; salem & acetum; quo postremo designari y

eam, nonnulli perperam existimant: nam

posca non fuit inter diaria, sed urbana, n mirum plebeculae & servorum potio vilis,

confecta ex vino mucido, aquae vel aceto mixto, ut praeter medicos indicat Plautus Milite, ubi servus queritur, alios ebrios esse ex optimo vino, alios poscam potitare. Pra terea erant inter edulia familiae rusticae sei, caepae, allium cum sale, olus cordum, moretum, factum e lacte, caseo & herbis, etsi non omne intritum significat: inter duleiaria panis depflictus, id est, subactus manibus inmortario, placentae, liba, globuli, spirae, scriblitas & similia. potus Lon A, quae fit vinaceis aqua lotis & perfusis, quasi mustum dilutum, Vinum praeliganeum catoni, ope-