Vrbium praecipuarum totius mundi liber tertius

121쪽

TRIDENTU Μ

RI DENTUM,ciuitas in finibus Uenetiae prouincia inter montes in planicie posita est

muris vallata lapideis,quam ex Septentrione alluit Athesis fluuius,ambitu miliaris Ita lici. In ea Vias lata S lapidibus structas,domos vero ita honorificaScernaS , ut nouam non veterem ciuitatem prae se ferat. Templa fatis pulchra conspicias,sed in omnibus ijs parum structurae. Arcem habet conspicuam, ut domum auream dicas potius, &quam possint,& Imperatores,& reges percommode inhabitare a Bernardo Clesio Tridentino Praeside auctam Sc illustratam , non multos antehac annos. In fluit placide in Urbem per muros ab Oriente aquae riuus, super quo aedificia fericca ,&molae frumentariae multae sunt,unde item plurimi rivuli deducuntur per medias vias in vitam , & publicam comis modi tautem. Super Athesim ad portam quae dicitur S Lauren*j, pontem habet magnificum, sed ligneum, centum dc quadraginta passuum longitudinis. Montes circum se habet nivibus continue obsitos, scopulo-ses, inaccessos, praecipites & ita praealtos, Ut dicas,coelum summa montium cacumina contingere. Fauces habet duas,quarum altera vergit ad Septentrionem, altera vero ducitVcronam. Planitiem admodum paruam- sed ridentem, & arboribus Jc vitibus mirum in modum consitam, quam Athesis circuit,& lambit undequaque. Promiscua habitantibus lingua scilicet Theu tonica & Itala, sed Itali omnes cliam, cum placet Theuto Nice loquuntur. Tridentum Germanorum sentina: Italorum vero refugium est, cum quid infortunij illiso currit. Parum frumenti, sed plurimum vini, per suaue habent, album & subrubeum. Per aestatem coelum temperatum est diebus autem canicularibus,sol apprὶme feruens Hyberno MCro tempore, propter nivium αglacierum ingentes horrores , vix huiusmodi regio habitari potest: neque saris funt hominibus hypocausta ad depellenda frigora, quae eo tempore tam magna sunt, ut non sinat aquas in terram descendere,sed statim venientes, Contaertant in niues .Et, quod datur miraculo ut putei ipsius civi tatis per tempus id,aquis omnino careant. Boues& Vaccas pro mulas, at ei LS & equi S onerarijs habent, cum corum plaustiis, tam ad res conuehendas fac 1libus, ut ad montium cacumina sic properent, ac si essent in planitie, a viarumque publicarum curatoribus ita iuga aptata sunt, ut usque ad culmen accesssibile, quorumcunque montium ab eisdem iri pos

sit. Nunc demum ciuitas ista & opulenta & clara effecta est propter Concilium, quod in ea fuit per plurimos annos uti infra indicabitur. Eum vero Paulus Gerardinus sic describit. Vrbem Tridentum ad Athesim loco amoeno ,&falubri positam, quam in decima Regione Italiae inter populos Mediterraneos, Plinius & Strabo collocant,Gallos condidissse scribit TroguS,abi Rhericos, qui Dace Rheto in Alpibus sedes figentes, Rhetiae nomen dedere, sed auctam post fuisse a Brenno,Duce Gallorum. Vt Vt sc res habet,eiuitas est perantiqua,quae

a primordio varios sortita gubernandi modos, tandem maper1j Romanorum, cui diu subjecta fuit,inclinatione cessit Ostrogothorum potentiae,quorum R ex Theodoricu S. Vt regnum suum ab eo latere tutius redde ret cinxit eam muro e lapide quadrato, Vt etiamnum licet Videre, non ineleganter, complexus circiter mille passus, forma propemodum arcuata, munis tque Castellum Verrucae, ex altera numinis rapa , Tridento immi

nens. Post eiectis ex Italia Ostrogothis, sub1ugarunt hanc ciuitatem Longobardi, tituloque Ducatus imperio suo subditam, tenuerunt. Sed & his cum eorum rege Desiderio a Carolo Magno profligatis, postjiminio ad ius redijt Imperatorum, ex quo initium opibus amplificandae Ecclesiae Tridentinae. Nam Carolus Ripam op pidum ad Benaciam, Valles quasdam,& Iurisdictiones pro sua in Deum pietate atque Ecclesias mun: sicentia, Episcopo largitus, 2 praeclare de hac ipsa Ecclesia est meritus,& successoribus fuis Imperatoribus, Regibusque Romanorum praebuit documentum liberali tatis. Sed supra caeteros eminuit liberalitas Conradi Saxo nis,eius nominis II Imperatoris, de Franciae Orientalis Ducis, qua comitatum Tridentinum,seu Ducatum feci Marchionatum,item vallem venustat ac Boi Zamum Ecelesiae huic donauit, ius prophanum,quod temporale vocant,sacro &spirituali coniungens; quam donationem dcindera iam habuerunt Sue uici sanguinis Imperatores Fridericus primus & secundus Habiti sunt de hinc Eoi sco Di Tridentini Principes imperij, ij que ab Impp.diplomata Regalia appellant ut caeteris Principibus data. Et ut huius tam insignis Ecclesiae status perpetuo tutior, securiorque persisteret, adscitu S est ei defensor, & protector vicinus Comes Tyrolis, cuius potetia atque auctoritas ipsi Episcopo Sc Ecclesiae ad omnes casus esset prauidio Hoc onus ut alacrias susci peret Comes ornatus fuit ab Episcopo beneficiis minime vulgaribus,Castris vj clelicet,atque urj sidustion: bus: ex quo inter ipsos comjtes &Episcopos ad totius prouinciae,& dominiorum securitatem nata est mutuo succurrendi, atque auxilium ferendi necessitudo .Exercet itaque Episcopus praeter spiritualem iurisdjctionem e iam temporalem, quam acceptam fert Impera Ioribu S, quos solos ac supremos in ea re dominos agnoscit &honorat.In spiritualibus porro est illi Metropolitanus patriarcha Aquilegi ensis. Et quanquam ciuitatem Tridentinam antea spectabilem multa reddebant, ut templum Cathedrale operis exquisiti laucto Vagilio Ecus copo& martyri consecratum, Collegioque Canonicorum,Vel nobilitate generis, Vel doctrina illustrium psius Episcopi liberam electionem habentium insigne, & in quo sancti huius, atque eius matris sancta Μaxentiae aliorumque sanctorum corpora & reliquiae praecipua in veneratione habentur ut irem in templo Diaui Petri,quod Germanorum est, B. Simonis pueri ante anno S centum a perfidis INU: S martyrio coronati corpus multis miraculis Clarum : vi, Arcis quam Episcopus inhabitat magnificen rit Sima,regij que palati j in modum structura, ut aedium priuatorum elegantia dccommodita S tanta, quanta in nulla alia Ciuitate me locri qualis est haec,reperiri affirment illi qui plera 'que orbis regiones, Ciui ratesque p ragrarunt ut rivuli lateas omnes silice Concinne stratas pereant decursu ircjgantes, atque immunditiam omnem abiciente e

123쪽

huic tamen ciuitati tantum addidit celebritatis sacrum & circumenicum superiori OuS ann Is in ea habitum, finitumque Conc j I irim, ut propterea inter praecipuas Europae Ciuitates merito dCbeat numerari. est quissem alpestris huius regionis situs, sed tamen praeter aeris miram salubritatem, ijs abundat ad UiuCndum commosilatatibus,Vt paucis aequali magnitudine Regionibus debeat inuidere, nam frument I,olei, lactis,earnis tam altilis,quam ferinae, piscium quoque & Omnis generis stuctuum ea hic est praestantia atque copi a vi VI I.S.R.E. Cardinalibus inter quos quinque erant Sedis Apostolicae legati III. Patriarchis, Archiepiscopis XX XII l E piscopis CCXXXV. AbbatibuS VII. Ordinum generalibus VII. Theologis, tum secularibus, tum Regularibus CXLV Ferdinandi Gesaris tam Imperij quam regnorum suorum, Hungariae& Bohemiae nomine,Regum Galliae,H Panice, Poloniae, Portu galliae, Venetorum, Ducum Bauariae, Sabaudiae,Florentiae,aliorumquCEcclesiasticoru Principu, irem Helvetioru VII Cantonu oratoribus, corumque famil js,quae in uniuersum quatuor millium capitum numerum excedebant, cum omnium admiratione commeatus,aliaque ad sustentatitionem necessarja suppeterent Gens ipsa hospitalis est 5c aperta iras quacunque de cauta conceptas facile remittens, in quo Germani Cam i Ggenuitatem refert, quae si quo valet ingenio, id ad publicam rem priuatam que amplificandam conferret studiosius,futurum esset, ut Ciuitas haec propter ipsius situm fluminisque opportunitatem, VI cInaS opibus Vel superaret, Vel certe sequaret. Argumento est, quod qui hinc egressi peregrinis in Regionibus ver santur, alij Optimarum disciplinarum egregia cognition C, alij Virtute bellica militiae que officijs etiam prima rijs, alij negotiatione, alij alijs bonis rationibus,dc rem,&existimationem non parum auxerunt Ac fac runt inter e OS Omni tempore viri,&sant qui propter Sacrarum,& Ciuilium legum, vel artis Medicae scientiam hi Imperatorum Regum,aliorumque magnorum Principum ruendae fanitati periti custo des accersiti selli iuri dicendo, legationibus, alijsve honesti sisimis muneribus prae lacti,laudem magnam retuler1nt ii odi eque similibus ex functionibus reserant.Praeter tu S commune habeΠt Tridentini leges municipales, quas eisdem Episcopus tanquam ipsorum princeps confirmat. Utitur ciuitas haec Idiomate Germanico& Italico, utpote ex his nationibus conflata, quanquam longe sit maior numerus Italorum Tt quod in Ciui talibus limitaneis perrarum est, ta n ta est utriusque sermonis puritas, ut vel media Germania , vel Italja vix

audias purius loquentes. Portas habet quatuor Sancti Martini, Sancti Laurentij , Sanctae Crucis , & Aquilanam. Xenodochia quatuor. Parochias item quatuor sancti Wgilli, sancti Petti,sanctae Mariae Maioris, & sanctae Mariae Magdalenae. Monasteriaiα ipsa Vrbe duo sancti Augustini, ad sanctum Marcum virorum,di ad LTrinitatem mulierum obseruantium. In suburbio qui que, Cruciferorum,sancti Dominici,ad sanctum Laurentiam sancti Francisci Conventualium,& alterum Obseruantium ad saniactam Bernardinum. Item S. Clarae ad sanctum Michaelem.Numerat Ecclesia Tridentina a Iovino primo Pastore,& Episeopo in Pituto a S. Hermagora eiusdem Eeclesiae fundatore,nunc nonagesimum septimum,Ludovicum ex Baronibus Madruiijdntia pso Episcopam oriundum,S. R. E. Cardinalem apud sedem Apostolicam Nationis Germaniae Protectorem, virum in quo siue doctrinae in Theologia, ac Philosophia, omnibusque liberalibus disciplinis excellentiam, siae rerum maximarum usum,sive pietatem in omnes,siue denique religionis Cathoicae amplificandae studium spectes,nihil queat desiderari, licet aliquot ordiane sequentes ipsum Iovinum sine mitra Episcopali praesederim huic Ecclesiae.Inter Episcopos praecipue celebratur memoria sancti vigilij,doctrina, Martyrio,& miraculis clari,cui dicatum est templum Cathedrale,& anniuersarium festum v r. Kal. Iul. institutum.Et quamquam Ecclesiae huius opes magna ex parte temporum iniuria sint diminutae, manet tamen adhue illi domunium Ciuitatis,& eius Praetura subiecti Tertitorii oppidorum Ripae,Trament, Pertini & Leuigi.Vallium item Nauni, seu Annaniae,Solis,Lagarinae, Iudicatiarum, Flemarum de Randenae.in quibus vallibus permultae stant parochiae populosae.& Arees, Nobiliam virorum sedes.Ecclesiae huius beneficiarij seu vasalli etiamnum sunt Comes Tyrolis,Dux Mantuae,Comites Archi- Comites Lodroni. Comites de Lichtenstein Barones de Madrutio de molekenstein, de mel sperch,de Firmiano, de Spauro, de Pursperg Nobiles domini de Gresta,de Biseus de Thono de Artzio de Ctesio.aliique complures,Castra,iurisdictiones De eumas,Praedia,Possessionesq; ab Episcopo in seudum recognoscentes. l De Tridenti etymologia sic scribit Princius in historia sua Tridentina:Coniectura est a tribus torrentibus ex propinquis montium iugis prope Urbem cadentibus,Tridentum, quasi Torrentum vocatum ni Te,quarum unus per portam Aquilae in moenia delatus,angusto alueo per mediana urbem Athesi eomia miscetur,alius qui Fersina appellatur,muros praeterlabitur; tertium paulo longius delabentem, Seletum nominant. Alii existi manili tribus dentibus appellatum, quod inter tria montium cacumina positum sit. Sunt, qui a Tridente illi nomen datum fuisse disputanr,quod ea Ciuitas a principio fuerit Neptuno dicata.quod ut facilius persuadeant, verisimili utuntur argumento: aiunt enim sicuti Randenenses Saturnum,ita Tridentinos Neptunum coluisse, quem Deum Tridente usum fuime fabulata est antiquitas,ad hanc con1ecturam validum adferunt testimonium,assirmant enim,eo in latere templi D. Vigilii, quod forum t spieit, extare lapidem, ut licet videre vetustissimum , & aliqua in parte corrosum, in quo cernitur Tridentis forma, quo faeile ducimur credere,Neptunum olim a Tridentinis,ut Deum cultum fuisse,atquc inde urbem nomen traxisse.

124쪽

V ERON A.

ERON A , Cenomanorum urbs in Gallia Cisalpina, siue, ut hodie vocant Loni- bardia, a nobilibus Thuscis initio condita,& a Vera, nobili Hetrusca familia, Verona denominata, uti Cato, Semproniusque scribunt, ac deinde pulsis, ac profligatis imis sedibus Thuscis, a Cenomanis refecta & aucta, ut Liuius &TroguS tC- stan Lur. Venetorum ditionis, urbs, ut Strabo lib. s. a inplissima; ut sue Iartialis scribit, magna, cum inquit , Tantum magno suo debet Verona Catullo, Quantum parua sua Mantua Virgilio. Tacitus, lib. 13. Coloniam validam appellitat. In Vtraque Athesis r1pa, magnifice extructa,& pontes quatuor, ripas ipsa. Con -ώ -- iungunt. Qui qUidem VcVirgil. eum vocat) Athesis amoenus, ut Veronam Pe ne mediam cliuidit,lic tandem quoque circumquaq; cingit; itaque hodie urbi custodiae, ornamento, & Vsui est. Qui eam quondam non intersecabat , verum prope moenia labebatur, Veronam ipsam ad ortum T linquens. Quod apertissime patet ex fundamento latissimo muri,per medium Athesin deducto, non pro cul a ponte Castri veteris, quod &hyemali tempore decrescente aqua conspicitur. Cuius etiam plurima inuriata fuere Vestigia. Praeterea anno 131 a. amnis ipse adeo excreuit, ut aquarum exuperantium aestuoso impetu, pars murorum fossae castri veteris fuerit deiecta, prope templum S. Zenonis,& nisi tot murorum obstacula fuissent, alueum repetiisset antiquiorem. Scribit etiam Paulus Diaconus, Athesin fluuiuisti tantum excreuisse,ut circa Basilicam B. Lenonis, quae apud Veronensis urbis muros sita est, usque ac LUpre mas fenestras aqua pertingeret,sed ut B. Georgius Pontifex perhibet, in eandem Basilicam minime penetrauerit, Verona etiam a priscis verae religionis cultoribus, pania Hierusalem vocitata fuit; Sive vere timἰ-litudinem quandam cum ciuitate sancta, situ & murorum ambitu perspexissent, siue impositis ijsdem nominibus, certis quibusdam locis,religionis Zelo, erga ciuitatem sanctam pie fuisse affecti viderentur. Hinc vallem illam ad montem, cui castrum S. Petri subiacet Dominicam appellauere: montem vero, cui MOX Rochi sacellum nomen dedit Caluarium dixere,iresq; in eo cruces,ex imitatione erigi, ac constitui Vomere. Prope vicina est aedes, Nazareth dicta. Nec longe S. Ioannis paruum Phanium extat, Betheleem Vocatum. Inde parum distat sepulchrum. Propter quae omnia, &qui plebiscita municipalia condidere, parua Hierusalem appellauerunt Veronam. Quae situ est optimo,iuxta colles, qui ad austrumconueruiunt, comtonis lautis,ac nobilibus aedificiis, magnificis,ac splendidis,inter quae peruetusta Cathedralis aedes,eX,mjaque S. Anastasij sodalium Praedicatorum. Habet multa insigniaq; vetustatis monumenta, inter quae Amphitheatrum, quod Vulgus Arenam vocat,iuxta forum Boarium, plane admirabile & stupendum opus,m-ter omnia,que in Italia,aliisq; Europae partibus extare creduntur, Integerrimum minusque temporum in iuria,aut Barbarorum furore laceratum. Vt autem incredibilis huius amphitheatri capacitas, ab iis, qui eiuscemodi nunquam conspexerunt Opera,penatius cognoscatur, placet ex lib. a. de amplitudine Vrbis V eronae , ex Torello, pauca quaedam excerpere. In gradibus. inquit, ipsis amphitheatri, hominum 23 8 .sionem commodam signari potuisse comperitur,cuique hominum, spacio pedis, Cum dimidio attr Oar , demptis etiam portarum spacti S, ut per eorum commensurationem colligi potest . Capacitas enim it premi gradus,in circuitu perticarum CLXXXIII. reperitur, medii autem XXI. a superiori descendendo pC

ticarum CXLII. cuilibet portarum lati rudini assignatis pedibus quique, cum sesquipede, quae curn nume ro XLVIII. sint,passus XLIV. in se continen quo numero duplicato, sic altitudine Ipsorum duorum gra duum existente,exeunt Perticae LXXXVIIL Gradibus itaque omnibus, a primo ad ultimuim reaucus ad computum medii,Perticae 3 96. reperiuntur, sicque spacio pedis cum dimidio, cuilibet homini et lignato, 23184. hominibus, commoda in hoc amphitheatro sessio datur. Haec ille. Conspicitur item Veronae arcus Triumphalis,in cuius inscriptione, ea ipsa, Colonia Augusta Verona noua Gallieniano nominatus iamri

S alia quam plurima vetustatis indicia ac visenda monumenta n vinariis ciui uim cellis,& Gubterraneis locis quotidie hactenus inuenta sunt,& etiamnum frequenter offenduntur; Vt numismata,Vitra, Vrnae, lam pades,frusta quam plurima simarum, coronarum, denticulorum, stylobatorum, epistyliorum argutissit eclaboratorum caeterarumq; huiusmodi molium, vivo ex lapide, & ex pario marmore mirifice sculptor Et,quod mirabile visu fuit, cum propugnacula in hac urbe a Venetis aedificarentur, quo tempore Veronai pulsis Germanis, recepta fuit, In fossis quae tunc excavabantur, innumerabiles speluncae,& cauernae repeti e bantur,quasi tophus ille, iuxta quem fons est, qui a Ferro nomen habet, per has vel uti casas habitarezur. A liud insuper hoc loci admiratione maxima dignum videre fuit. Cam eodem namque in monte foderetur, spectabantur Echini lapidei,Paguri,conchae, cochleae,ostrea,stellaeque pisces, auium rostra,& id genus alia passim. De quibus quaedam in indice commentabimur. Aere Verona tenui gaudet, gens perlauta, magni si Ca,splendida, ructando aspectu,ingenio summo, maximeq; ad literas idoneor rebus omnibus, non solui nad vitam mortalium necesIariis, sed etiam ad delitias, & voluptatem utilibus abundat. Fundatissimas ali familias permultas. Agro est optimo, frumenti, vini, olei,caeterarumq; frugum maxime fertili. UClierum quoque copia pernGbilium affluit,vnde maximum incolae fac1unt quaestum. Plura de florentissima VCr nensi urbe, Leander in Marchia Taruesina, auido lect ori suppeditabit. Quemadmodum & quaruor pςς liaribus libris,1 Orellus SaraynaS,Vir praecellentis ac curiosi ingenia; qui de origine,amplitudine, viris illustribus,de dominio,& monumentis antiquis patriae suae, peculiari omnium operum commemorazione famcta ,singulorUm etiam picturam, Ioannis Carotti,graphidis peritissimi opera repraesentans,tanta diljSCnzia scribit. ut ne curiosissimus quidem,in ea narratione ouidpiam desiderare queat.

126쪽

, IS AVRVΜ elegans Piceni Vrbs, cuius quidam appellationem ab I au

alluitur, addita Ρ.litera, formatam Existimant, conditam Cue a

Ni Ronnanis anno eorum VrbiS D. C. XXXIII. postsaque Coloniam ab ipsis Effectam, cum Mutina, Parmaque, Uti Liuius tradidit ter hos Colonos si isse Lia: Achium Poetam Tragicum , parentibus Libertinis natum, Eu1ebius scribit. Nec defuere, qui Farnatiani castelli, Pisauro finitimi nomen , amonillac corruptum,ab Actio manavisse,tanquam prius L manum sit dictum, . existimarint. Vnde antiquitus quidam hanc Farnatianam appellatam prodidisse videntur, sed mehercle vehementer aberrant,aliter enim ac Pisaurum a nullo auctore classico nominatam constat. Liuius multis in locis P1saurum memorat, maxime, cum Ful. Flaccum Coim sulem viam Pisaurensem strauime, templumque Iouis Pisauri ac Fundis aedificasse, itemque ad Polulentia adduxime aquam diribit.Caesar eiam in Commentarijs alijque veteres plurimi, huius Vrbis fecere mentionem. Dirutam a Totita, refectamque a Belisiario, Procopius , de Blondus auctoressulit. Urbs nunc est aedifici is lauta & elegans, in qua munitam atque pulchram arcem ad littus Ioannes Si Ortia condidit Et Franciscus Maria firmaea moenibus cingere coepit Curiam habet sumD, rem peruenire fottiant: quamobrem aestuante aere, potissimeque sub Canicula,tot absumuntur pi eri et absque ingenti dolore commem Orari nequeat, unde nImirum Catulli illud est ad bulentium: Praeterquam iste tum moribunda insede Pisauri H pes, inauratasta Nior statua. Putamus tamen etiam nos incolarum huius loci breuem vita: cursum,non modo ab coeli grauitate, sed etiam a copia fructuum optimorum ac suauissimorum, quibus immodice Vescuntur, proficisci. Generantur enim

cti reris refertus est, e quibus cum suauissima vina,tum alij fructus Optimi percipiuntur, inprimisque mira copia ficuum, quae arefactae, tum huic Vrbi tuerer siussiciunt, tum etiam exportantur & apud Venetos , Bononienses,totaque in Flaminia magno in pretio siunt.Pis Uriim certis anni temporibus ad mercatum Italici, lilyrici aliarumque partium negotiatoreS conueniunt, propter locum mari co- uelaendis mercibus valde oportunum Diu imperio Malatestarum illustris familiae habitam constat, ex qua Malalesta Pandulphi F vir mirifice cum doctrina, tum moribuS CXOrnatus, tres fili Cs sten

Alexandro Sfortiae, Francisci, qui deinde Μediolani Dux factus fratri tradidit, ut Gorius & Sabellucus scribunt. Alexandro filius in dominatu successit Constantinus, Vir literis & virtutibus praeditus, a quo plurimum Vrbs aedisiciis exornata fuit. Comitem is habuit Camillam , illustrem ac eruditam mulierin ex nobilissima stirpe Arragoniorum Neapolis , cuius nuptiae tam magnificum habuere apparatiam , quam maximum Regi cuiquam potuisse fieri arbitror ,quemadmodum ex illorum Gotalemnium auditu lectudue iucundissima narratione scripto vernaculo, per Universam Italiam diuulgata, intelligere est lustos liberos Constantinus non habuit nothOS autem duos,Ioannenn atqueGaI- catilina, e quibus ni risi maior Mannes Philosophiae studiis mirifice deditus, cum paternum principatum anchoritate Poli. Max assiamptam diu tranquille gessisset, eo a Ca:sare Porgia Pontificis lexandri Wfilio deiectus est , qui& sororem illi suam Lucretiam a pontifice desponsatam abstulit, falso criminum quorundam insimulato. Sed Alexandro Pontifice mortuo, cum aVeneti js,ubi aduerasis temporibus constiterat, adducta simul uxore Geneuelae Teupola lectissima optimaque muliere,

Pisaurum rediisset, humanissime est a popularibus exceptus, ac Vrbas imperio aliquandiu mirificatus lenitate agitato decedens, Constantium filiolum, ex Geneueue successorem reliquit: quo non multo post etiam defuncto, mater spretis mundi vanitatibus, religioni D. Curae Morani virgineo multis annis Vsque ad vitae finem, operam dedit. Constantino mortuo, gubernationem Rei publicae Galcatius patruus suscepit. Sed quoniam imperij confirmationem, a lulio Secundo Pont. nullo pacto impetrari posse videbat, cum illo bonis conditionibus ita depactus est, ut urbs in potestate esset Pontificis,a quo mox Francisco Mariae Roboreo nepoti,pro magna vi pecuniae, quam eI nomine stipendiorum Ecclesia Romana debebat, Omnium etiam Cardinalium voluntate & amensita collata fuit Hunc post Ob1rum Iulu, Leo X. successor,pomessione spoliauit, urbisque dominatum Laurenati no nepoti rio tribuit,a quo in extremis fratri patrueli Iulio Medicaeo Cardinali assignatus. At e vita deinde sublato Leone post C N.Μ.D. XXI.atino F1ancisci Mariae prorinus ad pristinum Imperium reuersus, mirificaque suorum laetitia receptus, in eo ad vitae finem usque magna Delicitate ac inclyta iustitia fuit, similemque reliquit si1ccessorem filium, magna virtute PrinCipem Ingenia tulit magno numero celebria , cum primis Aduinum summum Medicum, & Pandulphum Collentatium, Graecis Latinisque literis, quod erus scripta testantur,pereruditum Scripsit de machinae tormentariae,quam bonubardam vocant, inuentione , item Baretam actuersus aut1cos lingua Vernacula,cum historia Neapolit ani regni. Pisaurius quoque fuit Petrus Barmianus , excellens poeta ,superioribus annis de- sanctus Extra portam urbis quae spectar in occasum,amnis est Folia, priscis Isia Us appellatus, praete quam Plinio qui in sexta regione Pisaurum Vti & Oppidum nominat. Oritur Appennano λ me uvaeta Cotili arcem, moeniaque Pisauri alluit,Vbi pons lapideuS Viam Flaminiam itemquePicenum cI eregione Flaminia iungit, moxq; mari illabitur, ostio saepe arena fluctibus deserentibus adeo copi is obturatoque,Vix Vt exiguaS Iec. Cre nauiculab queat. Ini S Ancomtanae March1ae principium e flaminiae est.

128쪽

RIVETUM, Mediterranea Thusciae ciuitas, Catoni Oropitum dicta, Desiderio Longobardorum Regi in edicto Orbitum. Annius Oropitum scribendum ducit, ab Oropito Pelasgorum Vrbe in Achaia. Desideriumque Regem, per syncopen, p. consonante in b. mutata , reiectaque Vocati Ο dixisse Orbitum. Hinc consuetudine Glaec tun, qui b, pro u, pronunciant , Vti Qtiam multi Italiae populi, ora itum factum, ac dein, euphonta gratia, vocali e addita, Oriuetum, quo

Latinis Vrbs Vetus est. Leonardus Aretinus&Blondus aliter scribunt, urbem hanc a Florent mi Sortam, nec supra mille annos ante se uatos, eius memoriam inueniri ullam. Volaterranus HVrb/num osse Plini j, iuxta ortam, censet, idque multorum auctoritate confirmat, qui non solum Vicinitate locorum, sed etiam nominum similitudine ducti, ac si Oriuetum, pro Herbano 3 et Hςrb na, dictum sit, idem credidete, praeterquam quod antiquum aedificium esse patet, VndQquoque non difficilis coniectura capi queat, Helbanum esse, cum hoe situ Eque psopinquam O rita oppidum sit nullum. Alij Vrbem Veterem dictum aiunt, quod veteranis olim, ad quietem reliquae vitae incolenda merit assignat 3 , proptςe coeli salubritatem. Et hi etymon nominis ad veteranos referunt, quotum in numero est Facias uber rus, inquiς0β

Vrbs Oriuetum alta est, s praeceps,

Nomen a Romanis accepis veteranis,

qui propter aeris temperiem concessere.

A Procopio ciuitas Vrbeuet an adicitur, Sc Vrbibentum. Sita est autem in exeela praecipitisque montis spatiose i n Vera,

lice planitie, sine muris, quorum vice rupibus undique praeruptis altisque cingitur, natura hoc modo creatis,Vt Q sum ma crepidine despectum in ima perquam horribilem habeant. Coelo est iucundissimo , praeterquam autumnali tompo re, quum in amne finitimo Palia cannabis solet macerari: tum enim aereo foe tore corruptus, colonis permolςstdβ est. TQ mplum hic sumptuosissimum, cuius frontem pernobiles ex marmore statuae, sam moram artificum operis Qt bora G, decor aut . inter caetera est historia costae Adamo extra . ex qua summus conditor E uam figarauit. Haec tanto arti

sicio facta sunt, ut haud putem humano ingenio vinei posse Templi fenestrae alabastricae sunt, non aliter, ac Vitru mpQ lucidae. Seruatur hic magnis honoribus linteum, quod Bolienae miraculo magno sanguine est intinctum, e X hostia sacrosancta stillante. Id, quotannis, die, qui corpori Christi festus: itui. per urbem, ingenti cum religione dciserunt, me moriae tanti miraculi causa. Sunt hic aedes splendidissimae ab Urbano V.Pontifice Maximo factae. M LXVII. post C- N-δΠ-no. Urbs frequens Olim admodum fuit, ea terum a uotum nostrorum memoria, partibus Multatorum S Marcoli Dorum pCrnisii Osis imis deiblata propemodum, per plurimas illarum inter se eaede, expulsionesque: quanquam eX tincti. dςk0dς Dctionibuβ, paulatim inter tes pacatas, satis se tum populo, tum opibus ieseeerit. In planitiem hic praecipiti via dς ςm xvi ad Paliam, qui amnis a Catone Pelia vocatur, & infra oriuetum in Tiberim cadit.

N Piceno, inter Ricinetiam & mare,haud proeul a Muson e fluuio,inelitum toto Ckcistianorum orbe Fanum n colle D.Ma

riae Lauretauae iacet, fortis simo muro cinctum, cum vi eo, duem fere.eaupones, stabulariique, ac siuersorias t bernas exer centC., incolant,ad eos, qui quotidie ex omni Europa, prateipua tamen frequentia primi veris & autumni temporibus, huc Votorum causa Veniunt, excipiendos. Si tuni eo in loco. ubi olim, ut quidam censent, Capra montana fuit, a Plinio in Picens quintα regionis mediterraneo, descripta, simulqae propter aliam Cuptam maritimam, montaua cognominata. Sun etiam,

E qai in D. Mariae Lauretanae fani loco, prius sedem Iunonis Cupranae fuisse tradant, a veteribus religiosissime cultam, Vt Pe xras Marsus ad hunc Silij versam notat: Et queis littoreae fumant altarii Cupra: . Seribit enim, Capram Oppid m, ad mar qaondam templum habuisse Iunonis, Thuscorum aedificium. qui Iunonem Cupram nominabini, ideoque poetam,illic altaria fumali:, dicere, qGOGiam Cuprant, Iunonis colebant sacra. Verum enimuero, quod Cupram oppidum este ad mare dicit Marsus, in hoc eum falli, cum alij quibusdam animaduertendum est, qui immemores, duas Ptolemadium in Piceno Cupra; designare, montanam, atque maritimam, non do ali , quam littorali Cupra cogitauere, cum tamen Iunonis templum intus in colle; non ad littus in planitie, Dium saevit. Sed ad rem. Initium d hoc delubro scribendi unde potissimum facere oporteat, equidem ambigimus, obexeei siti, loei religionem, summamque m gnificς xx m: At tamen cum illius sanctissimi conclauis in mentem venit, in quo nata edueataque editorum Regina, femper Virgo MARI R, m xer Πlij Dςi, GV bi nunciante Gabriele Archangelo genitrix Dei adpellata, item ubi in ipsa earnem hane nostram aerumnosam assumpsit Deus , qVO DO TR tarei Sathanae tyrannide, Rc potestate ad regni coelestis portam, quae tot laeulis. ob primorum parentum noxam, occlusa steterat, xrRducoret, de illo, quanquam digne haud posse, satia propter ingenij nostri tenuitatem intelligamus, timen pij curiosique Lectoris gsatia, b stui ζ liquia commemorare instituemus. primum omnium haudquaquam dubitare oportet, hoe illuἐ ipsum eonelaue esse, in quo muudi regin in φςφm e dita; quandoquidem, Praeter grauissima, scriptorum hac de re, ac item, uti ab Angelis huedeportatum sit, qaae leguntur restim Gi , O in

duri cordis, aut sceleratus esse potest, quin ingressia mollescat, ac seipsum diuitia quadam vi. & initinctu moveat, ad locum honQt uuam, precesque ad Dinam, ut pro venia suorum criminum apud 1esum Christum velit infereedere, fundendas. Praeterea vero id miracula consi man hic diuinitus edita, quibus mortales Matri Dei supplices, votorum compotes facti, de Eliimunm quotidie fiant, ut euiden L er monumenra scriptorum, st tuarum ex auro, argento, cera, picturae, aliaque similia, quae pet multi, est,te, & iseula, huc delata, suspensaque cerΠuntur , Indiacant. Etenim omnia hic a Deo miraculose facta,sigillatim recensere, quae eiusmodi sunt, Vt ij; ineredibilia videantur, qui Deum Opximum Mamximum dulcissimae Matris precibus, haud permoveri existimant, non solum infinitum plane foret, vetumeliam perfecte nullo neri studio, iam cultateque posset: ideoque hic nobis consistere visium: orandaque sanctissima Dei genitrix, ut quod a me, v ti oportebat, Ra d*bm er x mei, non laudatur, id benignitate condonet sea. Aedes hic est magnifieentissima. euius in medio coneliue laetosanctam, conclusum muro cr NO , 11ctamen, Vt humanum Opus diuino coniungi nunquam potuerit, quemadmodum apparet. eo scilieet documento, id haudqu*qu m ςue dignum, ut quos Christi Mater tetigi parietes, contingat. Fanum totum moenibus fortissimi, & omnibus atmorum cum ad defendendam,tum ad se'nendum generibus, iremilae tormentarijs machinis instructis, mnnitum est, ne a piratis iterum, ut olim a Turcis, diripiatur, ac Vaste tuta Auctores huius operis fuere Alexander VI. Pontis multoque magi, Iulius II. etiam toto Vico muris c. Ple O, ut nunc tuto hic Canonici, & Sacerdotes, in fano saetis operantes, cum cinxe 8 plebe habitent.

130쪽

YB VR, siue Tiburtum, urbs Latij est in Italia, sedecim millibus passuum distanab Urbe Roma, Dbris Stephano, Tmoli hodie, olim Polygephanon vocatam, idem

Stephanus prodit, quam teste Solitio, exauctoritate Cato His, Catilina Arcas, praefectus classis Euandri, condidit. Qiod etiam sensit Seruius: De Graecia cinquit: φres fratres venerunt ad Italiam, Cati Ius. Coras, Tybur vel ob rNus. Hi mul omnes unam fecerunt ciuitatem, se eam fratris maioras nomine, Dbtar a pediaueruut, licet se os fecerint neuti. H ictenus Seruius ob. A Ene d τ Tybur autem Virgilio dicit ur Superbum; id est, nobile, inquit Seruius: aut per transitum tetigit illud, quod liquando quum auxilia a Senatu poscer ent Tyo arteS, sab com nemoratione beneficiorum, hoc tantum a Senatu responsum acceperunt: Superbi sis. Haec Seruius, explicans illud Virgili j lib. A Eneid. 7.

si inque adeo magnae positis incudibus urbes Tela nouant, intina potens, Tyburque si perbum, Mea, Crustumerique , s turrigerae AnteUU .

Olim etiam Herculea vocitata, ut auctor est Strabo. quod Herculem praecipue Tybartes colerent, eoque certa quotannis festa die, maxima populorum multitudo conflueret, ut ait Perottus Qvinetiam Cataractanuucupata legitur, ob vicinas loci angustias, unde fluuius Anio precipitat, ubi primum nauigabilis esse incipit. Amnis enim ille, per nemora usque descendens ibi ex editissimis rupibus, in iubi estam convallem delabitur, ac post in Tyberim intrat, uti etiam a Strabone perscriptum est LiuiuS plurimis locis memoria Tiburis Vsurpat, praesertini vero, cum bella Tyburtium&Romanorum , pacemque compositam inter eos refert. Et Ouidius in fastis inquit: Aspice Dbur. Posterioribus saeculis, imperii Romani maiestate collapsia, florens etiam huius urbis fortuna perijt: a Germanis enim euersam , etsi post, a Friderico AEnobarbo muri Sampliata restitutaque sit, didicimus. Arcem ibi, quae nunc est, munitissimam, Pius II. Pontifex Max. exstrtixit, cuius aditum loannes Antonius Campanus, Episcopus A pratinus, homo doctus hoc distiocho exornauit: Grata bonis, inuisa malis; inimica siverbis Sum tibi obur, enim sic Pius instituti Coesum habet temperatissimum. Quapropter superioribus saeculis aulae Romanae Primores hic re statis . feruentissima tempora soliti fuerunt exigere. Famam Tyburis Sibylla Albunea, Tyburti na cognominata, quo diuxta fontem Albuneam, prope Tybur esset nata, plurimum illustrauit. Eam hic ad Anienem diuinis honoribus cultam reperimus, in quo amne postea simul acrum eius, librum manu tenens, inuenis tum est. Simplicij quoque Pontificis Romani patria Tybut fuit. sed&alios praeterea multos excellentes summosque viros genuit, quorum omnium commemoratio, nisi longi sit me fieri haud posset. Inprimis

tamen Vincentius Leoninus fuit, qui diu summa cum laude, bellici stndia sectatus est , & fratrem habuit Ecclesiae, sua in patria, moderatorem sapientissimum Extra Tybor altissimis in iugis , fons est Albunea, quem sic ab aquae qualitate dictum, ait Seruius in horum Virgilii versuum expositione:

-- Oracula Fauni

Fatidici genitoris adit, lucosque βb alta

Constulit Albunea, nemorum qua maxima sacro Fonte senat, simamque exhalat opaca mephitim,

Addit etiam Seruius, sub alta Albunea dici, quod fons praecelsi; in montibus sit: a quibusdam etiam Levi

eo Beam Vocari, Praeterea non solum fontis, sed etiam syluae circllmiectae nomen esse Guneam, Infra Tybur. haud procul, multa Vetustatis inueniuntur monumenta, raterque caetera, marmor insigue. quo leo cum equo tam aperte commissaS exprimitur, ut vera vitiaque pugna videatur. In laeua , propinquo loco iuxta pedem montis, ruinae apparent mirificae ac peringentes, villae Tyburtinae, quam Adrianus Imperator immensis sumptibus aedificauerat, ita. ut in ea, & Prouinciarum, & locorum eeleberrimis nominibus inscriptis, veluti Lyceum, Academiam. Pritaneum, Canopum , P cile, ac Tempe partes vocaret, inquit Spartianus. Circum Tybur Latomiae sunt, ubi lapis Tyburtinus, de quo Plinius etiam meminit, caeditur. Ex hoc & ex Gabio, maior splendidorum aedificiorum pars urbis Romae constitit. S ubiecta Tyburi planiati es , propter Anienem plurimis aqvulis gelidis scaturit, quas Albulas vocant, multa medica virtute, cum potae, tum balneo adhibitae, pollentes, Ut scribri Strabo. Nomen Albularum ab coloris albedine captum, quam metallum sulphuris, Vnde fontes pro manant, efficit. Quamobrem ita Martialis;

Itur ad Herculei gelidis quis Toburis arces , Canaque pulphureis Albula fumat aquis.

Similes natura sunt Labanis, in agro Nomentano, ac item at iis circa Eretam aquis, Ut Strabo perhiabet. Ad viam praeterea, qua Tybure Romam itur, quibusdam in locis candentes generantur lapilli, dulciarijs condituris, velat amygdalarum, coriambri, anisi, cinamomi, ac

id genus alijs, simillimi, adeo quidem, ut non nisi a prudentibus di sterni queant.