C. Cornelii Tacti opera

151쪽

DIALOGUS DE ORATORIBVS x et

fili sesentiam veteres oratores comprehendebant, grammatica, musica, & geomedia imbuebantur. Incidunt enim causae plurimae quidem, a paene omnes, quibus u-

fis notitia desideratur pleraeque autem, in quibus hae quoque scientiae requiruntur. XXXII. Nec qu1squam respondeat, uxuere, ut ad Empus simplex quiddam ini-hme doceamur. Primum enim aliter utrum 'ropriis, aliter commodatis: longeque interes e manifestum est, possideat quis, quae profert, an mutuetur Deinde ipsa muli rum artium scientia etiam aliud agentes nos ornat, atque ubi minime credas, eminet

mellit adque non doctus modo trudens auditor, sed etiam populus intelligit ac st sim sta laude prosequitur, ut legitime studuisse, ut per omnes eloquentiae numeros Te, ut denique oratorem etiam lateatur: Rem non posse aliter exsistere, nec exstitisse Rmquam confirmo, nisi eum, qui, tamquamla ciem omnibus armis instruct us, sic in foramininibus artibus armatus exierit: quod deo negligitur ab horum temporum disertis, ut in actionibus eorum sex quoque quotidiati sermonis, foeda ac pudenda vitia deprehendantur, ut ignorent leges, non teneant

152쪽

senatusconsulta, jus civitatis ultro derideant: sapientiae vero studium iraecepta prudentium penitus reformident , in paucissimos sensus .angustas sententias detrudant eloquentiam, velut expulsam regno suo ut quae olim omnium artium domina pulcherrimo comitatu pectora implebat, nunc circumcisa amputata , sine apparat , sine honore, paene dixerim sine ingenuitate, quasi una o sordidissimis artificiis, discatur. Ego hane primam iraecipuam causam arbitror, cur tantum ab eloquentia antiquorum oratorum recesserimus. Si testes desiderantur , quos potiores nominabo, quam apud Graecos Demosthenem 2 quem studiosissimum Platonis

auditorem fuisse memoriae proditum est. Et Cicero his, ut opinor, resert verbis, quidquid in eloquentia essecerim, id e non rhetorum , sed eademiae spatiis conseeutum. Sunt alitae causae magnae graves, quas a vobis aperiri 'aequum est, quoniam quidem ego

jam meum munus explevi, , quod mihi in consuetudine est, satis multos offendici qui sorte hoc audirent, certum habeo dicturos, me, dum jurii philosophiae scientiam, tamquam oratori necessariam, laudo, Ineptiis meis plausisse.

153쪽

Haec cum evolveret e laci eum resitantem impellit aternus, ut Frosequatur, , , quomodo veteres ingenia alarent, doceat.

XXXIII. Et maternus, mihi quidem, inquit, susceptum a te munus adeo peregisse nondum videris, ut inchoasse tantum, veruo vestigia ac lineamenta quaedam ostendisse videaris. Nam quibus instrui veteres orato-

eos soliti fini dixisti, differentiamque nostrae desidiae Inscientiae adversus acerrima

fecundisi a eorum studia demonstrasti cetera exspecto, ut, quemadmodum ex te didici, quid aut illi scirent, aut nos nesciamus, ita hoc quoque ognoscam, quibus exercitationibus juvenes jam dorum ingressi, confirmare latere ingenia sua soliti sint. Neque

enim artes scientia, sed longe magis facultates eloquentiam contineri , nec tu , puto, abnues, in significare vultu videntur. Deinde, cum Aper quoque Secundus 1dem annuissent, Messala , quasi rursus incipiens rQuoniam initic semina veteris eloquentiae satis demonstrasse video , docendo, quibus artibus antiqui oratores institui erudirique

soliti sint, persequar nunc exercitationes e rum, quamquam ipsis artibus 1nesi exercita . tio, nec quisquam percipere tot reconditas,

154쪽

aut tam varias res potest, nisi ut sc1ent1ae meditatio, meditationi facultas, facultati vis eloquentiae accedat per quae colligitur eam dem esse rationem, tercipiendi, quae Proferas, proserendi, quae perceperis. Sed si cui obscuriora haec videntur, isque sciemtiam ab exercitatione separes, id certe Eo

cedet, instructum limum his artibus antimum, longe paratiorem ad eas exercitationes venturum, quae propriae circa oratoriam videntur. Messala veteris juveniim institutionis artes

explicat.

XXXIV. Ergo apud majores nostros juvenis ille, qui foro eloquentiae paris

tur, imbutus jam domestica disciplina, resertus honestis studiis, deducebatur a patre, vel a propinquis, ad eum oratorem , qui principem in civitate locum obtinebat. Hunc sectari, hune prosequi hujus omnibus dictionibus interes msive in judiciis, sive in concionibus, adsuest bat, ita ut altercationes quoque excipere, jurgiis interesse, utque sic dixerim, P gnare in proelio disceret. Μagnus ex hoc usus, inultum constantiae, plurimum judicii juvenibus statim contingebat, in media Iuce st dentibus , atque inter ipsa discrimina , ubi

nemo

155쪽

nemo impune stulte aliquid, aut contrarie M- est, quo minus, judex respuat, & adversarius exprobret, ipsi denique admeatlaspe nentur. Igitur vera statim clueorrupta es quentia imbuebantur quamquam unum sequerentur , tamen vinnes ejusdem aetatis patronos in plurimis S causis Judieiis eor, noscebant: habebant-e ipsius populi dive sissimarum aurium copiam, Ex qua laciis aseprehenderent, quid in quoque vel probaretur, vel displiceret. Ita nee praeeeptor deerat v timus quidem, in electissimus, qui sietem eloquentiae, non imaginem praestaret nee adversarii aemuli, ferro, non rudibus dimicantes sed auditorium semper plenum, semper novum, en invidis 41 ventibus , ut nee benedimidissimularentur. Seius enim magnam illam es duraturam eloquentiae famam non minus in diversis subselliis parari, quam suis quin immo constantius surgere ibi, Gdelius corroborari. Atque hercule ab H modi praeceptoribu juvenis ille, de quo 1o . quimur, oratorum discipulus, lariaκditor, sectator judiciorum, eruditui & adlaedictus alienis experimentis, cui, quotidie audienti, nota leges, non novi judicum vultus, requens in oculis consuetusi concionum, a

156쪽

pe cognitae populi aures, sive aecusationem susceperat, sive defensonem, solus statim&unus cuicumque causae par erat. Nonodecium aetatis anno L. Crassus C. Carbonem, uno lices io Caesar Dolabellam, altero &vicesimo Asinius Pollio C. Catonem , non multo a tale antecedens calvus Vatinium, iis orationibus insecui sunt, quas hodieque cum admiratione legimus.

Recentioris aetatis vitia retegit.

XXXV. t nunc adolescentuli nostri deducuntur in stenas scholasticorum, qui rhetores vocantur et quos paullo ante Ciceronis tempora exstitisse, nec placuisse majoribus nostris, ex eo manifestum est, quod L. cra so- Domitio censoribus , cludere, ut ait cic ero , ludum impudentiae jussi sunt. Sed, ut dicere institueram, deducuntur in scholas, quibus , non facile dixerim, utrumne locus ipse , an condiscipuli , an genus studior plus mali ingeniis adserant. Nam in loco nishil reverentiae, sed in quem nemo nisi aeque Imperitus intrat. In condiscipulis nihil profectus , cum pueri inter pueros, & adulescentuli inter adulescentulos, pari securrited dicant, laudiantur. Ipsae vero exercit tione magna ex parte contrariae. Nempe

157쪽

enis duo genera materiamin apud rhetorea tractantur, suasoriae, & controversiae. Ex iis suasoriae quidem, etsi tamquam plane lo-viores minus prudentiae exigentes, pueris. delegantur; controversiae robustioribus a signantur, quales per fidem, quam incredibiliter compositae Sequitur autem, ut in teriae, abhorrentia veritate, declamatio quoque adhibeatur. Sic fit, ut tyrannicidarum praemia, aut vitiatarum electiones, aut pestilentiae remedia, aut incesta matrum, aut quidquid in schola quotidie agitur, in solo vel raro, vel numquam ingentibus verbia persequantur cum ad vero judices ventuan

158쪽

Retectis pravae iussistitionis vitiis , messala Iuvenum infitiam , eum ad veros judices ventumes, xplodit, eosque, sine uua publici privarique juris experientia , exili tantum elegantia turgida aranditate ridicuses scenici que praeceptorum suorum artibus

instrioctos, prodire endi .et JUVRNaes, puerilibus institatis fine ulla privati puhlimque juris experientia per plures annos innutriti, nihil afferunt, quod fori dignitatem deceat, aut clientium alat utilitates. At vitia , quae umbratici doctores iis infudere, irreverenter aemere explicant. Hinc, si praeceptorem audacia turgidum fuerint nacti, hos videas alta cervice, torvis oculis, plenis buccis , superboque totius orporis habitu declamationum portenta cum inani Verborum fragore crepantes contra si iis luerit doctor ex illo messitorum hominum grege, qui fucatae artis lenociniis ingenitri mam aucupantur, crispantes emas adole

159쪽

lentulos , qui renidenti vultu, fracta e nuntiatione, gestu supplici verba suspendant,

sententias intricent, argutias agglomerent, seque ad omnes scenicas artes vertant, quiabus fucum faciant, atque sui admirationem

moveant.

Histrioniea hae institutisne perditam esse

eloquentiam concludit. .

a. Histrionica hac institutione eloque tiam perdissimus, quae non venalibus praeceptis, sed egregia natura; inlibertatem pri na/ ad quosvis motus parata, bona meritoressi verique studiosa, magnis exemplis, sex rima legum scientia, servida civium patria que raritate, longa ac severa eum cogitandi, tum scribendi ac dicendi exercitatione lam nur perficitur, Haec dum apud nos vim re floruit simul eloquentia. Ubi senescere mepere, paullatim quoque eloquentia resa guit adventitiisque vitiis obruta, jacet eo sepulta, nec umquam, utinam me mea arula opinio) resurget constat enim aetatum ritumque omnium experientia, a modicis radibus initiis ad summum persectumquamin s fuisse bonas hominum mentes: si a

lo autem persectionis me si semel excide.

160쪽

atiit, manarum virium human eve sortis messe, unde descensum est, regredi.

maremum , Seeundum hortatur, ut altiores

uas, si quae ut ea as aperiant. s. Messala, eum haec acri intentione dixisset, ad Memum Secundum conversus, vestrum est, inquit, altiores illas rerum vi-oes, aut si qua alia est causa, cur ab eloquentia deflexerimus, evolvere. Tibi enim, M teme, pro poetico tuo ure, credita deum areana Te, Secunde, quidquid in soro reconditum docuere longa experientia ingensque gloria. Tum subridens Maremus, a te, Messala, impositas, a nobis susceptas partes exsequemur. At, licet me dest interpretem dixeris , prior tamen Secundus sententiam sitam aperiat In his enim, quas tractamus, quaestionibus explicandis, plus vallat usus meditatio , quam vel divinus numinum

affatus. Fusius Secundus non tam novas corruptae eloquereriae a as expromit, quam a sala auaras explieat , earumque Originem demonstrat.

Obsequar, inquit Secundus idque in is libentius praestitero, quod Messalae se tentiam potius sum confirmaturus, quam n