Cosmographicus liber Petri Apiani mathematici,

21쪽

LIBRI COSMIO.

Fol. IX. De Latitudinc terrae, locorum .

Caput VI L

LAtitudo regionis vel habitationis, es segmenitim eiusde meris diani, vertiee, seu polo horizontis,atq; aequatoris circulo diiunitum,d est semper squalis altitudini seu eleuationi poli supra horizonta:quada tamen ratione inter se disserunt. Nam eleuatio siue ab titudo poli,cst arcus meridiani inter polum mundi Schorizonte intcrceptus. Latitudo vero loci,est arcus mer1diani inter Σenith capitum S aequatoris circulum contentus.Hae auid duae portiones meridiani caueto sphaer demonstrat sunt aequales. Numerus igitur latitudinis terrae tam septentrionali u meridionalis in solido planoq; deao.bMo. ut assolet scribitur:similitera longitudinis.

Formula huius traditionis

Praeterea nequid supputationi nostra desit, o Ito apposuimuior. anum hoc, in quo latitudinis alici lius oppidi,& eleuationis poli qua Lateostendere decrevimus.Habes igitur iucundisssime Lector hic hos rizontamobilem,quem parte Septentrionis aut deprime, aut elatia,se cundum. numerus graduu lauationis poli, pro certa leuatione eae

22쪽

PRIMA PARS

postulat,8 videbis tot esse gradus eiusdem meridiani ab aequinoctiali circulo se ad aenith depidii hominis , quot arcus eiusdem meridiani inter polum mundi Echorizontem comprehcndit. Corollarium. zenith Capitis semper aequaliter κ omni parte ab horizontes id est

so gradibus,seu quadrante distat:eo dicitur Polus horizontis, Sibiis eκistentibus eκclusis omnibus alii impedimcntis semper medietas coeli sive hemisphaerii apparet. Mantum igitur aliquis ab aequinoctiali procedit versus septentrionem vel austrum, tantum etiam deprio mitur horizon sub poloeκ parte Vna eri altera vero cleuatur suprapo. tum oppositum. π

23쪽

LIARI COSM .

Quomodo altitudo Pol seu latitudo terrae per orgas num speciale sit exploranda. Caput M.

Pro intellectu huius capituIi,necessario ponendae sunt ius dam prospositiones, fores huius organie eius usum multiplicem e licantes, quarum prima est.

Propositio rema.

ALtitudinem Solis suprahorizontem,omni die Rhora, artifici se eκ radi s solaribus cognoscere. Subleua igitur li b c brum cum sequent organo superiori parte inferius verta, Ran. I tata

teriori versus solem ita ut perpendiculum κ.c.signo libere pendeat super gnomonis perpendiculi im depletum, B trigonum mobilem rescto pinnacidio radianti soli oppone,ita quod facies organi ad te vertas tur:mferior vero pars libri in sinistra manu sursum eleuetur. Rursus subleua aut deprime paulatim trigonum cum pinnacidio versus soslam,donec suprema pars Vmbrae pinna cidit quainrectissime cadae super lineam umbrae. Hoc peracto considera diligenter per quo gradus eleuetur indeX trigoni supra horizontem, numerus illorum grasduum,est altitudo solis pro dato momento.

Propositio Secunda.

'Erumlocum Solis quolibet die incio saco in Theorica solis aratificiose inquirere.Supputa igitur diem mensis pro quo solis gradum scire cupis,in circulo dierum mensium,super quem pone fi lumin centro Theoricae filum itaq;.κtensum super κtremum orbe, indicat signum S signi gradum,per quem die oblato sol decurrit. Veruin anno bisseκtili post Mitum Februari us ad anni finem semis per ad oblatum diem dies unus addendus est Deinde Bista supputatioone inlimbo mensium, filum solis verum motum ad meridiem oblati diei ostendit.

24쪽

PRIMA PARS Instrumentum Theoticae Solis. AVA SOLIS. OPPOSITUM AVGIS.

25쪽

LIBRI Cosmo

Propositio Tertia. ALtitudinem Pol supra horizontem omni die, R pro qualibee

hora certa diei, diisto citius inuenire quouis die altitudinε Poli scire desideras, Accipe pro hora certa solis altitudine, tante praemissa docet. Deinde perpendiculis redie pendentibus,volue aereuolue organum, donec interseeuto horae iam acceptae, O linea parat . telaeie gradu solis, in quo est sol die oblato,duistae, sit diredie sub per c tendica tri goni. Et indeκ rotulae, qui ultra periphaeriam rotulae emisnet,altitudinem poli sine errore promata habitatione manifestabit. Onomodo autem poli altitudo per stellas fitaas noctia depinhendatur, , i docebimus.

Propositio Quarta

STellipolari circa quam punctius seu vertem nundi immobilis consistit incognita, in eius cognitionem duplici via utiliter peruenire. imaginare ergo unam lineam reistam ab eκtremis duabus stellis maioris Ursae,seu rotis plaustri,MR ad proκimam stellam quae huic lineae obuiauerit,dc habebis stellam polo mundi proκimam quae a Naucleoris stella maris, ab Astrologis vero Alrukaba dicitur . eiusmodi igitur

stellarum situm doestigiem qua Vrsam seu plaustrum figurano vides hic Leistor in figura sequenti. Ibidem enim linea albis scissuris produocta indicat stellam polirem. Non quod polus sit, sed stella polo mundi

Idem aliter.Pone organum viatorium, quod lingua vulgari Com passus dicitur ut assoleo Si postea filum seu nasum , vocant Com. passi,visu produκeris ad firmamentum,' , proculdubio inueriles ibi radiali linea polum Septentrionarium, qui Aristicus Borealis 6 Aquis Ionarius dicitur,super quo mundus ipse versatur. Est autem polus ille mundi,punctus imaginarius non sentibilis, iuκta quem diei hellamo.

Huius tradi rus exemplar.

26쪽

PRIMA PARS Propositio Quinta

Horam usualem interdiu eκ radiis solaribus Acile persinitaria

Habita eleuatione polieκ antepraemissa eleκ regionum aba co,pone indicem rotula volubilis super gradu eleuationis N ita manentE rotulam fige intrinsecus cera, vi perpetuo in ista habitatione illic maneat. o fadto,subleualibru cum organo,donec filum cκ.c.re

die pendeat super depidio perpendiculo. Deinde sole irradiante erigas tu proteistor umbrae seu pinnacidiu trigoni ad angulas rectos. Postea subleua aut deprime trigonum soli obteistum,donec pinnacidi, umbra super lineas umbrae incidat focum hoc vidcris semper habito respo 'tu ad perpendiculum depistum interseistio fili eiusdem,sclineae parallelae,e gradu solis duilae, in arcubus horarum tibi in promptu horam Ecfraistiones horarias indicabit,aut ante meridianam aut pomeridiana

prout temporis momentum eκquirit.

Propositio Sexta.

TEmpus ortus Soccasiis solis in toto terrarum orbe facile inquirere. Pone indicem rotulae super gradum eleuationis poli regio nis aut oppidi,in qua vis habere tempus ortu sc occasus. Deinde agradu solis in limbo circa horam n notato inpredere secundum py rallelu,vscp ad horizontale line1. Ipsa parallela linea in conteΗtu horis ci zontis inter lineas horarias, tepus ortus Soccasus solis manifestabit

27쪽

LIBRI COSMO. FoLXII. Propositio septima.

, antitatem diei artificialis nostisue artificialis breuiter compu tare. Supposito puncto ortus solis coccasus secundum debitas poli eleuationem M praemissa, computa ab eodem punistolo ras, Rhorarum partes usq; ad horam.ιχ. 8 hoebi tempus semidi ur. num.Sim illud duplaueris,quantitatem diei artificiali. hoc est,moram qua sol ab ortu in occasum tendens, supremum occupat hemisphaeriu conflabis inta4.24.horis subtraita,noctis quantitas choc es tempus, quo sol ab occasu in ortum tendens inferius occupat hemisphaerium residuabitur.

Propositio Octaua.

Horam initi Ic finis crepusculi matutini R vespertini re eodem

organo,supposita eleuatione,indagare Crepuscuhim matutinu quod nos auroram nuncupamus) est tempus quod intercipiturhiter diem clarum 8c noctem obsiniram, S tempus in quo aer incipie*lendescere,dicituriniti crepusculi matutilii At vero, ubi recessi solis desinit,dicitur finis crepusculi vespertini si igitur initium matutiniec vespertini finem scire optaueris,accipe raedum solis in zodiaco sub horizonte, doduc lineam ab eo parallelam usque ad conteκtum seneae crepusculinae fc contactus linearum ostenditu habito hora. rarum respectu initium S. finem crepusculi matutini ' vespertini. Horae enim antemeridianae,ipitium matutini*omeridianae vero finem crepusculi vespertini supputant.

Propositio Nona.

π Ro quacunq; eleuatione,& pro quacu hora diei, lis altitudinε - abs radiis solaribus rimari Pone indicε rotulae siti gradum te uationis,ad quavis inues igare horar altitudines Chio tacto, subleua librii cu organo, vis P perpendiculum nomonis cui diκυanus perpediculo depicto corre ondeat.Postea eleua aut deprime tri. num quousq; sephorgelectam,& gradum signi filum dependeat, clupputa gradus:&,si supersunt, nuta,circa indice.Hac igitur altitudiscribe ad tabula sub titulo huius hors,indirecto huius signi supina rectificasti filum.Hoc ingenio perge cu altitudinibus aliarum horarum signovi. Haec res minie prodest horologiorum colaiftioni, puta Cis lindri, satiantis, Annuli astronomici,horologismuralis Sc.

Pro intellectu harum propositionum sume organum

hoc de quodiolum eiu

29쪽

LIBRI COSMO. FoLXIAE Dc longitudine rogionum, ovantiamna, pido, rum locorum inuestiganda Caput Decimum,

Longitudines regionum, ciuitatum, locortimue, ex initio resipis seos lunaris indagare. Obserua itaq; principium alicuius eclipsis in oppido cuius longitudo tibi ignota fueriti vpd si in horis αminutis cum eclipsi e tabula sequenti accepta concordaverit, proclasmabis istum locum habere meridianum Leylaningensem, quia eclip se sequentes mathematica supputatione ad Leylaningensem meridias num collegimus.Est enim ciuitas Miseiae, cuius longitudo, est gra.3o. minu.χo.Si autem initium eclipsis disser dic locum illum, alium habe. re meridianum, diuersamlongitudinem,quam sic inuenies: Aufer nil merum horarum S minutorum eclipseos,minorem de maiori, disse, rentiam in gradus,5 graduum minuta conuertito,hoc paeto pro quao

Iibet hora accipe.1 .gradus,pro. .minutis horae.1.gradum, o pro quolibet minuto horae.is. minuta gradus. Tandem numerum graduum

dominutoru iam elicitu,adde ad gradusiongitudinis meridiani Leysi, ningiu, si orientalior hoc est,si maior horarum numerus in ea repertus fuerit. Aut subtrahe:si occidentalior,hoc est, si minor horarum numeo rus in ea,quam in tabulis eclipsumreperitur,&habebis longitudinem huius oppidi,quae antea ignota fuerat. Similiteretiam cum eclipsibus quae ad alium meridianum sunt supputatae, ito.

Sequuntur murae Eclipticae ad meridianum Lers ingen supputatae.