장음표시 사용
231쪽
CETERUM ponderatis praeeipuis rationibus, uae sub hoc examine pro utraqtae sententia mihi in mentem Venerunt; posteriorem ad fidem longe proniorem, me quidem judice, videri fateor, interim tamen, quamdiu non
omnis oppositi formido fuerit dissipata, hanc igenesin inter ambigua satius collocandam duco. B) Γnfalles PLINIO dudum audit Iapis thiopicus niger & perquam durus r), Cujus
'rismatici crastique articuli miranda Copia a,STRABONE Visi fuerunt s). EX Unica columna integram statuam cum sedecim liberis intemplo pacis Nilo dicavit VESPASIAN Us Im-nerator. Haec immania prismata, nostro aevo, uti deCet, magnam eXCita Uertant attentionem, ted hucusque dubium fuit, utrum humida, an sicca via orta sint i . QUONIAM in Vulcanorum viciniis semper reperiuntur, immo interdum lavae vel impolita, vel subjeeta, vel etiam immixta, haud immerito ab igne subterraneo derivanda vi-
lentur, sed duplici hoc fieri potuit modo, aut mim in illa vapore humido probe emollita subrxsiccatione, aut fusa sub refrigeratione, iniusta plus minus regularia fuit diffracta.
232쪽
PONAM Us massam igne suidam eructatamque, in strato quodam horigontali valde cras. iiso expansam , cujus jam successivas eXamine-
mus mutationes. MOX tu Chilenter patere ar-
hitror, quod extima primum su perficies soli . idescat, ambiente aere refrigerata. Quum fautem interior materia Calorem fluiditati necessarium serius amittat, & hoc sensim abeunte Volumen Contrahatur, hinc sequitur, ut haec interior solidescens eκtimae cri istae adcrescat, quamdiu diminuta sub refrigeratione extensio permittit, ast tandem neXUs rumpatur oportet, idque superficiei parallele. Hoc igitur modo cuivis in ambitu plano perpendiculari successive plures introrsum oriunturrimae paralleve, & ex horum intersectionibus prismata plus minus regularia. Sed refrigeratio simul a suprema superficie deorsum progreditur, & hinc prismata ad eXtremum superius plerumque in minora divisa reperiuntur, sed alterum versus extremum integra saepe manent, eam sorte ob causam, quod refrigeratio vel exsiccatio heic lentissime progrediatur & interea pondus incumbentium parti OU- Iarum subsidentiam provocet, qua fissurae alioquin contractione oriundae evitantur. Ceterum superficiei irregularis circuitus, inaequalis partium fluiditas & diversa materiae mixtio multifarias procreant variationes. Rimae ho- srigontales pondere incumbente perpendicul,
ribus angustiores sint oportet, nisi res impe- idiunt circunastantes.
233쪽
EODEM plane modo macta argillaceo dives apore humido, quantum satis penetrata &lstar pultis emollita, sub exsiccatione volui inis contra elione findi debet. Qticeritur jam Ionam horum mediorum in formando baia te utatur Natura λ En praecipuas rationes, late mihi posteriorem magis probabilem
1) BAs ΑΕΤΑRUM interna structura compa-n invenitur, saltim nulla fusionis imperfectae istigia, omni licet adhibita attentione, ha- enus detegere potis fui: nullas vidi cavita-;s bullis aereis adscribendas, nullas mas lanaeis inaequalitates, quibus alias abundant mnia lavarum genera. Itaque, si aliquandone fusa fuit haec materies, consummata ne-
ssario fluiditate gavisa est. Ait ea jam indo-i instruitur Basaites, ut ignis gradu perquam
dico in massam abeat ni ana, Vitream &lidam. Qitomodo igitur haec materia. quae illime vitrea ex adit, olim perfecte colli- ata esse potuit, di jam nihilo minus interneclem , obsoletam, minimeque nitidam serva compagem P In examinandis prismatibus baticis non numquam intra corticem, fatiscen- paullo molliorem, sphaericos observavi nu- ros, sed perquam exiguos, nUmquam demam pollicis partem diametro attingenteS,
modulia raros & sparsos. Hi, sine dubios portiunculis facillime liquescentibus orti iis quidem praesentiam evincunt, sed simul iram massam fusam fuisse negant.
234쪽
CETERUM , quamvis etiam frusta lavor, granitae, felis pathi, spathi calcaret, Chrysoli- tthi, aliorumque heterogeneorum, has altis in- tClusa reperiantur, haec fusionem siccam minu me demonstrant, quum talia massae, aqua temollitae, aeque potuerint immisceri. i
et Si tam externum habitum, quam compositionem rimamUr, itanta reperitur convenientia inter Basalten & Saxum, quod frustorum ob formas, quas sponte dehiscendo induit, scalae gradibus quasi adaptatas, suecis Trapy audit, scala enim lingua vernacula Trapya Vocatur , Ut exigua disserentia fere evanescat. En comparationem Basaltae ex Insula Stassa Scottae u) & Saxi Trapp e monte Vestrogothice HUnneberg. ARTI ULds has alticus, qui mihi ad manus est, & de quo jam agitur, prismatica gaudet figura, he X angula, cujus tria latera contigua sunt aequalia, reliquorum autem duo majora, quibus interjacet sextum omnium minimum. Supra paullum excavatus est & infra similiter
Saxum Trapy pr mata exhibet plerumque
quadrangula, non nihil obliqua, raro triangula. BAs ALTAE fractura recens e nigro cinerescit, subsquamosa, punistis nitentibus, sed oculo armato particulas albas, sparsas ostendit. Pulveratus cinereus apparet. lvi Hujus insulae descriptio legatur iii Litteris Nob. D. a TROIL, ad me datis impreuisque.
235쪽
Dὸ Productis V Damis. 2I3. Saxi Trapy fractura es pulvis a descripsis
, an differunt , ni colore magis diluto. AD chalybem aegre scintillat Basaltes: po- frndo nitida sit superficies, Unde etiam mar- 'tii oribus olim fuit accensitus: gravitate spe-illifica gaudet 3, Coo aetate in superficie fit 'laollior & parum e cinereo rufescit.
Saxum Transmisiters habet, paullo levius.
IGNE per se in Vitrum nigrum ahit Ba-ῆ illes: at ali minerale illum adgreditur iat uidem cum effervescentia, sed haec subito Tansit & dein residuum tarde solvitur: ho- daaκ illum suscipit & vitrum praebet martiale r)il microcosmicus partem tantum ibi vit &lino sub refrigeratione opacitatem adquirit
ANA LYSI chemica instituta, Ioo Basaltae artes eaehibent silicet ues, argillacet is, cabraret aerati 8, ferri as ope lixivit sanguinissasti, quamvis methodo docimastica vulgari non Ultra Io partium regillum praebcat. Ite- ata ad curatiori analysi siliceum duabus rirciter partibus minutum reperi, sed etiam cotidem inagnesiae indagavi, quam terram in primo experimento quaerere negleXi. Abudem sontinet incipia juxtim Trapy Ueadem fere pr0portione, adeo ut di ferentia vix tinam alteram Ne centesimam excedat, quor variatio serpe in eodem Bosaltae frusto reperitur.
236쪽
Ex allatis satis patere arbitror Basalten inter & sa Xum Trapp maximam esse Conve nientiam. Jam vero posterius numquam igni subterraneo fuit expositum, multoque ininus fusum, quod Variis argumentis mox
INVENIΤUR hoc saxum in Suecia pluribu locis, tapeque in montibus primae Vis, angu ηffas implens venas, adeo subtilis structurae, Ut particulae sint impalpabiles, &, dum niger est, genuinum eiu cit Lapidem Lydium, in qUo aUrtam argentiamque ad frictu exploran tur. In hisce montibus nulla adsunt ignis subterranei vestigia, & ne quidem pronissima suspicio talia indagare Valet. IN montibus quoque stratosis adest, prosesertim in Vestrogothicis, qui ob plureS ritiones brevem merentur descriptionem. Infimum stratum, quod circuitu plura saepe milliaria suecica comprehendit X), lapide constat arenaeeo, cujus grana argilla conglutinata videntUr, granitaeque impositum est sit i horiZontali. Intermedium efficitur calcareo, animalculis marinis pctrefactis impleto, &l supremum saxo Trapp. Haec tria illorum montium praecipuam massam constituunt, stanti tamen alia tenuiora, quae secundum tam alprimo, quam a tertio separant, rarius marga Cea, plerumque argillacea, bituminoso sipissime ita penetrata, ut nigra sint & hon DUmqtdam a censa ardere queant. Hic schi
α) io, milliaria suecica in bradu numer latur.
237쪽
i iis niger ustulatUS TU fescit & postea aqua eli-aattis altamen praebet. SUPPREMUM jam paullo adcuratitis consceremus stratum. In montibus Kinnehulle,
igillingen & Moesiaberg hoc plerumque de-lix e , sed in Hunne & Halleberg pluribus acis instar muri perpendiculare, altitudineo pedes eX cedente, eminet, non raro tam origo fataliter, qUam Verticaliter fissum, un- e prismata Ormitar pleriamqlae qUadrangua. Huic strato interdum proxime subjectum peri schisium nigrum, horiZonti parallelum, liuou&que fodiendo Vel Ope pulveris pyrri illiingendo progredi licuit g). Haec phae-iomena attentitas pensitata Omnis incendii spicionem exstinguunt. Quomodo enimiostrum Trapp heio igne liquefactum esse,otuit, & tamen schistus, illud subtus tan-sens, in stiperficie etiam, quam almosphaerambit, omnem servare nigrorem, qui alias ne perquam debili evanescit de hujus xi fractura rudis & obscura est, quae ta-en leni igne colliquescens fit nitida D vitrea λ Fateri quidem oportet, quod amictisaerquam ingeniosus & jam mortuus aliquot ibhinc annis ex Italia in patriam redUX, non 3bilantibus, quas addit Ai, rationibUs, monimVestrogothicos tamqUam vulcanos eκstinctosespexerit. Sed oculus animusque nimiis Vul-. .aniarum operationum contemplationibus ita inter
y In Deseriptione Telluris phystica montes Vestro gothiae stratosos fusiui delineavi
238쪽
interdum insuefieri posse mihimet certus per- luadeo, ut in tota superficie telluris viκ nisi signis subterranei vestigia videant. Saltim hoe agaci aecidit amico, nam etiam in lunae ma-
Culis crateres exesos, ta Varum strata, aliasque
incendii reliquias prosi are, serio adseverabat. ) CELT BRIS Consiliarius A Bolles mineia' Lram ferri lacusi rem mihi misit, ad Hoschnitet Lin Bohemia occurrentem, quae in parUis frustis constitactionem montium columnatorum per iste imitatur Congeries nempe plurium
prismatum, quae 3, 4, s vel 6 angulos ha-
helit & ad extremum superius rimas trans- versales, heic luculenter distinguitur in so- hole vite humidae. UUM igitur tanta sit structurae similitudo in hac minui a lacu stri, tanta habitus & compositionis convenientia in nostro saxo Trapp, B altas eadem humida via formatos credidi, praetatim ob defectum indolis vitreae, quam fusione facile adquirit, longe debiliore igne pro 'ocanda, qtiam qUi tantis masias; fuit necessarius, ut in statum liquidum
nullis interruptum bullulis, nullis oneratum scoriis, redigerentur. Ponamus materiae Basalticae stratum adhuc molle, in terrae gremio reconditum, vel saltim nondum ita induratum, quin vaporibus aquae fervidae emolliri queat, & simul infra illud socum quemdam Vulcani nuper & prima vice accensum, quid lhinc eveniet ρ Calor & aestus initio sine dubio illumiditatem & aquam ambientem, quae, si
239쪽
st con semper, sepe tamen adsint, in vapo- es resolvit, hi vero sursum tendentes penetrant & emolliunt, qUXCUmqtie nondum la- iidea gaudent duritie. Novimus herhas in-rctaque diutina eX siccatione magnam indue- fragilitatem, adeo Ut facillime I lampaniar, Vaporibus tamen aquae ebullientis cito texibilitatem recuperare. Cur ni igitur massa, a magnam partem argillaCea, emollietur ta, Ut tandem Cedat expanssioniblas, quae sur-
una pellunt, erumpat & instar pultis tardatffluat λ Talis massa aeri exposita sub eκsic- atione , modo antea descripto, in prismata lus minus regularia dividitur, turbathar, vel una aliis productis vulcaniis varie pro renata
eruptionum sequentiUm nUmero, Commietur. In Vulcanis lavae flumina non sem- aer per flammiam craterem erumpunt, sed aaud raro inferiores montium partes illis eXim in priubent. Hinc, posito quod strata ba- allica inter vulcania sint antiquissima, facilinae explicatur, cur sepe juniora & vulgarialis subjecta reperiantur. HUIC opinimi pondus mihi addere vitetur, quod montes columnati sint perquam vetusti, saltim nullius, quod sciam, aetatem
temorant annales. Ex illo igitur tempore, uo magis humidus minus induratus Crat
Telluris cortex, haud improbabili conjectura
eorumdem originem derivare licet. L a 'culostrortam temporum longe aliter se habent,
Iullasque e X hibent fornins symmetricas, sau
240쪽
tim magna harum Congeries nondum in notuit. Sed ubi incendium primo incipit, l& materiae nondum igne praecedente ex- siccatae fuerunt, ibi haec operatio locum ha- ibere potuit. SED quid impedit, quominus instar Crystallorum respici queant prismata Basaltica 3 Tales quidem tam humida, quam sicca via lquotidie generantur, attamen multa obstant, quo minus hisce eadem adnumeremus. Scilicet 1 o crystallorum formae Variis quidem modis ludunt, cuivis tamen harum generi
est quaedam figura primitiva, quam, nullo impediente obstaculo, semper induunt, &praeterea non nisi hujus Variationes, a rebus pendentes circumflantibus, eligunt, adeo, ut illa cognita, singulae aberrationes facile eκ-plicentur a). Si vero Basaltas consideramus, laterum n Umerum nullo modo determinatum reperim VS, alia namque prismata sunt triangula, alia quadrangula, & sic porro, adeo ut occurrant, quae novem gaudent, &ultra. Praeterea, si crystalli prismaticae pyramide terminali carent, extremum tamen
superius planam habet superficiem, sed talis in Basaltis desideratur, quippe quae plerumque vel concavam Vel conveXam exhibent.: o Crystalli rarissime sibi invicem parallelae prodeunt, sed vel divergentes, x et in omnes promiscue plagas inclinatae. 3 o In crystatilis arido particularum requiritur libertas, ut