Opera, cum edita, tum inedita, ad autographi fidem et integritatem expressa, impensa et jussu regio

221쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVII.

CAPUT CL.

Frutex est foliis obrotundis , et purpuraScentibuS, parvis floribus, siliquisque brevibus, et planis. Frigida radix temperie constat, et adstringenti ; naederique 'unt satietati , et ventris dolori.

Arbor est magna , soliis Limonis, brevioribus tamen, et magis acuminatis , fructuque Parvis pyris Simili. Cortex radicis lusus, devoratusque trium drachmarum pondere flatum discutit, tumentem alvum curat, ae inteStina eXPurgat. Ain rus enim eSt, et CujuSdam particeps caloris. Nascitur in calidis siuauhnabuacensibus.

De TE LOTLOTLIA, seu Herba potante bubonei n. Arbor est spinisera, foliis subalbescentibus, hirsutis, obro, tundis, et mollibus, pomo Mali Punici magnitudine, aspe TO , duro , atque incondito , et quibusdam velut foliolis desuper contecto in Erinacei modum , intra quem latet candens fructus striis in quatuor velut partes divisus , Seminim

222쪽

I bus albis resertuS, SaporiS, atque Odosis eXpers, frigidaque, et humenti praeditus natura. 3 erunt quamlibet hujus Arboris partem , et eX aqua reSolutam admoVent biS, terve quovis die, atque ita demum ulcera ad Sanitatem perducunt. Scabiei etiam medetur eodem modo imposita. I Ota itaque Planta frigida videtur, et adstringenS, Si nucleum eXcipias, qui humidus potius est, ac lenis. Provenit Tepecua uilai, unde ad me apud uuauhnahuacenses agentem eSt devecta.

De altera TECO TITANIA.

TECOLOTLYATLIA , quam alii Tec0ktjauh, Seu aquam bubonis ob eam, quam in se ipsis eXcipiunt folia Dipsaci mo re , vocant, Herba est haud dissimilis Meti, sed foliis longe tenuioribus , et angustioribuS; caulem profert rubescentem, floribus coccineis utrinque resertum. Planta eSi visu quidem spectabilis, sed nullo usu, quod cognoverim, commendata.

223쪽

DE HISTORIA PLANTARU Μ

LIBER DECIMUS OCI AVUS,

FRANCISCO HERNAN DO,

MEDICO , ATQUE HISTORICO

ET TOTIUS NOVI ORBIS MEDICO PRIMARIO, AUCTORE.

De Tomom CHIra, Seu Flare lanuginis rubeae. Herba est radici insistens crassiUSculae, et fibratae, unde oriuntur caules tereteS , tenues, purpilreique , folia Sanviae colore , sed cordis paene figura , et serrata , flores vero oblongi, rubetque, unde nomen, per intervalla modica , circumcirca caulem a medio fere ad summum. Nasci

tur in montibus Tep0ztunicis, et quamquam praeter florum gratum aspectum nihil de ea, quod memoratu sit dignum, narrari audierim; cognovi tamen Balloti et forma, et odore gravi similem esse, et pari temperie constare calida,

224쪽

216 HISTOR. PLANTARUM

atque Sicca, pOSSeque referri ad ejus species.

CAPUT II. De TEPETLAXIAVIra, seu Herba montana.

Uerbula est radici insistens fibratae, unde funduntur cauleS tenues, teretesque , folia Amygdali, longa, angu- Sia , et Serrata , purpurei, ac parvi flores juXta ramulorum eXtrema, Obrotundi, et vasculis' virentibus contenti. odoraeSt, calidaque, et Sicca gradu circiter tertio. Alvi dolorem, ventriculique Sedare dicitur , flatum discutere, ac mundato ventriculo infusa , aut devorata mederi satietati. Nascitur in calidis , humidisque Tetompanci locis.

CAPUT III.

De TEPE-HUITLI , Seu Arbuscula m0ntana purpurea. Arbor est parva , Stipites purpureos fundens, solia' octona in ramulis poStremiS acervatim cohaerentia longa, parum lata, molliaque, acinoS racematim dependentes, Oxyacant hae forma, initio virides, ac postea coccineos, flores Vero parvos, et fulvoS. Frisida eSt, et adStringenS: quamobrem folia pellunt praeter naturam tumoreS applicata. Nascitur in calidis Tetompanei collibus.

225쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVIII

2IT TLALTETECPAN , quae a nodorum , Seu globulorum serie nomen accepit, radicem fundit longam, Similem funiculis, seu globulis, orbiculisve per intervalla ordine dispositis distinctam , lacte manantem, similemque I lalcacaoati, de qua suo dicitur loco, candidissimam, dulcem, et nonnihil frigidam, aut temperati caloriS , et cortice obductam fulvo, folia vero Graminis , tenuia, et longiuScula. Radices devorantur adverSUS febreS Semunciae pondere. Provenit siuauh-nahaac acclivibus montium locis.

Radices fundit ΤΕΛΕΤΕpΕgo1 1N Batatis similes, Tezonpa ilive , intuS candentes, molles , dulces, et edules, eXtraque lineis candentibus distinctas Coturnicum Indicarum more, quae TepE20lin UOCantur , unde evenit nomen. Est enim nihil aliud Tullepezolin , quam Tepez0lin , turnixve terrestris , purpu' reOS flores, et ramoS proliXos, ornatoS obrotundis, sed in longiusculum acumen desinentibus foliis. Refrigerat, humectatque, quo sit . ut aptissime medeatur UStis, ac ardoreS, et nimios aeStuS comtemperet. NaScitur in camissis Tohuaiani collibus.

226쪽

HISTOR. PLANTARUM

Volubilis est folia proserens Phaseoli, oblonga, et terna , Siliquas magnas, refertaS nucleis Haematitae vocatae gemmae perquam similibus, nitentibuS, et attacta purpureo tingentibus colore , radicem Vero Sensim gracileScentem, et sibratam. Pulvis foliorum medetur ulceribus. Nascitur in collibus, calidisque Tobalani plagis.

CAPUT VILDe NIL APATLI TtZ0canensi, seu medicina Serpentis nigra.

Radix est crasSa, candens, et longa, unde profert caules , et in eis solia Ulmi, quamvis majora , ac Siliquas Septem uncias longas. Frigefacit radiX , adStringitque, et confert febrientibus, ac dysentericis. Nascitur in collibus, et collium lateribus 1 tetocant. Videtur haec eadem praecedenti, natalibus tantum differens, aut saltem illi congener.

I LII QUAMUiΤL , seu Arbor nigra , nomen invenit a nigricantibus soliis , quae Limonis forma viderentur, ni mi

227쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVIII

2 I9nora eSSent, et magiS acuminata, Caules vero fert laeves, ac purpureOS, in nigrum tamen colorem inclinantes , cujus adhuc vim ullam in Signem non accepi, praeterquam jusdecocti foliorum dolorem Ventris tollere , quae gustui initio dulcia videntur, et paulo pOSt aliquantulum amara. NaScitur hic Frutex in montibu S temperatiS Hoeiacocollae.

TL1LXIMUITL , quam alii Tli uahuiti vocant, radicem si , bratam fundit, e qua exeunt caules, et in eis folia LimoniS, Serrata, Verum multo majora , et quamplurimis distincta interventis. Tu moreS praeter naturam pulvis admotus curat, et arthriticiS medetur. JuS Vero decocti ejus evocat menstrua. Provenit Huxaqtiae pro Vinciae Priaput ecarum calidis regionibus, ubi Tagalana Vocant.

CAPUT X.

De TLIL CHII L , Seu Flore nigro. Volubilis Planta est foliis Plantaginis, sed pinguioribus, et longioribus, Viroreque infecti8 eXSaturato, Singulis ex utraque parte caulis alternatim eXOrientibus, ac siliquis longis , angu Sti S , ac paene teretibuS , OlentibUS moSchum, aut balsamum indigenam , nigrisque , unde nomen. Calidae hae

228쪽

HISTOR. PLANTARUM

sunt ordine tertio, addique Solitae Caca0ati, qua ratione, et MecumochitL Siliquae binae ex aqua resolutae, et potatae urinam cient, menStrua evocant cum Mecax0chiti, partum accelerant, ac SecundaS, mortUOSque foetuS trahunt, Ventriculum calefaciunt, et roborant, flatum discutiunt, humoreS CrudOS concoquunt , atque attenuant, cerebrum forti sicant , et utero auxiliantur. Calidis regionibus provenit, humentibusque arbores ampleXa, et fructum, hoc est praedictas siliquas verno tempore profert. Adversus venena frigida , gelidosque venenatorum ictus aedem siliquae dicuntur esse remedio, miScerique adversus flatum generari solitum

ex potione Cacaoati , addito Chilli , cui semen fuerit

prius detractum.

De TETLANCHICHIGUI , seu dentifricio. Volubilis genus est magnis radicibus innixum , ex quibus fundit Phaseolorum folia , terna , floreS purpuraScentes, compositos in corymbos, Lupinorumque, aliorumve Leguminum figura, unde tandem generantur Siliquae. Folia Sunt frigida , sicca , adstringentia , et e X pertia insignis Saporis , aut odoris. Radix eadem Constat natura, Sed paulo adstringentiori. Sili quae assae , et impositae oculiS medentur male habentibus. Ajunt etiam devorari

229쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVlΙL steti

radicem , aut illini solia adversus corporis tumoreS.

CAPUT XII.

De TLATLAPACI Zm, seu Herba Atrice. Arbor est magna , foliis Mali Medicae , verum duplo sere longioribus , angustioribusque, Castanei ve , caulibus alterutra parte foliatis. Frigidii S est Stipitum cortex, siccus, et adStringens , aut temperati caloriS. Idem redactus in farinam , insperSuSque medetur plagis. NaSeitur in calidis, montosisque Cooolani locis. Fructum fert globulis precariis crassioribus persimilem , et floreS candentes.

De OZ PATLI , Seu Speculi medicina. Arbor est magna , foliis vitigineis , et stipitibus tuberosis. Liquor candens, frigidusque , et paulisper adstringens, saporiSque, et odoriS paene eX perS, permiStus lacti muliebri argemata dissipat; cortex vero laevigatu S, et inspersus carnem gingivarum restituit, ac dentes firmat. Nascitur in calidis , Seriturque in viridariis, et hortulis , et habetur in deliciis, atque in magno pretio ob ejus medicam vim.

230쪽

HISTOR. PLANTARUM

TEQUExi AUITL , Seu Herba ambulacri, radices fundit capillis similes, cauleS teretes, longos, et prolixos, folia Pyri figura, mediocriS magnitudini S, ae florem modicum, et candentem. Frigida est, succurrit oculiS inaflammatis, et nascitur Xochit epeci.

Radix est longa, crassa, purpurea, frigidaque, et impense adstringens, rami duos dodrantes longi, folia Quercus , Scabra, Subalbida inferne, et minime Serrata , caules extra cineret, intra Candentes, acini in quinque velut partes divisi, referti Semine nigro. Jus decocti corticum radicis sistit diarrhoeas. Nascitur in collibus regionum calidarum , velut Tiaqualienanci.

De TEPEA COXOCHITE , Seu Flore montani Acocot Radices fundit fibris similes, caules fuscos, per intervalla geniculatos , digiti crassitudine, solia scabra , longa, et nonnihil angusta, ac flores magnoS, rube ScenteS eg luteo . Radix calefacit, eXSiccatque , et ingratum effundit