Introductio methodica in theoriam et praxim medicinae

41쪽

aequales esse : ΚE ILLI autem calculus vim cordis sini fiatri ad pondus quinque unciarum deprestit JURINUS robur universum quindecim libris Scquatuor tinctis, TABOR centum & quinquaginta libris, HALYSIUS quinquaginta circitor libris Sc uni aequale si tuit. Similis differentia occurrit, si calculos eXaminemus, ad quos sanguinis velocitatem, vel copiam, eXegerunt, silc , Ut istae res, ad pondus vel mensuram relatae, semper exiguam tantum probabilitatem habiturae esse Videantur. Summa illa irritabilitas , qua cor omneS reliquos musculos superat, facultatem ipsi praebet motus suos redintegrandi, etiam tum , quum actio ejus celsasse visa est. Atque hinc vera intelligitur methodus homines, aqua vel reste suffocatos , in Vitam revocandi, qtipe huc redit, ut sanguis , in auriculis sitiatibusque venosis stagnans , in motum bUS, Veniat, qUUm tamen arteriarum valde eXiguarum, Velut harum quae intestinorum

tunica S perreptant, pulsatio & conspici, &tangi possit, adeoque motui vibranti totius canalis, non soli dilatationi, sive diametri incremento , tribuenda sit. Argumenta atque e X perimenta , quibus receptam Opinionem oppugnavit, satis probabilia sunt: modum autem, quo arteriae locum suum utent, explicare frustra tentavir. Nihilominus sententia ipsius vera esse potest, siquidem eadem dissicultas motum cordis subsilientem premit. Nemini dubium esse potest, quin cor

subsiliat, & costas feriat: sed quis Physiologus

hujus rei rationem unquam reddet ZSumma commentationis L AMURIANAE exhi

42쪽

cieathar, atque ita in Ventriculos propulsus , cor stinata let, ejusque contractionem resuscitet. Ab eadem hac summe irritabili cordis natura ma-3or illa febrium, quam quorum Vis aliorum morbo rum , frequentia repetenda est. Qui vis enim stimulus, vel in sanguine generatus, Vel in ipsum illatus, vix potest, quin cordis atque arteriarum actionem frequentiorem e XCitet. Spatia, inter lingulas contractiones media, silc ut etiam virium , a corde impensarum , magnitudo, pro statu habituque vel animi, Vel corporis, variant. Quum animus laetitia, vel ira, agitatur, cordis motus celeres ac fortes siliat : quum ille autem mo2- Tore, Vel metu, deprimitur, hi tardi & debiles observantur. Eodemque modo res se habet in reliquis animi affectibus, quorum unusquisque peculiarem in systematis vascularis motus potestatem habet Quo ab infantia propius absumus, eo cordiS motus lac luentiores sunt: quo longius aetate pro Vehi

mur, eo rariores evadunt.

Infantis semestris arteria intra sexagesimam horae partem centies & decies , Viri autem quinquagenarii non amplius, quam sexagies & quinquies, vel septuagie S, pulsat. Feminae, si caetera sint paria, pulsum frequentiorem atque perturbationi opportuniorem, quam mares , hahent. Quamobrem in artis exercitio semper sollicite cavere debemus , ne quid ex cordis motibus ante decernamus, quam etaetatem , sexum , corporis . que habitum , probe distinxerimus. Magna enim hominum pars pullum insigniter frequentem , vel rarum habet, & bona tamen valetudine fruitur. Vis arteriarum contructilis a duabus causis dependet primum a fibris muscularibus , unde tunicete illa rum contextee sunt, quaS aeque irritabiles , ac cordis

carnem , esse , experimenta docuerunt, . deinde a natura clastica s culiaris cujusdam substantiae, quae

43쪽

ANIMALIS CAPITA et s

arteriarum tunicas eX parte consituit. Conjunctae hae vires ericiunt, ut arteriarum tunicae eodem tem pors S articulo, quo cordis vires deminuuntur, sibi

restituendis, atque ita sanguini ad corporis peripheriam propellendo sussiciant.

Et si sanguinis per arterias motus magnam partem A cordiS, tam quum centri viribus dependet, his tamen non in totum adscribendus est. Saepius enim Observare nobis licet, sanguinis velocitatem interdum ab affectibus , animum commoventibus, interdum a

stimulis, corpus lacestentibus , in singulis vasis, a corde remotioribus, augeri. Et posteriori quidem momento , sicut infra videbimus , inflammationis theoria potissimum nititur. Superest aliud momentum , eidem theoriae illistrandae inserviens , quae vis derivationis ab Illustri L simo HALLERO appellatur, eicitque , Ut, Vi resistendi in tunicis valis cujusdam sanguiferi, sive Rrteriae,

siVe venae , per apertionem, rupturam , alio Ve modo

imminuta, vel sublata. torrens sanguinis semper ad partem illam non resistentem ruat.' is motus, quo vasa minora praedita sunt, qUique Vim cordis adjuvare videtur, ut circuitus in iis sustematis vascularis partibus, quae a centro longi US

absunt, promoveatur, motus Oscillans Vocutur.

Hici ple motus etiam in secretionis organis locum habere, circuitumque in vasis secernentibus atque eX cernentibus promovere statuitur. Sed vasa haec tam exigua, & in partibus glandulosis tam varie dii- posita atque constructa sunt, ut magnitudo motu S in singulis organis vere aestimari non possit. plurimum eam differre, ex hoc manifestum est, quod nonnUllas secretiones magna cum velocitate, alias cum insigni tarditate fieri obsorvamus. Pariterque e VideΠSest, motus in vasis secernentibus atque e X cernenti bus eadem ratione , qua in sanguiferis , non mi-Hus ab iis rebus, quae unimam assiciant , si am

44쪽

ας SUMMA GCONO MI E

ab his, quze proxime in corpus agant, mutari posse. Assectibus animum perturbantibus, vel certi S re-hus corpori admotis , secretiones accelerari , vel retardari, quotidie observamus. Quamquam nullus luimor, qui a sanguine secernitur, apparatum sibi proprium non habet: tamen, si qua secretio impediatur, alia quaedam manifeste augetur, ut aequilibrium servetur.

Apparet itaque, in tribus illis systematis vascularis

partibus, hoc est, vasis circulatoriis, secernentibu S,& excernentibus , motus a vi cordis vel primum oriri, vel magno certe opere adjuvari. In vasiis autem absorbentibus motus fluidorum contentorum Uni Cea vasorum vi dependere oportet, excepto illo subsidio , quod musculorum atque arteriarum adjacentium

pressus latera lis silert. Et lactea vasa , & valvulos a limphatica, summe irritabilia esse , experimenta , in animalibus vivis facta , demonstrarunt. Unde colligere licet, Urinfluida, in ipsis contenta, propellendi ab illorum irritabilitate esse repetendam. Sed vasa absorbentia ab animae vi sola minus facile assici poste videntur , quam tria reliqua vasorum genera , quae systema

vasculare constituunt.

MOTUS SYSTEMATIS NERUOSI.

Ρersecuti sumus illam solidorum vi Vortim partem, cujus motus evidentes sunt. Alterius partis, quam systema nervosum constituit, motus non, nisi conjectura probabili, nituntur. LX perimenta, in comprimendis vel disiecandis chordis nerveis animalium vivorum ficta, satis abundeque demonstrarunt, per haec fila tenuem

quemdam liquorem transmitti & distribui , qui a cerebro descendat , ac saltem non modo in dubium& necessarium sensus motusque voluntarii instru-

45쪽

ANIMALIS CAPIT A. 2-

mentum siti, Verum etiam corpori vivo robur suppeditet. Sed utrum hic liquor in minutis tubulis contineatur, an secundum florum solidorum tractum deferatur, Physiiologi prorsus ignorant. Iidemque nec modum, quo liquor nervetis moVeatur, nec Proportionem, qua distribuatur, se nosse profitentur. Statuunt omnino, systema nervosum, dum Vita maneat, in perpetuo motu vibrante constitutum esse, non tali quidem , qualis in chordis elasticis obtineat, quas inter ' nerveas ne minima quidem intercedat

similitudo , sed tali, qualis in fluidis insit elasticis.

Sed haec certe, sicut qui evis alia de nervis theoria, mera conjectura est. At quum talis conjectura nihil absurdi habeat, ex eaque minimum de nervorum morbis, quos infra eXplicituri sumus, perspicue disseri positi, motum illum vibrantem in chordis ne Vei S ponere non dubitamus, per quem sensu S organa λ motus instrumenta idonea evadant, in quibus anima vires suaS eXercedi. Quod si motum hunc vibrantem, perpetuamqUeliquoris nervet distributionem , admittamus, aeqt Um& Verum est, ut motus systematis nervosi secundum naturam aequabiles, moderatos, atque liberos et se dicamus, perinde ac systematis vascularis motus insanitate absoluta tales esse , pulsus nos docet. BA GLIV Us & HOFΜΑΝΝUs, cum discipulis suis, primum systematis nervoli motum ad duram matrem, sicut vascularis ad cor, referunt, ac membranae isti vim alternae contractionis & dilatationis tribuunt, quae liquorem nerVeum eodem , quo cor sanguinem , modo propellat.

Sed, sit membranam istam , cujus fabrica nihil mus. culo ii habet, quaeque tot locis cavae calvariae adhaerescit, vel obiter adspicias, dubitare prosecto non potes, quin exercendae huic vi plane impar sit. DupleX omnino universi cerebri elevatio atque subsiden-

46쪽

tia est, quam ob servare licet, si, parte aliqua calVariae remota , dura mater digito deprimitur. Ita enim cerebrum, quotie S cor in systole est, assurgere, sub diastole autem subsidere videbimus: idemque, dum animal spiritum emittit, attolli, dum atti vhit, lubmitti apparebit. Per totum systema nervosum generalis quidam,

qUem Vocant, consensus obtinet. Quocirca tape numero animadvertimus, motum sensumque excitari in partibus, quae a nervis affectis remotae sunt, neque ullum cum iis nexum habere videntur. Hic con sensuS συμπαδειαν constituit. Sic capitis ictus ventriculum turbat, ejus motum invertit, ac Vomitum pro- Vocat: & contra saburra noXia, ventriculo incumbens, vehementem capitis dolorem movet. Quomodo variae illae συμ παθειαι fiant, Physiologi non magis explicare possunt, quum quae sit nervorum fabrica intima, quiae liquoris nervet natura, quaque ratione is mOVeatur. Quum singulorum morborum naturam investigabim US, praecii UaS συμ παθειας, prout a Medici S CXpertis observatae fuerunt, indicabimus, siquidem neXU Una horum notitia facem nonnunquam praefert in dirigendo remediorum usu, non item in eXplicandis mor- horum causis. Quod si enim, exempli gratia, caput

Ub mi Metret :κν cum ventriculo dolere dicas , & alter ex te quaerat, quid sit συμπαλια, respondere te oportet, τυμπάειαν esse partiS alicujus in corpore vivo allecti nem, quae alius cujusdam partis affectionem consequatUr, atque ita conficitur, caput ideo male assec-t Una esse, quia Ventriculus male affectus sit. flor-

sum omnis , quam hujus modi disputatio afferre potest, utilitas redit.

47쪽

ANIMALIS CAPIT A.

MOTUS SYSTEMATIS CELLULARIS

Restat, ut motus, in systernate cellulari contingentes, consideremus. Quum solida, quae systema cellulare componunt, penitus inertia, omnique illa motus spontanei vi, quae solidis vivis inest, carere videantur, necenari uine it, ut motus , quo fluida in hoc systemate propelluntur , qtlant VS quantus eis, a vasorum limphaticoruin valvulosorum vi absorbente, oleoque & limpha, per poroS, in Variarum corporis partium superficie, hiantes, exsudante, proficiscatur. Vis gravitatis attrahens, si non prorsus nihil , certe perparum , in fluida mystematis vascularis potest, quae contra pondus aeque libere, atque eo consentiente, moveri videas. Neque eiseetus illius in cellularis sys tematis fluida , dum corpus sanum est, & bene valet, admodum conspicui sunt. Sed, ubi robur deficit, circuitusque humorum debilis ac languidus evadit, tum vasa absorbentia

ossicio suo negligentius fungi, & fluida systematis

cellularis accumulari, deorsum labi, atque in artubus inferioribus, ac partibus corporis declivibus, deponi incipiunt. Hinc pedum indemata in senibus, &his, quos morbi, Victus praVUS, Vel e Vacuationes profusae, debilitarunt. Omnes hi motus, de quibus hactenus diximus, ad eum fluidorum animalium motum pertinent, qUO abit na vasorum , Vel ca Vorum, serie ad alteram transnseruntur. Sed praeter hunc motus intestinus est, ad eum, quem fermentationis, eifer Vescentipe, atque ebullitionis nominibus designant, aliquantum B ccedens, qui in particulis insensilibus obtinet, ac fluida ad ingentem no Vorum compositor uin Varietatem fominandam idonea reddit.

Mutus hic intestinus in succis vegetabilium VivO-

48쪽

rum demonstrari potest, in quibus quum partes colu tinentes motus spontanei vi, ad modum arritabilitatiς, in fibra animali conspicuae, destituae sint, circuitum sustentare Videtur. Nec dubium est, quin similis motus intestinus ad circuitum in vasis animalium minoribus, tam longe a corde remotis , susten tandum faciat, &, stimuli vice fungens, solida viva irritet. Itaque in corpore animali motus in orbem redit, solidis vivis fluida propellentibus , hisque vicissim vasa, quibus continentur, stimulantibus.

Ac Tioues, a facultestibus animalibus appetendi, cognoscendi, G Dc0 m0vendi, pr0iciscentes. OMN14 animalia viva tres facultates habent, qUarum gradus proportionesque pro Ordinibus, quos CREATOR illis assignavit, differunt. Facultates hae sunt facultas appetendi, sive desiderandi, facultas cognoscendi, sive res objectas distinguendi, & facultuS loco movendi.

Homo quum inter res, in hac terra creatas, principem locum obtineat, iis facultatibus praeditus est, quae caeterorum animalium, rationis expertium , facultates longissime superent. Corpus ejus, quod ad totum attinet, ita constructum atque concinnatum est , ut vel persectissimis horum corporibus antecellat: anima autem actionibus tam excelsis edendis

sussicit, ut in reliquis animantibus, hominis dominationi subjectis , nihil par , aut secundum , reperire

licent.

Factum hinc cst, ut philosophi facultates in inseriores, quae homini cum mutis animalibus commi

49쪽

ries sunt, & superiores, quae t pii propriae sunt, confessumque illum primatum tribuunt, dividerent Utramque facultatum speciem variis distinxerunt appellationibus: sed instituti nostri ratio non requitarit, ut ad singularum enumerationem descendamus, neque physiologia aliud postulat, nisi ut varias illa

corporis actiones consideremus, quae vel voluntariae sunt, vel sponteneae , Vel miXtae. Voluntariae actiones eae sunt, quae, a ratione nvoluntate proficiscentes, cum majore minore ve deliberatione atque conscientia eXercentur.

Spontaneae actiones eae sunt, quae ex instinctu Lappetitu profluunt, nec rationis ac voluntatis imperio sub unt. Hoc genus sine conscientia atque deliberatione fit. Mi Xtae actiones eae sunt, in quibus dissicile dictu est, utrum rationis, an inflanctus, appetitus, au Oluntati S, partes potiores sint. In omnibus his actionibus, sive voluntariis, sive spontaneis, sive miXtis, semper considerare debemus, ad eas perficiendas in statu habituque corporis, tau tum dem momenti situm else, quantuni in statu habutuque animae; cujUS cum corpori S OrganiS commercium tam arctum mysteriique plenum est. Tres enim illae facultates, appetendi, cognoscendi, loco mOVendi, quae omnium actionum animalium scaturigianes sunt, a rebuS corpori admotis, aeque facile, a que a vi mentis, afficiuntur. Ita, ut exemplo admodum vulgari de appetendi facultate utamur, hominis, inedia paene confecti, sed herbae ni cottanae usui non assueti, ori folium hujus plantae ingere, &, elapsis duodecima horae parte , famem non ampliuS sentiet, ac, quum modo cibis avidissime inhiasset, nausea nunc, Vel ipso VO-mitu, assicietur. Ista appetitus mutatio a mutationibus, in corpore

factis, necessario proficiscitur, tametsi, quales lix

50쪽

sint, definire non liceat. Pone jam rursus, fameli cum istum herbam ni cottanam non attigiise, sed eo ipso temporis momento , qclo prandium capturus est, de morte caris limi atque intimi cujus lani amici nuntium afferri: statim fames cessabit, neque is de cibo cogitabit, donec motu S animi turbulentus, quem inexspectatus iste nuntius conciverat. tranquillatus fuerit. Hic appetitus mutationem a mutationibus, in mente saetis, Qtque ab ea ad corpus translatis, oriri, necesse cit. Sed tanta est vis consuetudinis, quam quotidianaeXperientia demonstrat, ut, si quis in ulli herbiae ni- cottanae perilitat , quantamcumque inde nauseam initio senserit, brevi tamen post nihil amplius muta tionis, aut turbarum, experiatur. Tuto igitur asi r

mare nobis licet, si fieri possi, ut singulis diebus

tristis quidam, aut laetus, nuntius nobis asseratur, haud ita longo temporis spatio futurum e fle, ut a

neutro posthac magnopere comm OUeamur. Consuetudo, ne actionum quas exsequimur, conscii simus , & tandem , ut i pta illae actiones, quae provolunturiis habentur, sub Voluntatis imperio esse desinant, efflicit. Atque haec praecipua ratio esse videtur, cur cordis λ organorum, respirationi in servientium , actiones, quamdiu faciles atque aequabiles sunt, sine nostra illarum conscientia perficiantur. Quum cor ab ipiis vitae primordiis in motu constitutum fuerit, actio hujus musculi ex toto spontaneae vadit, neque si tendae, aut regendae ejus, potestas voluntati relinquitur. Sed musculorum, respirationi inservientium, nonnulli in actionibus mere voluntariis versantur, ac Voluntati Obtemperare consueverunt. Quare haec actio animae imperio quadam tenus obnoxia est, tametsi penitus eam hoc modo sit fere, in pote ita te no tra non sit, propter summam anxietatem di