Caroli ScribanI e Societate Iesu PoliticoChristianus Philippo 4. Hispaniarum regi

681쪽

6o4 CAR. SCRIBANI INSTITUTIO nes, quos in terrestrem c quitatum peditatumque esuisTese runt, ingentibus onaiam Ο, non priuatorum tantum,sed prouinciarum suariim sumptibus, classes sustentant, e maritimis nimirum vectigalibus.quibus, fateor onge nos vincut: cum neque prouinciarum multitudine, neque potentia quidquam illis debeamus. imo vincamus numero, potentia,urbium magnitudine, frequontia, lique non una parte foecunditate. cum ipsi oppida non numerent supra quatuor& octuaginta, pagos non supra mille sexcentos: nos oppida minimu trig'nta sit pra centum,pagos supra quinque millia.

Quod si militatis stipendij per prouincias partitio, ardua

alicui, cum perfacilis sit, videatur, reduco, ut ante dixi,in sa- cilcm H iano more praxim. Inuenies in ea BHgij parte, quς Regi etiamnum paret, oppida minimum centum dc triginta loca vero moenibus suis viduata,e quibus plurima certare cum urbibus postini, ac qua potentia, qua cultu & clegantia; ac populi frequentia etiam Vincere, millia,ut quam parcissimc dicam, quinque. . cduc c singulis stipendium propeditibus quattuor, equite Vero medio ; educes peditum millia viginti, quingentos &viginti; equitum vero millia duo, quingentos & sexaginta quinque. Habita tamen semper potentiae ratione. hinc enim, pro prudenti partitione, e civitatibus scia oppidis, e pagis etiam potentioribus, educes

plures; e tenuioribus pauciores. unde fiet ut ex uno loco c- ducas decem, alit plures, ex altero Vnum tantum. Quae subis

ductio perfacilis erit prouinci)s singulis, quibus locorum

omnium suorum opes notissimae sunt. Quae omnia, Ut vir quidam Belgarum non postrcmus assirmabat, e modico vectigalium in singulis locis augmento, nulla populi molestia, perexiguo sensu colligas.Ncque adeo haec noua,Vt non n

bile vestigium apud Romanos,& quidem sub Augusto Imperatorum maximo, referente Paterculo, reperias. Contra Marcomannos habitus delectas, reuocati Ῥndisue omnes meterani.

t seminae rex censu coam dare militem. Quantus Regi exurgat

682쪽

urgat exercitus, si Augustum tequamurl Non dico hoc imperandum , pro imperio regiae preces erunt. Et per commodos S amicos rerum talium iuggeliores, ac auctoritate in

singulis oppidis locisque pollentes, non magno negotio peragi sers haec pra pollet. Multum in hac re .iscopi, Pa-1horcs,Concionatores, primique Senatorum, & qui c nobilitate populo grati, poterunt. Spcs deinde fonendi belli,hostem stuperandi, damna auertendi, commodorlma etiam

quaestus, plurimum iuuabit. nec quidquam ad spontanea in populo subsidia praebenda potentiuS. Addam aliud viri inter togatos non ultimi. Nobilitatem Modia mi concede ijs omnibus, qui stipsa dijs suis annis quinque militauerint. Nobiles vero, qui eundem annorum numerum si issi Ende suo expleuerint, dignitatibus auge , Baronum nimirum titulin Barones, Comitum ', Comites, Marchionum ; Marchioncs,Principum, aut Ducum . nec deerunt, quos gloriae

haec prurigo aci ultronea impellet arma. Sed ita, it quos his modis honoraueris, in proximum ab honore deconnium, annis singulis parati esse .lcbcant, mensibus quattuor, ubi regio euocati edicto 1 uerint, tuis militare stipendijs, aut alium de Principis assensu substituere. Diutius similitandum, C regio aerario, reliquorum more, menstruosii pendio do-- nentur Quod quo lubentius faciant,aliquibus dona immunitatibus, quae plus honoris quam emolumenti adserant. ut indetustis solo gladio puniendos; nunquam bonis simul&vita spoliandos; domos, quas inhabitant, siue urbicas, siue suburbanas,ab omni militari praesidio eximendas. His, similibus ues donati eris,non deerit Regi suo miles. Perpetuam deinde sute nobilitate non postremus suggerebat: militiam Rex instilliat, ut sub perpetuis ductoribus . titiaia. stipendia miles faciat, qui in omnem cuocationem paratus vst. nec stipendia tamen ulla, nisi quibus in armis est mens' bus accipiat; annis vero singulis, sub suis singuli ductoribus lustrum faciant. His etiam honoris aliquid largicn-

683쪽

dum, quo lubentiores¶tiores habeas. Insigniri post sent titulo Custodiae regiae, ita ut tertio quoque mense distributi per turmas, regiae custodiae incumberent.quo.etiam tempore custodum cornoris. stipendijs gauderent. Nec perpetviaiij Aessiam diis eclinat ni succedanei,perpetuorum corporis custodum vices obirent. Habes aliquid non omnis. RU.4. no absimile in Salomone,de quo illud Scripturae: Et habebise

Salomon quadraginta mugia m. via equorum eo rutam,qd-- decim mιlna lues Irmata. nutriebantque eclusis dicti. Regua res

m Quorum exemplo singulae prouinciae nostrae ordinarios milites suos leui stipendio allare possient. Augustus sane or- dinarios milites statuit. seruastam a succetatibus, ut paratos ad lubita bella haberent, & in celeri malo pro celeri rem dio forent. factum idem a Philippo Macedone, qui mediocri stipendio, diuersis locis militem alebat. Vires enim suas risi coniunm, non vident: cum agmen fecerint, .rerribiles fiunt. Disiunctim etiam exercendi,curandumque in primitine otio dissiuant. frustra enim ab ignauis magna speres. ips=.ὴd - Verum fors hic quisquam dicat ut nunquam deesse in 3μηρ it genia selent, ad euertendum quam ad fruendum facia sistia liOrain non carer hanc rem periculo. l n exemplum esto. si e Belgis exercitum conscripseris, qui Belgica mereat stipendia, vindicare hoc milite se Belgas in veterem libertatem posse. QNm ingeniosa in alieno aemulatio esti nullo illi saeculo rationes defuere: non de uni nostr9..quanquam rationis huius admirari satis fatuitatem non possim.Sed nimiarum magna imperia fortuitis sepe agis, quam prudentiabus ausis creuere: &, ut virorum non vltimus dicebat, mole magis sua,quam sapientia stetere. ut arbitreris notussie Deum vni regno prudentiam, & potentiam largiri, Verum adr tioneri, Quod timeri periculum, ut prudenter vir bello clarus,e Belgico milite potesti exercitus illius Ducem Rex dabit, legionum Duces Rex dabit, peditum, equitum. Regiae crgo munificenuae obstricti stabunt:nec ad militares hono-

684쪽

res vllos, nisi regia Fanu, via patebit. colent ergo illum, a quo beneficia sperabunt. Imperium nullum prouinciis in militem hunc erit: legionibus tantum suis, singulae inmenses simgulos, pecunia capvatim per aliquem c luis designanis

dum numerabun t. nec in trapecuniariam hanc enumerati

nem ius vlluna prouinciis erit. Sed noua haec. t mo vetera sunt,& Romanorum hunc morem in maritimis classibus Cicero in Verrinis tradit. & Bataui secuti, singulis provinci; s suis certas legiones designant stipendiarias, quibus menstruatim stipendium e vectigalibus aliisque adnumerant. Nec error hic ludit ullus. per certos designatos luc e prouincijs homines, pecunia haec militi menstrue numeratur. quod si qua prouinciarum a quacunque caussa oneri huic succumbat, potentior alia in oneris partem venit. Quid veremur imitari prudenter excogitata an pudor imitari prudentiam in hoste Z aut cadere malumus imprudentia nostra, quam hostili prudentia stare 3 Quanquam, si hostem nolumus, imitari non pudeat. Romanos. nulla unquam gens hos magistros spretiit. Sed magna haec foret e Belgis manus. Ucilem, alcbat ille, maiorem,'uo certius haec bella ponamus, Z optata fiuamur pace. o nimis diu sperat ἁ Et tamen miles magnus. Video quid velis. dissidentia aliqua obuoluitur cordi. obsideri hac vis: fateri non vis. ergo nolles tot arma prouincialia. malles extera i O, quamdiu fatuis lais, in regnorum & religionis interitum, innatabimus timoribust Quot iam annis solo propc Belgico ferro & manu steterunt haec religioni&Deo Delial Quantum Hispanum militem videmus ' millia fors tria aut quatuor. 5 quae haec manus, si armis stare fides debeati quantum videmus Italum ' nihilo Hispano milite superiorem. quantum Germanorum Θ vix supeIiores etiam nur 'pro. Iana quid miles hic omnis exicrnus praeter honores plurimum dc opes Venatur vni Dco quis nos credat

militaret Belgico militi pro fide,pro patria, pro coniugibus,

685쪽

Gog 'CAR. SCRIBANI UusTIτvet Iopro liberis, pro fortunis,& suorum incolumitate concer tio est. Et sane ni fides nos teneret in Deum, in Regem, . Principes, quaevis teneret ludus. sint arma extera omnia. sola, uti vir omnino magnus dicebat, nos fides tenuit, sola tenebit. Inhcndeant hostes .nulla alia arma,quam amoris in Deum, in Regem, in Principes, Belgas flectent. Stetit hoc Belgis semper, stabitque, indomita antc ceruice mori,quiis uarumdam gentium emplo, seruitute tanquam e iucunitatis poculo bibere. Adde orbis uniuersi arma, excutienti

Fors opprimes ut diu teneas,erraS. nec C fariS arma, nec Au.

gusti potuerunt. Sed nec totum Belgium subegete. decerpserunt c pulcro validoque corpore hinc inde partes: sed pis..tes defrustarunt tantum. Fallitur qui aliud sperat. quantum hic siubegeris,tantum alibi erumpet,non si Regum omnium .in unum consipirent arma.Vincuntur regna Aia, & domita iacuerunt armis. solum Belgium nulla totum domuerunt: nulla domabunt,si uniuersum simul steterit. Nihil detractu eo reliquis regnis. Concedo Italae prudentiam, Hispaniae .robur, Galliae suos ignes, Germaniae constantiam; nemo

Belo is audaciam,industriam,Vircs adimet. Expertushoc olim Caesar est, & Galli saepe, & quotquot arma mouerunt, quotquot intulerunt. Et nescio an non soli Belgae, soli se per amori cesserint, seli Principum suorum beneuolentu,

. comitati, humanitati: armi S Vniuersim .muaquam.Orbiscubte thesauros cucrtea;& Olmitum Vbique regnorum,orbique adeὀ ipsius arma & potentiam franges, quam aut via D sum Belgium subigas,aut diu terroribus teneas. Incipe am re, fidere, benefacere; vinces . Nec ullam gentemdam Experiere,& quae sanguinem suum gaudeat pro Principe fundere, & inter beneficia numeret fudisse. Non dico at-ma ponenda,non capienda. nec mea hic,sed aliena narro mter arma tamen, si capienda, beneuolentia non omyeme utut in medio ferro eluceat aliquid benignitatis, iis victorius moderatio,in captivis madestia,in victis mastetudo ,

686쪽

ces.Nulli sicilius serunt imperium,si amari se senserint; nulli facilius excutiunt, si negligi sev derint; nulli facilius pacantur,si Principes patres experti fuerint; nulli pertinacius e asperantur, si seruorum more habeantur. Peccaruntὶ saeui ut pater, experieris filios, si te senserint patrem. Patrum ergo more puni,vt flagra patris reserant manum,non iudicis,non don lani. O crede Quisquis imperas Belgis. Quos si habitetis tuos, nil est quod, e sententia viri omnino magni, metuas orbis arma. Certe, si liceat vera loqui, nulla orbe toto prouincia serendis bellis aptior, nulla ferendis. nulla tot fortistimorum militum exercitus educit,nulla tam validas instruit classes. nulla post hostile ferrum, & depopulatos agros, urbesqtie uno incendio deletas, facilius exsurgit, ut arbitreris, Phoenicis more, cineribus suis innasci. α cultiora sere semia per surgunt, quam militaris licentia, aut se ustia absumat,

ut credas naturae quodam bcneficio, perire,ut augustius resurgant.

C A P V T XLIII. Noue inuenta sproposita,'io exaministaciat. .

REQv1Ns Redibus est,audire ante illam diem inausa, in- in ηπ'- audita . nec mirum hoc cuiquam videri debet. placendi studio,comi nodo suo &licipii Di. magna ingenia ad magna si ratcxacuuntur,maxime si muniti cum Principem nacta fuerint. Quid non speratus honor, S diuitiae possuntὶ tot artium variarum inuenta,tot terra, mari, montibus, vallibus, nemoribus, pascuis noue excogitata,tot vectigalibus opibusque augendis, firmando regno, extendendo, propugnando, reperta iam sunt;& noua tamen semper succrescunt, protruduntur noua. Quid in tam diuite varietate faciet Princeps Θ nec

fidem statim adhibebit,memor fraudum nec reij ciet, poenitudinis memora ido proinde pruden tum examini pror Osi-

687쪽

cio CAR. SCRI B ANI INSTITUTIOta exponet; etiam illa, quae prima fronte damna videntur' minari, aut regni vires fit pcrare . nil obesse audisse potest; repulist e,pores . Et ut leuis animi est, fidem omnibus adhibere, ita morosi ingeni j est, Omnia repellere. Damnatus ab omnibus Portu galliae Rex, quod Christophorum Columbum magna spondentem repulerit: laudatus Hispaniae Rex, qui aqdiuit,ereamini lubiecit,selicissimo successu. Imitetur princeps. ac primo Videat quid promittant nouarum rerum inuentores: ardua sint,an factu facilia: periculum creari regno pollit, an secus: sumptus magni faciendi, an paruores peragenda: numeranda aliquare cania inuentori in antecesium, aut quae erogationi illius iubsit, an contentus praemio, reperacta, sit. Si pericu Ii nullus metus, si perexigui sumptus,si nil ad autorem accellii rum, ni re ex voto peracta, quid vereri Princeps poteli 3 Nec terrere interim illum rei dissicultas debct. Nullo tamen modo in res dubias profundat regni opes, aut robora; intentata tamen non relinquat profutura.

Videat quam fortunate Salomon in Ophir clas em miserit auro deuehendo;quam feliciter in Orientem Lusitaniae Reges, in Occidentem Hispaniae, non magnis sumptibus,gloria & emolumcnto maximo nauigauerint. quanto deinde Angliae bono, lanificium Omnec Belgio migrauerit, qtlantoque huius malo. Idem dc varijs artibus dieere possem, quae faecundi his in alicno, quam in quo natae sun r,agro succreue-- Βιtraram runt. t. antum pro fidit, non repulit sc inuciatores. Sed S: artes - non paucas a vicinis rcmoti sciue regnis mutuati Bclgae pro-i,Mmes,do sperrimo even tu . quanquam ab ius reliqua regna plures Itata utria. Gundum semper, ac inuentione diues Belgium fuit. qui primus sis bstructa pide caelare docuit, Belga fuit. Olco primus Belga pinxit. typographica ars a Belga nata est. intexere primus lino agros, nemora, arces, Urbes, montes, rupes,

valles, maria, acies, conuiuia, & quidquid ubique cst, Belgadocuit. acu quidliis, propc supra fide, pingendi arsa mulieribus Belgis in alia regna, vicina remotaq; migrauit.portento

simile

688쪽

D LITI COAE HRISTIANA. Grasimile credas, si quinquennes virgines in docto hoc opere

ludentes, intcr amicas aetatis Illius confabulationes, Videas, ut,dum adeste per aetatem prudcnUλ non possit, huic uni incile credas. Tran iterunt denique haec, pluraque alia ad alios: quaedam etiam, licet perpauca,ad has prouincias ab ali)sde- fluxerunt. Prud S proin ic Princcps,quidquid profuturum regno tuo,auidus audiet, scribili lautiet, nequc temere adimitet, nec negliget: aliquid c tiam leui pecuniaruin & aerarii damno, audere non Vcrcbitur. Non inagnarci paruae iactura cit, quam spes maxima comitatur. S sapicias escam proiscit, licce non raro optata piscationc frustretur: scit vincere non polle, qui perdere nesciat, magnaeque prudentiae osse, pecuniam in loco negligere. hoc est terrae semina mandare,& perdere, ut centuplo perdata recipias foenore.

C Α Ρ V T XLIV. modis Principi tenendm in querelis populi de Maointratibus V Nobilitates

I OpvLi de Magistratibus querelas,iiccvniuersim rcij ciat, Non pedinec admittat, fidemque nec totam adhibeat, iaccabroget: sed neque opprimi populum, nec contomni Senatum permittat. δ cum populi querim OnIas non negliget, tum , t Senatus auctoritalcm tuebitur. Sesto proinde matuleq; po- 1missi stpularcsdclationcS c X. 1minabit, amice audiet, beneuolccx- negligendaci piet: rcsponsa tamen tralici, ta moram rc bus inij ciet, quae

sola saepe mederi malis solet. Quod si quid dignum cinendatione repererit, priuata id potitis mon Itionc faciet, ut ante emendatam populus tam Vidcat, quam emcndationem imperatam sciat; quo dc ilia Senatui stet veneratio de auctoritas,dc malis remedium adhibeatur: remquc feru comodo pertractet, ut Senatus ipsius iudicio emcnaatio adhibita videatur,ac nec tam impcrata, quam Vltio suscepta credatur.

689쪽

Cavendum ne Senatu dedecore

6rx CAR. SCRIBANI INSTITUTIOCaueat Vero abeo omni, quod dedecus aliquod senati Linurat in posteritatem iturum. Quod si res excusationem nullam patiatur, nec tegi Senatus error possit, media adH- ibeat scd ita,Vt,dum errores Senatus corrigit, populi disquiri. rat, qui sagaci de industrio Principi nunquam decuc poterunt;& utrisque sinuit medelam admoueat, ne gloriari im-, .pune populus de Senatus emendatione pollit 'cum suos e iam crrores corrigia Principe senserit hia si quis c purpuratis populum grauius osset idcrit, prudcnti omnincircuie-dio opus eri ne, si indulgentior Princeps fuerit, de delictum. neglexerit, iram in se populi prouocet. cum cnim se contectmni credet, periculum c contemptu S desperatione crcare

Principi poterit. ncscit aflectibus moderari populus. ad ex , trema decurrit, odi, aut amoris. hinc in manibus iuxta ac in ore ferrum. sanguinem fundere aut haurire, illi solenne est modestiae ignaro. Vitabit hos. scopulos Princeps prudens, nec illidet regni sui nauem ad haec popularia breuia,non nisi,saizuine mollienda. Dimittet proinde a se Purpuratum illum, & remotioribus distinebit legationibus, quo & indi- ignationem leniat,& metuendos regni motus auertat, &sa luti purpurati sui consulat;& cxtra insanum popularem metum,fraeni ratio alique impatientem, tuasque minas, ante I .

sanguine ebrias, quam illum biberint, opera illius fida formit que, regni fili bono liscrimine nullo, seliciter utatur. Ala plurimum mora leni ut hoc malum. Quo enim calidior in vindi istam populus si contia steterli; hoc ic missior, si aliquid indulseris. dies furorem mitigat, or quae frangi coniumstanon possvnr pereunt si dissolueris. distbluit tempus. neque enim semini aestiis diu stare consuetierunt. S quidquid in

praecipitio coRstitit, moram non patitur: aut enim pondere suo corruis, aut celeritate summatcnet. Cedat ergo primis seruoribus , tanquam prima: fornacis flammae, Princeps. morietur haec, voi materiam si ibtraxerit, S pro ignibus fri- .gura cxpctactur.Divan eodem statu furor ii ullus stetit, nou

690쪽

laculatus ignis,quem ambiens mollissimus acria serat prim exindὀ-r . . et minor diis cultas, cum populus,Nobilitatis in lentiariorentia auaritia ibi line,Duo oppressus darma contici ut ad latias & metuendas minas. d aget toto se cistra N o, tirponees quivis ressistat popularibus torrentibus, et iis time iiimmis monti in aruo imperii illooccurrentium delectu, inuentibusῖ -ilitatem dei uet,& roboro . sesio exuet Anceps dileeptatio. iacilius Emei1 Nobilitam solet,quae fere indignatiores ratione temperat, selo irregio conspectu indignationes irasque ponit. In popu- loeptus longe iuroris quam rationis, ncc purpurar intu

turin sceptra, nec RUunam se prometita, nec maiestatem reueretur. Nescit discrimina iuror, non magis quam venti

nauium, quam nubibus iaculata fulmina, prima quaeque euertunt; clara illa, viliaque,iuxta habent. satis illis euertisse. Cedet ergo primis popusti hi roribus Rcx prudens:& aliquid , retiam largietur. F ctum a Senatu Romano, cum in Sacrum c d si montem plebs armata secessisset, cum Virginio&Canescio primu p ducibus, in Aventino & Ianstulo, arma pstentaret ; cum minc libertatem, nunc pudicitiam, natalium demum digniftatem . honorum decora Br insignia vindicauit. Faciet idem Rex, nes Postumij exitum, nee Appij Claudis fortunam, non Coriolani, non Camilli expectabit. Vertam cui se Rex: parti tradet, si arma utrimque steterint, nobilia, plebeiaὶ illa

ratione&praesentia sua molliet: haec simulatione, promissis, . mora,quarumdam etiam rerum concessione, ac quadam fiaduc ostentatione. In uniuersum vero sapientis Principis, & regnicommodis ac tranquillitati studentis, cura erit, ut Eeesesiae Proceresdeuinctos sibi habeat' neque cnim ullaro Deli potentius, quam religione homines rapiuntur. addet Nobilita & plebem. illos Ecclesiasticis immunitatibus, hanc a

honorum praerogativa, pJebem commodCrum, moderata invectigalium inititutione, humanitato etiam ac comitate,