Caroli ScribanI e Societate Iesu PoliticoChristianus Philippo 4. Hispaniarum regi

671쪽

1 4 CAR. SAERIBANI INsTITUTIO possct, fiat. Idem imperium,regna, prouinciae,Vectigalia eadem, nec onera Tiberio inferiora, nec numerosior prioribus exercitus fuerat. de cum nihil succe res in prioribus reperissent, Tiberius moriens septem supra sexaginta auri milliones reliquit se narratur. Elegans omnino parsimoniae locus apod Pilinium in Traiano est: Nam mihi quidem cogitanti, eundem te collationes remisi se, donatiuim radiud , congiarium obtulisse, delationes abegisse, mectigalia temperasset, interrogandiu videras alisse computaueris imperis reditu an tantas vires habeat frugantas Trincipis, ut tot impendiis, tot erogationibussola sussciat' nam quid est eaussae, cur aliis quidem,cum omnia raperent, in rapta retinerent, vis nihil rapuissent,de seuerint omnia , tibi,cum tam multa largiaris, nihilauseras, omniasupersint λ Plamquam Principibus defuerunt, qui fronte gram, in trim supercilio itisit tibi sis contumaciter adessent. erant Principes ipsisus sponte

avidi'rapaces, qui magistru non egerent. plura tamensemper a nobis contra nos diaecerunt.Sed ad tuas aures, cum ceteris omnibus, tam 'Del maxime auaris adulatoribus obstructus est aditus. Silentergo, quiscunt, postquam non est cui suadeatur, qui suadent Prudenti parsimoniae Traiani, haec omnia Verc magna tribuit. Nec opus in hac re magno molimine, aut ingenio..Vna, non indigna Regibus parsimonia omnibus suffciet. Nec dissicile esti egi scire, quo te militari ςrario milites alcre po1- sit, quot naues,triremes,quantisq; in domesticas res opus sit At nos dona profundimus, & tanquam diuitiarum hostes diuitias effundimus, & in immerentes proiicimus; militarium istipendiorum magnitudine aerarium perdimus. Verum merita,praemia deposcunt. fateor. promeritus miles est ange dignitate, cui maius stipendium adnexum. non augestipendio, quem in eodem cum reliquis militari gradu dc-stituis . discatque Romano more miles in digniore gradu auctius stipendium sperare sed non crescant stipendia amicorum precibus, gratia,aliena commendatione: ne ille, qui

672쪽

sanguinem sepe fidit, unico stipendio contentus cogatur vivere; ille, qui nunquam dedit, nullum hausit sanguinem, ignauiae suae praemia ferat. Deprimit haec res frangiti foristium virorum animos,cum e sola nobilitate,aut nudis commendationibus crescere stipendia sentiunt. nec sanguinem gaudentes fundunt,quem non vident remunera ndum: sed virtute deserta, amicos parant, quorum studijs maiora spe- rare audeant..Ingentem haec res ignauiam animis ingen r,cum ignauissimum fere conscendere ad maiora videant, fortisiunum iacere. Destituitur nimirum amicis, quorum manibus efferatur, sola virtute diues,stipendiis pauper. Dura omnino res,& In regnorum perniciem nata, cum lota amicorumsratia ad miliseria promouentur munia, qui nul-'qui se lum ante ferrum in hostem strinxerunt Quis animus vel V. I ranis esse poteth, sub his e schola& matris unu ductoribus1,itiae, 'Quousque tam fatuis inhaeremus Θ & quis non rideat leonibus lepores imperare, tauris damast Veteranos proinde, ferro & sanguini assuetos, praeesse volo. imperare, horum; obsequi, tironum est,iisaluam Rempubl. volumus, si regna.

O si hic non bis peccatumi meum Belgium t loquar t quot tirones vidimus ductorest & quoties sub his nobilissima sudauit prouinciai Sed nobilitastiis magna.ὁ quoties incurrimus in hos scopulosi ergo quia nobiles,peritissimi ductores, fortistimi milites ξ & quia nobiles, prudentissimi Senatores , cloquentissimi oratores t sors & peritissimi pi- ,

chore , textores Z aut ingenita nobilitati prudentia, robur, constantia,vigilantia, fides, eruditio, eloquentia, rerum cxlierientia ab utero nimirum & uberct Quana diu tam fatuis udimur viri nec nobilitas Ala Duces dedit, sed hic matris lacrymae, ibi preces . non Uxor, soror, filiaὶ taceo. Accedit

non inferior error alter. O medicam, Deus, manum: nam ab

hac una opem spero. Invaluit dein c5 siletudo augendi stipe dia militi; etia non militi Et creuit ad eb, liceat verum fateri,

prodiga haec munificentia, ut plus prope triensibus singulis . . F fft L e

673쪽

e regio aerario in stipendiorum haec increment in liberales donationcs,in alimenta,& extra militiam menstrua aut annua ignauiae fomenta,inque ministrorum superuacuum exercitu quam in pugnantem militem profundatur. ita fit,vi,quod quinquaginta militum millibus grarium cissiceret, non sufficiat millibus vigintiquinque: cum maior pecuniae pars adiam memorata deuoluatur. Remedium in manu cst.

Eget Rex,bello seu inferedo,seu propulsando, quinquaginta militum millibus . videat, quantum aic pecunia opus ad consueta militum stipcndia , numerarim hanc viritim militi. . curet mensibus singulis. augere vult stipendia e quacunque caussa, augere numerum vult otiosorum fere ministrorum; menstruos annuosue prouentus fauori, nobilitati, magno- sum precibus vult concedere 3 nihil e destinatis militi stipe. dijs decerpat: sed nouo aerario donationes has expleat. prima militis cura sit. Si quid fors pccuniae e designato ante militum numero supererit, in voluntariam regiam munificentiam,e quacunque causa natam, impedatur. nec ante inihanc,quam expleta stata militaria stipegia. Hoc si impetra- uero,vicimus. nec bella iam ulla; nec metuendi Reges. unus, Hispaniae Rex omnibus satis est. aerario tantum inuigiladum. regio; nec quidquam ex hoc nisi a prudenti manu. repeton vicimus .nci igimus,& consueta insistimus viaΘ nequid quae triumphos exspectamus: sed nunqui moritura e bellis bel-- la, & praeteritis damna maiora.. non sint in regni interitum. Μοι-- Verum graues bellorum sumptus sunt: neque multorum. bellis unius opes regni pares videntur. Fateo P aera H aervi rio opus esse magno. Veriim non videtur mihi res molimi nis magnissationem reperire,qua sine magno regnorum incommodo, militi ne quid desit prouideatur. Si nimirum,esententia viri magni,aequo haec veniunt, ante bella regnum in urbes aut regiones Rex partiatur, singuli si cohortibus aut legionibus alendis certas prouincias assigne menstru

queillis militi stipendia numerada imperet, tanquam legio-

674쪽

nibus suis, quibus etiam prouinciarum nomina in nat.' Exemplo mihi Rex Catholicus.Bella n cilli in Belgio. atque utinae in uno Belgio, & cum uniuersa non sint Europes . In hoc bello ad hostilem insolentiam aliorum potentia fultam reprimendam,& ad loca pr sidijs firmanda,cogitemus opus esse septuaginta peditum millibus , equitum millibus quatuordecim.Magnus numerus, fateor. quς opes sussciatr . vix annui milliones am' sex expleant militarem hanc famem. quod si tamek rtiaris onera opinione omnium leuiora erunt. Et quid haec onera ad Hispaniae potentiam orbi notissimam s e qua una quanta educi manus possit, ὀviri magni accuratissima subductione discimus. c qua ann risis. scribebat armari educique posse E Veteri Castella & Legionensi agro peditum lex & vi-ginti millia, equitum millia duodecim. E Castella N oua peditum triginta millia,equitum millia duodecim. Ex Aragonensi regno de Catalaunia peditum triginta sex millia,equitum millia quatuordecim.

E Valentia & Murcia peditum sedecim millia,equitum millia octo. σEGranatensi regno peditum quatuordecim millia, equitum millia sex.. E Baetica seu Andalusia, & agro Giennensi, Corduben si , Estrematara,peditum quinquaginta & Vnum millia, qui tum millia viginti. EPortugallia seu Lusitania peditum viginti millia, equi

rum millia decem.

E Gallicia peditum octo millia, equitum millia duo'. 'E Biscata latissime sumpta, qua complectitur quidquid inter Galliam & Galliciam terrarum iacet,peditum duode- cim millia, equitum millia duo dc nongentos. E Nauarra peditum oet' millia,equitum millia tria. Quae omnia peditum sutuunt ducenta viginti & unum '

675쪽

w8 CAR. SCRIBANI INITI Turio milli quites nongentos supra octuaginta nouem militati Ingens numerus, se Qui a magno viro & Hispanicarum rerum peritissimo profectus fidem mereatur. Quὀd si singula' regna &prouinciae quartam eorum, quos armare possunt, partem,in annos duos aut summum tres, aere suo, Regi suo

mittant in belli subsidium,exurgent peditum quinquagirita quinque millia,ducenti 5 quinquaginta equitum viginti duo millim,quadringenti & septuagi quinque. Auctior equitum numerus est auge peditum minue equitum; dc pro quinquaginta quinque peditum millibus, substitue quin- . . quc & septuaginta millia; pro equitum millibus viginti occ9obus,concede millia non amplius decem. ομιν gia, Iam s I regias intuearis orcs, ingentes omnino se cum Ορmmμm sex de viginti auri miluones annuercgio inferantur ae-Jah, pia rario .de posscnt plures, si res,Augusti more, ad certos calcuiatorum ac los redigamus. Nisi quis arbitretur, tam sedulam feriamque exactionem non cadere in magnos Reges. errat. non poenituit, nec puduit Romanum Imperatorem, nec quidquam magnitudini illius ex .acci iratistima, ac quasi priuati hominis cura,decessit; accessi plurimum.

Quod si A rchiepiscoporum di Episcoporum regni illius

opes reccseas, magnas omnino reperies. annis enim singulis Archiepiscopatus quinquaginta quatuorsupra septingenta millia aureorum pendunt: Episcopatus vero, minimum septuapinta octo supra octingenta aureorum millia. Nec tan-go hic Alchiepiscopatus dc Episcopatus Indiae utriusque, quorum opes in tanta gemmarum,auri, aromatum luxuria, quis certo enumercit Sed neque Sardiniae, Siciliae , Neapolitani regni, Mediolanensis prouinciae,aliarumque partium Regi parentium. Adde his militarium ordinum annuos prouentus. Inu nies in S. Iacobi ordine, qui nonaginta nouem administrationes 1eu Encomtendas continet, supra octingentos&o vagina nouem, trecenta dc Octo aureorum millia. In

676쪽

In Ordine Calatratia, qui quinquaginta & Vnam Enco-

miendas continet, centum S trigintaquidque aureorum

millia. In ordine Alcan rara, qui triginta octo Encomtendas complectitur, ducenta quadraginta octo millia, supra centum & quatuordecim aureorum millia. In ordine S.Ioannis,qui in Hispania centum & triginta . quatuor Encolniendas continet, ducenta quinctuaginta, supra centum & triginta quatuor aureorum millia.. 'Ili Ordine de Montesa, qui tredecim Encomtendas coniis plectitair,triad viginti aureorum millia. Quorum omnium summa nongentorum x quinqua ginta millium, trecentorum&octuaginta septem aureorum . est. Omnium verὰ omnino commemoratorum Ecclesiastia. eorum summa excrescit in millione, auri duos, & quingenta & octuaginta duo millia, & aureos trecentos & octu , ginta septem. Taceo Abbates, praelatos opibus claros, variarurnq; Ecclesiarum Canonicos, aliosque Ecclesiasticis prouentibus insignes: qui si in unum conferantur, non cedant Archiepi- 4scopis, Episcopis, militaribus ordinibus sacris : adeoq; Riperabunt non parum. Veniamus ad secularium Principum opes. Reperio Hispaniae viros Principes quos vocant, 'rouentibus suis, annis singulis percipere Duces nongenta& nonaginta aureorum millia, supra millione auri unum: Marchionςs trecenta S quadraginta octo aurcorum millia: Comites du-- centa de sexaginta sex aureorum millia. Qtiae siungas, reperies supra militones annuos duos, sexcenta oc quatuor aure rum millia. Adde his annuos census Magnorum Hispanicin Italia, nonge hia de septuaginta aureorum millia dc rcperies, supra auri milliones tres, quingenia dc septuaginta quatuor aureorum millia. Quibus addi possunt annui prouentus, Ducum, Marchionum, Comitum Hispaniae,extra num crat

677쪽

coo CAR. SCRIBANI INITI PUTI 'Magnorum,milliones auri tres, & centum S quinqua lita& unum aureorum millia. Quae omnia excrescunt in septit

senta Sc viginti quinque aureorum millia, supra sex auri miliones. Quibus si adgas Archiepiscoporum, Episcoporunt,

ordinumq; militarium opes; exurgent millioncs auri nouem, dc taccenta dc septem aurcorum millia, &octingenti di septem aurei. His vero si iunxeris reliquorum Ecclesiu)- .corum prouentus illustriores , aliorumque infra Comittiti dignitatem constitiuorum opes, fidem superaburie

Ex his opibus si singuli ultronea vi untate Regi seci innivnius prouentum offerant, quam nobili augmentore duin

rapuleutabunt aerariumὶ Et quis petenti Regi, fidei®es honosib sidiarium anni unius prouentum negabit 3 AK me si aliquid honoris regia munificentia sngulis accedit .honoroimirum pro pecunia erit; maxime apud Hispanos . Iam si, Augusti exemplo, quicunqhe Hispania tota, per

cuiuscunque generis opes aliquid possunt, in annos duos tresue, pro facultatum nimirum ratione, militem vpuri alterumve, aut plures sumptibus suis alant; quanti exurgent exercitus, Deo, Regi, resnol & quantula res cst paucorum annorum stipendium, militis unius, aut plurium, aut medu ctiam,si plures non permittant annui prouentus Perget aliquis, de grauia haece sic dicet. at ego nihil hic vi- , .deo admodviri fraue,aut metuendum .sed si quid iudico, deduco rem ad facilem cxecutionem, & magnam Gnmagno negotio militarem manum. In uniuei sanispania, quae ambitu suo tot regna dc prouincias comple itur, opesque iquas recensui tantas, quantas nullum orbe toto regnum, uue in regium aerarium,siue in Ecclesiae proceres,siue inse- culo magnos confert, oppidorum minimum pagorumque millia triginta rcperies. Sane ex Alfons B Sapient de selo gro Baetico, cfert Mariana historiarum lib. I ii. cap. vi I rim D prouentu, mi centum mugis, qua minA qia trapeta, misto e

ris.

678쪽

tu,quibus Assarasso nomen est, Mauru rerum potiuntdivi numerarent. Ingens numerus sed Misensi tamen Regis Sapientu hictoriae auctorιtaleprobabilis. Haec anno Ia. 8. cum prouinciam illam Hispaniarum foecundis limam Fcrdinandus III. Samstus, Mauriscripuit. Et vero Plinius lib. I i. cap. I. oppida in Baetica numerat CLXXV. Vt nemo miretur si uniuersae Hispaniae triginta nunc locorum millia attribuam, e quibus ecluci miles

possit. Educ proinde e singulis stipendia in podites duos, equitem unum; habebis peditum ex his rcgnis, millia sexaginta,equitum millia triginta. qudd si plures hic equites,dc-

me de equitatu, auge peditatum: aut fine medium tantum equitem e singulis Iocis educito. Non quὀde minimis locis tantum stipendiorum velim colligi, quantum e magnis,sed habita populi de potentiae in singulis locis ratione . ita ex urbe una viginti,quinquaginta, centum etiam,' aut plurium sperari stipendia poterunt e tenui pago, stipendium unum, aut medium etiam militis unius. Quae omnia quo commodius,minoreq; locorum sensu fiant, pollet regia conccssione permitti,modicum aliquod vectigalis alicuius publici,m singulis locis augmcntuna. e quo stipendia haec, nullo prope populorum Vrbium, sui ginumque sensu colligi possent. Dicet alius, nulla a Lusitania, Aragonia, Catalaunia subsidiaria stipendia prudentcr sperari. neque enim in illis Re- RG ad gem pro imperio omnia polle, cum veterem etiamnum aliquam libertatem spirent,& ad impcrata non raris obnitan- tiis hic

tur. nolo imperia:gratuita Volo dona, &in annoS paucos. Armonis,

Regiae preces quid non tollunt, maxime si praesentia nonnunquam sua, populos illos, quibus Vidisse Regem pro bc- militauisneficio est, recreet Θ nec e Castella tantum, sed c media Lu νη ιβις csitania, Aragonia, Catalaunia, in obsequium suum euocet, honoribus augeat singulariquc rcgia bcne uolentia complectatur;& faciles ad rogata reperiet. idt quod inter be- neficia numerent, benefacere posic Regi, cuius munificam benignamquc manum experti sitiat: regiumq; adeo csic pi

679쪽

so1 CAR. SCRIBANI INSTITUTIO

tenr,benefacere Regi Dosset, maxime Hispani, in quorum fere pectoribus, singu li spirant meant Fe Reges. nec gens vlla facilior ad rogata,si sepplicem quamdam Venerationem admoueris, ut cui honor pro anima sit. Honorem proinde hunc a regia manu dc oreti senserint,ac quasi supplicem Regem,in omnem prosilient rogati munificentiam . nec opes tantum, sed & vitam lubentes ultroq; profundent pro Rege,a quo honorari,ac quasi coli se viderint. cultus enim illis pro opibus de vita est. Nec ulla natio facilius, aut ponit iras, aut vindictae studium, aut hostile ferrum, si venerabundum senserit hostem, si submissium, si supplicem. tantum potest innata gloriae cupiditas. Omnia retulisse scputat, cum hono rem retulit. quem qui dare didicit, maiorem ab illa reseret, laudemque etiam ac fidam dexteram. praeuenisse vero apud illam honore, pro quacunque offensa est,& positi odij, & as 'sumptae amicitiae signo. ita paruo apud illam res magnae parantur. Cedere qui potuit,vicit. venerari qui prior didicit,etiam supplices patietur; dexteram qui concesserit, referet. Laudasi honoras cum foenore laudes reponet Hispanus semper, reponetque cum foenore honorem. Fortius ergo

laudari qui volet, laudet ac veneretur prior. nullusque ade8 finis laudi ac honori erit, si vel modica laude ac honore

prior viam straueris. tam modicis tam magna Veniunt.

Addam illud,st ore togati,&militis Hispani, si e prouin- cijs suis singuli, ad Ecclesiasticas dignitates, e gente sua,

non aliena, promoueri senserint; si dein non e priuato prouinciarum affectu, sed pro cuiusque robore,meritis & forti bus ausis, ad digniora militaria munia euocari viderint; ad Cathedras etiam, & Regum sitorum consilia, & togata decora, e quacunque gente, Ala Virtutis ac eruditionis praero gativa, promoueri experti fuerint; facultatibus se suosque exuent omnibus, adeoque dc vita,ut tam benefici in omnes

Regis, & solius virtutis aestimatoris desiderijs faciant satis. Experire quisquis imperas. mqntior, si non maiora calamo

hoc.

680쪽

hoc meo profuderint, & multorum etiam annorum milit ria stipendia, non aete minus quam munifice erogauerint. O, si placeant haec vota litorum tibi, Rex Magnet Fide, mi R x, tuis, sit imperare tuto voles :α qui multis imperas, fide multis. Prima pacate guberriandiregula,fiducia est summa, amor est. Diffidentia in contemptum, inde abit in odia & a mai& palam interobi esse audent, qui priuatim non audebant,cu putem se filioru legibus non teneri, qui pro talibus non habcntur: & speciosum ad arma praetexunt Eomen,libertatem. Nam cum prema regnorum omnium uni genti committi vident, excludi reliquos; illam siliorum, se scruorum prope loco haberi; seruorum ingenia mutuantur. quare taciti primum obmurmurant ; exinde aperte, astandem palam, hostem induunt, que prmatim tegebant; cum serui

haberi nolint qui si ij esse debebant Quid 3 quod una dissi

dentia aliam trahat. suis Rex dissidit expcricturdissidentes suos. non credit se illisZ paria expectet. negligit Z iregligent. contemnit Z contemptu se vindicabunt, minas minis repercutient, dcante decurrent ad arma, quam senserint; itistam armorum caussam Regis sui neglaetum arbitrantes. & stat haec arma fere a ternar quae nou nisi alterius partis interne-gione, aut turpi pace ponuntur. Fuge hos scopulos,quisquis purpurata haec maria nauigas .Fiducia, b beneuolentia, de in tuos amor,&ignorata discrimina gentis, pacatum imperium

dabunt. cum Rex omnibus pater,omnes Regi suo filii steterint, neque ullus nisi ex virtute delectus; nil est quod arma

Rex metuat,aut suorum serrum. Ingrediamur Beletu, &ex ea parte Quae Regi pareric sententia virorum bellai S pace magno ru, militem cJlligamus.

ruam non magno molimine,partitis per prouincias, Ut ante ixi,oncribus, pro singularum potentia, viginti & plura ci- iam millia educasi Vide quid educat e prouinciis suis aduersarij, quantumque annue auri militi terra marique alendo, colligant. nam praeter undecim miniuriim argenti millio-