Monumenta Germaniae paedagogica

221쪽

Lissa, 4. Febr. 1641.

S. D. Quas nuper sper Fr. Laetum) ad M . Tuam dedi et

do lento, bono tamen didactici nostri conaminis progressu edocui. redditas jam esse spero. In quibus duo quaedam metuo, ne offendant, Alterum in consultatione cum Huebnero, Spes nimis amplaedo univorsali et ultima mundo eruptura luce tantequam ultimae ingruant tenebrae. quas illustri adventu suo abolebit Dominus inducetque lucem aeternamin extensae. Alterum, quod a Pansophicis sublimibus cogitatis ad ima usque rei literariae incunabula regrediamur, quod offendieulum fore Vobis Maecenatibus, certum, qui majora a me quam scholasticas nugas exspectetis; minatus mihi est Dominus Judex noster, Simulae reversus domum nuper consilia haec cognovit. Cujus judicium in talibus cum rarius saltat. ne vaticinium suerit metuo, Vobisque interposita iterum Pansophica edendi mora bilem moveat, aut sinisterius quid cogitandi ansa sit. Utcunque acciderit, mihi rationes meae Stant cur non Miter pringredi velim et possim quam gradatim. Videbitisque ipsi et agnoscetis tandem et laudabitis processum, satis id certus sum: modo patienter tantillam etiam moram ferre animum inducere libeat. Pansophiolam meam sic adornare, divino laetus auxilio, propono. ut scholarum usibus serviat. Non posset autem, nisi linguae ejus. qua prostabit, Latinae studium tam expeditum reddamus, ut salebrarum nihil restet. Latinao aurem sic docendae facili et jucunda methodo) aditum nobis parare voluimus per vernacula quaedam grammaticae praeludia, quod compendio fieri posse et cum juventutis delectatione patriaeque linguae simul Bliam elegantius exciniendae usu, et deinde facili in Latina transitu, certus sum: rationeSque a me propositae illis, quos hic adjutores et adinventionum nostrarum gensores habeo, approbatae sunt. Cessi tamen hic etiam judicio D. Judicis, quem mihi inter propiores Severioresque propositi nostri criticos adoptavi: optemque a Vobis similiter exorari. ut Vel Vestri loco tanquam praesens, operarum nostrarum inSpectorem agere ne dedignetur. Tutius Vos impensas, nos labores, hoe sub

arbitro et bono alieni artificii lxistimatore sui Cicero loquituri

222쪽

112. Comenius an Bog laus Orasen von Lissa. Palatin von Belg. 177

collocare poterimus. Cessi inquam mea sententia, quia illo me valide de omnibus ambagibus vitandis urgente, modus tandem patuit, posse etiam sine vernaculis illis praeludiis, eadem lacilitate recta in Latinam linguam veniri eoque celerius pueritiae studia absolvi, ne nobis diu nimis cum Verbis lucta sit, ad ea potius, quae sapientiae lumine a teneris imbuant mentes, eo maturius veniatur. Seposui itaque de vernaculis adornandis cogitationes praetor quod alphabeticum libellum, sub prelo jam sudare coeptum, retrahere non libeat. In quo quid bonae methodi insit ad literarum lectionem et scriptionem celerrime addiscendam, patebit, ubi communi cavero oecasione proxima. Nuno jam Vestibulum et Januam Latinitatis cum iis, quae usum eorum vel decuplo quam fuit ante faciliorem solidioremque reddent, resormare aggredior opuscula mole exigua, usu qualem jam tandem speramus) tam grandia, ut si vel his solis recte constituendis et ad propositam persectionem dedueendis, annum hune totum impendamus, optime

impensum esse fassurum quemvis prudentem rerum aestimatorem sperem. Spero tamen superlaturum nobis etiam, Dei ope, temporis

aliquid ad realia Pansophica, quae cum philologico illo studio ad harmonicam methodum sic jam nobis redacta puto, ut per similes gradus ab imis fundamentis ad summa instigia elevetur ibi lingua, hic mens, septem nimirum veluti scalis hic et ibi bene constructis, bene erectis, bene ad facilem, tutum jucundumque usum paratis. Ibi erit primo Latinitatis Vestibulum. 24' Latinitatis Janua 3 i' Latinitatis Atrium seu Palatium) epistolare styli scilicet humilis et

quotidiani, qualis in epistolis, ut extemporaneo opere, Occurrit, omnis apparatus), 4 ' Latinitatis Palatium historicum styli mediocris, accurati jam, modos omnes edocens), b ' Latinitatis Palatium oratorium styli sublimis et pomposi, artificia omnia explicans) 6 Palatium possucum, T ' denique Latinitatis Porticum, residuum Latinitatis et antiquatae et obsoletae exponens, ut nihil, quod unquam apud antiquos aut regentes authores exstet, ignoretur. Hievero sin rerum studio seu Pansophia) erunt similiter I. sapientiae Vestibulum, 2. sapientiae Janua hoc idem erit, quod Metaphysicam recepto nomine appellare animus erat, sedquem titulum et Hlle, nerus deseri suadet, et ratio ipsa; inidoneus quippe est ad rem hanc majoris usus exprimendam), 3. Atrium naturae, 4. Atrium ingenii humani, b. Atrium spiritualium, 6. Atrium aeternitatis, T. de usu sapientiae verae vero etc. In philologicis Vestibulum et Januam ipse mihi elaboranda sumo, Palatium epistolicum, historicum, oratorium exstruet David Vechnerus, de Postico agere

Monumenta Germanias Pandaro lea X I 12

223쪽

coepi eum D. Jonstono, scrutorum antiquitatis eleganter gnaro. Nondum suscepit, non recusat tamen, deliberat. In Pansophicis praeter Hssebnorum neminem adhuc habeo tam unanimem; gi tamen

illo absente ultima abhibenda erit manus opusque luci parandum D. Veclinem utar quemadmodum et in philologicis utori pro ultima lima. Sed iterum ecce voeba dol ultimum hoc sit. Nec amplius vel reo adjecissem. si non scrupulum illum de scrupulis Vostris injecisset communis amigus. Quantum vero ad alteram scr ibis) occasionem de universali luce: si hoc scandali sore ansam alicui metuis, liberum est nemini communicare; id quod, ut fiat, peto. Si jam laetum est, fiat similiter cum apologia, quam hic

texo. Haeo autem non alia BSt, quam ut e consideratione gradationis, quam in communicando mundo luce sua, aut potius ad lucem suam mediis adhibuisse deum video, ut quid necessaria gradationis continuatio restaret ostendatur, ut hunc in modum tot divina oracula intelligam adducere. Verum enim vero, si haec nihilominus insolita videantur, suspendi peto judicium, saltem ad id tempus, quo Pansophiolao nostrae intima videritis. Quod ut fieri queat ocius, mecum una Deum orato opusque subsidiis promissis levate, ne latiscamus sub onere. Ego jam ultra semestre duos domi meae studiosos alo, quibus ad Operas utor; deserendus cum illis non sum. Sed et aliorum, quibus plus promittimus, habenda est ratio, Dei et Vostrao curae id committo. V.

Salutem a DN JESUloptima, quod dici, Amice doctissime jucundissimeque, non nescis, est epistola, quae hallucinatur aliquando. At Tuae, etiam cum non hallucinantur, valde sunt bonae. Accurato ut plurimum reseribis, neo facile intactum quicquam relinquis. Ego, more meo usus, cervos testaque lutoque sectabor. Comenium his diebus mihi adsuisse narro, et in Angliam, stipis ad subi ovandos exilii socios. qui plerique omnes vitae negessariis valdo sunt destituti, colligendas ibidem caussa, Transfretanorum navem inscendisse. Quem hucusque nonnisi ex scriptis cognitum pro viro docto habui, jam Diuiligod by Coosl

224쪽

adhaec aestimo multo magis, quod videar mihi deprehendisse summum candorem sinceritatemque in pectoro ejusdem habitare. Ne non januam suam ita edat, perficiatque, quo per eam ad Latinae linguae, cumprimis autem omnis verae sapientiae penetralia commodior sit transitus. summo id sibi habet studio. Sed et in Pansophiam. cujus qualemqualom adornationem se tentaturum publice professus est scripto, defixam se habere mentem et industriam, digebat ac persuadebat. De gelo, quo flagrat, ut utilitati publicae egregie consulat, gratulor Viro egregio. Utinam multorum animos curae ejus generis nobiles verearenti Ut quimus. imita- tibimur hominem. Ego si magnis parva addere licet) eto. etc.

Plurimorum et sensuum et verborum januam aperit mihi epistola tua, unica Comenii mentione. Ut ex paucis ejusdem, qui oblati sunt mihi, laboribus, optimam Boni Viri mentem intellexi, et planam expeditamque viam ad linguarum et sapientiae humanae perveniendi metropolin ejusdem manuductione procodi posse judieavi: ita non dubito, quin, si Minervat ille filius coepta Eua Op-lime pertexat, non minus texturae suae laudem a recto judicantibus sit reportaturus, quique plurimum suarum mercium ad mereaturam bonarum doctrinarum vectura, utilitatis Reipublicae lito- rariae allaturus est. Divinus Genius ad hoc ipsum humano genorinatus et datus. Sed quid audio 3 Vir aurum contra preci iorem stipem quaesitum trans mare currit 3 ita verum est: Jam praesum Musis barbara turba negat, suo damno, dum cubare mavult. Sed et literatorum hominum insortunio, quibus ex necesgariorum adjumentorum penuria vix Vitae conceduntur media. Insoli itatem-ne hoc dicam seculi, vel sapientum Θ Certe hi bona omnia secum portant, et ad utramque fortunam parati, nihil experiri possunt, quod non muniti excipiant animo hilari, et superent sortiter: Illi vero jacturam faciunt culturae mentium suarum, unde quod Sunt, Vel esse deberent, magis esse apparerent homines. Fatig-ne ista dicam fieri, vel latuitate mundi, qui, quo plures videt ad sapientiam monstrari vias, tanto minus sequitur, et tamen sapiens audire et haberi

cupit 3 Sed et Docti sunt, qui vel laudem invident Iamae Viris Rusmodi, vel eruditionem illis, qui spem posteritatis alunt, quos nolunt altius evehi, quam ipsi pervenerunt.

225쪽

Jesus Nobis omnia. Tuo isti in me animo, vir admodum Reverende et Excellentissime cuius gustum mihi suavissimae litterae tuae semel atquo iterum praebuerunt, Valde ingratus sim a meque ipso plane abeam, nisi plurimum me debere non uno nomine profitear. Satis omninosuerat modestiae meae tibi vel innotuisso, vel certe in aliqua tuorum parte censeri: ad penetralia enim et secretiora sacrat illius Amicitiae quae tibi cum paucis sed probatissimis viris intercedit, admitti anto editum ullum constantiae meae Specimen, Vel Voto petere immodicum videbatur. Quoniam vero eximiae humanitati tuae. quae in aestimandis amicorum dotibus judicio magis benigno quam severo utitur, mihi simul et semel intimos sinus et recessus pectoris Sui ultro pandere, eiusque tesseram Unionem illam Christianam offerre placuit; ut scilicet illam candoris mei confidentiam qua in Antilianis conatibus tibi adumbrandi usus eram. hoc pacto redhosti res) habeo nimirum unde mihi eo impensius gratulor, quominus vel ego in me agnosco, vel tu in me expertus es earum rerum, quae amorem illum tam eximium et calculum tam candidum promererentur: atque eo accuratior mihi danda erit opera,

ut optimis illis Convivalibus meis Cplsissimo inquam Sauberio et

Integerrimo Bajero n os ro, in amore tam sancto et Studio tam pio parum concessisse videar. Eo enim eonsilio tu me, nisi salior, eum laudatissima illa Biga commisisti, ut ego comparatione tam honorifica excitatus, honestissima aemulatione ad optima quaequo quotidie magis magisque eniterer, eosque qui me iam multis in hoo pietatis stadio par angis post se reliquerunt, eursu eo Vehementiore, quo serius illuc admissus sum, etiam, si qua fieri queat, Superare contenderem. Quod si ex unione hac Christiana lauetum illum quem Antilia n os ra, nobis certo polliceri videbatur cuiusque imprimis desiderio animi nostri ad Antiliana illa molimina erecti fuerunt, consequi mihi liceret, etiam supra votum meum mihi viderer beatus, qui domi et in sinu vestro invenerim, quod per varios casus per tot discrimina rerum ut cum posita sed serio Disiligod by Cooste

226쪽

115. Ρohmor an Andreas.

loquari aliquam multas Europae proVincias perreptando, nequaquam investigaram: de quo utinam tecum vel per bihorium confabulari mihi daretur. multa enim sunt quae per litteras tam gommode perspicueque communicari et explicari haud possunt. Quod scribis nihil obstare quominus aliqui cogamus et ad exemplar Christi vitam componamus sine aliis regulis et Iegibus quae monachatus incunabula fuisse etc, ego sane scopum hunc ut Antiliae nostrae germanum et primarium agnosco: sed tu interim videris dissimulare remoras et obstacula illa quae in Babylonica hac captivitato et confusione objiciuntur ad finem tam laudatum tendentibus. Ut enim innumerabilia taceam, quae in hae corruptissimorum morum perversitate animos bonorum torquent et excruciant, cursum pietatis inhibent praxinque veri Christianismi dimetllimam reddunt, nonne libertas illa mutuae admonitionis et correctionis fraternae quod officium non ad paucos quosdam duntaxat restringendum est. sed omnes Christi Doctrinam profitentes ex aequo sibi invicem debent, cuiusque in societate Christiana negessitatem et usum nulla oratio satis digne commendaveritὶ moribus nostris ita prorsus sublata est, ut vix nomen eius remanserit; omnino enim multos esse puto, qui ne hoc quidem quid sibi velit ista admonitio et cui potissimum rei usuique adhibenda satis pedicipiant : res ipsa vero adeo odiosa sit, ut cum plerique mortalium ad sensum miseriae suae plane occalluerint. ita ut ipsi quidem mala gua nequaquam intelligant, tantum tamen abest ut intelligentibus auscultent, ut etiam plerumque de periculo suo admoneri

Sine admonentis periculo non possint 2 quo malo quave caecitate

quid moribus Christianis et quotidiano pietatis proseetui pestilentius aut magis detestandum sit, non video. Et nos etiam mir mur res nostras moresque quotidie in peius collabi, omnesque eos qui vel in Ecclesia vel in curia et soro pro statu publico aliquantum emendando cogitationes suscipiunt, nihil agere: Cum impossibile videatur sine illa mutua aedificatione quae est velut pratis et applicatio domestica praeceptorum pietatis, aut Si mavis, perpetua quaedam subnascentis in agro huius Vitae nostrae, gigant , optimo vino pessima vappa remansit. Sed haec de solitariae vitae exordiis, simulque pro Heinii nostri Antilianis consiliis attigisse praesertim apud te Virum eorundem nobiscum Desideriorum, sufficiat, quibus ego lateor ita me etiamnum lavere, ut etsi pulcherrimi isti et laticioribus seculis dignissimi conatus per horum tem-p0rum iniquitatem haud potuerint emergere, eos tamen interim velut optimae notae desiderata subinde non sine tacita quadam Diqiii od by Cooste

227쪽

voluptatis dolorisque reciprocatione intuear: Imus eo lacio lubentius quod steriores inde stimulos ad serinm pletatis studium, diu tum sane omnibus votis expetendum. mihi addi sentiam; quem si Deus optimus maximus Pater Illa Luminum mihi perpetuum et efficacem esse voluerit, non erit opinor cur Antiliae me unquam poeniteat. Verum dum ista scribo, dum plura etiam quae scribam oecurrunt, video Chartam deficere, adeo ultra justum epistolas modum provectus sum, veniam autem prolixitati meae a tua aequitate vel ideo facile me consequuturum eonfido, quod si quid hiepe datum sit, id imputandum tuerit tum amidissimis illis litteris tuis, qu- materiam copiosius reseribendi mihi suppeditarunt. tum simplicitati amoris quo pectus illud tuum vere Christianum merito prosequor, cuius Candori vel intima cogitationum votorumquo

meorum aperta et approbata eupiam. Vale. R. et Excell. ' Vir. Dab

1 d. Novembr. Tuus in Domino J. A. Philadelph.

Serenissimo et Celsissime Princeps, Domine Clementissimo lAnnua post vigesimum tertius, vel quartus agitur, eum annitentest stimulanis Wi Ihe Imo Wonsio, M. Luneb. ex selectisshnis amico, informem hane Societatis alicujus Christianae imaginem, machinatus sum. quam fictiliae Fraternitatis Roseeruciat ludibrio indigno opponeremus. Ea postea Ao. 1620 typis exscripta est, non quae leges aliis daret, sed eordato et prudenti lectori, amplius ea de re cogitandi, et in medium conserendi, materiam guppeditaret Hujus iam tum Tu unicus prineops et caput animo nostro destinabaris. Mus se pararium esse posse Wensius crediderat, cum nemo alius in Orbe Germaniae occurreret, cui haec rei Christianae, et literariae provincia, certius et maiore dignitate committi posse videretur. Sed incidorunt mox ea tempora, quae et religioni, et bonis literis, et honestae amicitiae, atque societati omni, bellum indixerunt, stagranteque porro hoe Germaniae incendio, totum hoc negotium, sed et ipsa exemplaria libelli, in cineres converterunt.

228쪽

Pauci , ad quos Christiani amoris derim porrecta pervenit, inter angores, et exilia, dispersi; et a commercio literario exolusi; et ipsi tandem vel morte subducti sunt, vel turbarum taedio elanguerunt. Oetennio post, cum Norib8rgae amicos revigerem, Unionem Christianam, ad quaternarium sociorum dontraxi; Sauberio quam maximo insistente, qui magna fide hactenus eam, cum Conrado Baiero, Patriolo Norico, colunt, Christophoro Leibnitio, Theologo singularis geli, et innocentiae, in coelum regepto. Haec nunquam lucem vidit, et serrario iam per decennium conclusa stetit; audet tamen in serenissimum Tuum conspectum iam prodire, et pro munificentiae Tuae in me clementia, humillimas gratias agere. Nunc quam in Capito Christo, ita nobiscum convenire intelligo, ut coniunctius nihil, et consonantius, dici queat; cum quicquid Natalibus et Ordine longs eminentiorem. et excellentissimum, ad hanc Unionem sive idem velle et nolle in Christo; submisse invitare non temeritatis. aut inpudentiae, sed Christianae tantum

fiduciae luit, quae in hoo aeternitatis praeludio, Christi Jasu depositi, nos et aequos participes lacit; pari loco olim depositis terrae discriminibus) in beatis aedibus habendos. Sociam autem addidi Societatis quondam asseetae imaginem, de qua pro tua excellenti sapientia, et pietate, cogitare amplius possis; et quid rei

Christianae, post sedatos publicos tumultus, expediat, statuere. Interim ego ex eorum numero me profiteor, qui cum ab Te et

viridi hoc senio Tuo, sive a singulari et incredibili pietate. sive summa eruditione, sive dudum probata orbi prudentia, cum

sortitudine coniuncta, marima quaeque et memorabilia, expectem,

praedicanda mihi sumam, ita ea piis apud Deum precibus iuvare, et prosequi, iure merito se obnoxium et intelligat et humillimo cultu sistat, pro illustrissima munificentia debitor cum omnibus suis laturus, Illustris. Serenitatis Tuae 27. Juni 1642 Studigata. Observantiam, et salutem a Gratiarum triade admirator et cultor dedicatissimus Johan Valentinus Andreae DT.

229쪽

Chri stilanae Societatis Imaginem

S. P. D. Clarissime D. Jungi, domino et amico honorande Duos propemodum menses Suetia me habuit, antequam stabiliri consilia potuerunt. Nunc abeo in Polonia hiematurus, laboresque inceptos cum Deo continuaturus. Statim Tua Philosophica et collegae Tui D. Tassii commendavi Excellentissimo Dno Archi- Cancellario, sicut et Academiae Upsaliensis Cancellario, Baroni Sknte; quorum uterque talia promovendi ardorem prae se serunt non vulgarem. Intellexi fore, ut per D. Legatum, D. Sylvium, Vobiscum agatur; quod Te in antecessum scire volui. Salutem nomine meo quaeso nuntia D. Tassio, quem videndi et alloquendi quod non data sit copia, doleo. Alio id sperabimus tempore ut

flat, provi8urum Deum. Valete conjungtissima pectora, decusque literarum et sapientiae verioris augere pergite. Raptissime scribebam in discessu a Suetia. Norcopiae 4. Sep. st. v. Anno 1642. Comenius.

230쪽

Von den perditis incendio wllnschol ich allein noch Theophilum gu haben, quem omnibus mei nugis lacile praetulerim. Erist euich mal abgeschrieben. nach Dangi g, Leipgig, Und Witten-berg geschi kt Worden, ob er etWa noch Widerumb in finden mehre. In secundo dialogo hab' ieh Causam Aradianam cum maxima invidia, alf er am hanesten bei una angestanden, ex proseSSO ge-handiet l) Daremb Mir auch der Truck vemei geri Worden, undich es lang enigellen mltssen, nunc obierunt qui puerum Jesum persecuti sunt, vivit veritas.lls. comenius an Nol Zoilin Exgerpt).Εlbing. 11. Oct. 1642.

Epistolam Tuam Dantisci non ipse tradidi, sed domino Nic- lassio in manum tradendam tradidi: sfamiliariter enim postino illo utitur.) Mihi componenda erant negotiola mea, quae RUXerant literarum fasciculi ex Anglia tres ab Harili bio. E quibus nonnulla

excerpta, Petri mei manu, en communico, ut, quam ardenter Optimus ille Harilibius res agat, videatis. Quantum ad Fundanium quem me commendatione ad D. Botton et Patronum ipsum, praeteriisse queritur et dolet; verum est, praeterii, quia ducentas libras ad opus nostrum pansophieum celerius promovendum a bibliopolis Londinensibus promissas certas soro sperabam, Harili bioque et Fundanio pro communi sumptu assignabam. Sed postquam ista esse tam incerta, Fundaniumque saeque ut Harilibium) egere intelligo: rogare audeo, ut benignissimo patrono nostro libeat vel 200 imperiales illorum singulis assignare, Vel pro hoc Saltem anno. dum Fundanio aliter provideatur. Quia enim D. Ros signiolo'