장음표시 사용
301쪽
Contigit mihi nuper videro aliquot philuras Lexiei tui, quod jam sub prelo servet. Utinam quantocius prodeat integrum lPassim enim expetitur summis desideriis, prout omnia tua: ita ut nuper in Aula Regia Magnus quidam Vir et Soeretarius Regius quamvis Religioni Romanae addictissimus, mentione tui injecta
impense me rogarit, ut quaecunque a te ederentur sedulo conquirerem, et ad se transmitterem. Se enim Tua omnia magni sacere
nepote8que suos nonnisi Comeniana methodo institui velle. Hoc vero est recino rationis robur apud omnes, ut captivet, vineat et constringat nolentes. volentes ducat, alliciat et voluptatibus persundat. Ego sane id pro tenuitate mea praevideo, hoc ipsum Lexicon, validam soro machinam evertendae logomachiae. quae hactenus plus satis inquinavit triticum Domini, cujus radis ignorantia, altrix humana authoritas, quam nonnullis Verae Duditioni, aut Divinae rationi postponere piaculum est. Sed sorte non contemnendus erit usus Tuorum Scriptorum in evellendis hisee Zizantis: quod praestet Aeterna illa Veritas, ut tandem aliquando 90SSimus et recta sentire et recto loqui. Erupit hie haud ita Pridem nonnullorum speciosus conatus docendi per artificium Diuili oti by Cooste
302쪽
149. Ordnung des Lyconius Eu Soran. 150. Comenius an coiborius 257
memoriae loealisi, invenitque quosdam ex Magistratu praecipuos fautores: sed postquam Tua Didaetica lecta est, visa est lacilior haec via, per iteratos actus doctrinam inculcandi, quam tot re- nexionibus operosis memoriam eonfundendi. Cumque sermo mihi Esset cum primario et vero docto Viro, ordinis Senatorii, da Didaetica seu Methodo Tua linguarum, isquo in laudes ejus Brumperet, quaesivi ex illo, An contra dicant isti artifices. aut
quid do ea judicent 3 Respondit, Contradicant 3 Impossibile
est: hio enim vir quicquid loquitur, loquitur cum ratione, omnemquB contradigendi ansam praecidit, dum naturam et sanam rationem t sequitur ipse et monstrat aliis, judicioque Orbis exponit omnia. l50. gomanius an golbovius. Mit Austassungen. Lissa, b. Aug. 16 .
Eximio Vir, D. Colbovi. Demum accepta Epistola Tua, mirari desii, quomodo factum sit, ut Lib8llorum meorum in Polonia excudi coeptorum, et no in Germaniam nisi completo numero venirent, veluti sub custodia servatorum, nihilominus publico Librorum Catalogo insererentur tituli. Nempe insidiatrix illa Tua. et alterius cujuspiam amici diligentia me cum meis in lucem promovere sestinabat. Quo cum ipsa quoque Epistola haec Tua tendat, annon praecipitantiae notanda, quod prius in publicum exerere maluerit caput, quam se insinuare in manus ejus ad quem missa fuit 8 Vereor Amice, ne in utrumque nostrum quadret aut certe torqueatur, Graecorum illud: Capra nondum peperit, haedus aurem saltat in tectis. Con- donetur tamen factum hoc desiderii impotentiae, cui etiam sestinatio interdum mora est. Ad rem ipsam veniendo, amo Te Col vi, qui Progeniem Dei amas, Juventutem Christianam: ut qui ejus provehendis commodis cum te ipsum impendis, quantum Video, tum aliis eodem curas et labores eonserentibus accurris, acclamationeque fausta novos subdere stimulos non intermittis; eoque ut quicquid boni his aut illis enasei indes, commune fiat, nihil non, quantum in
Te est, agis. Tanto haec in Te conspectior virtuS, quanto rariores, quos viridior pro gloria Dei et publiea generis humani salute commendet zelus. Sibi tantum non deesse sua commoda, et ut non
Monumenta Germanias Paedagorea XXVI
303쪽
desint, viribus adniti, retiam sunt studia: effundere se in comm renis boni desideris,sroprium illis, quos prositis suo Ille, cui soli omnium cura est, afflavit spiritu. Tametsi hi ipsi ab istis mundane affectis comtemni, aut etiam ut in ptuli, alienorum commodorum curiori. Suortim
negligentes, rideri soleant: homines mundo stulti, Deo, omnibus Mundi sapientibus Sapientiores, quippe sapientissimo Deo similiores, qui hominum bona Providens marime ab hominibus tamen contemniturmaaime. Horum in numero Te pono, Colbisi, quem fortunae Suaeneolissentem esse fabrum, undecunque colligo, ardenter autem operari
Christo et paruulis ejus, Epistola Ttia ostendit. Marie virtute hac, Vir mentissime, et a proposito imitandi sanetum Deum dimoneri Tenusquam patere. Ille, cui Te impendis, erit, quemadmodum fidelium Patri promisit clypeus tuus, et merces tua ampla valde. Epistolao Tuae lectio quadriformem mihi Tui impressit imaginem : nempe ut Laudatoris placidi, et Censoris candidi. et Emendatoris industrii, et in Consiliorum exsequutiono Administri anxie diligentis. De quibus singulis Ordine Tecum agam. I. In Laborum nostrorum encomtis Tuis, non hoc placet, quod nos laudas, sed quod Deum; ad cujus bonitatem solam utique reserendum est, quicquid boni unquam cuiquam mortalium cogitare velle, aut perficere datur. Tum placet, quod debitis laudibus condecorare non intomiseris
vere generosam Magnanimitatem, augustamque pietatem, dilecti studiorum nostrorum Maecenatis, a quo, post Deum, otia nostra ad elucubrandum haec et alia habuimus et adhuc. - Qui nempe solus, dum alii ores et benediationem divinam in vana Mundi pra- fundunt, inusituto malignis temporibus Gempla, et heroico plane ea
oecasiones circumspectat, quibus bonorum neces tutibus Succurrere, et
tibiubi boni aliquid agitur, promovere queat. Pro cujus salute, ei refundenda in Eum, et totam sanctam progeniem Suram. Divina benedictione, ardentissima Tua Vota, juncta meis et meorum, aliorumque bonorum suspiriis, Gaudiat in coctis Deus I Pro me autem, et laborum sociis lasa quoquo Tuo et Christianae juventutis nomine V0ta redeant precor in Teipsum pariter, qui cooperando tam sancto negotio jam quoque tam fervide admovere comisti manum. II. At vero imprimis gratum est, quod non laudare solum inventa nostra, quae bona fuerint, sed et examinare, atque si quid se haud bonum admiscuit, ostendere voluisti. Non enim seenam agimus
ad captandum applausum: sed opus facimus serium, quod prosit, non quod titili t. Laudare si quid sorte se non illaudabilo offerat, cujuSvis est: censoriam adhibere virgulam. perspicacioris tantum Diuili oti by Cooste
304쪽
ingenii, et solertioris manus. Nec aliquid ea laudatione sola, vel approbatione nuda, proficimus, Mamine atque censura opus est: Sicut Eguus ut nitescat, non poppysmo obtinetur, sed strigili. Laudo tamen rursum, quod Censorem agas, non Zoilum: et tam modeste procedas in his, ut eundor promineat Mndique, livoris se prodat nihil. Ita vero profectum in his sperare erit, si rationes conferendo rationibus aemulatione certemus, Non invidia. Nos profecto novissimam Linguarum Methodum vestigando, et quousque nostra hiepenetrare potuerit industria. ostendendo, non absolvisse videri Volumus omnia; sed ad quaerendum consuetis meliora excitare alios, doneo inveniatur, quod quaeritur: optimum illud, quod desicloriorum hoc in genero finem afferat. Propositum hoc constans mihi est. facit tuo non tantum, ut, si quis me oculatior circa easdem res inviniat aliquid melius, serre queam; sed etiam, si quid prioribus melius ipsi mihi iterata meditatione observare detur, usque adeo emendare geatiam, ut non desint, qui in vitio Donant, Tam crebro mutari. Communicabo Ubi, tam amice mecumagenti, quid ea de re nuper ad me Illustrissimus Vir, e summis Regni hujus Progeribus, aliquoties Epistolica salutatione modignatus, scripserit. Noli quaeso Te, inquid immorari minutiis 1 Audi potius Quintilianum dicentem: Non patitur Natura Rerum, tam
late fusa, singulas formarum species, dicendo et docendo persequi. Quod qui Deere sunt conati, duo pariter subiere incommoda, ut et nimium dicerent, nec tamen totum. Omnia breviora reddet ordo, et
Ratio, et Modus. Sed apparet hune Modum) remoras injicere Tibi,
tit refrigerato inventionis amore, subinde inventa mutes, quantumvis nec priora fuerint mala. Attende Plinium, ita scribentem: Apol- Iodorus fetor inter cunctos dilissentissimus artis, ast iniquus sui judea, emebro perfecta tigna frangens dum satiare cupidιtatem nescit artis. Idem de alio: Callimachus semper culumniator sui, nec finem hahensi ligentiae, ob id caelaotechnos apellatus, memorabili Gemplo adhibendae curae modum: Cicero quoque alicubi meminit, Appellem Fictores eos peccare dicere solitum, qui non sentirent, quid esses Satis.
Jam itaque audi eonsilium meum spergit sapiens ille Heros) et faequod Desunt Matres: Obleetet Te id, quod peperisti. Securum enim
te reddo, lucubrationibus tuis non fore locum inter monstrosos partus: quinimo, quisquid scribis, erescet, occulto velut Arbor aevo. Et quanquam aliquid Tuorum incurrat censuram, quid tum' an praesens ignoras semium 8 cujus palato dimetis est attemperare omnia, a placere omnino: non coquorum vitio aut ferculorum', sed quia corrupta sunt morbo. Nee a liquid esse potest in humanis ab omni parte beatum. IPDiuiti oti by Cooste
305쪽
Haec ille, magnus et sapiens literarum et literatorum Ma cenas, scholarumque Bovarum hoc in regno landator. Orius eatum consilium, de non immorando observationum minutiis, tametsi simulae Methodus haoe Linguarum novissima, ultimam nostram limam passa, praxique lacilior reddita, ultimum ex officina nostra prodierit, sequi stat animus: illud tamen, ut emendare mea, quoties aliquid melius videro datur, desistam, nescio an impetraturus amB sim unquam. Multo minus ut illis, qui nostram circa haec tam diu continuatam diligentiam morbum interpretantur, accedam. Quia induet non possum, ut in vitio esse ponendum credam. Si quia Spartam nactus hanc squam optime potesti ornet: hoc est quod agendum Suscepit, non persunctorie, sed serio, et diligentia ad superstitionem usque fui superficiariis videri solet) exacta agat: nempe, non ut agat solum quod agit, sed peragat. Non laudamus certo Architectum, qui Domum aedificat, sed qui exaedificat: nequo Motorem, qui rem movet, sed qui promovet: neque militem, qui hostem oppugnat. Sed qui eXpugnat: neque Automatarium, qui automaton labrigat, sed qui perfabricat, spontaneum suo motum materiae per se immobili sic indit, ut actu vere constanter procedendo, in dubium trahi quid arte praestitum sit, non permittat. Eo itaque. nisi nobis quoque nostro hoc in studio Didaetices, deducta res fuerit, ut sublatis a studiorum via spinis
explanatisque salebris in docendi actu OMNIA SPONTEM UANT, nullaque insit uiolentia Rebus, quod ego mihi symbolum studii hujus metam ponens ob oculos secti nihil me egisse, oleum
et operam perdidisse. arbitraturus sim. Non pudet deprehensas hac in re et ubiubi) hallucinationes meas aequo aperte lateri, atque de alienis conqueri, quas notare datur. Errores, quibus obsidemur varie, ab ipsis usque puerilium studiorum incunabulis, detegere, et si qua datur, emendare, vitae meae εργον laci, multis jam ab annis. Et nihilne igitur inter haec, tamdiu, tamque enixe tractandum, proficiendum mihi est 3 Avertat Deus, id contingat
parturienti diligentiae nostrae, et laetus enitamur neque staturae neque vitas ulla habituros incremental Nunquam ita quisquam bene subducta ratione ad uitam fuit, quin res, aetaS, MS-, Semper aliquid apportet novi, aliquidque moneat, ut illa, quae te scire credaε, nescias: et quae tibi putabas prima, in experiundo repudies, inquit Comicus. Usus longo tempore vertis est Legum quidni et quarumvis Normarum 3ὶ Corrector, scripsit Livius. Si secundae evitationes meliores, Euripidis testimonio: quidni tertiae, quartae decimae, eadem aut majori cura et circumspectione susceptae 3 Quamdiu vivimus, dis Diuiti oti by Cooste
306쪽
cendum est, monente Seneca: ergo et quamdiu vivimus, in melius
proficiendum. Omnes Philosophi antiqui aliquid in dogmatibus suis demutassent, si diutius vixissent, inquit Augustinus Steuchus
in Do perenni Philosophia : quia sapientis proprium eri proficere. Tentando ad Trojam pervenerunt Graeci, veteri proverbio. Sinant ergo nos quoque tentando venire, quo sine varie iterato tentamine perveniri non potuit. Si enim potuit, ostendatur nobis Vir ille, qui potuit: ut sibi pultarum ducat, digito monstrarier: me est. Sed sunt plerique doetorum ita animati, qualiter ut essent suasit Cardanus; Errores suos nunquam ita agnoscentes, ut agnoscere videantur. Quia quomodocunque fatendo corrigas, Ἀ-quit Cardanusin plus erit mali in erroris confessione, quam Laudis aut militatis in emendatione. At mihi Ludovici Vivis consilium et magis pium videtur, et sapientius longe. Qui virum Bruditum, lugubrationesque suas in publicum edentem, describens, haec etiam addit: Quae post editionem videbuntur Authori ipsi
Farum recte erae a. corrigat, plane, aperte, simplicuer; magis de elaritate Veritalis solicitus. quam de sua ipsius. Sed nee ipse jacturam ullam fecerit eristimationis. Quis non est usquam adeo rerum humanorum expers et ignarus, ut nesciat optimos quosque es sapientissimos viros tempore ae studio in melius promeri y An ego Meellentis ingenii virum nihil plus credam assequutum senem, quam juvenem' iners profecto ae miserrimum est ingenium, cui non plus posteri&r dies quam prior asserat. Item nonnullis interiectis: Quodsi ab aliquo eorrigatur, agnoscat bene ium, et palam agat gratias. Veritas enim mo qua nos in acie eonvenit stare, nullius est propria, sed communis omnium: quodsi viter in eam inciderit, irasci te non
Oportet, siti potius gratulare felicitatem, quam et tibi Iieet eum illo
se communem. Sed procul dubio ita res habes: qui pro ueritate certant, ita sunt animati, ut eam a quo unque inventam eo lectantur qui autem pro suis inventis, id est, pro suo nomine ae gloria, tanquam aras et focos, quidquid ab eis prodierit, tueantur. - Haec sapientis
Vivis totidem verbis rogitata hic volui, quae meo sapiunt palato, meaeque) et simplicitatis meas serviunt desensioni. Cardani
tumidum consilium sequantur, et se nusquam errare videri assectent, quibus fastuosa Saulis honorari se coram populo quaerentis L Sam. I5, 3M mens est. Ego me non Deum esse, cui opera sua nota sunt ab aeterno, sed hominem, mi tota Vita sapientiae Dei schola est, profiteor. Eoque eum Augustino Patro lubens, Me proficiendo seribere, et scribendo promere, eonfiteor. Si quis hac sorte se exemtum credit, pergat effundere, quae nec emendet ipse, nec Diuiti oti by Cooste
307쪽
emendare permittat alios. Et tum quid tandem fiet 3 ubi dctinemusyci,eto in Babylone nostra figenda, aut etiam in majus augenda. Ego autem e Babylone exitum quaero, quia me Dei mei cireum. sonat vox: Mite eae ea popule mi. Quam vocem si de quacunque eonfusionum BGylone intellexero, non me a mente Dei aberraturum confido. Nuillitis enim confusionis Author est Deus, sed Satanas quem, cum omnibus tenebrarum viis, fugitare tenεmur ubique. Atque hane eandem cum tibi quoque videam esse mentem,
optime Cossioni, quidni monita tua, quibus erratum aliquod meum in lucem protrahas, seram Z quidni eo ipso nomino optimi Vivis sequutus consilium, palam gratias agam 3 quidni etiam Tibi. eui propius in Veritatem incidere alicubi contigit, eam felicitatem, quae mihi Tecum futura est communis, gratiarest eo magis, quod Sic li0s mihi hallucinanti solum, sed juventuti Christianae et Seholis, si quae
forsan viam insistere nostram animum induxerint, pie mecurri videam. Haec ideo Volui, mi Colbovi, ut me melius nosse digea utque Si mecum posthac agere vis, minus trepidanter agas, titulorum ambages, prolixasque tot excusationes, vites. Idola adorari Colunt: quibus similes sint, qui adorant ea. At quibus veri Numinis verus inest sensus, nihil sciunt, nisi lumen spretare in lumine Dei humiles veritatis Discipuli, undecunque quidquam ejus, et per quem
III. Ad tertium venio. Tibi tribuendum laudi, quod defectus
ostendere non contentus, supplere eosdem et emendare allaboras.
VRIde Opp0rtune. Ηue enim nisi Venisses, censuram tuam reddidisses fructu cassam; quia Ostendere morbum sine remedio, en augere taedium. e0que ipsum morbum: ostendere vero simul ed'randi morbi rationem, ost levare morbo. Nempe quia, tametsi morbus consilio nudo non tollitur, tolli tamen posso extitata spe minuitur. Per transibo cursim consilia Tua, et eaependam singula sic, ut tibi i meliora mones, monitioni locum dari, et suserinventioni tme addo etiam ocearioni quam melioribus quaerendis et inveniendis in seniose suppeditas) meritam re inqui laudem uideas: si hi sero fors sagacitatem tuam hia lucinari eontingit, informari eam melius ηοηaegre foras.
Haec in solatia Tibi, amicissimo Colbori eudus minuta moni tiuncula suti videri poterit, sisaque mihi primum fecit) eum iη me
soluendi huius tam diuturni et intricati nodi ardorem ercitarit, uinoriosus illi obeae, qui mihi aliquot annis, ne eae hoc studio invenirem Diuiti eo by Coos e
308쪽
exitum, obstitit, Didaeticoque studio infinita adhue impedimenta, molestias, cruces, creare potuisset, penitus jam amotus sit. Ita enim confido, iteratis hoc triduo varie super hac re meditationibus quarum partem hic expressi, et ad Te eo fine mitto, ut haec rumines, aut si robustiore translationo opus, re quaS, Percoquas. et colliques, donee, num puri jam auri repererimus Venam, an vero otiamnum sucosus aliquis promicans splendor nos fallat patescat. Si perstabunt rationes, et responderit optata Praxis stentabo enim LatinO-POlonam nune adornans Editionem, omnia jam ad hanc reconcinnaro formam) erit unde laudemus Dei, qui quaerentibus, petentibus. pulsantibusque promisit omnia, benignitatem. Tu autem,
qui me inscio tam serium mearum inventionum Suscepisti eramen continuare illud, me jam conscio, perge. Stimulet Te, neque ut me,
et qui alias sibi hoe dictum ustini) memorabito illud Ciceronis:
Quaerendi defatigatio turpis est, cum id quod quaeritur, est pulcherrimum. Pulcherrimarum enim profecto inventionum ante nos habemus campum; quarum usus ad Salutem humanae s0cietatis, quam lato illa patet, ornamentaque Ecclesiae tendit. Hie ergo ignavos esse et socordes atque incuriosos, turpe fuerit. Praesertim, qui jam operi pulchro admovimus manum, turpe laret eam retrahere, antequam videamus scholasticas operas ad operarum Τπο- graphisarum similitudinem, certitudinem Aegantiamque redactas, adimplendum Orbem Viris eruditis, sisut illa Libris eruditis implemit
IV. A quo tamen motu liberat me, quantum ad Te, probata jam ab annis octo ut innuis) hoc in studio conStantia, praesensque quod mihi privata Epistola dotegis) de studio Didaetico, et reperta hac meliore Linguarum Methodo Imperii Proceribus, Scholisque
per Germaniam universim commendanda propositum. Bonus est Zetus TuM, Cossovi, et de eonsiliorum eaesecutione cogitatio laudabilis: quia cogitata bona perire necesse est, ubicunque e equutio abest.
Caeterum quod Editionem illam Exhortatorii Tui scripti, dedicationeinquo illius eminentissimis Imperii capitibus attinet, in eo ut consilium meum non requiris, ita me illud ferro necesse non est: res sit arbitrii Tui. Unum cogito, an nos tantillos audituri sint tanti illi: Utinam non audiant solum, sed exaudianti Hoc praesentim tam opportuno tempore, post pagem Germaniae redditam, ubi cantillandi tempus erit sutinam vere l). Jam hiems transiit, imber abiit, et recessit. Flores apparuerunt in terra noStra, tempus stitationis aduenit; VOX Turturis auditia est in terra nostra Cantic. II, V. 11, 12). Sed utinam simul audiatur Vox Dei: Nouate Vobis Diuili oti by Cooste
309쪽
novale, et nolite ampliusὶ serere super spinas ser. IV, 33. Novato Ecclesiae Scholae sunt, ubi novellae plantae Paradisi Dei plantantur, et ad optata incrementa provide curantur, rigantur, putantM. Utinam sic, ut spinis spinosis scilicet studiis et methodis non sit amplius locust Sed nescio, an ita jam castigati simus, ut hae voces ad nostra penetrent corda, et nos deceant posthac circumspectare profuturre potiuS, quam Io osa. Interim Tu non imbras illud Dei ad Prophetam: Clama ne eesses, quasi Tuba GaIta neem Tuam.' et Apostolicum illud: Insta, Εὐκαιρως, ἀκαψως. Deus Te regat Spiritu Suo, ad omne beneplacitum cordis sui. Vale, et haec si ad manus Tuas venerint, illico rescribe, ut reddita Tibi esse sciam. Fortassis enim alia necessaria ultro citroque moneri poterunt. aperta gemel nos invicem conveniendi via. Haec ego interim pro insormatione Tui, sumto quadridui spatio, scripsi: ut magis Gestem industriam Tuam, ob quam Te sin diariter amare caepi, eae primo hoc Tui gustu. Hactenus experiri me Verbiatem illius: , Qui stimulant Taurum multi, sed rarus Aratore, neceSSe sui Tu primus jam accedis, non stimulo terrens, sed colla Subderis jugo. ad fortius trahendum Aratrum. Quae res bene vertat mihi, tibi, Seholist Sub directione illius, a quo Solo rebus nostris Suecessus et benedictio venire possunt, Amen. Viae iterum. E. M eo meo, b. Augusti St. novo, Anni 16M. Tui amans
Salvo plurimum Vir optime. Cum animo tuo eredam, et meum opere testaturus sim . deinceps inter nos ἄνευ προοιμὶν και παθῶν agendum existimo Qui nos distinuerint et quinam ii sint, malo nescire, ne hominum mala contemplando revocemur a meditatione bonorum. Viderint
310쪽
150. Comenius an Col vius. 151. Ravo an Harilib.
illi, quo animo sint, et sciant tamen. non frustra Plutarchum monuisse, quae sint etiam ab inimicis capienda commoda. Tu mecum precare Deum, ut nos operi guo idoneos reddat ac servet. Mihi ista mens sedet hactenus et eam probari tot per annos, per tot discrimina rerum volo. Occallui etiam adversus amicos, qui ipsi plurimum nocuere, eum parum abesse visi sunt. Itaque et statuendum tibi maturo erit, quaenam' velis cogitata mea accipere. Nam ut laudes mea nihil refert, spernere quidem bonam memoriam non possum et grata habetur recordatio'; ut vero ea
laude quisquam me putet duci, frustra est. Video nihil magis obstitisse, quam quod aeternum nomen et gloriam interius secum animo agitabat Comenius; sectam condero volebat: hoc tot indiciis reprehendi , quiquid etiam dissimularet. Pridem enim meae curae est, characteres, quibus Se homines produnt, etiam cum integere maxime volunt, observare diligenter. Et sane hoo ipsi curae erat, ut Evangelii ex Bohemia ab Husseo, ita etiam universae cognitionis lucem suo ductu suisque auspiciis accensam esse ac Videri. Si salsus sum, ignoscat Deus, actiones certe suerunt ejusmodi, quae nec 'proderent aliud nec aliunde sumaminarent opus. Ego qui persuasus animo sum, suisse hunc sontem mali, qui eundem perpetuo Oblaturum esse polliceor, qui obstruendum hune praωcipuo judico, obsecro per Dei gratiam, ut hie primus evitetur seopulus a me, et in liberalibus studiis liberali animo tanquam in libo late et Republica. non velut in Dominatu aut Monarctia agatur. Itaque patior et volo quemque sui laboris fructum capere ipsum, ut mendi sui ratio constet posteris, quod dignum est, Deo abstineantur ii, qui utiles esse possunt nec ideo infirmiori animo sunt, et famae adhuc. si non velificantur, tamen serviant. Abdicavi ergo spem et cupiditatem gloriae omnem, quantum homo adhue possum, et eum Deo posthac plus potero et meditor et oro Deum hoc praecipue, ut quicquid subrepere possit, avertat ne quidquam impedimenti a me ipso propedat. Si Comenius non obfirmasset Semethodo suae ad illam potius, quae optima sutura esset, quam receptam semel animo propositam curari voluisset. dudum patronis laret satissaetum. Sed metuebat, ne pollicitus novam recideret in