Universae Campaniae Felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubrate

91쪽

Conlapso deinde Romanorum imperio Barbari, et praecipue Langobardi Acerra, aliisque opidis occupatis,

eam igne concremarunt. Ita urbs quae quondam nobilis fuerat , eversa et incensa suit. Hinc Petri Toletani Nem politanorum Pro regis aevo euripus suit apestus , quo commodius aquae stagnantes in mare se exonerarent prope Literni stagnum. Secus eandem urbem Clanius praeterlabitur, quem siuvium infestum semper Acerris fuisse cecinit Mantuanus vates Georg. H. v. 225. Et Clanisu non aequus Acerris. Antequam alio iter instituamus , Guicci ardinium Ierc. Camp. pag. 4o licet audire de hac urbe ita seribentem : Iam in convectu erunt Acerrast quam humili in loco sitae , tam ob rerum ad ψsas olim gestarum co iam celeberrimae. Muro quadrato cinguntiar.entim nihil est quod sui obserυatione hospites remo-rσtur e pauca enim quact intra moenia sunt aedificia , aut iam dirata iacent, aut ruinam minantur; undes racts solo nomins inclarescunt Acerrae. Habitatores tit et tem 'oro Virgilii, admodum rari, et qui ob gra Dita-tUm aeris , coloris Sint mmicci , et υentrem habeant tumidum , et obesum. Quo eυEnit ut miseris Acerra- .nis ab histrionibus noυa sit in theatris ad ludibrium ConPoris adulata Pera na.

Atella apud antiquos celeberrimum opidum , et olim Oscorum fortasse metropolis, quae parum distabat a via Coiisulari r nunc Pagus est vulgo dictus S. Elyidio, vel S. Arpino non proeul ab Acerris , Aversa , et Neapoli. Crediderim Atellam aeque , ac Acerras haud aeris sulubritate usam esse , ut ex supra alluto Virgilii probatur versia. Romana vigente Republica hanc urbem Municipium isse ex Tullio aeeipimus Epist. lib. XIII. Ir Frontinus irisam Coloniam evasisse prodit lib. de Col. Inde agrum in Gallia possedit , ut ex eodem Ciceronis nune citato patescit loco. Secundo Punico bello haec urbs in Hannibali por- venit manus, et in uiusdem fide usque permansit. Con-Disiti od by GOrale

92쪽

ebianai l itule in Italia Punicis rebus , Romani urbes omnes reseuperarunt , et Atellam in deditionem acceperunt. Ilinc octoginta principes seniatus fuerunt intersecti ; tcr-centi serine nobiles in carcerem sunt inclusi ; alii per alias urbes variis casibus interierunt. Livius lib. XXVI. c. tr. Atellanae fabulae quondam in Italia celebres evascis re ita , ut Romae ipsi magnae fuerint delectationi. Ilii es pediat illini Patavini historici lib. VII. c. a Genus luriclorum ab oscis acceptum. Hac igit ii r ratione creditur, Oscos eam urbem aedificasse , et incoluisse. Livius saepe in 'moratus Atellanas sabulas narrat eo in honore suis-so , ut Romana iuventus veteres usus haud despexerit ,

ibi qui, stibulis fuerit saepe delectata ; Postquam lege hac

sol, tilaruni ab risu , ac Somto ideo rex apocabatur, et itidus in artom Paulatim verterat λυentus , histrionibus fabellarum actu relicio : insa inter Se more antiquo ridicula intexta υersibus iactitare comit , quae exossia

Posica ramellata , consertaque fabellis Potissimum AteLlanis sunt, quod genus ludorum ab Oscis acceρlum tentiit iuυentus , nec ab histrionibus pollui Passa est:

Eo institutum manet, ut actores Atellanorum nec tribu mobcaritur , et Sipendia tamquam e exies artis ludicrae faciant. Livius loco ante citato. Hinc laetum est,

ut Latinae tabulae iuxta Diomedem lib. III. a ciuitate Oscorum Atella, in qua ρrimum coeptae, dictas sint. Muratorius pag. ΜXXIX. num. 8 Thes. Inscript . lapidem assert, ex quo probat, cives cuidam Censorino Campaniae Consulari statuam in foro dedicasse , quod eorum urbem meliorem redegerit in Statum , auxeritque post Coloniae deductionem. Iti hac urbe suiqge Amphitheatrum, et Theatrum eonfiat , ubi ludos fabulasque quam frequenter cives edebant. Suetonius de Aini,hitheatro Atellano haec scribit in Tib. c. 75 corpus moυeri a Miseno Comit , conclamantibtis Plerisque Aletiam, Potius deferendum , et in An hitheatro semiusiurandum, Romam per milites . DOrtutum eSι, crematumque Publico Anere. '

93쪽

go Eandem nobilem su Isse appa fet satis ex ruderib iis ,

quae Supersunt, et praecipue ex statuis , numismatibus.

vasis, aediliciorumque ruinis, quae passim identidem effodiuntur in eo solo. Vetus opidum stetit usque ad nonum saeculum , quo tempore Robertus II Campanus princeps igne cremavit, ut narrat Alexander Abbas Telesinus apud Pellegrinium Dis . II. In Actibus Translationis S. Athanasii Neapolitani

Praesulis narratur, hunc Verulis mortem obiisse , ac multo post Neapoli lanos eiusdem corpus Neapolim traustulisse. Ea Translatio accidit anno DCCCC. Tunc Neapolitani Catinum profecti . corpus obtinuerunt , ex quo loeo Atellam usque deportarunt. Hinc scribit Tra stalionis auctor apud Muratorium tom. II part . a Script . ital. col. io 68. Tanta enim υelocitate ii r ρe. regerunt ut intra unius diei vatium a moetasterio S. Benedicti in Asellas GDenirent, quac sexagi tria mΠ-libus distat , et apud Ecclesiam S. Elpidii manserunt . . . Tunc collecta omnis simul congregatio G

cerdotum Ecclesiae S. Et idii tota nocte Pe uiles extiterunt , psulmodiis υacqntes, et miserunt Neapolim nuntium dicentes , oenimus cum cor ore viri Dei Aleialas . . . Sacerdotes Mero Muruersarum Ecclesianum Li.

buriae una cum S. Elpidii congregatione accensis Iuminibus ante Sancti locellum toto itinere psallentes e . Ex boc igitur cita in loco videtur, adhuc nono saeculo Atellam urbem extare , et S. Elpidii vicum iam es forma

'um , qui quidem parum distat ab A versa , et ad quem

Periit et in praesentiarum. Ultimum Atellae Praesulem iuxta Vghellium tom. X. Ital. Saer. suisse memoratur Ein se bilim , qui Laiora nensi interfuit Concilio anno DCXLlX. Autequam alio progrediamur venustissimum Guic- Ciardinium Mere. Camp. pag. 27. de huius urbis exci- lio alloqi ent om audiamus ratissimi qui ad meridieeta excurrunt campi , ager Campantis , Linternus , et Phlegrazus , 'τιμ Leborius fuere , quibus omissis altera ab regiae Miae Poris septentrionem MErsus , Atellanum digrediamur tu a Diqitiam by GO le

94쪽

. 8s,grum , Iascirienti ineolarum is theatris gesti latione no. tissimum. Guas, ac Mallum quadriforme non procul a S. Arpini pago adspicitur. quod absque dubio fuit Arebianae urbis pomoerium. Sola aliquantiver supereminet qtia dratus ille tumulus ad duo militaria per gyrum Circum. duetus. Quia Obserres, m l est et adeo cuncta disiecta , aeaolo aequata sunt, ut ultam ibi Perstitisse aedi itimini crederes, ac minutissimact tram ct Per arva M. Vertae , ac ἄemirutae, quaedam parietinas, quas υulus υocat A castellans Mem adstruerent.. Extra urbem erat via Atellana, quae a Capua in- Atelia ..cipiebat a porta quae quondam Atellana dicebatur, ethicie Neapolim usque protendebatur. Ea vero initium sumebat a loco ubi nunc est pagus S. Mariae, et proprie ubi vulgo Macerata. Ibi enim passim veteres silices

instar Appiae viae strati per agros quaquaversum restant adhuc ; et praesertim per vicos Porticum , et Casalbam eadem extendebatur , uDi nune a felice. Hinc per castrum

Aisolam super Clanium suuium , ubi vetusti pontis vestigia adservantur et inde per castrum Casumanam Atellam , ae tandem Neapolim usque eadem producebatur. Non longe ab descripta Atella adsurgit Aversa urbs AVsis. haud ignobilis , quam quidam improprie Atellam nOυam appellarunt. Eadem est Neapolim inter, et Capuam in sertilissima camporum planitie septimo lapide a Neapoli et r.eiter. Eam aedificasse ad unum omnes scriptores Bainul-phum Normannorum Comitem anno MXX. memoriae prodidere. Hinc Apuliensis poeta eecinit lib. I. Post annos aliquot Galiorum exercitus urbem

Condidit Aυersam Minulpho Comite tutus. Et Aversa fuit dicta , eo quod Neapoli, et Capuae adversabatur , ut scribit Chronicae Cavensis auctor. Post Bai-nulphum ς qui lato obiit MXLVII. ut narrat Ostiensis lib. Il. e. 67 alii in pri ipatu successere, ut Gulielmus, Eri mannus , aliique , et anno ΜCXXX. Bogerius Neapolitanus Rex regno occupato, tandem illa fuit potitus, quam in minorem reddidit hiatum.

95쪽

Romiliata linatiatae.

Aget Aremnus est adeo serinis , ut cmusenqueneris fructus , et exquisiti producat saporis ; haud memo. rem optimum frumentum , et cucumeres , qui nascuntur haud procul a Clanii paludibus. Hodiedum urbs sedem habet Episcopalem, et una est Neapolitano regno praecipua. Huius urbis Episcopus ex ea tempestato titit ap. pellatus Atellanio Praesul a vicina Atella. Tandam nunc isthaeo splendidissima est, habetque aedificia no. Prope Aversam est vicus dictus Pomilianum Atellae , cum nomen usurpet ab eversa urbe. Prope Nolami alius adsurgit vicus eiusdem nominis Potaliani ad Arcum.

Describuntur aliae urbes , uti Abeliar, , atiaeque' nonnullae , .ctun vicis incerti sιtus.

Postquam ει Campaniae Felicis opidis vetustis ultra,eitraque Capuam, verba fecimus , nunc. de aliis Neapolim prope vicemus. mic primum do Abella sermo pro-.

Ea urbs fuit prope Nolam septentrionem spectans, a Neapoli X. VI. lapide. Conspicuam eam fuisse , et a Graecis conditam scribit Servius in illum Virgilii versum. En. VII. ZέO a2 Et quos maliferae demectant moenra Abeuae. Hinc subiungit Quidam hanc cisitatem, a Rue ---rano conditam , Moeram nomine vocatam ferunt. Sed Graecos primum eam incolu1sse , quas ab nucibus Α- bellanis Melia nomen acce erit ε. alii quod imielle vulgus, et otiosum ibi fuerit, ideo Meuam appella. tam. Huius cises cum loca cιrca CVuam Possiderent, orto tu Itu interiisse , aliosque fugientes , Moeranum abiisse. Praeter auctores Graios, Latinosque , qui hane Graecam fuisse memoriae trodidere, vasa, numismata , lapides, statuae, aliaque ia genus eruderata magis ean. dem Graecam olim fuisse urbem testantur. Dissiliam by Corale

96쪽

Vetustae Mellae vestigia haud longe a nova absunt, murorum, turriumqne reliquiis perspicua XXIV. serestadiorum ambitu circumscripta. Reinesius lapidem assert Class. II. num. 24 ex quo probatur, quendam Antistium

fuisse Abellani mi inicipii patronum. Ex alio lapide a Rε mondinio allato, Storia di Nola lib. I. e. 45 eandem Cintoniam quoque suisse dicitur. Ia urbis antiquae medio adsurgit adhuc Amphithea.

trum. Huiusce ruinae iuxta eundem auctorem visuntur iueo urbis Ueo, ubi dicitur se potis d' Amonino: quam

vis in dies eiusdem memoria oblitoatur, nihilosecius hodiedum superest adhue ovalis huius Amphitheatri figura circum circiter, et caveae pars temporum colluvie oppleta, eaque est pedes CCC. in agro, lata CC. in fronte. Ex quadam epigraphe ab eodem Remondinio ibid. allata occurrit mentio spectaculorum , quae in Amphitheatro me-bantur. Fuit ibi etiam Theatrum, ut constat ex quodam marmore a Grutero recitato pag. ΜMIX. nu' a. Imperante vero Constantino Magno Barbaricum Pompeianum Campaniae Proconsularem huiusce urbis vias restaurasse comperimus ex alio marmore recitato a Remon-dinio tom. Ι. e. 43. Fuisse etiam in Ma urbe eonstat plura templa diis dicata , aliaque publiea opera , quorum ru dera. vix ald nos pervenere. Prope vetus opidum repertus fuit lapis Oscis elia raeteribus ab eodem Bemondinio explicatus , quique hodiedum prostat in aedibus Seminarii Nolani. Abella tandem a Saracinis saeculo decimo suit agne

consumpta.

Ex Abella parnm aberat Nola , quam Polybius , et Strabo in Pieentinis, et Livius in Samnio ponit. Simi qui illam a Tuscis suisse aedificatam asserunt. Iustinus lib. XX. e. x Chalcidenses sundasse prodit, eui eonsentit Silius lib. XIlI. Velleius Paterentus lib. I. o. ir hanc etiam a Tu scis conditam seribit alii Ausones tandasse memoriae ροωdidere ; ex his Stephanus Byetantinus lib. de Urbib. En quot fluctus in sympuviol Ea vero primum ad Campanos pertinuit, qui in ipsam dominati s re. Temporis pro

97쪽

gressit Nolano x eum Samn tibus foederatos esse, postea

que Samnitri ipsosmet a Romanis prolligatos ex Livii patet auctoritate lib. IX. e. a 3. Idem vero narrat anno V

C. CC M. Lucio Papirio quintum, et C. Iunio Bubulco iterum Ctas. urbem a Romanis captam. Eo armo. C. PoetiIius, Dieta or creatus , qui urbis situ circumspecto , omnia aedificia , quae circa ' urbem erant, incendit.

Quo vero tempore Hanoibal bellum Romanis intulit,ot Italia potitus, Nola sicut ceterae Campa viae urbes iam idem subitura erat satum, sed cives ipsi Romanis addiciberant; ipsa haud vi expugnari potuit a Poeno duae, eum sortissima haberet moenia ; quare ipse ad urbem ad pro μpinquavii et obsedii ; ait cives Iongam potius obsidione sunt Passimulo ante Nolanam obsidionem Romana illa nobilis, evenerat clades apud Cannas , ibique Hannibal Romanorum castris conspectis, L. Bantium Nolanum adolescentam: semivivum reperit in corpor uim caesorum Beemo, quem non solum curavit, verum etiam muneribus domum re

misit. Ob hoc beneficium Poeno grates egit Nolanus adolescens. Cum vero Hannibal urbem obsedisset, patriami per proditionem illi Bantius, dare studuit. Ait . Marcellus, his auditis, et imminens adverteus perieulum, iuvenem accivit , utque ab indoepto desisteret, rogavit. Quaestorem interim iubet Marcellus eum equo donari eximio , biga.

tosque sexcentos numerari. Adhaec lictoribus imperat, ut quoties velit,. ad se venire illum. patiantur- His beneficiis iuvenis animus adeo fuit commotus, ut socios omnes fi

de virtuteque superarit. videsis Liviam lib. XXlIL e. i5. Eo vero temeore Claudius Marcellus plura gessi e praeclara , et Hannibalis Saepius perfregit copias, ubi emptionibus ex urbe iactis, hostem alio ire covit. Idem

Livius narrat ibidem , tam prospere Bomanos pugnasse quadam die , ut ad duo millia , et tercentos hostes caesi. uerint, Romani vero non plus unum amiserint. Exardescente autem Italico bello a Samnitibus Nola situ occupata. stea Colonia eo deducta. , ut ex lapida

98쪽

. Capacio Hist. Neap. lib. u. e. recitato Patescit. Eadem quoque Municipium deinde evasit. Sequiori aevo vigente Christianorum Religione sub Christianis Imperatoribus privilegiis pluribus usa est. Conostautio inde Imperatori Constantini Magni filio ob quae-dωm benesistia in foro cives statuam colocarunt, ut pa set ex lapide prostante in aedibus Seminarii Nolani. Urbs olim.magno . et nobilis suit , et duodecim habuit portas, et moenia sortissima, quae quidem haud valuiti Hannibal 'expugnare. Religioni insuper satis suit addicta , et praesertim coluit Venerem, Floram , Apollinem , aliosque deos, quibus templa exstruxit magnifica. Praeter hosee Deos Nolani Iovi templum posuere. Remondinius tom. I. c. Io ad hanc rem probandam marismor affert, ex quo eruitur in hac urbe olim Iovi sanum dicatum esse. Hoc iuxta Ambrosium Leonem de Urbe Nol. lib. I. c. 8 fuit ubi nune adsurgit Eeelesia Cathedralis. Hi ne scribit praelatus auctor. In ea n parte ar eti a , atque maiore recessu facto amphitheatro est episcortam, in quo parimentum antiqυι te li , quod Ioui dicatum erat . detegitur, quod nunc subterraneum cellum est B. Felicis : atque prope ipsum alter locus humi de pressus comperitur , qui nunc Mocatur S. Apostolus : sed ambos hosce locos depressos eiusdem templi Iovis extuisse partes , notum est. Cereri quoque. aedem posuisse cives

olim eompertum est ex alio lapide a Remondinio allato ibid. Sunt etiam qui putant suisse in hac urbe Augusto templum dicatum. Ex ceteris qui hoc memoriae pro didere, est Ambrosius Leo lib. I. c. 8 qui narrat suisse lapidem eruderatum. Re sane vera hoc haud improbabi- Ie est. Tradunt enim Augustae bistoriae scriptores , et praecipue Tranquillus in eius vita c. 98 hune Imperatorem Nolae extremam obiisse diem et Sed in redeundo , aggrmata Maletudine, tandem Nolae euecubuit. Adde δε-

eitum Annal. lib. I. c. 4, Velleium Patereulum lib. II. e. 123. Eutropium lib. VII. c. S, aliosque qui in hac

urbe ad unum ouines hune Imperatorem mortuum seri

99쪽

hunt. Cumque ut omnes norunt Imperatores ipsi post

sata in deorum numerum relati fuerint, hanc ob rationem Nolanos autumo in grati animi memoriam , et ii norem Augusto templum dieasse. Duo vero ibi Amphitheatra extitere; id confirmat Ambrosius Leo lib. I. c. t. lateritium unum , quod servat adhuc ambitum, atque pMrietem exteriorem supra fornices, et infimos arcus. Maris moreum alterum , cuius Leonis aevo pauca vix rudera supererant. Primum Amphitheatrum lateritium nempe extulit, ubi adsurgit aedes D. Petro ad portam dicata , qui loeus hodie dicitur Merara. Alterum ex marmore , ubi nune accolae compellant Castella rotIo. De duobus hisce Amphitheatris loquitur Remondinius lib. I. c. is aitque suo aevo nihil aliud superesse, quam pauca marmora per urbem , perque agros dispersa , Cum olim accolae, et Barisbari praecipue ea rudera Comminuerint. Introducta postmodum Christiana Religione , et sal sis inanibusque diis eversis, aeterno Veroque Deo templa condidere cives , qui quidem religiose Deum sunt venerati, sanesique Praesules eandem administrarunt E clesiam , quos inter memoratur D. Paulinus Episcopus,

quem satis superque veteres Commendarunt auctores , et

f. Felix i) , de quo legesis in extrema orae pagina sub

tectam adnotationem, a Nemo est qui insidias ibit, quam celebris suerit uria Nola oh S. Felicis Presbyteri sepulchrum , atque sanctuarium . de quo plura scripsit S. Paulinus eiusdetu urbis Episcopus. Hoc unum satis dictu est, hunc cecinisse Nat. III. v. 86 et seqq. eam urbem adeo nobilem Post Romam evasisse ob Apostolorum Petri , et Pauli memoriam . ut nulla urbs post illam cum Nolana comparari potuerit. Ille vero prope Nolam suit sepultus in loco, qui diei iurmine Cimilite. Qui quidem vicus celebratus est obi eiusdem S. Felieis in Pineis tumulum. Hie locus a Nola distat uno circiter

militario , et in historia Medii A vi coaemeterimn appellatur, quod ibi nempe hic Sanetus fuerit sepultus. Remondinius Bist. Nol. Di iligod by Gorale

100쪽

Εxtra novam urbem , quae profecto aedifieata sui impra vetustas ruderum fabricas , reperta identidem suere sepulchreta plura ait Romanorum aevum pertinentia. De hisce plura scribit idem Remonilinius lib. I. c. I S. Paucis vero abhine annis ΜDCCCX. nonnulla alia ad vetustissima pertinentia tempora cruderata fuere in loco praesertim, ubi dicitiar si Macello , eaque ad Etruscorum nonnisi aevum pertinuisse certum est. Nam ibidem praecipue perphira magnificentissimae structurae vasa , Paterae, numi'mata, ossium Compages , idque genus alia quotidie passim reperiuntur , et praesertim huius urbis

lib. III. e. 6, et Ambrosinitis nuperus Nolani Coemeterii seriptor lib. I. c. a longam Diatrilis in scripserunt ad probandum , hoe vocabulum in Pincis S. Feliei tribulum, varia significare. Verum ne longius abeamus , illud in Pineis ad urbem Romam pertinere procul dubio dicimus , ut patet ex Anasi hasio Bibliothecario, qui in Hadriano I. Basilicas in Piscis , sive in Pineis meminit. Et CI. Mazochius in Kalend. Neap. tom. I. Mens. Ianuar. die XIIII. qui Natalis est dies eiusdem Nolani Presbyteri , et non Martyris ut quidam scripserunt Micbaelis Monachi auctoritate in Sanctuar. Camp. pag.. o in Martyrologio MS. legit rFelix in Pincis, non qui Nolae , sed qui Romae colitur. Hinc olim eum eodem dio Dierque S Felix Romanus, et Nolanus eo-leretur , inde postea ex duobus unus coaluit, ac proinde vocabulum in Pineis , quod ad Romanum pertinebat, Nolauo fuit sauso donatum. Plures postea Martyres ob Christiani nominis fidem variis erueiatibus morte damnatos , ibique tumulatos fuisse sama est. Vehellius Ital. Sacr. tom. II. ita de ipso scribit loco : Mullorum Sania morum Mant1mun sanguine purPuratum , quod vel uno Nolano coemeterio G des comprobatur. Hinc ost , ut litanc accolao locum Coenrefertiam, et sequiori aevo Cimuinum dixerint. Quo vero tempore hoc Coemeterii nomen in aliud sit ruutatum , incertum est. Divi Paulini tempore hune locum nobilem fuisse constat. In huius' tandem vici nonnullis locis passim adhuc osso dii n-t ir SS. Martyrum compages. Paucis abhinc anni s eruderatum

svit 'iypogaeum eum C istianis lapidibus ab eodem Ambrosinio