Universae Campaniae Felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubrate

61쪽

primum parvum opidum exteris mereatoribus conditum uisas arbitratur Pellegrinius Dise. II. pari. i 3. Α Livio

lib. XXV. e. ao narratur hanc pro opportuno commercio reaedificatam , et amplificatam sortissimis moeniis a Romanis tuisse secundo Punico bello causa vectigalia commeandi, quae a Sardinia, Etruriaque proveniebant . ia Casilinum deducebantur , et tandem ad castra . dum Catpua obsidione cincta erat. Ex eo tempora a Romanis Coloniam effectam, ibique tercentos hominea deductos prodit idem Pataviuna historicus lib. XXXIV. c. 45. Frontinus lib. do Col. sic etiam indicat: usturnum muro ductum, Colonia iussu Imperatoris Caesaris est deducta. Hinc ea urbs celebris . evasit, ibique postea via Domitiana silico fuit constrata. Pollegrinius loco ante citi plures recitat Iapides, ex quibus probat, hanc reapse extitisse , suosque habuisse masgistratus.

Hoc opidum tandem extitit usque ad s. Gregorii Μagni Pontificatum, cuius ipso meminit in quibusdam epistolis . perdurasse usque ad hoc tempus ipsius magnificentiam constat , cum sedem etiam Episcopalem habuerit. Langobardi ea urbs dominati fuere. Vetustata postremum . aeris inclementia, et a Barbaris Italia igne serroque vastata, et populata fuit.

ara auxias. Savo nunc Samne ex Auruncorum oriens montibus

duo milliaria a Vulturno distat flumine. Eius cursus ad octo et decem millia circiter passus extenditur, et in Tyrrhenum ae exonerat mare. Statius Silv. lib. IV. car. 3 et Plinius Hist. Nat. lib. II l. c. 5 mentionem faciunt. Super Savonem pons aderat Campanus ita dictus, qua Capuam adibatur per viam Appiam Suessam inter , et Popilii Forum , qui pona exurgebat adhuc circa finem quarti saeculi. M- Mis,t.M. Non Procul ab hoc flumine ost Massicus mons, ad cuius radices fuit urbs Sinuessa , nune Montra ne , mons

ab incolis in praesentiarum dicitur monte Maggiore, in qua siebant optima vina, quaa Campanis postea vasi

62쪽

reposita , in multas servabantur aetates. Martialis de eo mentionem iacit Epigr. lib. XIII.

CAPUT VIII.

DescribunIur urbes Formiae, Minturnae , Caieta , Ciceronis Formianum , Fundi , Amyclae , Laeutulae , lacus Fundanus , Liris suptus , Pandataria cum aliis insulis

in sinu. Caietam.

Nullus est qui inficias ibit ex auctoribus, Campaniae Felicis singulas urbes amoenissimas fuisse ; praesertim illae quidem adnumerantur , quae orant ad mare positae. Ex hisco celebrior praedicatur illa , quae sub Formiarum nomino salutatur. Ea nunc dicitur Mola di Gaata, et quondam Formiae super viam Appiam nuncupatae quatuor. millia passuum ab Caieta dissatae. Locus nio ab antiquis celebratur , ot huius urbis rudera restant adhuc eo loci , qui dicitur castellone. Strabo lib. V. hanc urbem a Laconibus conditam fuisse affirmat. Ea olim Romanorum delicias , et inter praecipuas Campaniae Felicis apud Florum lib. I. c. 16 adnumeratur. Alii a Laiamio Neptuni filio conditum scribunt, qui AElius Lami u Venusino vato memoratur Od. lib. III. Viciniores gentes huius urbis amoenitate illectae hane occuparunt: ex hisce qui ea potiti sunt, adnumerantur Volsci, Samnitesque qui reapse urbem possederunt, sed Poenam improbi dedere: Ea enim tempestato Formianicum Romanis societatem foedusque inierant. Appius indo Claudius praetor, et L. Volumnius proconsul cum Samnitibus dimicarunt propo Stellatem hampum , ubi ad se 'decim millia et tercenii onoeati fuerunt, et ad duo millia captivi essecti. Id omno aperit Patavinus historicus lib. XXXVII : e. 3'. Temporis progressu Formiani Bo manis semper studio addicti , et hinc municipium urbs evasit, ut declarat idom ibidem. Formianum vinum maximi ab antiquis eommenda

63쪽

s tur, et praempne ab Horatio lib. I. m. 2 o. Et Martis-lis laudat aeris clementiam Epigr. lib. X. 3o. Hine multi ex Romanis casas , villasque in eo solo excitarunt. Hadrianus ipse locum hunc selegit: marmor liine repertum in ipsius honorem excitatum. In hac urbe plura adhue supersunt antiquitatis rudera. Visuntur Hadriani aedificia, amphitheatri, theatrique ruinae , aliaque id genus monumenta, quae Formianam patefaciunt magnificentiam , adiunctis aquarum scatebris , quae pluribus frigidae sontibus manant. Haec urbs. olim sedem habuit Episcopalem, ut narrat S. Gregorius Papa lib. I. ep. 8 quae per aliquod temporis mansit, ae andem Ecclesiae Μ inturnensi fuit adiuncta , usquedum Gothi Italiam occuparunt, qno tempore urbs fuit direpta Saraceni t ostremo anno DCCCXLV. sub duce Diaeibile

eam cremarunt, et penitus everterunt. Vitruvius Romanus architretus in hae urbe ortam duxit.

In agro Formiano fuit Ciceronis villa, ut ipse pluribus testatur epistolis , quamque Formianum appellat Iluius mentionem praesertim facit ad Attieum lib. III. ep. 8 di Formianum volumus venire Parilssus; inde quoniam putas praetermitisndum nobis esse hoc isn ore Cratera illam delicatum , ML Mari de Formiano prosciscemur. In ea villa fama est , ut narrat Appianus lib. Iv. 55 suisse iugulatum hune praeclarissimum virum elinquentiae parentem post Caesaris neeem a Laena centurio. ne, C. Pansa, et A. Hirtio Coss. anno aetatis suae LXIV.

Non procul igitur ab Appia, et a mari uno milliario dissitum suit Ciceronis hoc Formianum Illuc enim ipsum

eonfugisse , cum horrende Triumviratus desaeviit, narrat historia , ibique oecisum. Hinc cum ultimum suae vitae satum imminere animadverteret, tunc in Graeciam sugii: at saetum est, ut cum e Caieta solveret, a ventis et tem pestatibus asitatus, iterum in Formianum commigrans , secus viam in lectica a sicariis tria ei daretur prope ipsum locum. Ita narrat Seneca Suas. VII.

Hoc sepulchrum iuxta Gesualdium insῆrar. sulla viae

64쪽

pella ut incolae, eo quod olim in ea vicinitate plura umtustae fabricae extabant monumenta , inter quae nonnuula marmorum frusta , in quibus acerba Ara erat insculptum , unde nomen loco iactum Acemara. Praelatum Cieeronis sepulchrum pyramidis instar est , ut e schemate quod exhibet loco citato laudatus Gesualdius, videre

est , cuiusque Pyr. midis , sive turris pars superest in superiori montis parte. Non procul etiam ab eo sepulchro restant a nonnulla insuper vetustae fabricae rudera, praesertim aquaeductus, idque genus alia, quae ad eandem villam pertinuisse sama est. Non procul a Formiis erant Minturnae super viam. Munum i

Appiam in eo loco, qui dicitur Ia Masa dei Gariolano

Hoe Samnitium quondam suisse opidum quidam scribunt auctores: Ausonum alii. Anno vero V. C. CCCCXXXIX. in Romanorum ius transiit. Utraque ripa Minturnae limbitatae suere medio Liri intersiuente amne. Ea urbs tam celebris evasit , ut moenia habuerit sortissima. Dinc Livius lib. VIII. c. ro prodit, Latinos ex fuga Minturnasse contulisse. Haec vero quamvis nobilis suerit, tamen obvieinum fluvium Urim paludibus circumdabatur. Idem auctor lib. MX. e. xo ibi coloniam deduetam seribit , quod confirmat Velleius lib. I. c. I 4 aliique auctores. Huiusce opidi ruinae stant adhue, et praesertim amphitheatri, i et aquaeductus. En ut a Cluerio lib. III. e.

aio I t. ant. Omne describitur et Hodisque ingentas risuntaris sinistra Omaxime ripa reliquiae , quotuor fere M. P. amari, et 'ostis iamnis remotae , in quibus Iu a jue sunt aquaeductus, amphitheatrum , tum minorum , turriumquama a rudera , Praealti . quidam framices, aliaque splendi Eorum aedi torum fundamenta solidissima. . Ex lai Didibus repertis unus assertur a Grutero pag. 25 a Matiuiae Augu

t Postre no hanc. urbini Episcopalem, sedem habuisse seribit I . Gregorius Papa lib. I. ep. 8. Everso inde ve-Lusto Opido adsurrexit pagus ille, qui nunc ab .iudigeuis

65쪽

cateis.

Savocatur Tralatio sic dicitis a traiiciendo ex una ad alte. ram Liris ripam. Urbs eversa fuit sexto Ecclesiae saecu. .lo , eaque extabat adhuc Procopii aevo. Propinquum mare hodie dum exquisitis abundat omne genus laiscibus ; quin imo Romanorum tempore cele- .herrimum fuit illud mare , praesertim illis piscibus, quos Iocustas vocant, eaeque tanto suere in pretio, ut Romanorum luxuriosissimi hisce iugiter vescerentur et eaeque Smirnensibus, Alexandrinisque sapore praestabant. Martialis lib. XIII. Ep. 86 squillas pisces commemorat in Li. xi amne abundantes. Vietui montes , collesque vinis pretiosis scatent; iique colles satis ab antiquis commendati suere ; mitto Massieum , Falernum , Gaurumque ,

quorum adhu dum manet m moria. .

Caieta urbs a Formiis quatuor liberat milliaria super viam A plMam , a Neapoli quinquaginta duo, a Capua triginta tres. A Strabone lib. V. asseritur , Formiaririam laudatores Lacedaernonas suisse. Diodorus Siculus alios tradit. Virgilius Tri, IlI. v. I AEneam amissa nutrice hoc super litore illam tumulasse, ex eiusque nomine Caietam nuncupatam fabulatur: Tu quoque litoribus nostrisAEncia nutrix , . . Flernam moriens tamam Caieta dedisti. Hanc vero urbem ante Formias aedificatam produnt non. nulli , eamque saepenumero cum Formiis ipsis contan- hiiit: et revera Tullius ad Atti c. epist. 2 et 3 1 aliquando Formianum pro Caieta ivo usurpavit, qui ibidem villam habuit. Aliam villam aedificasse Tiberium Imperatorem ex parte, ubi dicitur Θerlonga ex ruderibus 'quae r stant, liquet: aliamque Faustina M. Aurelii Imperatoris uxor excitavit, eaqne ab urbe parum distabat. Aliam ab Antonino Pio Imperatore erectam ex lapide ibidem reperto

confirmatur.

In montis vertice turris adsurgit, quae vulgo Or-Iandι dicitur , quam sexdecim annos ante Chrisium a

dificatam , et L. Munatii Planci sepulchrum suisse constat , qui heie villam habuit amoenissimam ad montis Duiligod by Corale

66쪽

Fadices, uti narrat Gesualdius eontra Prat, e. I pag. 34. Adliae e quidam triumphalem lieic arcum Sempronii Atra tini olim cum Serapidis, et Iani aede, ut iisque buc illud

sparsis antiquitatis ruderibus suisse , ut aquaeductum , et thermas aedificatas Scribunt. Caietae vero portus ab antiquis laudibus exornatur, et praecipue a Tullio pro lege Manil. n. ia. An ignoratis Portum Caietae celeberrimum atque plenissimum nasitum Z Haec autem urbs , eversa Romanorum fortuna se Sicut et ali* Camira uiae opi. da in Barbarorum manus iaciderunt' - Pra ipue Langobardorum , qui pluribus annis 'dominati suere : postremo nunc tu unam , nunc in aliam pervenit manum. Hodie lum Neapolitani regni arx munitissima , et propugnaculum sortissimum eristimatur, quaeque longas pluries obsidiones, fuit Passa. . . . .

Non parum ab Caieta nempe sexdecim M. P. et avia Appia novem sunt Fundi, nunc Tondi, quam urbem ab Hercule aedificatam, cum Caecum latronem necavit , fama est. At utrum H, Hercule an ab alio sit condita , litem eruditis enucleandam relinquimus. illud pro certo est a Patavino historicu Municipium evasisse , ut scribit lib. XXXVIlI. c. 36. Frontinus lib. de Col. in

eandem urbem Coloniam deductam esse ait. Ad Ausones urbs haec olim pertinuit, et male a quibusdam Mamurrum opidum s ι ortum crςditur ; quamvis ipsam

' 1 Miror equidem patriorum anetorum partem puta SSe supra laudatam Mamurram urbem olim Formiis propinqua in suisse ; quod quidem falsissimum cst; ea urbs haud unquam extitit. Venusinus vates id nos clare docuit , ut ex Sabr. V. lib. I. v. o. colligitur , ubi iter Brundusiuin usque describit super Appiam :. Tundos A ssidio Lu/co praetoto libenter Linquimus , insani ridentes Praemia scyribae. Pnaetextam , et iratum cla m , Pruniaeque batillum. In Mamurrarum lassi deinde uris manemus. Per Mamurrariam vocabulum . nihil aliud Iicic innuitur, quam

Mamurrget sauialia , ςι geuai quae Formiis erat. Fuit autem hic

Fundi.

67쪽

ami elaea

tibi I trium fuit, extitisse alii salso crediderunt. Ipsa ellana fuit n)bilis, ideoque amphitheatrum , Circum, Iovis, Apollinis templa , aliaque id genus aedificia condiderunt hele

Bomani, ut adhuc videre est ex ruinis , quae restant. Temporis progressu alia eruderata fuere monumenta, ex quibus magis illius commendatur celebritas. Aliud magnum aedificium fuit effossum , quod quidam thermas esse credunt f in eo plures adhuc integrae adspectamur camerae. Haec urbs etiam celebrata fuit ob sortissima moenia, quorum adhuc pars Superest. Ex quadam inscriptione a Grutero pag. I 68 recitata, quaeque legitudin arcu portae ad septentrionem, huius portas, turres , murosque ab aedilibus ex S. C. aedificatos esse constat. Haec insuper urbs vetusto aevo variorum nobiliumvirorum fuit patria , ut Sergii Galbae Imperatoris de quo

Tranquillus agit in eius Vita c. 4. Postremo hoc opidum Barbarorum Italiam devastantium in manus pervenit, et praesertim Saracenorum, qui anno DCCCXLV. eamilammis cremarunt; anno vero MDXXXIV. horrendefuit usta ab aenobardo Solima hi II. Duce. Ilaec olim Campaniae pars ag/r Coecubus est nuncupatus, qui extendebatur Formianos inter, Fundanosque colles. Coecubum vinum a poetis, et praecipue ab Horatio saepe laudibus exornatur. Strabo lib. V. et Martia. lis lib. XIII Epigr. 315 etiam eiusdem meminerunt. Fuisse prope Fundos vetustissimam urbem Amyclassentit Pratillius lib. II. c. a de Via Ap. eamque collocat co tu loco , qui adhuc dicitur a Micano quasi ad A clanutri. A Fundis suit dissita decem, et a Terracina duo circiter milliaria. A Laeonibus conditam fuisse scribit ΡΟ-lybius lib. V. Plinii et aliorum scriptorum aevo ipsa

Mamurra eques Romanus labrorum praelaetus C. Caesaris iti Gallia , quem primum Romae Parietes domus marmoris crusta ΟΡ--

ruisse prodit Plinius lib. XXXVI. .. 6. De hoe Mainurra memorat etiam Tullius ad Auic. lib. VI. Diuitiaco by Corale

68쪽

iam Intereiderat ἔ 'qua enim tempestate id evenεrit, pera uetores haud constat. Virgilius Georg. III. . v. 89 et Si liu ς lib. VI. v. 3Io ipsius saciunt mentionem. Prope hunc' locum antiquam fuisse viam credit idem Pratillius ibid. quae a Terracina fortasse ad Caietam extendebatur. Prope etiam lom isthaec suerunt fortasse Lautulae: vi q. Livius lib. VII procul a Terracina locum hunc esse nar rat. Cohors una cum haud procul Anxure esset , ad Laum nitas , saltu angusto inter mare , et montes Consedit. 1-F-a- Iuxta antiquam urbem Amyclas est lacus Fundanus piseibus maxime spectabilis , et copiosus. Plinius Histor . Nat. lib. IlI. e. 9 hune commemorat. Lacus hie ad novem milliaria extenditur. Non parum ab eo lacu erat Spelunca ; nunc locus hic Sperlonga dicitur, cuius meminit

Tacitus Annal. lib. IV. g. 59. . t Liris cr) quem hodio rimano dictitamus, interfluit

hasce ex occoente regiones, agrosque, Volscorum nempe regionem , et Auruncos ; ex oriente vero agrum Vesc, num , qui iluvius ex Soranis cilius montibus ad mare decurrit. Huno vero vario appellarunt nomine veteres aΠ-etores inter alios Strabo liti. V. ipsum Glanim appellat, et Plinius lib. III. c. 3 sic etiam scribit e Coloma Minturnae , Liri amvs HAU , Glani appellato. Anteqnam manum de tabula , de singulis insulis in

, Quid sibi velit Uris , indieat Maet litus' Diss. Tyrrven. I Dia tr. qui vocem ab orientali vocabulo derivatis Itiuum Soqui oei aevo si uvius hic Garilianus dictus fuit. Gestia lilitis os-

servis etc. C. II autumat nomen hoc si uvio impositum saeculo

deesmo , vel panto ante. Sunt qui selso scribunt nomen a Gaudio monte datum. Pellegrinius App. dise. II. c. 7 a Massa --xiliana potiua vuli 4ppellatum. Verum hic fluvius potius ariliano inedio aevo castello elymon desumpsit, ut ex Luitprando probatur c. 3a et I S ubi narrat Saraeenomm horrendum haud ab Liri amne proelium gestum. et ubi oecurrit mentio de Garisiario monte , et Garissiano castro. Videsis Cl. ,Muratorium Dise

69쪽

Pandataria.

simi Caletano aliquid appingere non abs re erit. Plures Sunt eaedem, quae quondam etiam ad Campaniam periinuerunt ; celebriores sunt Pandataria , Pontia, Palmaria , et Silionia. De hisce raptim sermo. Primum occurrit Pandataria insula , vulgo VentoιD-ne , quae a Pontia distat quatuordecim milliaria. Hanc pri- ririim Vol 'cos occupasse, posteaque Roman OS rerum do. minus toloniam deduxisse testatur Livius lib. v. Hodie- dum haeo male perditis hominibus est receptaculum , et hanc ob rationem deserta, et sterilis. Sunt qni arbitrantur, eandem Romanorum aevo celebrem evasisse: ideoque aliqua aedificiorum vetusta . rudera in quibusdam insulae locis commonstrant.. Haec administrata suit a quodam Metrobio , et praefectura evasit, et statua eidem collocata , ut constat ex quodam lapide ibidem reperto. Re stant adhuc plura adia .vetustatis monumenta, et pleraque

rudera , ut balnea, domus, et templum , quod Iovi di.

Evasit nobilis eadam insula ob quorundam illustriam virorum exilium : Augiis tus enim ibi filiam Iuliam, et neptem relegavit ci) , utvie in bona essent custodia omni conatu enixus est, uti Tacitus narrat Aunal. lib. I. c. 53. Id prodit etiam Paterculus. lib. II. c. ioci. Tiberius in eandem insulam nurum Agrippinam post viri obitum exilio multavit, quae post flagra septem dierum inedia decessit. Nero Octaviae uxoris consuetudinem aspernatus, ut sterilem dimisit , .ut idem prodit Tacitus Annal. lib. XIV. o. 63. Praeter laudatos. vi os ac mulieres nobiles in eandem insulam e Christianis perplures in exilium sunt

i Verum enimvero ne in mendacium ineidamus, dicem. dum Augustum 'Im ratorem etiam exilio multasse neptem in insula in Trimerum, Tremisi, quod impudice viveret. Eaque eli:, ita sub Iuliae nomine venit, sed neptis, et non illa alia Iulia supra memorata , et in Pandata piam relegata. Id omne ex Tacito Annal. lib. IV. e. IT liquet. . . .

70쪽

toribus.

Vulcanicas materias effudisse quondam Ipsam insulam creditur. Parum tandem abhinc annis insula suit habitata , cum antea deserta erat: parvum habet portum, et incolae piscatu , et agricultura vivunt. In eodem sinu obiacet insula Pontia , quam Poma

dicimus. Haec in finibus est Neapolitani regni non procul a Circeio promontorio , babetque quindecim millia passuum in circuitu , estque seracissima. In eandem Coloniam deductam ex Patavino historico ediscimus lib. IX. C. 29. Sequiori aevo celebratur ob varios tum nobiles Bomanos , tum Christianos ibi relegatos ab Imperatoribus. Inter ceteros a Nerone exilio fuit multatus German cusnepos , qui ibidem voluntariam oppetiit mortem. Iu eandem fuit pulsus Silverius Pontifex Theodorae Augustaa iussu , ibique obiit. Ibidem Nereus , et Achylleus cum Flavia Domitilla , cuius erant eunuchi , ubi longum pro Christo exilium passi, et tandem capite sunt plexi. Duas insuper fuisse Flavias Domitillas , quae exilii poena suere

multatae narrant Ecclesiasticae historiae scriptores: altera Flavii Clementis uxor, Domitiani Imperatoris neptes ,ruam in Pandatariam religionis causa relegavit: altera eius-em Flavii ex sorore neptes , qnae in Pontiam fuit missa. Plura adhaec antiquitatis rudera ibi e ossa, et praesertim numismata. Re sane vera restant adhuC ruinarum

aedificia r incolae appellant Bagni di Pilato. Ab iisdem

indigenis ostenduntur adhuc S. Domitillae cryptae , ubi habitavit. Insula portum habet, et arcem validam. Anno vero DCCCXIII. Saracenos insulam praedatos esse ex historia compertum habemus. Α variis postmodum gentibus sequiori aevo suit populata , et occupata a Tureis praesertim anno MDXXXII. Hodiedum sterilis est, et viet pauci incolunt, qui piscatoriae arti sunt addicti. Vicinum mare exquisitis abundat piscibus. Plinius Hist. Nat. lib. III. c. a mentionem facit piscis cuiusdam nomi- T. I. u Diui iam by Cooste