Xenophontis De Socrate Commentarii

21쪽

finis, ad quem homo contendere debet, est vitae felicitas. Bonum igitur est id, quod utile est ad consequendum Summum illum finem, vitae selieitatem. Bonum igitur ot pulchrum non disserunt ab utili.

Per se nihil utile, nihil bonum, nihil pulchrum est, sed ration o habita olus, nil quod referatur III, 8, 3. 6. 7. 10. IV, 6, 9. . Unde conSequens est, ut, quod aliis utile sit, aliis possit esse noxium IV, 6, 8. .

Suminum honum est vitae felicitas ευδαι torice . Sed lineo felicitas non cernitur honis externis vel afortuna oblatis, Sed eis, quae homo labore, opera, industria, virium contention o Sihi peperit, i. e. honis et honestis moribus. Quanquam etiam Corporis Sanitas selicitatis quandam partem constituit, quin Sine eavnimi sanitas esse non potest. Quo minus quis a rebus externis pondet, eo magis similis est dei I, l0, 6. . Sed quum res, quae ad felicitatem nOStram pertinent, non per se bonae sint, Sed male vel alieno

tempore adhibitae nobis noxiae eSSe POSSint: Cavendum nobis est, no temere ei S credamus, Sed Perpetua noStra Cura, CircumSPectione, Prudentia, eXercitatione

OPUS est, ut his rebus ita utamur, ut solicitati nostrae non ob3int, sed prosint. Sic explicandus est locus IV, 2, 34. . Ad virtutem consequendam omni

virium contentiono opus est: sino labore virtutem adi-

Iisci non possumus I, 2, bi. III, 9, Iέ. II, I, 20 .

amiselicitas non est ευ χέα. Sed εὐπραξι ot, i. e. actio bona. Si quis nihil quaerens ea nunei Scitur, quibuA indiget rῶν δεδενrων ), ea est εBrυχίας ni Siquis discendo et curando res bene gerit, ea eSt ευ-ποc Sire. Ii homines optimi et diis carissimi sunt, qui sive in agricultura si vo in medicina sive in re publica res suas bono gerunt; qui autem nihil recto faciunt, ii noque utilos sunt ad quicquam neque diis

Bona, e quorum Oonit notione Summum bonum, i. e. vitae felicita S, na Scitur, commemorantur haec sero: 1. Bona valetudo et robur corpori S, quae

multum conserunt ad vitam laudabilitor honesteque et patriae civibusque utiliter degendam. Nam DonSolum ad ea, quae ipSo corpore, Sed etiam ad ea, quae animo et mente Peragimus, utilisSima est corinporis sanitas. Quare opera danda est exercitationi-

22쪽

bus gymnieis, quibus non Solum CorpuS corroboratur,

sed etiam animus firmatur III,. 12. . 2. Montis sanitas, vis cogit audi Ominnes quo animi saeuitates III, l2, 6. . Sed mentis sanitas maxime pendet a corporis sanitate. Qua de causa Corpus exercendum est, uti inodo vidimus. 3. Artes et disciplinae, quas ad bene be-ntoque vivendum utilissimae sunt; sed earum studium ita restringendum est, ut ad vitam bene utiliterque agendam reseratur. Quae a quotidiana vita abhor- rout et recondita hominumque oculis occultata Sunt, eorum iuvestigatio inutilis ost et nos a batrahit a multis robus utilibus discendis IV, 7.). Haec sententia a Socrate eis philosophis Opposita videtur, qui anto

eum in philosophia tractanda ita versabaritur, ut, quum toti occupati essent in exquirenda natura eiuS-que legibus, in percontanda animi mentisque humanae natura nullam plane operam collocabant ' . Cominmemoratur dialectica sive ars de bono, utili, pulchro ceterisque rebus vitae felicitati inserviontibus ita disserendi, ut cuiusque rei proprias notas exquiramus definiamusque et claro exponamus IV, 6. . Quicunque rerum notiones distinctas habet, is, in quacunque vitae conditione constitutus erit, semper optima quaeque deliget et idcirco ad res gerendas magis idoneus erit IV, 5, I2. ; deinde arithmetica, geometria, nStronomia IV, 7. . Omnes artes, quae vitae usibus iuserviunt, ad bona reserendaS eSse per se Pn tet. Quanquam artes quae dicuntur sellulariae βα-

ναυπικαι e veterum opinione bonorum numero excludendae sunt, quia et ab eis exercentur, qui pulchri

ot boni et iusti ignari sunt IV, 2, 22. , et animum

corpusque frangunt Oecon. IV, 2 sq. . Elegantiores quoque artes, ut picturam et Statuariam, in bonis Socrates rotulisso videtur ΙΙΙ, 10. ; sed non dilucide exponitur, quomode eae ad utilitatis rationes revocandae sint. Sed quum pulchrum nihil aliud esse dicatur, nisi quod utile sit; vix dubium videtur, quin etiam has artes Socrates utilitatis causa tractandaου

esse existimaverit.

P. 245

23쪽

4. Amicitia eSt bonum maximi pretii. Nam nullum reperitur bonum, quod et pretiosius et stabilius et utilius sit, quam bonus uini uS. Is enim alterius negotia tanquam Sua curat, OmneS et PrOSPeras et adversas res cum ultero Pari itur, alterius saluti ac prosperitati tanquam Suae, Saepe etiam magis quam suae providet II, 4. . Amici pretium nosti

mandum est ex amore et caritate, qua amicum com

plectitur, et e studio benevolentia et officiis de eo promerendi. Quo stabilior igitur sit amicitia, operam dare debemus, ut quam maximo pretio digni ab altero habeamur II, 5.). Amici debent esse ante Omnia temperanteS; nam homines gulae, lasciviae, Somno, ignaviae, luxuriae, avaritiae dediti nullam nobis praebent utilitatem, saepe etiam detrimonium; deindosidi et prompti ad officia amicis praestanda eoruinque commoda promovenda II, 6, 1 - b. . Amicitia autem, nisi inter bonos et honeStoS, eSse non PoteSt. Nam qui inutiles sunt, amicos utiles sibi conciliare

non poterunt. II, 6, I 4 - 16.) Saepe quidem inter

bonos, quum eadem bona expetunt, vel acerrimae inimicitiae oriri possunt; sed virtus, quae in eis inest, cupiditatos, quae discidia concitaverunt, temperabitot rationis imperio subiunget II, 6, 19-28. . Λmicitia exsistit ex admiratione virtutum; haeo admiratio inspirat benevolentiam enicitque, ut omni officiorum genere amicum nobis devincire studeamus. Amicitiao autem fundamentum veritas est. Quapropter brevissima et tutissima et pulcherrima via ad amicitiam

ESi haec, ut qualem te ab amico haberi cupias, talis TeVera esSe COnere ΙΙ, 6, 33 - 39 . b. Concordia inter parentes, liberos et fratres; nam hi ad mutuam sibi opem serendam a deo procreati sunt II, 2. II, 3).6. Sociotas civilis vel res publica, quae

bene constituta omnibus civibus maximn commoda

praebet III, 7, 9 . Quare si quis indole ad rem

Publicam gubernandam idonea instructus est, civitati administrandae et amplificandae vires suas impondat

oportet III, 7 .

B. Sequitur doctrina de virtute. Ad bona illa, quibus vitae felicitas continetur, adipiscenda

virtute animum noStrum instruamus oportet, i. e.

vi quadam animi constanti et perpetua, qua bona

24쪽

illa, e quibus via est vitae selicitas, nobis dompare mus. Quo accuratior virtutis imago exhiberetur, Veteres philosophi plures virtutis partes primarias, quae virtutos cardinales appellari solent, constituerunt. Vulgo quattuor partes statuuntur: Prudentia 7ρονησις , sortitudo P ira , iustit in δικμιοσυνζ temperantia σωσο invνη ' . Sed Socrates ei in his libris et apud Platonem tres tautum Virtutes cardinales statuit: temporantiam, fortitudinem, iustitiam; prudentiam autem Ioονη v aut Gogia αν singularem Virtutem esse negavit. Si quattuor ponuntur virtutes, duplex vis virtutis distinguitur, ut prudentia scientia, ceterae aptione cernnntur. Socrates vero bona vel honesta utilia ex eius mento et

mala vel turpia noxia) diiudieandi et illis utendi, haeo vitandi scientiam III, 9, 4 ab actione non

distinxit, sed prudentiam no φων) et universam Virtutem unam eandemque esse statuit '' . Sapientia igitur non est singularis quaedam virtutis species, sed

complectitur universam virtutem III, 9, 4 et 5 , ita qui ciem, ut sortitudo et institia et temperantia partes sint sapientiae vel scientiae illius. Sapiens no i so est igitur is, qui et, quid bonum honestumque utile) sit, cognitum habet et ad hanc boni honestiquo speciem

mΘnte comprehensam vitam suam componit. Nam

qui sapiens est, i. e. qui, quid bonum utile sit,

cognitum habet, idem semper ea faciet, quae bono utili congrua sunt. Omnia enim, quae cum Virtute, i. e. temperanter et iuste et fortiter aguntur, honesta et utilia sunt; contra, quae virtuti contraria sunt, mala et damnosa. Quod quum sapiens sciat, non BO-lum mente sua semper honesta et utilia malis et damnosis praeseret, sed etiam faciet. Contra insipientes, quum, quid bonum sit, nesciant, Saepe mala et damnosa honestis et utilibus non solum mente sua

CL Dissen. I. d. p. 15., Sta libaumium ad Plat. Phaedou. p. 69. B. sp. 64. a. ed. 3.), nos in libro de Cieeronis in philosophiam meritis p. 229-231.

'' III. 9,4. oω vont νη eum no νω Requatur, et 1.1, 6, μανδεν ορο nitur: unde sequitur, ut sως ροσύνης nomine universa virtus, Qua temperantia et sortitudo et iustitia continentur, appelletur.

25쪽

Praeserent, sed etiam iacient et, licet bona malis Praeferre conentur, Peccabunt i. e. in discernendis bonis et malis per ignorantiam facile labeutulo. Ergo qui virtutes cognovit, idem eas exercebit; qui nutum virtutes non cognovit, eas, licet velit, exercere

non poterit. Quum igitur honesta utilia) virtuto cin

ficiantur, apparet omnem virtutem osse sapientiam

III, 9, 5 ' . Scientia igitur et actio dissociari nequeunt. Honesti cognitio esseit, ut ad id aetiones nostras dirigamus; qui autem hac cognitione dostitutus est, Stultus cst. Ci. I, I, lii. 2, l'. IV, i I, 10 sq. '' . Haec autem doctrina a Socrate opposita

videtur sophistarum rationi, qui quum scientiam suam doctrinamque ostentarent eaque ad lucrum quaestumque faciendum abuterentur, cavi a virtute Plaue disiungebant ).u Temperant in ἐγκοαrεια) a Socrate virtutis sundamentum rῆς κοι)πιbo nominatur. Cornitur haec virtus Sodandis et coercendis appetitionibus et cupiditatibus efficitque, ut eao rectae rationi Pn-reant, ConServatque considerata mentis iudicia Ι, b.

II, I, 1-7, et in primis IV, 5 . Sino ea nihil

guaviter et Strenue agere possumus. I, b, b et neque nobis neque aliis prodesse neque in familiarium cougressionibus grati et necepti osse l, 5, 1 - 3 . voluptatum illecebris et laborum molestiarumque taedio capti officiis nostris deerimus II, I, I - 7 . Tomperantia efficit, ut omnes labores

laeto animo Suscipiamus, quia bonum et utile conSilium Sequimur et amplissimos fructus ex eis ad nos

Etiam apud Platonem Socrates virtutem scientia contineri statuit. CL Protagor. Pari modo in Lacheto sortitudo, et in Charmide temperantia scientia dicitur. Idem de Socrato tradit Aristoteles in Ethic. Eudem. Ι, 5: Σωκραοῖς ρελν

Eth. Nicomach. VI, 13. Da Socratis sententia, virtutem doceri posse, cs. ad I. 2, 13. V. Bretto ubacti. in Ephemerid. Gymnas. Darmstadi.

26쪽

luptasque et corporis sanitati obsunt et impediunt nos, quo minus laudabilem animo Seientiam comparemus; studia contra contentionesque ad bonas pulchrasque res perducunt. Sine labore et sudore nihil praeclari a diis nobis est concessum. Quid multa pvora solicitas, nisi temperantes sumus, obtingere no

bis non potest II, 1, 19 sqq . Omni honae actioni.

quam suscepturi Sumus, tauquam fundamentum Sub-

esse debet temperantia. Quicunque voluptatibus sedat, gravissimo servitutis iugo se subiicit IV, 5, 3- 5 . Intemperantia, sapientia nos privans et boni maliquρ notionem confundens, efficit, ut mala pro donis capiamua et ad omnem turpitudinem detrudamur IV, b, 6 - 7 . Temperantia contra, cupiditates

rationis imperio subiiciens et mentis sanitatem con- Servans, in quacunque vitae: conditione Semper optima quaeque nos deligere iubet et idcirco nos ad res

gerendas idoneos reddit IV, b, 7 - 12 .b Fortitudo αν doire est scientia in rebus

terribilibus et periculosis prudenter et strenue Sese gerendi. Non ii sunt fortes iudicandi, qui non metuunt pericula, quia ignorant ea; sic enim multi insani et timidi fortes essent; neque fortes habendi sunt ii, qui metuunt quae non sunt metuenda; sed ii sortes sunt, qui pericula cognita habent et in eis prudenter et conStanter et strenuae sese gerunt. IV, 6, I0. II G Iustitia δικαιοπυννοὶ est Seientia obSemandarum legum, quibus homines utuntur IV, 6, b. 6 .

Duplex est nutem genus legum; leges enim aut Seriptae sunt aut non scriptae. Scriptae leges sunt eae, quas cives ad communem salutem de eis, quae facere et quibus abstinere nos oportet, consentienteSconstituerunt. Ex harum legum obedientia quum multa et maxima proficiscuntur Commoda, tum concordi R, quae non solum universae civitatis, sed etiam omnium Singulorum civium summum bonum, firmissimum munimentum et felicitatis fundamentum est.

Ea civitas praestantissima est et non solum domi optime constituta, sed etiam foris invicta, in qua cives

legibus maxime obtemperant IV, 4, 10 - 18 . Sed

quum hae leges civitatis civiumque saluti prospicere debeant, earum observatio non est per Se iusta, sed ita, ut semper illa salus rospiciatur. Unde sequitur, ut limi vinemque actio pro diversa ratione vel con-

27쪽

ditionum, quibus exercetur, vel hominum, a quibus

aut udverSus quos exercetur, et iusta et iniusta osso

sunt eae, quae ab ipsi S diis humano generi sunt datae, quae in omnibus terris eodem modo observantur, veluti ut Parentes colamus, ne coniugia intor parentos et liberos ineantur, ut gratiam referamus

eis, qui de nobis bene meruerint, alia. Divinas leges esse intelligitur ex eo, quod, qui has migrant, eos Poena COI Sequitur nullo modo fugienda IV, 4, I9-24). C. Tertia denique philosophiae moralis pars est do officiis. Officium est lex, quae nobis in do-genda vita sequenda est. Lex autem illa doctrinae de summo bono congrua esse debet.'Qunre quum o Socratis sententia bonum idem sit, quod utilo; consequens est officii legem nobis praescribere, ut in omni actione id Sequamur. quou utilissimum nobis videatur. Quum saepe accidat, ut eadem res variis temporibus, locis, conditionibus et utilis et noxia esso Possit; Semper quaerendum et circumspiciendum est,

quid sequendum, quid vitandum sit. Sic verbi causa mendacia dicere, alios decipere, furari, rapere iustitianos vetat, sed in bello saepe iustum i. o. utilo est

IV, 2, 14 - 17 . Ossicia praecipua breviter complectitur II, 1, 23: Sive deos tibi propitios esse vis, colondi sunt dii; si vo ab amicis diligi vis, honoficiis

amici sunt assciendi; sive a civitate vis honorari utilitas asserenda est rei publieno; sivo terram tibi fructus largos proserre vis, colenda erit terra; Sivo alumentis clitari vis, iumentorum cura erit habenda; εive bello res tuas augeri cupis no facultatem ConSequi et amicos liberandi et subigendi hostes, non SO-lum artos bellicao a peritis discendae erunt, Sed etiam, quomodo eis uti debeas, percipiendum exercitatione

εισκηrso a ); sive denique corpore robustus eSSe Vis, corpus rationis obedientia assuefaciendum erit et labore ne Sudore exercendum. Quo magis humanae vitae

bona fluxa ot fragilia sunt. IV, 2, 34 , eo magis eniti debemus, ut quam paucissimis vitae subsidiis indigeamus I, 6, 10). Verum quum nihil per se bonum atque utile sit, sed omnia incerta et dubia; Saepe multumque mens humana, quid faciendum sit, non intolligit. At huic humanae montis imbreillitati certissimum praesidium ac perfugium paratum est

28쪽

divinatio. Et osse deos et quum univorsum mundum Continere, tum generi humano P Videro, clare testantur et mundi ordo et tota hominis fabricatio omnisque humanae naturae figura omnibuS numeris persectissima, animi saeuitatos, ni in. Dii igitur Pie sanctoque colendi sunt: quod si saei muS, nobi S Persuade-himus eos in rebus Obscuris homines adiuvare Pari

l . quaeritur, sisne germana Soeratis doeirina a Xenophonte tradita. Iain exposita universa Socratis doctrina morali,

qualis a Xeuophonte tradita est, pervenimus ad dinficilem quaestionem, utrum Socratis germana haec sit doctrina, an Xenophontis, Socratis personae tributa. Quae quidem quaestio quum Saepe multumque Sit agitata, tum nostra memoria admirabili ingenii

acumine et Summa doctrinae copia retractata est a

Qui quidem omnes, praeter ROela herum, quamvis diversam in pertractanda hac quaestione inierint viam, tamen in eo conspirant, ut germanam Socraticae philosophiae doctrinam in Xenophontis commentariis Esso consignatam pernegent. Scilicet Dis senius, postquam Socratis apud Xenophontem doctrinam omnem utilitatis rationibus niti demonstravit, eam non

solum non integram illius Philosophiam esse, immo

) in Commentatione ite philosophia morali in Xenophontis do Socrate commentariis tradita. Gotting. 1812. in Commentat. Academ. Abhandi. d. ΚOnigi. Preuss. Ahad. der Wiss. . Berol. 1814-15. p. 50 sqq. ' ) in Mus. Rlienan. ed. ab A. Boeckli., B. G. Niebuhr. et Ch.

il) in Dissert. de philosophia Soeratis. Gotting. 1837. Digitiam by Corale

29쪽

ni' prope quidem nil eam necedere, Sed plane in li- naui iudicandam Socrate, cui Plato omnia sua tribuisset, eontendere non dubitavit. Concedit quidem Socratem nondum tam subtiliter, quam a Platono saetum sit, de philosophia morali disputasse; vix tam ii dubitari posSe, quin honestum omni vi expetendum atque amplectendum docuerit, quo Sol O vera gener humano parari possit salus. Qui autem factum Sit, ut Xenophon talem in commentariis suis descripseritnui rastri sui doctrinam, hoc modo explicat. Sermo- nos' inquit, habebat Soci retes cum hominibus generiScuiusvis eosque nd sortitudinem, iustitiam, temperantium sexcitabat: quod quo modo melius fieri poterat, quam emolumentis harum rerum proponendis 3 Quos quidem sermones quum Xenophon audivisset, non ille suetus ad subtiliores philosophiae quaestioneS,

descripsit Socratem ab una tantum Parte, eaque Priminum se offerente eis, quos maxime ad vitae negotia natura formavit. Dedit igitur itobis hane doctrinam utilitato omnia metientena, quum Socratem ostendere voltot a subtilioribus disputationibus alienum et ad vitam recte instituendam omnes cohortantem: cuius tamen doctrinue rationem ipse non suti A videtur perspexisse. -.Etiam Schleier macherus non e Xenophontis commentariis, Sed e Platonis potius scriptis integram Socraticae philosophiae doctrinam ducendam existimavit. - Sed quum omnia decreta in Platonis dialogis consignata n dioerate prosecta non esse luce clarius esset: exstitit Brandi ius ot tanquam normam, qua Socraticae . et Platonicae Sent Ontiae discernerentur, adhibuit Aristotcloin, Xenophonti autem, quem non idoneum fuisse arbitratur magistri sui doctrinae penitus percipiendae, omnem fere sidem atque auctoritatem abiudicavit. Itos selius, qui varias de hac.re disquisitiones do integro examinavit, non solum ea vere Socratica eSSe censet, quae Aristotelis testimoniis confirmentur, sed etiam multa

alia reperiri posse omnibus locis, ubi , ,strictas Ι'lato

Onsecutiones suas studeat innectere notionibus magistri. Do Xenophonte non minus inique. mam multo iniquius etiam iudicat, quam. DisSenius. 1. Oet scherus denique Xenophontis in describenda No- cratis doetrina fidem ntque auctoritatem vindicare studuit et illius de hoc commentarios unum limpi-

30쪽

is, dissimum solitona, e quo gormanu Si oratis do 'trina ducenda esset, iudicavit ' . Sed iam tempus est, ut, quid ego sentiam,nperto dicam. Fateor me quoque priore tempori praeceptoris mei pie colendi, Dissenii, de Xenophonto sententia imbutum fuisse; sed i pio saepius diligentius-quo Xenophontis de Socrate libros pertractabam, comagis Dissenii eorumque, quos Commemoravi, Seutontiis dissidere inui piebam, donec tandem eo Perveni,

ut eas Prorsus reiiciendas mihi Porsuaderem nec du-hium esse iudiearem, quin Socratis doctrina ab uno Xenophonte vera ac germana tradita esset. Nimirum in eo mihi videtur vehementer eSSe Peccatum, quod Socratis doctrinam, qualis a Xenophonte des riptaeSt, non Per Se spectarunt, sed cum Platonici Scioratis doctrina contenderunt et nil hanc veluti norannm

exegerunt. Quo seri non potuit, quin Xenophontei Socratis tenuitas et simplicitas Platonis ubertatu ut Splendore plane obrueretur. Nam ut ille philosophiam de coelo in terram devocavit ot ad vita o quotidianae usus et rationes revocavit; ita hic philosophiam a terra ad coelum evocavit et nil divinas honesti et pulchri et iusti imagines ossinxit. Λt profecto licet nullam aliam de Socrate nu-etoritatem, nisi Xenophontis de eo commoniari OS, Sequamur, tamen, Si, nulla Praeiudicata opinione pra

pediti , rem per se spectatam diligenter perpenderimus, Socratis de philosophia merita praeclara essentque immortalia iudicanda confiteamur neceSSe erit. Etenim Socrates primus humani animi receSSus per- ScrutatuS QSt, mentis rationem Subtilius examinavit omniSque nostrae cognitioni3 sontem aperuit et tali

modo effecit, ut philosophiae firmiora ac solidiora