장음표시 사용
601쪽
tionis sui seculi ornamentum, dicitur non solum Taciati libros sua manu descripsisse, verum etiam in annalium Belgicorum docta compositione illum sibi quam- maxime ad imitandum proposuisse. Petrus Cornelius
mo m) testibus, quod incredibile posset videri, ut Sinonem Taciti plane familiarem sibi redderet, eum his et quinquagies totum perlegit. Et Iustus Lipsius
eum tanto deperibat amore, Vt integrum teneret me moria, et nullus dubitaret, quin, etiamsi Tacitus interiret , e memoria sua restitui commode iterum posset. n Quanti Taotum nostrum fecerint aequales, dissicile di- . Inprimis Iunior Plinius, quocum illi maxima familiaritas intercessit, eius virtutem atque studia non modo admiratus, Verum etiam sedulo aemulatus est. Id enim ipse testatur, scribens ad eum: s) equidem adolescentulus , quum iam tu fama gloriaque floreres, te se qui, tibi longo, sed proximus, interuallo et se, et B beri concupiscebam. Et eram multa clarissima ingenia qsed tu mihi ita ilitudo naturae ferebat maxime iamitabilis, maxime imitandus videbaris. Suo magis gaudeo , quod, si quis de sudiis sermo, una nominamur 'quod de te loquentibus, flatim accurro. Cum Tacitus
Consul Verginium Rufum, vita defunctum, laudarit: hunc illi praedicat p) supremum accessisse felicitatis cuia mulum, quod laudatorem eloquentissimum habuerit. Ad
Fundanum scribit q) de Asinio Rufo, quod arcta famili
602쪽
miliaritate complexus sit Cornelium Tacitum; addit voro, scis quem virum. Alibi r) paulo eius merita deis scribit clarius ac testatur, respondisse eloquentissme, et . quod eximium orationi eius ines, σεμνως i. e. grauiter et digne. Avunculo suo promittit immortalem gloriam, si a Tacito celebretur, ac diuinatione quadam Iasi relictorum a Tacito scriptorum aeternitatem lauat. Sunt magni nominis critici, et inter hos Iustus Lipsius, qui ad Tacitum nostrum velint esse reserenda haec FABII QUINTILIANI Verba : t) superes ad me de historicis agit) et exornat aetatis nostrae gloriam,
ωir eculorum memoria dignus, qui olim nominabitur, nune intelligitur. Habet amatores , nec imitatores, ut libertas, quanquam circumcises quae dixisset, ei nocuerit. Sia elatum abunde Opiritum et audaces sententias dem hendas , etiam in iis quae manem. Sed merito ambigiatur, quia procul dubio Quintilianus haec scripsit Domitiano vivente, cum Taciti tanta fama nondum esset, nec quicquam scriptorum Vulgauerit. Quinto post Christi seculo o Ros Ius v agnouit Taciti maximam diligentiam. Et SIDONIUS APOLLINARIs x pompam adscribit Tacito, nunquam sine laude loquendo,
- Vbi pro ingenio fluente nulli,
Corneti Tacite, es tacendus ori.
Vnum Tacitum Ammianus Marcellinus sibi ad intuenta dum est imitandum proposuit, suamque historiam orsus
ν Lib. a. epist. D. ) Lib. 6 epist. i6. Lib. 7. epist 33. initit 3 Instit. orat. l. Io. c. 3. v Lib. 7. cap. Io.αὶ In panegyrico ad Anthemium. I In epigram.
603쪽
est, ubi ille suam finiit. α) Inter vero utrumque hoc imeterest, quod Tacitus Romani sermonis dignitatem, ut tempora ferebant, proXime assecutus est; Ammianus Latinis verbis, etiam saepe ne Latinis quidem, Graece scripsit, ac longius haud raro a re proposita diuagatur.
Et maximi ex recentioribus critici quique agnoscunt Taciti elegantiam, eiusque scripta summis laudibus esserunt. G. I. VOS SIVS a) probat iudicium Plinii, quod fuerit eloquentissimus, atque istud habuerit eximium, quod σεμνως diceret. Aduersariorum insulsa iudicia ridet, ac omnes, qui non sentiant dictio G citi quam sit elegans, quam ter a et limata. Et tamen esse maiorem laudem istam, quod nihil eo scriptore metcogitari possit prudentius. Ius rus Lipsius δ) illum antiquis et optimae notae scriptoribuSproximum esse ait, ct ea persectione, ut illos ipsos in dignitatis certamenlarouocare possit. Imo prudentia et iudicii notis ipsi ilia um Liuio praeserre non veretur: c quamuis eloquentia sit inferior. Vuis, inquit, illo verius narrat, aut breuius drauis narrando magis docet Z Iu moribus quid est, quod non tangat In affictilus 4 quod nonreue t Z Mirabilis omniano scriptor, et qui serio hoc ipsum agit, quod non agit. Nec enim historia stani es, scd velut hortus et femina rium praeceptorum. AtqUe adeo illum consiliariis Primcipum ceu verum sapientiae et Prudentiae ducem com
604쪽
ιAn ΗΑdR34N l vs ἔ pMNeirA M itav o mus. 18smendat. Alibi, d aeternae prouidentiae beneficio datum seruatumque ad ingenia et consilia vel illustranda. Vel dirigenda. Omnino cum Lipsio consentit GABR. NAUD AEus e qui eum comparat cum Principe ac Imperatore in orchestra sedente, ex qua cum stupore et admiratione politicas dissicultates componat, viri tum suarum maiestate omne fastigium humanum exce-riens. AvG. BVCI NERO nunc eloquentiae fideique praeclarus est; D nunc satis nunquam laudandus striapmi'; ira nunc praeclarus auctor, et scientissimus antiquitatum patriae. δε) IOH. MARIANAE ι) idoneus auctor, quem nunquam Principes, nunquam aulici d ponant Ge manibus, diu noctuque versent: quamuis horrida oratione pleraque tegat. DION. LAMBINO: h non optimus quidem Latinitatis auctor, sed historiae certe scriptor prudens, veruS atque acutUS. BALTH. BONIFACIVs ι) eum vocalyigniferum criticae lassoriae, parentem humanae prudentiae, politicorum magistrum, cor phaeum scriptormn, quicunque ad istud gloriae fasi
siu=n peruenere, ut in eorum lucubrationibus plura Her ope documenta, quam versus, et plures pene sententiae, quam verba. Huius tanquam e tripode dicta accipiuntur, huius essata ut oracula excipiuntur, huius monita ut e coelo missa adoramur: cum praeterita, quod est hi sorici, ita commemoret, ut futura, quod est sapientis, praeuia deat, praemonstret, excutiat. DAN. GVIL. MOLLERus
605쪽
m) iudicat de Tacito neminem posse reste iudicare, nisi qui vel ingenio Taciti praeditus, vel ea, quae Taci
tuS, et arte et Marte expertus est.
Nec illi optimo auctori obtrectatores defuere. RAIMVNDVS LVLLus n) eum ait scriptorem esse magis toruum Iustino. ALCIAT vs itemque AEMILI vs FERRETUSO eum asserunt non Latine satis scribere, atque etiam ille p) non dubitat affirmare, dictionem eius prae illa Pauli Iovii esse senticeta. B vDΑΕ vs icriptorem Omnium sceleratissimum; TER TvLLIANusq)mendacissimum; o Ros IVs adulatorem appellauit. ν Λ Iou. MARIANA s) dicitur horrida oratione atque spinosa, sed arguta inprimis magnum rerum thesaurum tegere, consilia principum, artes statidesque aulae. AMiiciunt calumniatores, hunc esse Latinum Xenopho tem crudelis ac detestabilis cuiusdam Tiberii paediae, qua Principes ad tyrannidem non quidem perfunctorie, sed accurate instruuntur. Eundem, cum multis seculis delituisset, fuisse e tenebris erutum pestifera cuiusdam Germani curiositate, uniuerso terrarum forsitan
i s 49 setis tibi furrit, paucutis tantum fores ex ue Curtii pratei, saepius quam ea Corn. Taciti Ienticetis, arguta manu decerpsisse.
606쪽
damnosiore alius Germani execrabili industris, quae fulmen illud bellicum adinvenit, cui bombardae e re nomen est inditum. Et satis notum est istud in Italicas Pii Mutii considerationes: Impius es Tacitus ἰ melior tamen incipit esse,
Fit que tua Tacitus dexteritate pius. Neque maledicum S c I Ο Ρ Ρ I I t) iudicium silentio pra termittendum est, qui Tacitum malignum et soloecum auctorem, atque adeo nequitiarum magistrum iuuen tuti e manibus excutiendum putat. Sunt adeo ex illis quod in aliis plerisque etiam optimae notae scriptoribus calumniantur, mesta arim et res illicitas memoriae esse mandatas ferre non polIunt, adeo quidem vet Taciti annales teterrimorum scelerum quasi isagogen vocare non erubescant. Delationes, calumnita, rapinas, iniustas caedes, lasciuiam, adulationes, simulationes, Omnis generis fraudes, quicquid flagitiorum aulas ac dominatus turpissime et execnaDiliter infamare potest, in hoc scriptore paginam Vtramque facere. Haec vero non sunt auctoris, sed temporiS vitia, quae non commendat, non laudat; verum cum pessimo eventu suo ad fugam aliorum exponit, flagitiosorum tragicOS memorat exitus, ac vitiorum potius odium atque pudorem inducit. υ
Quidni et illi religiosi homines sacras literas, quibus itidem varia pessimorum scelera describuntur, cum ignominiae quadam macula eliminatas osse volunt. Historicus, ubi res pessime gestas atqua flagitia depromit, suum velut nummo imprimit signum , quo facilius depretio illius constare ponit. Fallitur et manifestum com-
607쪽
mittit errorem , ubi Iudaeos ab Ida Cretensium monte deducit. Mosis miracula et ritus ceremoniasque irridet; et profana omnia suisse Iudaeis adstruit, quae Romanis stara, concessa illis, quae Romanis incesta. Iudaeos asini agrestis effigiem , quo monstrante errorem sitimque depulerint, penetrali sacrasse. Vbi de Christianorum necibus agit, maximam in illo coecitatem admiramur De Christo impie loquitur; constantem Christianorum veritatis confessionem et religionem vocat exitiabilem superstitionem; odioque humanarum gentium conuictos quaesitissimis poenis merito affectos existimat. Gratulatur pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis Contecti, laniatu canum interirent, atque ubi defecisset dies, pice et resina perfusi, in vitam nostiirni luminis urerentur. Fateor acerbe scripsit Tacitus m Christianos, quam ob rem mendaciorum loquacissimus a Tertulliano vocatur. Sed placet mihi I o H. Eo Diuix
sententia. Vuemadmodum, inquit, Marce us M. in retricem turpiter facere remoudiat, quod si meretrix, noutamen turpiter accipere, cum fit meretrix ita quoque --
pie fecit Facitus, quod non fuerit Christianus. sed non imis pie adtrersus nos scr7fit, cum gentili superstitione Algaritur. Ego vero impium iudicarem , nis quamcunque re tu onmm veram misi arct, non eam quoqua tueri, et cora-
S. - LXV. Haud immerito classicus hic auctor inter eIegantissimos atque principes hiostoricos refertur; utpote qui multos sivi temporis alios prudentia et iudici superata Nec iniuriarvsvvs L Ips Ius ad Maximilianum Il. I
608쪽
peratorem scribit: ρ) admirabile est, quantum tuteris,
recentioris aeui historicos onus excellat imitator Saltasti Corn. Tacitus , omni virtute antiquis proximus , longo quidem interuallo, sed tamen proximus: et si tinguae Larinae esset eadem puritas, cetera Fc perfectus , ut vocare illos ipsios antiquos in certamen possit dignitatis acer seriaptor , dii boni , et prudens. GABR. N A V D A E v I : et
si pueri olim iuris ciuilis διdium auspicaruri leges XII.
rabul. tanquam carmen neces artum ediscebant cur non
et politici re . clauum gubernaturi buius auctoris T ieiti scripta memoriae penitus commendabunt, a quia bus exempla smul atque oracula petant 'sus res. bene se criterque administrandae. Grauissimus auctor est, neque obiter inspiciendus. Nam licet vere et Plane in expositione rerum, quae sunt alicuius m menti , expromat omnia : plura tamen tegit atque recondit , quae non nisi serio legentibus obueniunt. Sic saepe rerum in speciem ac primo aspectu minimarum non exigua alit contemnenda momenta in ipso stilo aedictione penetranda si int. Nemo altius imperii et pri eipum abdita indagavit. Neque factorum unquam se
iunxit usum ab eorum notitia et cognitione. Atque adeo rerum et consiliorum, quae prodit, abditorumpe
fcctissimam & apertam imaginem proponit. Vnde ab Heinsio vere dictum, apud iacitum Occultam quandam et mysticam fuisse haruspicinam, qua non animantium exta scrutaretur, sed Regum corda mentesque intro-sbiceret; huiusque scripta meram esse Prudentiae me clullam. Quae in speciem facta videri poterant utili sima, nonnunquam interpretatus est ut perniciosissimaeuentu i et quae maxime abscondita videri Poterant, a Ee ee 3 cana
609쪽
cana quadam euestigauit arte, maturioris iudieii conie-etandi felicitate, et longo rerum usu doctus. Haec vero tandem bonum ericiunt historicum: ut ab re minime iudicauerit RUPERT Vs, a) Tacitum ιenatoriae factionis scriptorem, egregium quidem esse politicum, sed tanto minus bonum historicum: utpote cui non liceat secundum suspiciones detorquere utilia facta in peius, et facere, quod araneus solet in rosa. Hoc certe non licet. Facere tamen, quod Tacitus fecit, historici ho-nitatem non tam minuit, quam auget. Ille enim ex sententia cIcERONI s b) bonus est historicus, non quitantum res gestas simpliciter narrat, sed qui simul caussas explicat Omnes, Vel casus, Vel sapientiae, vel temeritatis, et qui iudicium suum priadenter ubique inter ponit. Neque tamen ego facile fuerim ausus negare, insignes quoque Tacitum suos habere naeuos. Ecquis enim mortalium Omni parte beatus. Perplacet elegantissimi RAP IN I e sententia: Tacite es admiralle en sas niere. Lipse te prefere a tous ira autres tout te monden' est pas de son sentiment. On pera dire en generat quee' est is historien d' - oiare particulier, qui a de gramara beautra par=εν de graias fauis: maisses defams sonemn peu . couuent sus une grandeur de genis, qui bruleen totii ce qid it dis, et sus te ne sis quoi de sublime qui P eleue au dessus de bim des aut eura plus exacts et plus
6. LXVI. Ad stilum Taciti quod attinet, in historiarum li-
' bris aὶ observ. ad hist. vniu Besoldi p. 28 I. Videantur et qui eum illo
sentiunt apud MOR Hora via polyh. lit. l. 6. c. 3. 3. 4. P.
De oratore lib. i. eὶ Reflexions surrhistoire pag. 31.
610쪽
bris floridior est atque uberior; in annalibus siccior atque pressior: utrobique grauis et dishrtus, at paulo ex breuitate difficilior, quam ut prima fronte ab Omnibus recte intelligi possit. d) Res enim saepe maximi momenti succincte proponit ac neruose, ut huius aeui erat consiletudo, et plurimum in illo dicendi genere a gutissimo versatur, quod plurima in recessu relinquit. Inde ore Etius e)- Veracem fecit probitas, natura sagacem, Obscurum breuitas, te grauitasque brevem.
Dictio in annalibus tamen concisior est, quam in historia. Haec enim postulat, ut quicquid actum prosequatur O dine, ac nullis interuenientibus rebus aliis, caussae tractentur accuratius. Breuius saltem indicantur res gestae in annalibus : ubi annorum atque consulum habetur ratio. Sed genus sermonis nulli bi stridum aut vulgare: verum ita distinctum sententiis et veritate et breuiatate conspicula, Vt mmimae curae illi incuria esse videatur et neruosa eloquentia. Quem ad modum illi, qui vestes acu pingunt, sine sermarum conisione aut noxa , gemmas ingeniose inserunt: ita noster suas, neque Omissa neque laesa narrationis serie, sententias et iudicia apte spargit. Multa recondita breuibus signat. Nihil acleoqhie in Omni eiuS sermone est, quod non maximae et inprimis obseruandae rei significationem atque vim habear.
d) Pari modo ox. non R e Hrys iudicat conspeet. p. M. Di eius arieta, Uficax, concise , et sere nimium meditatae Ariadisr in his riarum I bris , prestior artis Iorque in ann.vitur, grauis tamen ubique et sensum longius, quam versa pretioruens: nono quam et obscurior, nisi admo m ingeniosi lecto. ribus , et qui auur m mores norunt. σὶ Lib. a. epigr. 3sF.