De Clemente presbytero Alexandrino : homine, scriptore, philosopho, theologo liber.

351쪽

s dei apparet dei auctoritas. Quod si hoc sundamentum, i. e. credendi rationes spectaveris, haudquaquam erit sdes sine demon Atratione. Ad dei enim auctoritatem, ut hoc iterum iterumque dicam, quidvis, quod sit credendum, demonstratione, arte et praecepto instituta, reseratur oportet. Unde etiam haec si dei definitio, quam

Supra tran8scripsimus, manavit: os des est mentis liberae rationat is assensio in.

Quomodo rei creditae vis ac natura altius cognoscatur.

Sed fides prorsus pendet ex libero hominis arbitrio; veritatem

enim quam vis cognitam negare possumus. Quodsi ne nascitur quidem fides, i. e. assen Sio illa propter certam cognitionem, qua, quod cognitum habemus, verum esse non Sine iustis causis affirmamus: quod si ne nascitur quidem fides, nisi voluerimus: multo etiam minus nobis invitis vita nostra ad eandem consormatur. In

hoc potius liberi arbitrii munus maximum. Quapropter fide minime

vacillante, quasi Vero mortua, quin Vitam plane contrariam agam US, nec natura nec gratia prohibemur. Nam oriuntur quidem iusta

) Neander saepenumero L c. p. 927. 930. 910 etc.) de fide quadam auctoritatis caeca loquitur, quae sit σαργακη et litterae adhaerens. Utrum fides sine ulla auctoritate omnino cogitari possit an minus, hic non interest diiudicare. Sed equidem neque eis locis, quos retulit Neander, neque aliis apud Clementem eiusmodi quidquam reperio. - Similiter Tiedem annus Geist dor specul. Philos . p. 260-26 l) fidem caecam propter nescio quam tenebricosam auctoritatem, quae ab initio in ecclesia ut ecclesia suerit, halucinatur, quam Origenes quum reieci SSet, hunc in multas molestias incidisse. Nam religionem christianam principio statim, quamvis nondum dominantem, prohibuisse fideles, quominus libere cogitarent si ilibere cogitare aut inepte dicitur, quoniam cogitamus legibus animi neceSSnriis, aut idem est, atque pro arbitratu et libidine cogitare, i. e. somniare), Vel Sacras litteras exponerent. Intolerantiam igitur, explicatione dogmatum progrediente, rationiSque oppreS8ionem crevisse. Egregiam ignorantiami ) Equidem Clementi, quod ita de fide eiusque eum iustis operibus coniunctione senserit, valde irasci nequeo. Neque enim cum Redepenningio l. c. p. l6 l) hoc in causa fuisse arbitror, ut postea se mortua quaedam orthodoxia pro christiana religione haberetur. Imo id mihi persuasissimum est, Clementem et christianam doctrinam penitus cognovisse et in mentis nostrae naturam diligenter atque sine opinione praeiudicata introspeXisse. Minime autem iusta Opera fidem comitari debere dicit, quod

Redep. interponit, sed e X fide proficisci. Quamobrem hReformationi hae in re nihil erat sedetegendum Sed siquidem Reformatio rem ipsam rectissimam impugnare debebat, hominem lib0ro arbitrio privaret necesse erat; id quod etiam fecit; quantaeque id secerit calamitati ac perniciei, nostra p0tissimum aetate, quae consequentia

352쪽

nunquam de Sinit hortari, ut, Singulis eoruin, quae Eunt divinitus communicata, ita cognitis, ut credantur, Statim consideratione diligenti perpendamus, quid inde redundet ad vitam nostram consor- mandam; quod si exploratum sit: omnibus volendi viribus enitamur

oportere, ut, gratia adiuvante, reapse eam consor memus. Nam, ,primum fidei est: cognoscere deum: altorum: Redemptoris disciplinae ὰ deo) credere: tertium, nullo modo in tu Ste, prave sacere, iudicare, dei cognitioni esse consentandum δ). Et cognitam quidem Clementi fuisse mentis nostrae penitus naturam, ex eo licet intelligere, quod opera tu Sta, antequam πεπ0 ι θ γὶ stet nata est, non admittit. Cognitio enim, quam Veram esse non credimus fidimusque certissime, ad agendum impellere nequit. η TE-θη citc autem RS Sensio est, quae fit propter dei setos Σωτηρος in aultoritatem, eaque tam

firma et stabilis, ut id, cui assentimur, tanquam manibus teneamus. Est enim Osrma comprehen Sio alicuius rei, qua Si utraque manu δ). Quo de autem agimus, i. e. creditis convenienter e S se Vivendum, et

verbi8: , , nullo modo in tu Ste, praVe sacere, iudicare, cognitioni dei e S se con Sentaneum, aperte probatur, et hoc loco: , , primum in res Cogno Scere; alterum, perficere, quidquid Logos praeceperit β). Eo enim omne hominis studium debet redire, ut, qui est ad imaginem dot factus, fiat etiam ad eiusdem similitudinem. Utraque et imagoot similitudo persecta in Chri Sto conspicitur. NOS autem . . . boni Paedagogi alumni, ex Sequamur Patris Voluntatem, audiamus Verbum, Salutarem Vere eX primamus Salvatoris nostri vitam i Quapropter coelestium ui edit antes civium vitam, qua dii offecti sempiterno laetitiae flore incorruptoque Odoris Suavis unguento ungamur, evidens immortalitatis indicium vitam habentes Domini vestigiaque dei persequentes, quem solum decet con 8iderare, cui etiam

videt, licet animadvertere. Ceterum Redepenningius. l. c. p. l64-l67) eam fidem,

quam quis caeco animo nihil quaerens propter auctoritatem ampleXatur, quasi Catholicos respiciens, , , in animam 'nuncupare Videtur. Quo iure hoc fiat, nescio. Ex Sermonis certe usu fides, quae auctoritati infirmae neque ratione probabili debetur, caeca dici potest; in anima autem ea vocatur, quae nullum seri fructum. δ) Strom. VII. p. 83s. πιστις ουν το ειδεν ο τον θεὸν τὶ πρώτη se πίστεως τι πρωτο ' μετα τῆς του Σωτηρος διδασκHίας την πεπo ίθη G ιν non sedeest ενεργει vel quia simile , ut Lowthius censet; sed ἡ πεποιθησις est et o δευτερον τῆς πίστεως, quod ut iam notum assertur, post quam veniat tertium: τὸ κατα μηδενα etc.) τι κατα μηδλα τροπον αδικα δραν, τουτ' εἶναι α ρεπον ηγεῖσθαι τῆ επιγνωσει του θ ε Ου.

353쪽

curae est, quomodo quaque ratione salubrior sutura' sit hominum vita δ). Assimilamur autem deo mandatis eius obedientes. ONamque assimilationem lex obedientiam nominat δ). Quae assimilatio eo persectionis pot0st progredi, ut dii e Ese videamur: homo autem illo, quocum Verbum habitat, non Variatur, non sor- matur, sed habe t Verbi formam, assimilatur deo, pulcherest, non fit pulcher, pulchritudo est vera, etenim deus est; deus auto in illo fit homo, quia vult deus. Recte igitur Heraclitus: Homines, inquit, dii; dii hominus '). Novum enim quasi rythmum doctrina christiana naturae nostrae tribuit, cuius formam depravatam prorsus Vertit in meliorem, ut novum in nobis exsistat vivendi principium, quum eius, qui doctrinam communicavit, natura sat quodammodo nostra. Quod enim didicimus, id paullatim in animo nostro radiees agit, ut mox ne Scia 8 neque quidquam intersit, natumne illud sit ox tua ipsius natura, an ab altero quodam datum. Utrumque enim Dominus praebuit: illud in creatione largitus est, hoc in recreatione et renovationeq). Iam quum natura no Stra prope divina facta suerit, nova quaedam inter ipsam deuinque intercedet communicatio. Quemadmodum enim res, quas cernimus, propter id ipsum cernimus, quia oculi nostri eiusmodi, atque illae, naturae Sunt: sic quoque, quum natura nostra quasi divina eva8 erit, seri p0test, ut deum animi quasi

) Paed. l. p. l56. ἡμεῖς δε ἀγαθου Πωδαγωγου θρεμματα, πληρω-Gωμιεν τ ὁ θεῖ*ια του πατρος, ἀκουωμεν του AOγου, καὶ τον σωτηριον οντως ανα- μαξωμεθα του Σωτῆρος Uιῶν βίον ενήνδε ' Idyὶ τ, επουράνιον μελετῶντες πολιτείαν, καθ' ην εκθμενο ι το ἀειθαλες ευφροσυνης ακήρατον ευωδίας επαλειφωιχεθα χρισμα, εναργες υποδειγιια ατθαρσίας την ποHτείαν εχοντες του Κυρίου καὶ τα ἰχνη του θεου διωκοντες, ρο μονω προσήκει σκοπεῖν, καὶ δνὶ μελει, πως καὶ τίνα τροπον υγιεινότερος ῖν ὁ των ἀνδvώπων βίος γενοιτο. Paed. Ι. p. 156.*3 Strom. II. p. 482. τλην μεν γὰρ εξομοίωσιν ὁ νομος ακολουθίαν ονομάζει. φὶ Paed. III. p 25 l. ὁ δε ἄνθρωπος εκεῖνος, ω συνοικος ὁ Λογος Ου ποικίλλεται, ου πλαττετας μορφην εχει την του AOγου, εξομυιουται ταλ θεα , καλος εστιν, ου καλλωπίζεται, καλλος εστὶ τὸ ἀληθινον καὶ γαρ ὁ art. haud dubie dolend. θεός εστιν θίος δε ἐκεῖνος ὁ ανθρωπος γίνεται, sτι ιχυλεται O θεος. ορθως αρα εἶπεν Ηρακλειτος ' νθρωποι, θεοί' θεοὶ ἄνθρωπιοι. ) Strom. IV. p. 63l-632. η διδαχη μετ α ρυθμιζε ι τ ον ανθρωπον μεταρυθμουσα δε, φυσιοποιεῖ καὶ διηνεγ κεν ουδεν, mi φυσει πλασθῆναι τοίονδε, τὶ zρονφ και μαθηύει μετατυπωθῆναι. αμφω δε O K ριος παρεσχηται τὸ μεν κατα την δ*Mουργίαν, τὸ δε κατα τὴν εκ τῆς διαθήκης ανακτισιν καὶ ἀνανεωσιν. Hoc velim, deum utrumque largiri, et naturam et gratiae donum, animadvertant quoque, qui naturam quum possunt VilisSimam faciunt, ut gratia maior evndat. Quasi deo n0n Ruseratur hic, quod ibi ei nimium tribuas.

354쪽

di vini oculis quasi cernamus. Et sane, ex vivendi ratione doctrinae christianae convenienti vhv Πῶotu oriri dicit Clemens, quae, quod hic oculus sit in corpore, idem valeat in mente Τ). Quid autem sit haec nova cognitio, ' Putatς, iam altiuS repetendum est.

. T iv I uti, o tu Clementis re differre a Iu ociat haereti ea. Clemens, quanticunque philosophiam aestimabat, quantopere eam damnari vetabat: tamen quidquid veritatis homines philosophando invenisse sibi videbantur, id omni ex parte revelationi supernaturali subiecit. Nam ut Agar secularis philosophia, Sic coelestis sophia Sara; quae quum pugnarent inter se, illam livio tradidit Abraham. Sophia autem philosophiam ad sanam mentem reduxit η). Sed haec sophia, quam Sara tanquam praeformavit, christiana est doctrina. Christus enim veritas ipsa est, philosophia illa gentium veritatis nonnulla tantum ex parte particeps 'i. Quod quum Clementi persuasum es Set, fieri non potuit, quin a gnosticorum erroribus plane abhorreret. Namque in eo ponimus Παναν haereticam, ut placitum quoddam, sophismati ac superstitioni debitum, allegorica, quam

vocamus, interpretatione pro Vero S. S. Scripturarum Sensu interponatur. Clemens autem utique philosophatur, et philosophatur non gnostica illa cum libidine, Sed quam maxime potest considerate, subtiliter, ideoque plerumque vere. Sed nihil magis ab eo alienum

est, quam gnosticorum illud consilium perniciosissimum novarum inveniendarum Veritatum, quibus 8. S. Scripturae et illustrentur et compleantur. Philogophia enim, ut Supra vidimus, post Domini adventum non iam est necessaria, Sed utilis tantum. ΑΓ vero gnostici non philosophando, sed traditione arcana quadam παραυοσει) placita Sua Se8e accepis Se praedicant, nee minu Sarcanam traditionem laudat Clemens. ,,Iam Vero: Dominus) ea, quae non erant multorum, neque aperuit multis, sed paucis eis, quibus convenire ea Selebat, idoneis, qui en acciperent et consormarentur ad ea. Arcana autem, ut deu8, Verbo creduntur, non lit-

λ) ῶς ὁ)γαρ οφθαλμος ἐν σωματι, τουτο εν et ' νω η γνωσις. Neander l. c. p. 929) ita γνῶσιν et iidem disiungit atque separat, ut a Clemente, quum hingenium

Alexandrinorum contemplativum et speculativum praevaleat, fidei vim internae vitae renovandae haud prorSUS agnosci dicat. At vero την γνωσιν ex ipsa vita fide renovata nasci modo vidimus.

355쪽

tera δ). seMy8teria mystico traduntur*ὶ. Non nego equidem gnosticos commenta sua partim traditioni cuidam tribuisse potius, quam suae ipsorum philosophiste, modo mihi conee S Seris quoque, traditionem illam minime fuisse occlesiasticam, siquidem Basilides Glaul iam quendam traditionis suae auctorum agnoscit, a Valentino autem Theodas inducitur. Qui sophismate quodam Vel Superstitione primus usus suserit, nihil ad rem l De doctrinae origine agitur generali. Sed illud non possum non negare, istiusmodi esse Cle- montis traditionem, qui nullam aliam unquam defendit, quam eam, quae est indo ab Apostolis in ecclesia. Loquitur autem loco illo dodonorum in ecclesia discrimine, 'quod Paul iis docet: se dedit autem deus ecclesiae alios quidem Ap08tolos, alios vero Prophetas, alios vero Pastores etc. .Qui ergo sint digni, qui eligantur doctores, his maiorem deus aperit mysteriorum intelligentiam. Et hic quidem Apostoli locus sequitur; alium autem haud multo ante adhibuit Clemens, quo Paulus Timotheum hortatur, ut , , quae audierit ab

ipso per multos testes, ea committat fidelibus hominibus, qui quidem idonei futuri sint, qui alios quoque doceant. Ubicunque Clemens

de traditione arcana agit, modo Sententiarum coniunctionem non neglexeris, aut ad illud docendi munuS Omnia redire agnosces, aut omnino a traditione occlesiastica non differre. Nam cognitio ipsa est, quae per Succe8Siones continua Succes Sione) ad paucos ab Apostolis sino scripto tradita devenit β). Ne porro Clementem errorodeceptum ea, quae reapSe es Sent phantaSmata gnostica, habuisse pro traditis ab occlesia ideoque haec in S. S. Scripturi S interposuisse opineris: Acripturae interpretandae rationem Clementinam a gnostica ita abhorrere recordere, ut prorSUS Sit contraria. Dum enim

gnostidi ad libidinem quidquid verbis revelati 8 allegorica interpro latione ridicula subiiciunt, Clemens, ubi eunque demonstrare interest,' quum doctam interpretationem pOStulat, tum ecclesiasticam normam vult adhiberi. β),Accedit autom, quod gnostici P uatv suam communicari non p088e dicunt, nisi cum

Strom. I. p. 323. αυτίκα ου πολλοῖς απεκαλυψεν, α ιιη πολλων η' ὁUγοις δεοῖς προσηκειν τὶ πιστατο, τοῖς οἱ οις τε εκδεξασθω κοὰ τυπωσθῆνω προς αυτα. ταδεαποθρητα, καθαπερ ὁ θεος, λογω πιστευετω, ου γραμματι. in Ibid. 37. τα μυστηρια μυστικως παραδίδοτω. cf. VI. p. 806. 24- 29. β) Strom. VI. p. 77l. η γνωσις δε αυτη, η κατα διαδοχας εἰς Oλίγους εκ et co νυπο στολίον αγραφως παραδοθεῖσα κατελήλυθεν. cf. k 9. Alias Clementem saepenumero allegorica interpretatione quasi ludere, sed ingeniose, Π0n est negandum.

356쪽

eis, qui sint natura pneumatici, Ivauic vero Clementis eam ob causam paucis tantum tribuitur, quia haud multi tam penitus vitam

resormant, ut in novis cordibus, quibus opus eSt ad et v P motu consequendam, δ) novus Oculus aperiatur. Gnostica igitur Πῶοις Clementina esse nequit.

Thv rvtuo tu Clementis non esse theologiam quandams peculati V am. Notum egi, multum inter nostrae aetatis theologos disputari dotheologia quadam speculativa, quam in eo volunt consistere, ut quis dogmata ab ecclesia declarata ac stabilita omni scientia, inprimis philosophia adiuvante, studeat prorsus, quatenus liceat, intelligere, comprehendere, tanquam Sensibus percipere, Sed ita, ut quamvis aliquid non comprehendatur, quamvis labore diligentissimo illuso mentem superare pergat: nihilominus certissime credatur propter ecclesiae tradentis, i. e. dei auctoritatem δ). Iam quaeritur, sit nerva ut et Clementina eiusmodi theologia speculativa. Minimel Haec enim IVA: tς non est doctrinae doctaeque inquisitionis disputationisque praemium, sed corona Vitae Verbo Domini convenientis: , facientes enim voluntatem dei voluntatem sipsam) cognoscimus. φ) Cognitio ex fructu et vita, non ex verbo et flore q). Quae verba deinceps explicantur: , , cognitioin ex obedientia, quae mandatis

TD Ivu, o tu non deberi demonstrationi. Sod hac in re Neandri si) adversarium me exstitisse video, quippe quietu rua οει Clementinae argumentandi Wissenschasilici, bdgri inden atque ad artem et praecepta revocandi in Wissenschasiliche Formbringen) munus tribuat, ut quis possit demonstrare, quaenam sint dogmata a Christo pr0fecta, eademque a phil080phis haereticisque

Sunt quidem, qui dicant, soro ut aliquando nihil iam sit, quin luce illius theo. logiae speculativae comprehendatur; sed quo iure, non est huius loci discernere. δ) Strom. I. p. 338. ποιουντες γαρ το-του θεου τὸ θεῖ, μα γινωσκομεν. in L c. III p. 53l. η γνῶσις εκ του καρπου κα ὶ i. e. in τῆς πολιτειας, Ουκ εκτου λογου καὶ i. e.) του ανθους. - , Ibid. 25-26. η γνωσις) εκ τῆς κατα τας εντολας υπακοῆς.

357쪽

dosendere ac vindicare δὶ . Quam opinionem paullo post ita proponit: signo Aticus ea re debet vulgari fideli praestare, ut dogmata

scripturis inter se comparandis probare et explicare, quae autem his contrariae sint, haereses ex iisdem po S Sit refutare; unde consequatur, ut pro fide propter auctoritatem suscepta acquirat fidem arte et sacris scripturis firmatam. Iamque duos potissimum locos assert, quibus ea, quae contendit, probet. Quum autem et supra 'in ostenderimus, munus illud probandi, muniendi, refutandi, a Clemente philosophiae potius quam

rvma Et Vindicari'), et infra etηυ motu prorsus aliam vim haberegimus exposituri: Sic tantum examinandum est, utrum ex locis illis

Work gu, das dureli den Glauben guerst Angedignete, in das innere Leben Aulaenom- mene gum hellen EeWussisein qu bringen, es seinem volisti indigen Inhalte und in nern Zusam menti ange nach Zu ent vi hein, Wissenschasilich gu begri inden und in Wissen-schasilicher Form dargus tellen, gu boweisen, Idass dies die e lite von Christus herriih-rende Lelire sei, Rechenselian davon gu geben, und es gegen die Einwurse der Gegnerunter heidni schen Philosophen und IIaereti kern gu verthei digen. ηὶ Ibid. p. 9l0. , Dur Gnosti hos solite si h dadurch vor dem geWdhnlichen Glitu-bigen auSZeichnen, dass er diese Walirhelten nus der Vergi dichung der heiligen Schristmit sicli selbst gu be ei sen und gu ei orteria, dio enigegenstehenden Irrthumer ausdei selben Zu Widei legen wusste; an die Stelle ei nos Lirchlichen Autori tuisgla ubens solite cin Wissens hasti teli biblisch begri inde ter Gl nube bet ilim treten. ' Et tamen qui haec scripsit, idem alio loco p. 903ὶ quam proXime ad veritatem accedens profi- te inr: is Eben dies ist das eigenthii inlicii Christi telie in dieser alexandrinisellen Theorie, dass si e die Gnosis nichi ais stino Saehe der blossen Speculation, Sonde rn uis et Wasaus der gangen durch den Glauben hervor ge brach te,n, im Wandeler probi en ne uen in nern Lebens richiung Hervor gehendes, nis ei neu habitus practicus animi aussassen. Quin etiam pag. 927 illis, quae modo attuli, plane repugnantia Scribit: is Der Gnosti herin bellars heiner uiasserlichen Uebergeugungsgri inde stir die Gdtilichkeit des Christenthums, or lebi im Bedussisein und in der Anseli auungder gdtilichen Walirheit und nihil sicli selion jelgi darin Selig. Nec Vero haec mea est sententia. EVertit enim, quum persuasione fides nitatur. side autem γνωσις, non Solum γνωσιν, Sed etiam fidem.

) Conferantur etiam haec verba diserta et aperta: οἱ τοίνυν φιλοσοφοι, οἱ εἰς την οἰκειαν συνούσθησιν πνευματι α ἰύθητι sp συνασκηθεντες, ἐπαν μὴ μίμος φιλοσοφίας, αλλα τyὶν αυτ οτ ελως φιλοσοφίαν πολυπραγμονωσι, φιλαληθως τε καὶ α τυφως π ρ o G μαρτυ ρ ουντ ε ς τῆ αληθεία καν παρα τοῖς ἐτεροδοξοις ἐπὶ των καλων εἰρηριενων προσκοπτωσιν εἰς συνεσιν, κατα την δείαν διοίκησιν την αύρητον αγαθότητα, τὴν ἐκαστοτε εἰς το αμεινον κατα το ε Πωρουν προσαγομενην την των Oντων φυσιν ἔπειτα Ουχ Ἐλλησι μονον, αλλα καὶ βαρβα- ροις οι λησαντες, ἐπὶ την πίστιν ἐκ συνασκησεως κοινῆς εἰς συνεσιν

358쪽

necessario concludenda sint, quae Neander dicit, an liceat aliam interpretationem rationi convenientem invenire. Quod si illud acciderat, quoniam quae ipSi sumus in medium allaturi, non aliter po8Eunt intelligi, Clementem etle 'tu is σεως duplicem admittere significationem agnoscemus; sin hoc duenerit, loci ambigui ex planis et necessariis explicandi. Prior igitur locus est.

Qui quidem locus magnam Neandri opinioni veritatis speciem largitur, sed praeter Spectum nihil. Si quidpiam unquam Scriptum non e St Seiungendum ab eis, e quibus nexum est aptumque ab auctore: in illis profecto verbis hoc video. Nam toti libri VII. parti, quae agit in universum de rvtsi σεως sonte et notione, eiusque munere in hominum salute perscienda, qualemque serat fructum coelestem: toti igitur parti generali verba modo transscripta snem imponunt, ita autem, ut, quae decem capitibus sunt disputata, breviter, ut Summa, iterentur. Quamobrem sententia adnectitur particula:

bitur, id quod infra δ) videbimus), ut Noandri opinio ulla eX parte

confirmetur; imo eX unoquoque eorum sequitur contrarium. Hic illud tantum moneo; et v Ivictu non doctrina vel eruditione Secundum generalem partem illam oriri, sed , dei gratia M.); et iv rvῶatu porro non con Si Stere in demonstrando resutandoque, sed in deo contemplando confici f); et quarumctu praeterea non Vindicare veritatem ab haereticis, sed omnes vitae conditiones illustrare et con Seor a re, ut sit Ohominis ut hominis persectio quaedam, completa rerum divinarum Seientia, et moribus et vita et Sermone consona atque eon Sentions sibi ipsi Verboque divino si in; et υμ ιν προσλαμβάνουσι προιεναι π ρ ό G ω επὶ την ζητησιν κανθενδε αγαπωσι ι ν μαλὶτευσφχενοι, γνωσεως οριγνωμενοι, σπευδουσιν εἰς σωτηPιαν. Strom. VI. p. 820. 8-20. Primum ergo locum fides tenet et quaestio cum omni Philosophiae studio; alterum, medium, caritas; tertium γνωσις.

359쪽

motu denique finem habere non haereticorum confusionem Sed , ,earitatem et haereditatem δ), is esse cum Domino, ubi mens) proXime

Sod singula consideremus. Primum igitur etri Iet tu ipsam . ' uotvappellari non est negligendum. Id enirn haud faceret Clemens, si tantum discrimen, quantum Neander reperire sibi videtur, fuisset definiturus. Quid autem de his verbis:

και δεδαιος dicemus 3 Nonne haee disertis verbis probant Neandri sententiam )yVidentur probare, probant minime. Is enim Verba:

non proprie et ad verbum interpretatur, sed ita, ut suspiceris eSSescriptum:

qua Si P oztς ἐκ et απουε ξεως proficiscatur ideoque dat6ῖε te ις ipsa appelletur. Quod tamen de sola fido dicendum est. Fides demonstratione aedifieatur. Haec enim est , , libera antecedentis demonstrationis as gensio, sed assensio rei cui danΥ firmae q), i. e. cognitioni, quam propter rectam demonstrationem eSSe Veram perSUR-8um habemus. Verum enimvero est Anne etiam ipSR ' matς ITO-ῖειξις quaedam, non ea, qrsae est arte et Secundum praecepta, Sed quam n OS dicere solemus: othaisael lichen Bewois. Nam qui Verbis Domini creditis vitam similem roddiderit, hie mox ea, quae credidit, novo animi oculo quasi cernet et porcipiet. Tum vero illud ipsum cernere et percipere erit demon Stratio, Vera e SSe, quae Creduntur. Quum enim η 'Aοις Sit rivisio quaedam mentiS eorum, quae Sunt, i. e. es Sentiarum, quae ,,omnia comprehendit - nihil .

enim, quin comprehendi possit a silio dei; nihil igitur, doceri quod nequeat; - st ipsa ergo fides demonstratio firma β). Eam enim ob causam vocatur firma demonstratio, quia revera e8t Osirma

360쪽

divinae scientiae comprehensior quae pote At etiam merito nuncupari , , firma scientia' δ), cuius quidem munus non e St quaerere Uεινὶ, quo Verbo Clemens semper utitur in disputationibus arte institutis), sed se considerare οκ6azειvin et dinina et humana δ); non

demonstrat, sed contemplatur consideratque Omnia'). Iam vero transeamus ad reliqua: Et ς τυ ἀνιΞzαTrmz0v καὶ laget aettiar μης καταληTI0v καῖα ληπett κυν

Et iuvat eandri verba repetere: ,, An dio Stello eines hirci, lichen Auetorii uis glaubens solite ein Wissens chasilich biblisch b0grundeter Glaubo treten. ill De quibus multum me es Se non iam OpuS e St. lias aetet tot τὶς enim ii Oeloeo minime e Sino Strum: ,, Wissens chasilich, sed simplieiter: o vissend , , mit Bewus sisein id quod quum ex tota libri VII. parte generali apparet, tum ex ei8, quae prOXime antecedunt, manifesto deprehenditur. Describit enim τῆς Puocati csinem ultimum hoc modo: ,, Est igitur Pisic ad expiandum vel OX idoneaque, quae conversionem ad meliorem frugem commode recipiat. Unde facile otiam traducit ut in novum domicilium 11 ε et titκ cat) in illud, quod est menti cognatum, divinum sanctumque, et per proprii cuiusdam luminis mysticas progre8siones transfert hominem, donec in Eummo requietis loco eum deposuerit, corde purum sacie ad sa-

cens ). Et illud quidem: se laete ad Iaciem deum contemplari

yJ Si quid aliunde petitum ad liuiae loeum, quo de agimus, reete eXPOnondum redundet, diligentissime oportet sententi urum contextus ponderetur; neque enim ubique γνωσις et π ιστις tam accurate distinguuntur. Volui. Strom. II. p. 454-455 sane de demonstrando ex sacris scripturis sermo quum sit, protinus η γνωσις ορθως dicitur αποδειξις; sed haec γνωσις nihil aliud est nisi πιστις eius, qui est eruditus. Paullo enim ante haec leguntur: ἡ γ αρ ανωτάτω ἀποδειξις, ἐν Iνιξαιμεθα, ἐπ ι G τη μ ο νικην πιστιν ἐντίθησιν. Quare verbo quoque του ζητεῖν utitur, minime σκοπεῖν Vel iθεωρεῖν. - Ceterum quod γνωσιν appello sit halsa lilichen BeWeiss, non desunt eXempla, quibus hane loquendi rationem probare possim. Ut uno exemplo hic utar: Clemens dei vocem ipsam dicit demonstrationem, cui contra dici nequeat. J Strom. VII. p. 865. ταχεια τοίνυν εἰς κάθαρσιν τὶ γνωσις, καὶ ἐπιτήδειος εἰς την επι το κρειττον ευπ0οσδεκτον μεταβολήν. οθεν καὶ ραδίως εἰς το συγγενες της ψυχῆς θειον τε καὶ αγιον μετοικίζει, καὶ διά τινος οἰκείου φωτος διαβιβάζειτας προκοπὰς τας μυστικας τον ἄνθρωπον, αχρις αν εἰς τον κορυφαῖον αποκα- ταύτησχὶ τῆς αναπαυσεως τοπον, τον παθαρον τῆ καρδία, προσωπον προς προσω - πον mιστημονικως καὶ καταληπτικως τον θεον ἐποπτευειν διδαξασα.