Henrici Rantzovii ... de conservanda valetudine liber .... editus à Dethlevo Sylvio Holsato.

41쪽

Nullius vero aquae, siue bonae siue malae potio salubris est vestris praesertim corporibus , quae in his regionibus aquilon ribus morbis humidioribus sunt obnoxia. Quod si tamen necessitate compulsi aqua ex illis laudabilioribus bibere cogemini, leniter prius ac lento igne eam decoqui- tote. Huiusmodi enim coetione d crassi ties aqua tollitur, d. omnis eius prauitas

corrigitur.

Quo pacto aqua ad abhie dum corpus, manuS, faciem oculos, S aures,item l ad balnea uti conueniat, paulo post dicemus, quemadmodum te aquis odoriferis,de quibus pauca quidem praemisimus, 'erunt plura dicturi sumus. Non est autem huius loci, nec nostri instituti, qua ratione aurum, argentum, chalybs,Malia metalla in aqua extinguantur, ut propriam quandam virtutem ex illis suscipiat, hic explicare. Tantum addo, homines vivacisSimos, Optimae t temperaturae esse, qui tro P tam aqua quam aeris elemento probe tantur, cibis i optimis vescantur.

lia ea, i

42쪽

est , qui accenditur ex lignis siccis indoriferis. E contrario prauus est ex lignis viridibus traveolentibus, similiter ex carbonibus factus, qui caput grauat. Vt autem ignis moderatus vapores in cubiculis dissoluit, domestici malitiam aeris corrigit, frigus externum arcet, calorem cinaturalem suscitat Sic nimius ignis 'umus

oculos, pulmonem & caput laedunt, su-xus ac catharros crebro genstrant, humorem linaturalem exiccant. Quocirca

fugienda maximeq; detestanda est nostratium Nobilita consuctu lo,' iri cum in his Hollatiae partibus magna lignorum copia suppetat, ignem tam copiosiam S luculentum extruunt, ut ipsis fere prae nimio calore 3 fumo spiritus intercludatur, utque nimium ignem dissuadeo , sic usum hypocaustarurn vobis omnino interdico, utpo

te iis, qui valetudini suae recte consultum volunt, minime probandum. Vtimini ergo foco moderate calido , in quo Iuniperi, myrtus, terebynthum, laurus, saluta libanotis, auendula, ligna abiegna, quercina fagina rantur. Vitabitis autem ligna, quae prauum grauem fumum caput tentantem , vel alicui parti corporis noxium emittunt,ut sunt populi, sambuci, brusci, mori, spinarum omnH r.

43쪽

6 D CONsΕRvAN. Satius autem es aliquantulum frigoris tolerare, quam tantam caloris vim sustinere, ut membra sudore guttatim cadente di fuant Arceatur nihilominus frigus a capite, pectore, pedibus S cer trice ut enim calor temperatus digestionem adiuuat, sic nimitim frigus memόrai 4 reliquis eni-bris officit Proinde ignis, quantum arcendi frigoris, excitandi caloris innati necessitas exigit, adhibeatur, caueatur pne modus in alterutro cxcedatur. Quod

ubi fit, natura ditur. Atque haec de igne dicta suffiiciant.

CVM abunde fatis pro instituti nostri

ratione de aere, aqua igne disertusit, nunc de cibo sotu agendum est Cibo, quicquid siccioris substantiae Huit, quotidie restituitur Potione vero , quicquid humidioris. Sed ratio qualitatis, quantitatis, temporis ordinis inprimis est habenda Deligendus est igitur cibus substantia mediocris bonum succum

procreans. Nam si corrupto alimento cor

pus pastiria fuerit, in deterius labitur. iippe ex boni succi cibis bonus sanguis,

44쪽

guis, ex mali autem succi cibis altasse neratur Ciborti varia sunt genera C α' dam enim sunt sui ilia, quaedam medio cria, quaedam crassa. Subtilia subtilem generant sanguinem, ut sunt pulli gallina ce bene nutriti, oua, optima frumenta,

caro porcina recenS.

Mediocrem ordinem obtinent, caciae Sagninae, arietinae, vervecinae, vitulinae. Crassa prosunt hominibus calidii crebris laboribus corpus exercentibus, Ut sunt bubulae carnes, vaccinae suillae, et D rinae, ceruinae aliarumque ferarum, quae in venationibus capiuntur, de domesticis salubriores csi e censentur.

Vt autem in conspectu habeatis, qui cibi facilis stat coctionis , qui vero difficilis, breuiter sim gulos ordine recensebo. Faci lis coisti is sunt Vua, cus, amyas alae dulces,lactuca, Apium, hordeum coctum, caro porcina, pulli gallinacei perdices, turdi, otia volatilium, pisces saxatiles, qui in petrosiis locis degunt, uiculae, c. Difficilis vero concoctionis sunt Panis arvinus, faba, lenticula, cicer, cidonia, castaneae, auellanae, Olivae, cucumeres, caules iungi, rapae, caro hircina, bubula,

45쪽

αῖ CONs1RVAN. degentes, anates, anseres, pulli columbini, grues, pauones, cancri. Item peculiares partes avium, guttur, par, splen, renes, stomachus, intestina, venter, caseus

tam recens quam VetuS.

Lac amygdalinum cum saccaro mense familiarissimum csthdebet. Item lac Myrinum cum saccaro marathro ieiuno stomacho senibus no male conuenit. Saccarum autem per se est calidum .hum dum temperate, corroborat, digerit,pu gat, conuenit stomacho, sed nimius eius sus obstruit, secundum Avicennam, facile vertitur in choleram. Vitellus oui facili me, totusque fere in sanguinem con

uertitur.

Laudatur vero suilla, quae inter calidum&humidum temperata caeteras nutritione superat sed tamen quia phlegmatica est, non omnibus pariter conuenit Magnam autem similitudinem cum humana carne habet. Caro ceruina etsi difficilis est cococtionis, tam tota ipsius substantia aduersatur VenelaiS, excepta cauda, quae ipsa venenosa est. Ego certe carnem ceruorum iuniorum contra febrim valere, alioquin salubrem esse iudico, is praesertim, qui tacite concoquunt. Cornua ceruorum tenuia .re

46쪽

center enata, sunt cibi Principum,3 valent contra Venenum, quemadmodum etiamos, quod nascitur in corde cerui. Ex piscibus eligantur parui, saxatiles, squamigeri, minimeque viscosi, in fluminibus iuris aquis natantes magni magna adferunt detrimenta Laudo luctum Anguillas vero ienchas minime salubres, sed damnandas esse duco vique omnis pinguedo mala, sic piscium pessima est. Omnes autem promiscue carne .pisces quando asi antur, acquirunt duritiem, caliditatem xsiccitatem aliquam corpora magis nutriunt, maius b robur adferunt, quam

elixae carneS.

Panis ves e sit triticeus, bene coctus, non plane furfuris expers, ex recenti confecitus frumento, non nimis antiquus, nec maioris aetatis, quam trium aut quatuor

dierum. Vsus calidiis recentis panis in comedendo ossicit. Medulla vero adhuc calentis panis indita vino, ad olfactum si adhibeas, prodest, cor ipsum recreat atq; corroborat, spiritumque fouet. Crusta panis iis, quorum ventriculus abundat superfluis humiditatibus, conducit Panis autem indigestus naturam magis laedit quam caro, secundum commune di m : Omnis repletio

47쪽

mala, panis vero pessima Sal calidam sicctina reddit uagulis ferculis saporem, excitat appetitum, sed nimius eius usus est nobis noxius, quia adurit sanguinem, laedit visum, scabiem excitat. Lac est calidum lumidum, pro pila-

quum complexioni trina nar conuenit pueris lenibus, non multum autem febricitantibu S.

Quantum ad fruetus attinet o filii eorum sum omni modo vobis prohibeo. Plus enim detrimenti quam boni afferunt. Ex nucibus tamenin ictibus pharmacum componitur, de quo postea dicam. Laudo uas passas, si quis mane, antequam alia fercula attingat, iis vescatur. Quibus etiam in coctione cibor si miscendis, melioris saporis gratia uti licet, quemadmodum dc reliquis fructibus , sic enim virositatem amittunt. Q iamdiu autem sani sospites 1 estis, cibis, quos maxime appeti is,vos vesci moderate tamen cupi0. Nam qui cum delectatione assium untur cibi, hos ventriculus auidius amplectit ir, proii: ptius ' expeditius concoquit, sed ex ad Gerso eos, qui displicent,rc fugit, at-

santi fas cibi si potus debet esse tan-

ta, Vt calor in ratus, in quo vita consistit, ne lugiatia:

cibus ubi

48쪽

neqtre propter penuriam alisnentire tu tur, neq; propter copiam opprimatur,extinguaturue, sed ut possit vinceres superare. Nam ubi siccus fit,in vel nimis parce cibus subministratur stomacho consumi tu corpus debilitatur virtus, vel si nimius ingeritur, est causa putredinis 3 obstructionum. Exccsus autem animaduertitur, si an tu litus, pulsus , urinavi egesto mutentur. Tantum igitur cibi totionis adhibendum, quantum ventriculus facile concoquere possit, ut vires resciantur, non opprimantur. Sic enim edendum cst, ut esuriamus: sic potanda , ut sitiamus,

sanitatisci studium in eo consisti ut docet Hippocrates hut satietas ciborum fugiatur, Malacritas ad laborem pretes e tur. Nec de nihilo est, quod trito fertur pro uerbio, plures perire crapula quam gladio,vnicam ci gulam omnium prope ni Orborum esse matrem , de per eam cursu navita saepe abrumpi. Famem itaque cibus, sitim potus expectet auiditas utriusti su persit, fastidium i securitas procul absit. Vt autem non plus cibi, quina natura cael git, ingerendum : sic vicissim pelicui lior est tenuior victus quam paullo plenior. Saepius enim accidit, ut si quae copiosio o

cibo collegeris progressu temPotis sic

49쪽

consumas,& si quid etiam supersit, repletioni abstinentia mederi possit. Interim

meminisse vos decet, omne nimium naturae esse inimicum, temperantia' vero me cedem csse roburri sanitatem.

Vt in aliis rebus omnibus, sic etiam in administratione cibi totus ordo minime est turbandus. Subtiles ita p, liquidi, humidi ac D cilis coctionis cibi,solidis,duris, crassioribus, tardae coctionis cibis Praemittantur, ne forte dura liquidis exeundi meatus impcdiant, .corruptio fiat, secundum versiculum: P vittas calidi frigidis crisostia duris. Bis in die comedite, sed cum aliqui vestrum nondum ad pubertatem accesserint, ter vel quater ijs de die cibum capere licet, quod idem etiam cholericis, aetate

proti e lioribus salutare fuerit. Priindio vel coena certas fatu .horas destinare vos minime volo, propter ne gotia tum publica, tum priuata Nam cU, Propter profectionum, venationumque commoditatem , corpori curando semper Vacare nequeatis , sed tempus prandii vel coena interdum differre coiramini malo vos hac in parte a Medicorum decretis aliquantuliun discedere, ut maior necessitatis, quam huiusmodi exquisitarum praeceptio-

pibus,t cilici, is icte et riparenti potu ab leticos trdua ita inter lio an

50쪽

VALETUDINE.

ceptionum ratio habeatur.Tcmpus autem

edendi aptissimu et absoluta concocm:one, quod fames indicat, neq; ingerendus alicis est cibus , pri: quam ingeluis plane

In comedendo mininae moram producite, sed simul omnia fercula vobis apponi curate, ut quod maxime palato de ventriculo arriserit, inde deligatis. Alimenta antequam deglutiatis, exactissime mand te, molaribusq; Optimesatterite. Sumto cibo modice deambulate, mox vero sedete, secundurn versum Post pastum stabis, a su noctive meabis. Coena, cum nocitium ingruit longitudo, largiori plenior prandio, d 3m adhuc in inuenili aetate estis constituti vobis congruit Secus vero si catharris S destiliationibus, hocturnisci morbis laboratis. Sic cus cibus alimenta mollia lotum londere aequet. Inter comedendum Ope ac parum bibite Inter prandium, Cenana potu abstinere concoctionem iuuat, holericos tamen & puero hoc praeceptum non ita arcte obstringit. Inter utramq; comestionem ad minus sex horarunt pactum interponatur, Ut tempore intermedio priaecipua coetiones

Persici queant Hyeme rectius cibis et u