De Romanorum legibus sumptuariis: spec. literar. inaug.

71쪽

tem interpretaretur. Obiter otiam monendum est, Veteres in nimia auri purpuraeque assectatione meretricii quoddam vidisse. CL laut. Osinit. I. 3. 28, 130 Paenul. I. 2. 93, 4 Curc. II. 3. 69. Iunctis vehiculis carpenta et pilenta significari, apparet ex verbis Catonis Liv. l. l. c. 3. ut carpentis estis profestisque diebus per urbem vectamur.' Neque ambigendum est, quin nobiles tantum seminae hujusmodi vehiculis uterentur. Audiamus modo iv. V. 25. 9: , grata ea re ut quae maxime senatui umquam fuit honoremque ob eam munificentiam larunt matronis habitum, ut pilent ad sacra ludosque, carpentis sosto profestoque uterentur.' In qua re nihil, opinor, praemii laret si pilentorum aut carpentorum usus promiscuus fuisset Oppiam legem otiam intonoximo videtur Plutarchus Quaest. Rom. LVI. , λέγεται γάρ τις

Hanc legom non ita anxie observatam esse, apparet ex oratione, quam anno Mi210 Laevinus consul in senatu habuit Liv. XXVI. 36: aurum senatores in publicum conseramus ita ut .... quibus uxor filiaeve sunt, singulas ungias pondo auri relinquant.' CL Orosius IV. T . LEX ORCHIA.

Macrobius l. l. ,, Prima autem omnium decenis lex ad populum rohia pervenit . . . . cujus verba, quia sunt prolixa praetereo summa autem ejus praescribebat nam erum convi Varum. Quinam autem is numerus secerit, facile est intelligore etenim quum dieat acrobius gra Fannia logis severitatem in eo superare Orchiam, quod auter numerum convivarum etiam sumptibus modum fecit, idem umorus, qui in Fannia, etiam in Orchia suisse videtur Iussit itaquo , τριῶν μὲν

VI. 40'. AENATUS CONSULTUM.

Goll. d. l. g. 4, Leo adeo nuper in Capitonis atrii

72쪽

Conjectaneis senatus decretum vetus, C. Fannio im Valerio Messalla consulibus actum, in quo jubentur principes civitatis, qui ludis Megalensibus antiquo ritu mutitarent, id est mutua inter sese dominia

agitarent, jurare apud consules verbis conceptis non amplius in singulas cenas sumptus esse facturos, quam centenos vicenosque aeris praeter olus et sar et vinum, neque vino alienigena sed patriae usuros, neque argenti in convivio plus pondo, quam libras centum illaturos.

Ludi egalensos sive ogalesia in honorem atris deum instituebantur pridie Nonas Aprilis Produci solobant ad a. d. V Idus Apriles CL Ovid. Fast. IV, 17 372 .

De mutiis conviviis vide Cic. Cat. M. 13. 45. Sodalitatos autem me quaestore constitutae sunt, sacris Idaeis agnas atris acceptis Epulabar igitur cum sodalibus omnino modice, cet.' Unde mutitandi consuetudo nata sit, explicat Ovid. Fasti. IV, 353 60.

Antequam de reliquis legibus agimus, prius illud animadvertatur, vulgo pleraque capita leges cibarias continuisse. Ρlin. X. 50. 139 is . . . . exceptum invenio lege C. Fannii, ne quid volucre poneretur .... quod deinde caput tralaticium per omnes leges ambulavit.' Capitum autem numerum si quis quaerat, equidem conjicere haud dubitaverim tria sere semper fuisse, quorum primo cautum sit de numero convivarum, secundum sumptibus modum definierit, tertium quae ciborum genera apponere liceret, praescripserit. Cujus opinionis ut rationes reddam, testem producam Athenaeum VI. 108. 'Εκέλευε ν ο νόμος τριων μὲ πλείονας τοὐν ξω τῆς lata tali in δεχεσθαι, κατ' ἀγοραν δὲ τοὐν πέντε si φωνεῖν δε πλείονος

73쪽

των δυοῖν δραχμων καθ μωους οὐκ επέτρεπε l. κρέως δὲ καπνι- στου πεντεκαIδεκα παλαντα δαπαναμ 4 τον Ἀνιαυτο- ἐπεχωρει,κ σα γῆ φέρει λαχανα και ὀσπρίων ψηρια V Clitin. l. l. Hae etsi cui sorte minoris momenti esse videntur, ideo inmem non praetermittenda censebam, quia sperabam ore ut

nonnihi valerent ad intelligendum, quemadmodum fieri posset, ut ΜΔorobius in lege Cornelia reserenda aperte cum Gellio Pugnaret. Quid enim si statuamus. legis capita singulatim tradita se et alium inliud sub oculi. habuisse Gmnino Rutem satius duco hanc explicandi viam inire, quam Bacchii 'ineXemplum sequi, qui ut Macrobium cum Gellio in concordiam

Tedigeret, non et nec accipiendum putavit pro non tantum, verum pro verum etiam Sed redeamus ad leges. LEX 3ΑΝΝΙΑ. a. Athenaeus I. 108. ,'Εκέλευε δ' ο νομιος τριῶν si εν πλείονας τοὐν ἔξω τη a ο ας μι- ποδέχεσθαι, κατ αγορα δετων πέντε ' b. Gell. II. 24. . , .... lex Fannia lata est, quae ludis Romanis, item ludis plebejis et Saturnalibus et aliis quibusdam diebus in singulos diescentenos aeris insumi concessit, decemque aliis diebus in singulis mensibus tricenos, ceteris autem diebus omnibus denos. Ath. l. l. Iikωνεῖν δε πλείονος τῶν δυοῖν δραχμων καὶ ἡμίσους ου ἐπέτρεπε.' c. lin. H. . . 50. 139. Gallinas saginare Deliaci coe-1 In notis ad lib. II. 2 g 74.

74쪽

pere, unde pestis exorta opimas aves et suopte corpore unctas devorandi. Hoc primum antiquis cenarum interdictis exceptum invenio jam lege C. Fannii consulis, .... nequid volucre 'neretur praeter unam gallinam, quis non esset altilis. 'Αthen. l. l. Mia δε καπνιστο πεντεκαέδεκα τάλαντα δα

πανῶν vi τον ἐνιαυτον ἔπεχώρει - οσα γῆ φέρει χανα και

Ad sumptuum inodum quod attinet, in errore versatus est Athenaeus, nam δραχμ valet denarium ' , denarius autem quattuor sortestiis constat; quum autem in sestertium conserantur quattuor asses, secundum Athenaeum quadraginta asse Fannius impendere concessit. Sed quum supra jam ostenderimus quam verisimile sit Gellium in commentando ipsa legis verba sub oculis habuisso, nihil credo obstat, quominus Athenaei testimonium missum laciamus. Neque hos discrepare mirum, quandoquidem ex Gellio apparet jam ipsos antiquos commentariorum in Lucilium scriptores inter sedissensisse. Alios quosdam dies cum Gronovi eos intelligendo esse, qu publica vel privata solemnitas faceret insignes, patet ex lege Licinia, qua diebus nuptiarii ducenos aeris insumere licebat. Itaque inter decem alios dies numerandae sunt alendae, Idus, onae et undinae, quippe quibus aliis quoque legibus majores impensas fieri concessum esset. LED AEMILIA.Plin. . H. ΙΙΙ. 57 223. Saurices et ipsos hieme condi auctor est Nigidius, sicut glires, quos censoriae leges Prin cepsque Scaurus in consulatu non alio modo cenis ade-

75쪽

mere, ac conchylia aut ex alio orbe convectas avis Ct. Aur. ici de vir ili. c. 723.

De gliribus et glirariis si quis plura scire cupiat, adeat Varro R. R. III. 15 16 17; on. i. v. glis Apicius Ars coq. VIII. . LE LICINIA.

Oell. l. l. l . , Lex deinde Licinia rogata est, quae quum certis diebus, si ii Fannia, centenos aeris impendi permisisset, nuptis ducenos indulsit ceterisque diebus statuit aeris tricenos, quum et carnis autem et salsamenti certa pondera in singulos dies constituisset quidquid esset tamen'. terra vite, arbore, promiscue atque indesinite largita est 'Macrobius I. l. l . , Legis Liciniae summa ut alendis Nonis undinis Romanis cuique in dies singulos triginta dumtaxat asses edundi causa consumere liceret, ceteris vero diebus, qui excepti non essent, ne amplius daretur, apponeretur quam carnis aridae pondo tria et salsamentorum pondo libra et quod ex terra vite arbor eve sit

Festus . 51. Centenariae cenae dicebantur, in quas lege Licinia non plus centussibus praeter terra nata impendebantur.'

Gellii et Macrobii orba quum magnopere disserant inter se, nec ullo modo conciliari possint, Boxman Genii verba conjectura sanare aggressus, pro certis legendum proponit sestis, pro ceteris certis. obis vero, qui de utriusque fide melius jam judicare possimus, tutius videtur manu

76쪽

temperaro et ex ipso Gelli Golliuin interpretari Quam viam si inierimus, reperismus hasc. Certis diebus significavit Kalendas, Nonas et alios quosdam festos dies, qui dies similiter conjuncti sunt legibus ornolia et Iulia His igitur idem umptus ras itus esset atque legibus Licinia et Fannia Quae

tamen eo disserunt, quod in hac nuptiae cum estis diebus conjunctae Sunt, Kal. Non et Id. singulatim memorantur in illa vero Q. et sestis diebus sunt additas, nuptiis autem major sumptus est concessus. Quod sugisse videtur B man, quum pro certis emendaret sestis, quasi dies, quibus nuptiae celebrantur, est non sint. Ceteris porro diebres, quibus denos constituerat lex Fannia, tricenos Crassus rasscripsit. A vorisimilitudine haud multum abhorrere nostram interpretationem assirmaverita etiam hoc argumento nisus, quod crescentis luxuriae rationem habet Boxmanno vero si assentiaris, confitearis necesse est, eadem pretia diversis illis smporibus desinita esse.

ωll. l. l. I l. , Ρostea L. Sulla dictator legem ad populum tulit, qua cautum est, ut alendas, Idibus, Nonis diebusque ludorum et seriis quibusdam

solemnibus ser tertios trecenos an cenam Sumere jus potestasque esset celleris autem diebus omnibus non amplius ricenos' λ). Macrobius l. l. hil. , . . . . lex Cornelia, quam tulit Cornelius Sulla dictator, in qua non conviviorum magnificentia prohibita est, nec gulae modus factus, verum minora pretia rebus imposita, et quibus

rebus di boni, quamque exquisitis et paene incognitis generibus Heliciarum quos illic pisces quosque offulos nominati Sio enim eum olomano legendum censeo, ut crescentis luxuriae ratio habeatur. Plerumque enim in his legibus observatum est, ut aucta sumptuum magnitudine, antiqua renovarent. Djsjtjgod

77쪽

et tamen pretia illis minora constituit. Ausim dicere ut vilitas edulium animos hominum ad parandas obsoniorum copias incitaret, ut gulae servire etiam qui parvis essent acultatibus possent. 'Quid has ad sumptus minuendos faciant, quidem nullus video. Praeterea tralaticium caput lex continuisse videtur, quo permittebaturum eorum quae ex terra, ite vel arbore nascebantur. Audi Ciceronem qui Epist ad lam VII. 26 2 narrans Gallo, se decimum jam diem graviter ex intestinis laborare, attamen' inquit ne mirere, unde hoc acciderit, quomodove commiserim lex sumptuaria, quae videtur λιτότητα attulisse, o mihi fraudi fuit. Nam dum volunt isti lauta terra nata, quae lege excepta sunt, in honorem adducere fungos herbos omnes ita condiunt, ut nihil possit eSse suavius. In eos quum incidissem in coena inaugurali apud Lentulum, tanta me διαρροια arripuit, ut hodie primum videatur consistere. Ita ego, qui me ostreis es muraenis facile abstinebam a beta es a malva demptus sum.' am Ciceronem, quum haec scriberet do Cornosia, non do Licinia lege cogitasse pro certo affirmare ausim etiam hoc argumento ductus, quod instatur Gellius ideo Sullam lego sumptuariam tulisse, quod superiores situ atque senio essent obliteratae. Sullam etiam egem dedisse qua sunerum sumptus minuerentur, patet ex Plut Sulla pag. 474. Quum porro ex L. 3 D. de Aleatoribus apparoat Cornelia lego suisse prohibitum, ne quis in pecuniam luderet, sponsionemve in ludo nisi qui virtutis causa susceptus esset, saceret, cujus legis otiam mentionem sacere videtur Cicero Phil. II. 23, neque absurdamoque temeraria videtur Boxmanni suspicio, totam materiam quam nos politis' vocamus, una lege Sullam ordinasse, eamque ex pluribus capitibus suisse compositam.

Superiore capite optimatium mores inde M. Curii usque ad Catonis aetatem paullo diligentius examinavimus, unde natae sunt complures eaeque subinde longiores digressiones,

78쪽

quae etsi cui sorte minus ad propositum tacere videntur, tamen pleraeque earum aliquam cum nostro argumento habent necessitudinem Quum enim in hujus disputationis ingressa paucis exposuissem, quae causa nobilitatem impulisset, ut

civium morum censuram agerent, non supervacaneam operam

me facturum sui se putavi, si Bomanorum exemplo ostenderem, morum integritatem tantum optimatium dominationi praesidium fuisse, ut illis vigentibus floreret, lapsis 'ero corrueret. vidimus simul ni integritati nihil magis nocuisse quam luxuriam censores autem, qui intelligerent singulorum aberrationibus omnium potentiam periclitari, luxuriam et mollitiem omni ratione impugnasse Verum tamen jam sic grassaraverat malum atque per omnem nobilitatem manaverat, tantaque quotidie ex novis divitiis erigrinisque moribus incrementa capiebat, ut neque principum virorum exemplo, neque censorum severitate radicitus evelli posset. Itaque censores, postquam morum integritatis virtutisque causam frustra per notam suam a luxuriosis vindicaverant, ut per aliam dein ceps viam nobilitatem ad bonam frugem compellerent, auctores fuere sumptuariarum legum serendarum.

Box man in recensendis legibus sumptuariis libera republica latis initium socii a lege Metilia in Quidnam autem illa lege praescipium sit, penitus ignorari putat vir doctissimus inter sumptuarias tamen eam rettulit, fretus loco linii, qui quum modum poliendarum vestium describat, ait XXXV. 17. 57:o neque enim pigebit hanc quoque partem attingere, quum lex Metilia exstet fullonibus data, quam C. Flaminius, L. Aemi

t t. l. p. 34.

79쪽

lius censores dedere ad populum serendam. In eandem sententiam ivit Lange, Die Besserun de Nobilitat, die er Flaiuinius duro censorische lige nichi atte personiichvertetM Wollen, suchte e in loyaler eis aut dem ego de Geseiggebun gu erreichen. Da er ala Censor nichiselbst die Initiativo gur Legislatio halte, o verantasste e Tribu non gur Beantragungrae ihm nothWendi erscheinendo Ge-selgo Gegon den Aleider luxus de Vornelimen, der

Ρauca admodum nobis ex veterum scriptorum testimoniis de hac lege constant, sed satis, Opinor, apparet eam non optimatium commodis inserviisse. Nam supra jam vidimus non eum fuisse Flaminium, qui pro nobilitatis commodis tamquam pro aris ac socis dimicandum censeret; ac qualis uerit e- filii erga optimates animus, satis superque demonstra lex, quam contra Q. Fabium promulgavit de aequando magistri

equitum et dictatoris jure )

Quandoquidem igitur supra posui, leges sumptuarias hac aetate ad optimatium potestatem confirmandam latas esse, fieri non potest, quin aut ego saltar, aut Boxman et Lange erraverint, vivum hanc legem inter sumptuarias numerant.

1 l. l. II pag. I 50. 2 Lim XXII. 25 ut Polyb. III. 04.

80쪽

Illos autem errasse ut probem, producam locum iv. IV. 25. 9: , Interim Romae principes plebis am diu nequicquam imminentes spei majoris honoris, dum oris otium esset, coetus indicere in domus tribunorum plebis ibi secreta consilia agitare queri se a plebe adeo spretos, ut quum per tot annos tribuni militum consulari potestate creentur, nulli unquam plebejo ad eum honorem aditus fuerit. Multum providisse suos majores, qui caverint, ne cui patricio plebei magistratus paterent aut patricios habendos suisse tribunos plebi adeo se suis etiam sordere, nec a plebe minus quam a patricibus contemni. Alii purgare plebem, culpam in patres vertere eorum ambitione artibusque fieri, ut obseptum plebi sit ad honorem iter. Si plebi respirare

ab eorum mixtis precibus minisque liceat, memorem eam suorum inituram suffragia esse, et parto auxilio, imperium quoque adscituram. lac et tollendae ambitionis causa legem promulgare, ne cui album in vestimen- tu in addere petitionis liceret causa ' Itaque non multum allimur, opinor, si statuamus, Metilio non id fuisse consilium ut caveret, ne quid in vestibus poliendis superflui sumptus fieret, sed potius hoc, ut nimiae optimatium ambitioni, popularibus viris molestissimae, frena inhiberet. Haec legis ratio unusquisque videt, quantopere conveniat cum lege Claudia, quam auctore Flaminio contra nobilitatem actam esse in superiore capite ostendimus.

Atque ita quasi sponte pervenimus ad legem Oppiam. Quae huic legi promulgandae causa suerit ipsum indicat tempus, quo lata est. Mannibal in Italia erat, victor ad Cannas; dam Tarentum, jam Arpos, jam Capuam habebat ad urbem