장음표시 사용
711쪽
nes esse proponendas : cum apud veteres legum commentaro res inuenerimus saepitis dictum , ipsos filios familiarum pro suis delictis posse conueniri. Quemadmodum ex contractu filij familias vel serui dantur variae actiones superiori titulo expositae , ita ex delictis seruorum iure antiquo etiam ex delictis filiorum familias dantur actiones noxales , de quibus hoc titulo disseritur. Sunt igitur huius tituli duae paries: prior de delictis seruorum: posterior de delictis filiorum familias. In prima parte Imp.I.summam huius tractatus proponit
Nota primo, actiones noxales dari ex delictis priuatis,ut furto, rapina, damno,iniuria: non ex publicis criminibus, ut adulterio , homicidio. f. de a dic qict. t. quidsit furitiuiιs. g. noxas. Itaque actio nox alis non est species actionis a caeteris distincta, sed est qualitas adiecta actionibus competentibus ex priuatis seruorum delictis,ut actio furti noxalis, actio de damno nox ali,&c. Nota secundo dominum serui delinquentis cam ipse innocens si posse eligere, utrum actori satisfaciat soluens Iitis aestimationem , an serutim delinquentem noxae dedat. quam electionem etiam post condemnationem habet , dummodo prius seruum noxae dedat, quam actione iudicati conueniatur. 1fώpet.bere .l.item stim
II. In f. i. distinctionem ponit inter noxam & noxiam. Ad hunc g.nota, verbum noxa quatuor modis accipi. Primo pro delicto f. hae in hac significatione accipitur apud Virg. t AEne dasso loco, Vc tis ob noxam ct μνias Aracis OIleἰ. Secundo pro poena delicti. f. se quadrup. pavp. fee. dic.
712쪽
IV.In declarat effectum harum actionum. εIng. siunt autem , ponit harum actionum diuisionem Iab origine sumptam: quoniam aliae sunt ciuiles, aliae praeto- ,riae: ut quibusdam exemplis in contextu explicatur. ubi quod dicitur actionem noxalem furti esse ciuilem,ex minus dubitationis habet in actione furti nec manifesti , cuius poenam ciuilem et se recte tradunt Accurs . Augustinus, Cui ac.Se Contius;quamuis alij,Vt Barro. dissentiant.ob furtum autem manifestum seruus ex ην capitali poena assiciebatur,id est,uerberibus affectus deiiciebatur de saxo Terpeio, ut auctor est Gell. lib. i I. cap 1 8. Proinde non poterat esse locu s actioni noxali. Sed nihilominus Imperator simpliciter ait actionem furti noxalem esse ciuilem ex xν. rab.
tamquam hoc dici possit etiam de actione furti manifesti, non quidem habita ratione primae originis .sed ex quo huius poena a praetore facta est pecuniaria. Sic itaque mihi videtur dicendum: Poena furti maRifesti est praetoria,nec manifesti est ciuilis,sed utroque casu seruus noxae dedi potest ex dispositione legis xij.tadiquia lex ubi poena pecuniaria est, noxae deditionem permittit.nec obstat quod iure posteriori
sit facta poena pecuniaria: quoniam antiquae leges trahuntur ad leges posteriores , & pertinent ad omnes casus qui quandocumque simile, erunt.go legibuaron est nouum. 169ι θ'
docet,contra quos competant. bi dat regulam, quod actio nox alis caput sequitur)d est, datur in eum,qui est dominus serui eo tempore quo agitur,licet tempore delicti non fuerita ominus: unde si te; uus manumittatur, non est amplius actio nox alis, sed directa in ipsum manumissum: quemadmodum e contrario si delinquens redigatur in seruitutem,actio,quae contra ipsum directa competebat, noxalis aduersus domμ
Cum Inter dominum,& seruum eius. SSecunda tituli pars in L .vis. corrigit antiquum ius , quo dabatur aduersus patrem actio noxalis ex delicto fit ij. vetat
itur filios tantiliarum noxae dedi ac permittit ipsos filios. familiarum delinquentes conueniri actione directa, ut pro suis delictis puniantur.
713쪽
6 66 Ingi. Lib. I P. Tit. IX. J . A XIOMATA.
I Iniquum est, nequitiam seruorum ultra ipsorum corporad minis damnosiam esse. 6. 2., 1 Aetio noxa li; caput sequitur. 6. . 3 Inter 'dominum & seruum nulla obligatio nasci potest.
4 Quod in eum casum deducitur, a quo incipere non potest, infirmatur.d.6 6. Vide exceptionem huius . regula in .ex contrariosupra δε legat. s Magis assicimur periculo , quod in filiorum nostrorum , quam quod in persona nostra contingit. 6 Pudicitiae fauor in foeminis magis spectatur, quam in masculis. d. s. vlt. coniun. princ. rit.supra quibπι mod
Si quadrupes pauperiem fecisse dicatur.
I T. I X. ANimalium nomine quae ratione carent, si qua
lasciuia , aut pauore , aut feritate pauperiem fecerint: noxalis actio lege duodecim tabulatum prodita est. Quae animalia si noxae dedantur, proficiunt reo ad liberationem : quia ita lex duodecim tabularum scripta cst ut puta, Si equin calcitrosi calce Percusserit , aut bos eornu petere solitin f cornu J
r Haec autem aistio In iis , quae contra naturam mouentur, locum habet. Caeterum si generalis sit seri- . tas:cessat actio.Denique si ursus fugerit a domino, Nsc nocuerit: non potest quondam dominus conueniri: quia desiit dominus elle,ubi fera euasit.
714쪽
Si quaἀrupes pauperiem feci se dicatur. 667
a Pauperies autem est damnum sine iniuria secientis datum. Nec enim potest animal iniuriam fecisse dici quod sensu caret. Haec quidem ad nox alem pertinet achiortem.
3 Caeterum sciendum est , aedilitio edicto prohi
beri nos canem , verrem , aprum, ursum , leomm,ibi
habere , qua vulgo iter fit: & si aduersus ea sectum erit , & noctium libero homini esse dicatur: quod bonum & aequum iudici videtur, tanti dominus co demnetur. caeterarum s vero J rerum quanti damnum datum sit, dupli. Praeter has autem aedilitias actiones , & de pauperie locum habebit. Nunquans enim
actiones, praesertim poenales, de eadem re concurrentes alia aliam consumit. Quemadmodum ex deliciis sm uorum dantur actiones noxales, ut ex superiori titulo didicimustita etiam de damno dato a quadrupede, ut hic tit. declarat. Cuius quidem tituli duae tant parteS. In prima Imp. tractat de actione noxali. Et primor t. declarat huius actionis causam, originem, fit effectum. Causa est, si animal lasciuia, aut feruore sic leg. ex manu- scriptis &Theoph. non ,- aut feritate pauperiem fecerit. Origo ducitur ex lege xij. tab. Effectus est,ut dominus possit animal illud noxae dedere, ac dedendo ibberetur. Nota verba illa ,-- xj. tab sini ta est in cludenda esse parenthesi. nam sequentia non sunt verba logis , sed afferunt exempla pauperies, ex qua dicta actio
Secundo in g. hae docet in quibus animalibus haec actio locum habeat:& inquit hanc adionem dari directam,s animal natura mansuetum, ut equus, aut bos,parriem fecerit. nam si sit animal serum , ut ursus,aut leo,cessare in quit hanc actione id est, actionem directam ex verbis legis : actionem autem utilem competere testabitur in vers. prater. Nota Nogeritalis sit feritas, legendum gene ris talis sit fari ι. significat enim Imper. si animal noceat, cuius genus sit natura serui ut ursus,harae actionem cessare.
715쪽
Tertiδ in s. stuperies, definit pauperiem, & ait pauperiemelle damnum sine iniuria facientis datum.Hinc distinguitur pauperies a damno per iniuriam dato,de quo est lex Aquilia.Damnum igitur a quadrupede datum vocatur pauperies; nec pertinet ad legem Aquiliam ; quia lex Aquilia loquitur de damno iniuria dato : brutum vero animal non potest videri iniuriam facere, cuin sensu id est,intellectu & voliantate careat. nemo enim iniuriam facit, nisi volens faciat, ut Aristo t.docet In secunda parte,quae est In 6. mis.Imperator loquitur de actione aedilitia,qua iS qui canem,aprum, ursum, vel aliud sumite animal ibi habet, qua vulgo iter fit,si ab eo damnum datum sit, conden natur in duplum damni dati. sin autem homini libero nocitum sit, damnatur arbitrio iudicis. F.
adii dict.l.hi enim. o. 9 Π. Gers quia homo liber non recipit artrationem. f. te his crisi es d. vel dete .l. I. f. sed cum homo, is l. D. Hanc autem ostendit concurrere cum dicta actione ciuili ex lege xij. tabul.id est cum actione utili, ut paulo ante notavi. Rationem autem affert: quia utraque actio tam ciuilis, quam aedilitia,est poenalis,& de eadem recompetit,id est, de pauperie seu damno dato a cane, verre, apro,vrso,teone: tales autem actiones possunt concurrere, di altera alteram non tollit.
Nota primo, actionis poenalis significatione hic significari actionem mixtam : ὁieta enim regula , quod actiones Poenales, cum de eadem re concurrunt, alia aliam non con dimit,in omnibus poenalibus actionibus locum habet,id est, Iiue meram poenam, siue rem & poenam persequatur. Nota secundo, quod hic dicitur L O . deni re, non restringere regulam, sed reddere casum magis dubium . nam si actiones de eadem re concurrentes, sic se habent, ut alia aliam non consumat multo minus alia aliam contumet, cambunt actiones de diuersis rebus. Nota tertio, actionem poenalem non consumi non solum alterius poenalis concursu,sed eriam electione,id est,si actor
unam ex concurrentibus actionibus intenta uetit,aliam quoque mouere poterit. f.de obtire. Θ actas nex uno 32. dum
modo in secunda actione plus si,quam in prima: quoniam actor secunda adiisne id tant din consequitur , quod prima
consequi non potuit. feoda quoties iri. I. ubi Pro id consequatur, cum Culacio lib. s. obfru.φap., legendum , nisu conse
716쪽
De his per quos agere possumus . 660
em .quatur.verbi gratia,qui egit furti nec manifesti in duplum potest agere vi bonorutam aptorum, quae est actio in quadruplum , non ut consequatur totum quadruplum,sed id quod quadruplo deest,quia in hoc quadruplum imputatur duplum, quod actione furti consecutus est. A. vi Mn.
et Brutum animal non potest videri iniuriam facere, quia
sensu caret. 6.1.1. Aeti'nes praesertim poe nates,de eadem re concurrenterise inuicem non tollunt.I.υlt.
De hu per quos agere possum- T i T. X.
NVnc admonendi sumus, agere posse: quemli
bet hominem, aut suo nomine, aut alieno.Αlieno : Velu i procuratorio, tutorio , curatorio e cum
olim in usu seisset alterius nomine agere non posse,nisi pro populo, pro libertate, pro tutela. Praeterea lege Hostilia permillam erat fiarti agere eorum nomine,qui apud hostes essent , aut reipublicae causa abestent, quive in eorum cuius tutela et sent. Sed quia hoc non minimam incommoditatem habebat,quod alieno nomine , neque agere, neque excipere actionem licebat: coeperunt homines per procuratores litigare. Nam& morbus, & aetas,& necessaria peregrinatio, itemque aliae multae cauta saepe hominibus impedimento Irunt, quo minus rem suam ipsi exequi possint.1 Procurator neque certis verbis, neque praesen
717쪽
67o Instit. Lib. IV. Tit. X. praesente L semper J aduersario , imb plerunque eo
ignorante constituitur. Cuicunque enim permiselis; ' retra tuam agerc, aut defendere , is tuus procurator intelligitur. 1 Tutores & curatores quemadmodum constituantur, primo libro expositum est.
Expositis variis actionum generibus, consequenter tractatur de personis,per quas actiones mouentur. Prine. Primo in .docet Imp.olim regulariter agi non potuisse, nisi suo nomine,exceptis certis casibus,quoniam actio definitur, ius persequendi,in iudieio quod ubi debetur. 1 mi doa 2.in i .proinde non persequitur,qubd alij debetur. Hodie autem agi posse etiam alieno nomine , ut cum procurator agit nomine domini,vel tutor nomine pupilli, aut curator
nomine adolescentis. Secundo docet,quo modo procuratores tutores. 8c curatores constituantur. Ac de procuratoribus quidem loquitur in f .I. Ex quo.
Nota I procuratorem constitui solo consensu,id est,mandato domini procurator enim definitur,qui mandato domini aliena negotia administrat. de procur. l. I. Rubd si quis sine mandato negotia aliena gerat , non est verus procurator. f. de tu ii. t. licet. ss. & quod iussit. l. 1. iu
dum abusive procurator nominatur. ff. de neg. s. l. si esto. ἶ -de 'lus. l. si quμ ogerenti. 1 8. Θ rat. rem hab. I. si sine αι. 6. qu)d si procurator. eri. vlt. proprie autem dicitur negotiorum gestor. supra ἐν ob ig. qua quasi ex eom .
Nota II.Iustini an hic tantum loqui de procuratore ad iudicia, cum procuratorum alii dentur ad iudicia , seu lites; alij ad negotia extraiudicialia administianda .f. de proeών.l.
' Nota III. procuratorem qui ad lites datur, vel esse procuratorem ac oris , vel rei: .quorum ille dicitur datus ad agendum,hic ad defendendrim, ut hic. o infra iit mox. 6. sin
718쪽
De tutoribus autem & curatoribus loquitur Imp. n ε. .&inquit se libro primo exposuisse quemadmodum tutores vel curatores constituantur:nempe tutores vel dantur a testatote,vel lege,vel a magistratu: curatores autem testamento non dantur,sed tantum lege, vel a magistratu , & interdum testamento dati,confirmantur a magistratu,ut M. i. expositum fuit.
x Suo vel alieno nomine agere,vel actionem excipere Iicet. tam igitur per se,quam per alium agi, vel actio excipi potest in pri, Multae caulae saepe hominibus impedimento sunt,quo. minus rem suam ipsi exequi Zossint eo .pr. a Procurator solo consensu constituitur.f. I.
SAtisdationum modus alius antiquitati placuit, alium nouitas per usum amplexa est. olim enim si in rem agebatur, satisdare possessor compellebatur , ut si victus f eiIet, J nec rem ipsam restitueret, nec litis aestimationem : potestas est et Petitori, aut cum eo agendi , aut cum fideiussbribus eius. quae satisdatio appellatur iudieatum sol ui. Vnde autem sic appelletur , facile est intelligere. Namque stipulabatur quis ut solueretur sibi, quod fuisset iudicatum. Multo magis, is qui in rem actione conueniebatur , . satisdare cogebatur , si alieno nomine iudicium accipiebat. ipse autem qui in rem agebat, si suo nomine petebat, sati dare non cogebatur. Procurator vero sibn rem agebat
719쪽
satisdare iubebatur, rem ratam dominum habiturum. Periculum enim erat , ne iterum dominus de ea i cm re experiretur. Tutores vero J & curatores eodem modo , quo & procuratores satisdare
debere , verba edicti faciebant: sed aliquando his agent bus satisdatio remittebatur. Haec ita erant, J si
1 Si vero in personam : ab actoris quidem parte
cadem obtinebant, quae diximus in actione, qua in 'rem agitur. ab eius vero parte, cum quo agitur, si quidem alieno nomine aliquis interueniret; omnimodo
satisdaret, quia nemo defensor in alienare sine filiis datione idoneus e me creditur. Q-d si proprio nomi-nc aliquis iudicium accipiebat in personam, , solui, satis dare non cogebatur. 1 Sed hodie haec aliter obseruantur. Sive enim quis in rem actione conuenitur, siue personali suo iiomine : nullam satisdationem pro litis aestimatione . dare compellitur : sed pro sua tantum persona, quod in iudicio scrmaneat usque ad terminum litis , vel committitur suae proinissioni cum iureiurando quam iuratoriam cautionem vocant) vel nudam promissionem , vel satisdationem pro qualitate personae sitae, dare compellitur.3 Sin autem per procuratorem lis vel infertur vel suscipittu . in actoris quidem persona, si non mandatum actis insinuatum est, vel praesens dominus litis in iudicio procuratoris sui personam confirmauerit: ratam rem dominum habiturum satisdationem procurator dare compellitur e eodem obseruando , & si tutor , vel curasor , vel aliae tales personae, quae aliena-iilm rerum gubernationem receperunt, litem quibusdam per alium inferunt. i
720쪽
si vero aliquis conuenitur : siquidem praesens procuratorem dare paratus est: potest vel ipse in iudicium venire , M sui procuratoris personam per iudicatum smi, satisdationem solemni stipulatione firmare, vel extra iudicium satisdationem exponere, per quam ipse sui procuratoris fideiustior exustat pro omnibus iudieatum solui, satisdationis clausilis. ubi de de h)Potheca suarum rerum conuenire compellitur : siue in iudicio promiserit, siue extra iudicium cauexit : ut tam ipse , quam haeredes eius obligentur. Alia insuper cautela, vel satisdatione propter personam ipsius exponenda , quod tempore sententiae recitandae in iudicium veniet : vel
si non venerit , omnia dabit fideiustat , qu in
condemnatione continentur , nisi fuerit prouoc tum. ε. 3 vero reus praesto ex quacunque causa non fuerit , & alius velit defensionem eius subire : nulla differentia inter actiones in rem vel personales introducenda, potest hoc facere: ita tamen, ut satisdationem iudieatum serui, pro litis aestimatione praestet Nemo enim secundum veterem regulam ut iam dictum est)alienae rei sine satisdatione defensor idoneus intelligitur.
ς Quae omnia apertius & persectius a quot
diano iudiciorum usu in ipsis rerum documentis ap- Parent. r
Quam formam non solum in hac regia urbe, sed etiamJ in omnibus nostris prouinciis etsi propter
imperitiam sorte aliter celebratur) obtinet e censemus: quum necesse sit, omnes prouin ias, calut omniumnbstrarum ciuitatum, id est, hanc regiam urbem,eius que obseruantiam sequL