Fragmenta historica Hungariam attinentia

41쪽

e tra regreum fundatorum, dum et quando necessa ridebitur invectionem, et cum exactiOra rationum, utrum fiundationi satisfiat, tin-υestigationem Sacra Regi mistus sibi sbia Pro Postolico munere et Myrem aiιctorithte arare reservat quamquam aliqui legem hancit interpretari malint, quod ex IIungariae obligetur pias fundationes Pro supremo Patrο- natus uro curare; cum nihilominus jus tuendi et protegendi pias fundatione , ex eodem juris Μajestatici donte Promanet, ex quo 'eaturit etiam jus educationi, informationique publicae et institutis omnibus ad ilIam pertinentibus prο-SPiciendi atque cuneta haec ad finem civitatis dirigendi huic divergenti et duo hae jura sejungenti intellectui isthi locum non esse, Vel ex eo perspectum sit, quod legem hanc accuratius expendenti patere possit, duo in ea Regis officia ad eundem nihilominus finem directa, Proponi Primum est a dueationi publicae, et

cunctorum ad eam promovendam constitutorum

caetuum, et domiciliorum exacta inspectio; I- texum Fundationum, si quae in hunc finem discatae sunt, Velut etiam ad pium finem etendentium . investigatio cum exuctione Tationum , et adcuratione, ut fini fundationum satisfiat quemadmodum Vero alterum, sic et

primum hac lege soli Regi tribuitur Porro

etiam Articulo 43 174 I. curam educutionis publieae a juventutia recte erudiendae ad munus

42쪽

snum Regium periinoro adfirmat benignisniaria mater Maria rheresia. Prius autem, quam hA. leges latae fuissent, jam Ferdinando I in Cosa-

formitate praevio deductorum plena per legenregni potestas faeta fuit, bona et ProDentus Ecclesiarum. et Capitulorum, nνentuumqras desertorum ad rectionem scholarum, doctorumque Nirorum M.tentatiouem ubique coraυErtendi. et tergiυersantes auctoritate sua regire

compellendi Art. 12. 1548. item Is I 55o. Idem Rex Ferdinandus I astatibus regni art. 7. 548. oratur, ut iis, qui in Gymnasiis studiis operam dant, de intertentione providere velit Reipsa autem sub hoc Rege Viennae Bursam sub nomine Agni promungaris studentibus suisse constitutam patet e Cursu vitae Benedicti demarako-Zerche a se ipso descripto, inter Κοvaehicli Scriptores minores Tomo I pag. I 54. e Auctor libelli de regiae potestatis inmmari limitibus, non indicato impressionis loco anno I7st in lucem editi, non abjudicat quidem Regi supremum in educatione publica inspectionem; contendit tamen educationem ipsam, ejusque rationem objectum esse legislativae potestatis, et deliberationi etiam Statuum vi noxium in quam rem Articulum O. 1723. produeit, cujus Verba haec sunt Ut in Academiis non tantum philoso'hicum, theologicum, et fu- ridicum etiam studium exactius 3 aratim, et Matutis horis pura pro rerundem scientiarum

43쪽

reuditoribus, ed et alia quaerris in eoeteris Unis Dersitatibus publice doceri consNeta , et statui quoque sublico, et militari deservienti studia tracteratur, et per idoneos Proferiores trademttim ubi Status et Ordines modum, formam, et media, quibus id commodeferi possit, Suas festati Sacratissimae demisse submiserint, Pro regi benignitate sua huic quoque demisso Statuum petit esemeriter annuet. Ex his articuli tenoribus non aliud clici potest, quam Regiae Mestati Carol ΙΙΙ. a Statibus regni propositam fuisse petitionem sequentem ut in Academiis IIungariae, praeter philosophiam theologiam, et jura, tradantur jnVentuti etiam aliae acientiae, statui publico, et praesertim militari utiles, quales in exteris Universitatibus doceri solebant; cui Statuum petitioni Regia 3 ajestas eIementer annuit, es adjecto, ut Status ipsi modum, formam, et media proponant, quibus istud commode effici possit. Proinde ex Articulo hoc solummodo preces et demissa petitio Statuum et ordinum Regni, quoad scientias quasdam Regno utiles ad scholas Hungariae invehendas, et ibidom docendas uppliciter substratae demonstrantur, Venitque ex ejus tenoribus Suam Majestatem precibiis his benigne annuisse , e adjecto, ut Status et Ordines demissa consultativam vinionem suam super em quonam modo . et quali sub forma petita haec cum emolumento Regii in effectum deduci Possint, modh-

44쪽

litato competenti Suae Μajestati exhibeant. Pori r articulus 15. 7sI. ista habet: Cum αωs reipublicae ab educatione fuυentutis plurimram

dependetit, hinc annuente a maiestate Regire, Status et Ordines decreυerunt, iiDmutatio regnicolaria vatem generalium Princi 'iorum nationalis educationis, et libertatis preli elaboratura, ac tandem νυ tala Comitiis regni, Post reυisionem et approbationem in Iegas regni re ferendum Praesentatura, famis furibus regiis, denominetur Ante omniat articulo huic adjecta clausula Salvis furibus regiis, salva Teddit omnia jura, quae Regi Hungariae ante Onditum istum artieulum lia in re competebant.

Deinde hac quoque lege nihil aliud permajestatem Regiam conceditur, quam ut Deputatio regni colaris de generalibus educationis publicae principiis consultet, opinionem suam Rege annuente futuris Comitiis proponat, et si illa per Eundem probata, atthabitaque fuerit, Vim Iegis obtineat. Profecto ejusdem anni Articulo 67. Deputationes regnicolares de illis quoque obje-ietis ordinantur, quae ad jus Regium in regilla Pertinent, fiuntque haec omnia consultandi et opiniones Stainum excipiendi gratia, atque uti S. s. dicitur i aDis porro quoque rivatiυi Juribus Regiis.d Primis itteraturae sacrae et profanae elementia imbuebantur Hungari, post ipsorum

ad religionem Christi conversionem, in Capitulis,

45쪽

Convelitibus et Monasteriis Biomaphus S. Gerar-rii a Vionio editus, nominatim commemorat Ca- vitula etΜonasteria ac Magistros, qui hancce conversorum sobolem scientiis erudiendi provinciam Tegnantem Stephano susceperunt Unde in Capitulis vigens hodiedum Canonicorum Scholasticorum, et Canonicorum agistrorum nomenclatio. Inter scholas primi hujus aevi celebriores erant. albensis, strigoniensis, quinque-Eccleniensis, et sanadiensis Fuorunt autem Capit 11 acmonasteria ista omnia a sancto rotο-xege undata. - Postquam deinde ita dicta studiorum Universitate in exteris Regnis erectae fuissent, multi juventutemungara in nive nitate Parisina et Bonnoniensi, stipendio Regis, vel privatorum adjuti scientiis operam navabant, qui dein ad primas in Regno dignitates evecti, ipsi litteras provehebant. Primus fuit Ludovicus Rex qui anno I 367 Academiam et studium generale quinque-Ecclesiis, excepta facultatu theologica, quam Pontifices diserte exceperunt, sundavit, quod usque cladem ad Μοhac perduravit.

A1terum pro studiis inmungaria domicilium post fata LudoVici I erexit migismundus Rex Budae, quae Academia vel schola munda

vocabatur, Videlicet percontractionem literarum

ex Aeademia Sigismundea Misinria Concilii Constantiensis manifesta scholae hujus vestigia exhibet, utpote in qua refertur, quod in Concilio conatantiens una eum Archiopiscopo Stri-

46쪽

goniens Ioanne domanis praesena a nerint ex Academia Sunda Lambertus Taspositus B densis, Doctor Iuris Eoulesinatiei, et alter Praepositus Budenais Henrisu Docto in Theologia, item Simon Clostein Docto et agister in ΜΕ-dicina. Vide Valasghi in ConspEctu reipublicavlitterariae inmungaria Pag. ι I. Illud etiam in si litteraria Hung rica in-mlari observatione dignum est, quod Lassislaus1:ex, communiter Cli inus cognominatus, diplomate anno 127o solenniter edito, testatum fecit,

Vesκprimiens nempe in civitate inde δε primordiis vigentis inmungaria religionis christianae, studia litterarum floruisse, oboIasque ibidem viguisse, in quibus instar Parisinae Scientiarum Academiam, Doctorum Praneminentia, et discentium frequentia pelebratis, scientiae sacrae et Profanas cum summo regni emoluinentis,

et insigni gloria gentis aradebantur. Scholae hae procul viniit dubio Sanctoxum Regum nostrorum, ac Serenissimarum Reginarum, ad quas Vesκ- primium, ut civitas reginalis pecuIsari jure pertinebat , benescentiae , et Episcoporum atque Capiuili erga scientias ardori in acceptis reserendae meruiit. Praememoratus Ladiatans Rex diplomate prius pio vocato confert cholae huic, ne cum desolatione civit.tis ipsa quoque ad interitum ergat, tributum o in Comitatu

47쪽

PBg. 347. . Mathias I corvinus aeque studiuinconstituit Budae apud Dominicanos ad S. ico- Inum , et accitos e varii regnis Viros doctos, .ncientiarum rosessores , datis largis stipendiis Ex aerario suo aluit Paulo nutein ante obitum auum ingentem molitus est ad Budam, tris x.-cipiendis Μasistris et disuipuli aedem, cujus destinationem .euin Iehu raphia exhibet aspar Helisi in suo chroni Mungarino.

etexuini idem Mathias ex eum in Hum xia eri nominis Academia, auu studium gen Tale etiam theologis saeulta instructum et auctum needum aprix, lino I 467 expositis ejus temporis summo Pontifici Paulo II rationibus, Praesertim autem illa, quod fideles aut subditi, propter desectum scholae theologicae alias per grina regiones adire cogantur, non enim in regno hoc Digere liqυ modo seudium gensraia, ab eodem Pontinue impetravit, ut in quacunque civitate IIungariae cum quisuscisnques faculaα-tibus elicim oram Cancellario, ac salarii deμυ-tatione, instar Studii Bononiensis erigi studia um generale Valeat Mathias Rex pro aede Ac demiae hujus osoniensem Civitatem delegit, et eodem anno mense Ianio Academiam Istropolitanam vocitatam in domo, In qua nunc emi conventus Benedicticorum , et quam antea Ie-

48쪽

sulta incolebant, inauguravit, Cancellarim e dem Ioanne vitέ Arehiepiscopo trigoni .rani constituto , cujus inees interea obiret Georgiria Schomberg Praepoliatus Posoniensis. -Αcademitae hujus Istropolitanae sundatorem Ierique auctorum uti ultor in Congil. IIung. om L icolaus Schmidi in rchiepiscopis trigoniensibus compendio datis, istus Schie in Exercitatiora ede Academia stropolitana, atque hos seeuti Geoogius Pray, et Atephanus olore non athiam Corvinum Regem, sed Joarinem itέκ Arehi piscopum Strigoniensem statuerunt; at enim gloriam hanc Mathiae sorvino jure merito debitam asseruit, Vindicavitqus in superius citat Co spectu reipublicae littor ride doerissimus Paulius Valasgki pag. Ios adduxitquo Bullam aulici clia Praepositum Sehomberg, et Capitulum Osonienso, in qua largitur Praeposito jus mitrae, pedi, et annuli do urin 14os idibus Augusti, in qua haec ad quaestionem Prassentem de fumdat.re Academias praefatas dicunturi Paulus i3cπυδ ενυuin ervorum mi dileetis dii Pramosito, a Cayitulo Me aia S. Μανε, Histropolitani, trigoniensis Dicteoesis altatem. Νotandum eat hoc loes Posonium etiam am thia I Rege in plerisquo Diplomatibus ibidem datis, astropolitanam sivitatem compellatam fuisse. In eadem Bulla porro Pontifex ita loqiiD tur Hinc est quodnoa considerati ne charias,

mi in Christo filii nostri mihias Regis Huma-

49쪽

rire illustris, asserentis, quod 'id marem Dolitano, royter traditiam generati ibidem --PE erectum, et Uestrae Ecclesiae Hurimiam αε LCierar Verum enimvero Mathiam ipsum Corvi- mim Regem Academiae Istropolitanae auctorem, atatoremque fuisse longe luculentius compro- his Historia litis, et controversiae, quae anno

I 550. Inter Franciseum Uulavi piscopum Iam

Tiriensem et Praepositum Oaoniensem, ne inter

REna vertebatur de area muro circumdata, qua.

olim ad Academiam hanc spectabat, Parte uir quo jus in eam praetondente. Ex parte Praepositi dvocatus causae salentinus decenti Viennennis aequentem feeit cora Magistratu Po-noniensi, qui judicis partes obibat, deductionem mathiasiungariae Rex bono et deυμο

iritu donatus . . ad laudem et honor- ἀλ- rarae maiestatis, sui remi decorem, a me. υ-- nationem, in hoc ψs civitate Paeonnae se Pro studeretibus, bonas et sacras litteras addiscors Nolantibus, uniserari, at iram, quod M o credemirem,meitant; erexit , et 'rs rasidantitatam Doctorum, quam au Daitorum .udi centium habitationibus, quamdam amplam domum et Curiam, Plures habitationes in ami-bentem, in hacCiυitate PosOniensimilaidomum Praefatas Praeposituras Ecclesias os iensis . in orientali plaga uuatam, quam et murin ero egregio conatructo, usque ad coemeterium ejus-

50쪽

freqrasntia Ederentim deifcit Documentumhoe sat Ar iv. Civitatis omniensis; sumptum, quaestionem tam de fundatore Academiae Iair politanae, quam etiam de aedium ejusdem situ, et reliquis adjunctis plene dirimit, et aperta in tuom is t. suae omnia Hiangariae omnis aevi Regum eo uaam in rem educationis et institutionis publicae liberalitatem liquid declarant. Quis demum, nostrum, est animo. tam ingrato ut noti meminerit, quid Hungaria limo in genere debea suis Regibus ς illis cumprimis e Stirpe Austriaci Cogitate vel unam immorialia vi moriae ariam heresiam, quae, ut alia beno multa omittam, Universitatem Tyrnavisnsem , jam a Fordinando II. εχπλερotealatia leni-eudine confirmatam, paene ex integro reformavit, privilegiis auxit, Eudam transtulit, ac in-