장음표시 사용
41쪽
quod non sim plex ciniformis sed multiplex&varia est huius virtutis natura, qua in sua membra diuisia distributaque facile intelligi poterit, ad quod commode reduci debeat. Iam verb,si quaenam prudem it pars sit,ratione constiterit, non ab re me facturum existimo, si inquiram, artificiose aie& methodo tradi ac doceri possit,an vero nullis artium finibus comprehensa sit, ortunaeque potius temeritate inter homines versetur, aut experientia quadam nitatur, cum quia haec disceptatio plurimum his nostris temporibus est controuersa, tu vero quia per se utilis ae necessaria est huius rei contemplatio. Deinde de ordine Iuris prudentiae, quem sibi inter caeteras disci- plinas suo iure vendicat, erit disserendum, ut possimus intelligere, qua via ad hane nobilissimam faculiatem sit accedendum
perueniendumq; , quae scientiae & artesnpbis comparandae sint, ut facilius descitius eam adipiscamur. Non enim omnes,
quamuis profiteantur eandem artem, eodem quoq; modo discenda arbitratur plerique neglectis caeteris omnib. scietiis,sese ad Iuris ciuilis studia coserunt:mulii vero idipsum sine aliarum artiu admiraculis neq;
42쪽
LIBER PRIMUS. ' ecte doceri, neq; persecte intelligi posse existimant. Rursus, quia omnis ars sci. entia, simpliciterque habitus omnis, ali quod habet genus subiectum seu mate. Tiam,cuius proprias affectiones seu passiones Vel contemplatur, vel certe easdem efficere aut conseruare nititur, quae sit illa, Fequales sit Iuris prudentiae materia substrata,est inuestigandum Etenim fieri nequit,
ut artem constituas, aut constitutam doceas, nisi partes generis subiecti antea cogniti dissolutas , ordine explicaueris. Et quonia artes Johabitus qui in actione co- sistunt, hoc ipsi, ascientiis differunt, quod contemplatio generis subiecti Massectio-
num,sit finis ultimus scientiae, dctantummodo a fine quadam rationedi habitudina: distinguatur, subiectoque cit recentiores
loquuntur seu natura eade sint: in artium tivero generibus finis a materia, revi notio ne differat: propterea de fine Iurispruden- tiae dicam,tum quia finis, in rebus agendiso principium est, quod mouet agentem, ut summo studio&alacri animo propositum opus aggrediatur mouet autem, quia bonum est, finis enim & bonum, ut autor est
Aristot sunt reciproca: boni appetitur,
43쪽
mnibus animantibus natura est insitus: quapropter proposito bono, utilitateq; res,
reddimur attentiores addiscendas artes atque disciplinas tum vero quia ex notione sinis omnes scientiae, resolutionis auxilio,&instrumento resoluendi aut constituuntur,aut constitute docetur. Ex quibus constare arbitror, Iuris prudentiae naturam nobene cognito perspectoque fine non recte positis principiis inuentisq; mediis, plane ignorari. Huc accedit, ubdeius vis&es.sentia, nondum fortasses quod sciam a quoquam recte fuit explicata, de perspieuhexposita. Denique quia ex finein materia uniuersa arsin scientia, veluti ex partibus quibusdam coalescit ac constituitur,Iuris- prudentia ex his iisdem, variis descriptionibus erit a nobis definienda circunscribe-daque, ut intelligatur persecta integra ipsius natura,&cognita ea in suas facilius
PRaeceptum est Aristotelisin aliorum philosophorum,ia omnldisceptatione, uae
44쪽
qv cum ratione ac iudicio suscipitur,prius
de multiplici vocum potestate ac significationes siquidem nomen aliquod multiplex occurrat agendum esse, Vt non tantum vocis ambiguitate nemo in percipie-da aut tradenda rerum doctrina fallatur, sed etiam ut quisque intelligat, qua de re, di quomodo unumquodque dicatur. Quapropter inuestigaturus , utrum Iutisprudentia ars sit an scientia, sequar hoc praeceptum Aristotelis,ipsiusque artis scientiae notiones paucis aperiam. Nulli enim dubium est, nomen Ariis esse multiplex atque idcirco distinguendum cuius quidem multiplicis potestatis non set imprisci philosophi medici, sed etiam Iureconsulti, testes esse possunt, qui varia altis no-tibnem atque conceptum, diuersis in locis suis scriptis tradiderunt rursusque scientiae vocem cum artis significatione confuderui. Porro ars concipitur quandoq, prolixo quoda animi habitu, notitia intelle, ctus quadoque ero pro operatione: action seu usu artis, qui ex illo animi habitu proficiscitur. Vnde illud Hippocratis Vita
breuis ars vero longa. quia per artem, hoc in
Moco, Hippoc. non intellexit habitum an,
45쪽
mi, ut silenus sensisse videtur, sed potius ractionem& usum artis medicae, qui certe clongissi mus est atque difficillimus propter triada monstra, qua Medico operant oc-eerimentum herieulosium, se iudicium dimetis. Etenim habitus non est longus, propterea quod ex coghmori uniuersalium
theorematum ac praeceptorum comparatur, quae breui tempore addisci possunt. Iam vero cum pro habitu animi notitia intellectu accipitur, aut pro quocunq; hatabitu,&quacunq; cognitione, apud autores,sive scientia ea sit,sive habitus faciendi viuidpiam, usurpatur ut cum Galenus in lib.de constitutione artis, artem diuidit in contemplativam: activam: Aristoti xto Metaphysicorum,in eam quae in actione, dc eam quae in Ierum contemplatione est posita. Aliquando etiari pro illotan I
tum animi habitu concipitur, qui circa resessiciendas vel satur,4 ab Aristot sexto Ethicorum, a quatuor reliquis rationalis animae partis habitibus, mente videlicet. scientia sapientia, dc prudentia distinguitur. Cum igitur tot moclis concipiatur .rs, postrema tantum huius vocis notio,
46쪽
ad praesens pertinet institutum qua videlicet ascientia dc caeteris habitibus dii imitur. Cognita notione harum vocum,con, xemplemur modo naturam earum reri m,
quae his vocibus artis videlicetvi scientiae, di reliquarum specierum significantur: quandoquidem ea perspecta, facile nobis
constare poterit, qua ratione inter se differant,vi quod in uestigatur, Iurisprudentia ars ne sit an scientia, an vero neutrum hos rum,perspicue ostendetur quod sane facturum me confido,si perpetuo ordine, ita quadam , nostra instituetur oratio. Exordiar igitur a notioribus nobis.& rebus ma nifestis, ex quibus caetera sua sponte elucescent.
Omnes homines qui iudicioin mente sunt pr diti, hoc mihi concessuros arbitror, Iurisprudentiam esse quandam actionem, aut cognitionem, velit significantius dicam , nabitum cognoscendi aut agendi. quemadmodum videre est inc teris omnibus cum corporis tu animi affectionibus, quas nunc ειθὼ t, nunc ξεις nominant, quae praeditae sunt vi agendi docotem plandi cognoscendique. Sive igitur in actione , siue contemplatione di xognitione ha-
47쪽
bitusversetur,ad aliud refertuTrefertur autem ad rem, quam vel cognoscere, vel efficere conatur. Etenim quae omnino non sunt, nocbgnoscimus: quae vel b effici nequeunt, illa neque facere aggredimur. Nec solum refertur ad rem cognita in qua versatur, sed etia ad facultatem ex qua nascitur omnis cogniti, actio: quemadmo dum actio&cognitio ex facultate promun .
tur, ita necesse est facultate ab aliquo prin-lcipio proficisci quandoquidem hae trito
necessario sese mutuo consequantur,actio,
facultas, & substati seu essentia ut eodem modo se habeat substantia ad facultatem, quo actioin cognitio ad rem cognitam de efficiendam. Cognitio enim & actio m ldia sunt inter facultatem cognoscendi agendique,' rem cognitam, efficiem dam. Porro principium omnis facultatis,ut author est Aristot.in Physicis, duplex esse constat; alterum, quod cognoscit vel agit, alterum, quo quidpiam cognoscimus aut agimus:illud compositum est,hoe efficiens vel forma vi facultati, actionis vi dendi,principium quod,&substantia quae videt, est totus oculus, quemadmodum
apprehesionis bocrates. Principium quo has
48쪽
aee actio perficitur, solus est videndi hu- mor crystallinus in oculo apprehendendo i manus aut digiti, sic cognitionis princi pium itemque actionis, quod agit desco. gnoscit, est ipse homo loquor enim dea,
ctione di cognitione,quae homini tantum, quatenus homo est competit. Principium autem quo hanc actionemri cognitionem efficit,est hominis anima, seu mens ratio 4nis particeps. cuius beneficio res aut efῆν cit, aut essectas contemplatur. Sed haec anima multas habet vires, quas Aristotele aliquando partes nominat,quarium sine o-
pe4 auxilio nihil moliri desessieere po- test: quaecum multiplices sint atque diuer- sae, fit ut diuersa agendi ratio,&dissimilis
cognoscendi modus nascatur: quandoqui dem facultas, desid quod ex facultate pro sciscitur, relativa sint, quorum ea vis est di natura, ut alterum sine altero, aut con, stitui,aut cognosci nequeat &proinde ne cessarium sit uno eorum diuiso, ac in sua membra disserentiasve diducto, alterum quoque in suas partes dirimi ae distingui. in nima ergo hom in is ut autor est Aristot tide 6 Ethicorum, duas habet vires, alteram flationis participem , dc alteram rationis
49쪽
, PRINCIPIO I O L 1 expertem: qua partitio non sensui tantum, sed de rationi euidens est, atque idcirco nulla penitus demonstrataone indigete vide tur Pars autem seu vis rationis expers, cubrutis animatibus homini communis est.. quae continet facultates appetendi, sentiendi dc vegetandi. Particeps rationis pote- Ras, sola nominis est propria: quia proficiscitura ratione&intelligentia qua a caeloris animatibus homo stinguitur Sedrationis particeps, eius denique expers, hic in telligi volo, id quod suapte natura no societate, communicationeve tale est. Nam
lationale, aliquando capitur pro eό quod rationi societate iugi potest,eiq; subiici, &aratione regi atq; gubernari, opponitur illi quod no potest parere rationi:quemad
modum dicere consuevimus, Vires concupiscedio irascendi, esse facultates rationis participes quia rationi recta itilia prae scribenti obediunt,&ex quibus animae vi
ribus virtutes eae, quae circa mores versanδ'
tur &ηθoui a Graecis appellantur, ortum trahunt. t sensum, imaginationem, &tres illas vegetandi vires, quae ad nutriendum, augendum tenerandum animal pertinent, rationis expertes: quia fieri ne-
50쪽
quit,Vt rationis imperio quandoque coiir- ceantur. Aliquando vero rationale id appellamus,quod suapte natura ratione pr -
ditum est, quodque aliis praescribit quid sit faciendum, quidve fugiendum, contem plandi&cognoscendi ,eligendi fugiendiq;
vim natura insi ani obtinens. Et hanc no.
tionem opponimus illi, qua quod sua natura irrationale est, quodque ex alterius tantum arbitrio cognosci id agit, aut neutili horum duorum, hoc est, quod neq, suapte, i, neque societate communicatione, ratione praeditu est, significatur. Rationale igiturin irrationale, ut nuper dixi, hie intelligi volo, quod sua substantia tale est. Porro irrationalem animivim, siue in sentiendovi fingendo, siue in appetitu posita sit, cun ad praesens institutum non pertineat, consillio praetereo quandoquidem existimem,neminemusqueadeo indoctum esse, qui Iurisprudentiae habitum in ea animi parte inesse arbitretur, quae rationis non est compos; sed potius nostri officii esse duco, illarum virium affectiones& habitus explicare, quae ratione praeditae sunt di cognoscendi vim obtinent cognostendi,in