장음표시 사용
61쪽
cmandum idonea est peruenerunt, ab hoc habitu excluderem quales sane&stultos, qui ratione nunquam pollutur,dc pueros,
in quibus eadem, humiditate impedita, es se constat. Quemadmodum ergo primae illae notitiae, a natura omnibus hominibus potestate insunt, siccaetera principior genera, quae prim b&per se ad disciplinas referuntur, aut institutione, aut experientia,
aut disciplina&consuetudine comparatur:
di habitus horum principior A proprius est
artificum: qui artes atque disciplinas profitentur, in iis longo temporς sunt versati. Nam ut Geometra definitiones, hypothe ses, postulata geoinetrica optime cogno lscit, ita Medicus medicas,&Iureconsultus eas p*tissimum recte perspectas habet, quae sua arte aedisciplina uini comprehesiae.POD. habitus qui versatur in cognitione prin cipiorum, alicuius boni gratia id facit quia
.mne quod a natura aut a nobis fir , id ali . cuius boni gratia fieri neceise est. Sed earum i erum quae cognoscuntur aliae sui tantum gratia cognoscuntur,aliae alterius,qua diam di sui&alterius Sui tantu gratia,eaon aia 'ognoscuntur, ad quae caeteia reseruntur: Vt nis in aliqua arte&scientia,cuius causa 'mania theorematavi problemata contem
62쪽
plamur Alterius gratia cognoscuntur quae ad finem semper destinatur. Sui&alterius. quae cisi sit apte natura scire pulchrum est,
neque alia quapiam re, ut intelligantur,in digent, ad aliarum tamen rer naturas co gnoscendas conducunt. Huius generis prima principia esse, nemo est qui ambigat, quae etiamsi perfectam cognitionem suapte natura constituunt, referuntur tame ad demonstrationem; quia ex his colligitur occoncluditur necessaria conclusio, quae pariturientiam. Et ob id non immerito prisci philosophi νουν, id est intellectum, principium scientiae nuneupauertit, quia ex principiorum connexu laquam ex quibusdam elementis conssatur omnis scientia,iisdemque sublatis, ipsa rursus aufertur. Ex his manifeste patere arbitror,quisit intellectus natura, qua cognita quid a scientia differar iudicaturi inuentu non est difficile.
CΑΡv IV. De Scientia. Scientia nihil aliud est, quam ratiocinam
intricis animae potestatis habitus, per de monstrationem, ex propositionibus, pro
priis, veris, necessariis, primis, proximis,
63쪽
vibus causisque tum res , tuna coneli sonis, ad diuinarui humanarum rem ira . proprietates cognoscendas acquisitus Est, inquam, habitus animi, quEadirim .dum intellectus, quoniam est constans, ausimae persectio Persicit autem e manini parte, qine rationeptet ita est,ium qui lana
Mnam,sed definitam ipsi, potestat L Nam
quemadmodum res cognitae, unus vitam,iunt genere diuersae, ita cog . Mesin vires cognostentes, meis diversa Me necesse est. Etenim cognitio, alia est 3 mriptori , alia rancos Vis, alia utriusq;.
D incipimumergo scientia esse non pol,
quia ipsorum est intellectus, quemadmor idum satis demonstratum est. Neque viri'aisque, conclusionis inquam irincipio xum,cum quia nobilior facultas haec apprem hendit, tum quia scientia principiis utitur alnotis dimanisesti atqueidcircocarondo monstrat, quia in infinitum plincipia pri 'barentur, quod fieri nequit. Est ergo scien Ma habit cognoscendi cohclusionem; hoe est, Vii scientiae, et cognitio nclusqnis. Sed omnis concluso est ingenere relativo in quia reserturadiva, incipia,quoruni
64쪽
cipiis, a potestate 5e animi vi quae ratioci- u. nando&cogitando quas exprimit ex principiis veris & necessaliis, conclusionem Ve- ram atque necessariam, ex qua nascitur sci entia. Scientia itaque est habitus quidam vis perquirendi ratiocinandi aut, Vt multo reAius dicam, scientia est habitus per ratiocinationem ae demonstrationem acquisitus Ratiocinari porro cogitare
nulla animi vis potest, nisi apta sit ad ne'
Mendas propositiones cum sua conchisio ne, idonea ad ratiocinandum. Sed hu- iusmodi ea est tantum, quae Graecis ἄνοια, noliris quandoqj cogitatio, quandoque Vis ratiocinandi, interdit a nonnullis discu γω dicitur, cuius o fficium cst, disceptare, ani i conceptus sibi inuicem nectere, doconclusionem ex mutuo principiorum complexu perquirere atque inuenire. Et tametsi aliae animi potestates quoq; intelligant,
nulla tamen earum ratiocinatur: niens
nim, ut saepe dixi nobilioris est originis, quam ut ad cogitandum nata sici quin imo praedita est acerrimam acutissima . quadam i,in quasi acies, illico percipi 'endi rerum conceptus d naturas', ad quarum apprehensionem nullo cogitan'
di ratiocinandive labore indiget 'sed
65쪽
sinplici appulsu omnia intuletur, cognita
me iam retinet: atque idcirco non immerito aquibusdam philosbphisappellatur e --, an3φε- mana, prome quandam similitudinem & affinitatem,qua coniuncta esse videtur oculiscorporis, sensuivisus. Etenimintercaeteros corporis sim sus,vi bad cognoscendas multiplices atque minutis simas rerum differentia, utimini Arusto tele, est accommodatissimus cutissimus. Iam ver ipsi quoque sensrus omnes si sani sunt ac valentes omnistremouin tur quinobstants impediunt, quamqua ' incorrupte de rebus iudicant , tamen id i tum citraaliquam commentationem perficitur: quandoquidem deterioris natum existant, quae ad cogitandum minime est apta atque idonea: proiniue ut hi propter inauim,ita mens ob naturae,rgantiam non ratiocinatur. xaeterea ncq φαντα
id est, fingendi vis idipsum praestare pota
videtur: quia ιυτα- nihil aliud,si , quasormarum xiiii aginum, quiae se iussint
66쪽
Ieu quietem si igitur sensus non cogita ti certeinulto ininus ibantata id es me po- Writ Aesci ciuia est quidam habitu cogno)icendi conclusionem, expiessana ex certis Mnecessariis principiis Eandem ob causiam, neq; opurionis affectio esse potest, um quia
opimo truncluso ista um, sine aliqua o mentatione est iam inehensio conclusonis inquana, Vciqiei sibus acceptae,Vela co- strati eilutae . Plaeteria opinio, iam alia quam vera esse potest in scientia non nisiam ona est reperpetua, Itaque relinquitur ci- entia est habitum potestatis animi, quan at ou 'ppellaui, qua sola ratiocinatus, cogitat, atq; ex propositionibus nectit con alimor em,ex quanascitur scientia,ye um enim uero siqvrimit conclusionem ex cra
tis principii, pronunciatis, profecto a r liquis anime partibus ex oficisci, ess est,a mente, inquam, inione, ibant sta nos a sensu, quia propositiones ps se a sensudepromi apodiint, propterea 3 da Iolsuum sedes estipsa fingendi vis, qua omne hom nes praediti, quantumuis asse, msseniarauit iocinantur. Huo sensi versit cimiosi gulare &indiui
duas,at imaginati viriuersalia contem pla.
67쪽
cum tria sint propositionum genera quae ex diuersis animi potestatibus depromun tur, cor clusionem scientisi a me harum aliqua oriri necesse est, ita quide ut si, Ma ,
aut acceptilia mense principiis, aut opinione, aut phantasia nectat demonstrationem. quae parit scientiam. Quare si a mente acceptis iis iratiocinetuae, veram &necessariam colliget conclusionem, quae proprie ab Aristotele dicitur demonstratio, ex qua nascit tu habitiis dem .nstiativus, seu scientia: uandoquidem communes animi notitiae diconceptiones. ex quibus syllogismus ne ctitur,semper verae sunt, aeternae atque perpetul,quq nunquaaliter euenire possunt qua nunc sunt Q d si eadem cogitandi vis ad opinione se conuertat, atq; adeo argumentorum probationum principia ab ea sumat, verisimilem & probabilem efficiet coclusionem ex qua dialectica ratiocinatio gignitur quae aliter atque alitereuenire cosue uit: nee est aeterna: perpetua, propter res quae cotinua alteratione mutantur. opinio quoque non semper res veras cognoscit, sed
quandoq; specie recti & boni decipi ur Denique si cogitatio imaginationi coniungatur,4 6ognitas ab ea perceptasq; propositiones accipiat, constituet captiosam ω -
68쪽
phisticam argumentationem, quae falsa est ementita. Omnis enim ementita opinio in a phantastica virtute oritur, qu cum rerum speciesri typo perperam sensu diiudicatas recipit,eosdemque cogitationi subministrat, eam secum in errorem trahit. & quemad iodum ex principiis veris ac necessariis, n5 nisi verum&necessarium, ita ex falsis, ta rimum non nisi falsum effici potest. Scieti ergo essectus phantas est nequit, quia sci-
entia contemplatur res eras, aeternaSatque
perpetuas.&imaginatio falsas. Neq; etiam opinionis,quia id quod scimus allicis ela... aere non potest: a quod opinamur, quan doq; aliter atq; alliar euenire consueuit,esse non esse, fieriri non fieri potest. Relinquitur igitur, scientiam esse effectum de monstrationis, habitum demonstratiuum, cuius opifex est ipsa cogitatio,quae ex propositionibus, a mentes intelligentia
aeceptis, nectit conclusionem perpetuam is aeternam Nectit autem hanc condusio. nem ex principiis eris,propriis, necessariis, primis, proximis, notioribus, dccausis tum rei, tum conclusionis. Ex veris quidem quis ea quae non sunt, non tantum non sci- mus sed ne opinamur quidem esse.Sedit on
, est vera esse haec principia , niti etiam,
69쪽
PRINCIPIOR. IVRIssint propria: quia ex propriis , non ex communibus, demonstratio nectitur: nullus e nim scientiae demonstrativae profestar, excommunibus demonstrat, sed lus sopitista, aut dialecticus: qualis fuit demonstra tio Brylis nis, qui conabatur quadraturam circuli excommunibus ostendere.Et siqua doque videatur aliqua scietia uti principiis communibus, tamen prius non utitur, nisi communia faciat propria Ne longius abieris, contraria contrariis expelli,& si aequalia
qualibus adempta sint,qui remanent esse
aequalia, sunt pronuntiata communia:quia complures scientiae &artes, non na tan tlim, utuntur his principiis Vtuntur autem. non laquam communibus, sed ut propriis,
quia ex comunibus adiungendo materiam faciunt propria. Exempli gratia Medicus hoc modo ad finem sufartis accommodati:
contrariis morbis contraria conuenire me- .dicamenta; ut, inanitior em repletione, de repletionem inanitione curari; addita enim differentia communi principio efficit illud particulare&proprium. Sic Iureconsultus eodem utitur principio, sed diuersa ratione, quatenus videt ieet ad artem quam profitetur, utile est ut contrariis peccatis, contra-
quoque poenas declinendasin consti
70쪽
tuendas esse Geometravero commuhei
lud principium, Si ab aequalibus aequalia
demas,dcc. ad magnitudines,aut quantitatem continuam accommodat Si ab aqua libus magnitudinibus aquales magnitudines auferas, ου reliqua sent, certe interse aequatis etiam sunt Arithmeticus idem de nu- meris pronunciabit Si is numeris, quales numeri demantur, reliquos etiam qui relictisunt pares esse interse & sic in caeteris par est ratio. Itaque scientia seu dem stratio, ex propriis, non communibus conis
cludi atque essici potest. Caeterum quia hoc ipso differt scientia ab opinione,artevi prudentia,quod sit certa. rerum necessariaru opinio autem ars dc prudentia , rerum contingentium: prudentiae finis incertus, de quae anteficiem sunt, incerta; idcirco prin- cipia erunt necessaria; alioqui si nos scire inus sine principiis necessariis , profecto quod sciremus, id ipsum plane nesciremus, quod quidem valde absurdum est quia qui scit nullo modo mutaturis quia latentia est i immutabilis. Immutabile est, quod no potest aliter se habete iid autem est necessariis, quare principia scienti et sunt necessaria Porintro autem si principia sunt necessaria, sequi tur etiam sint incorruptibilia quoniam J