Cristophori Ehemii ... De principiis iuris libri 7. Quibus iurisprudentiam arte, methodo, ordineque tradi, propriisque finibus circumscribi posse, dilucidè ostenditur. Cum rerum & vocum indice locupletissimo

71쪽

PRINCIPIORVM IVII s

i aeternorum est demonstiatiori definitio. tam illa quae est principium demonstratio-- ' nis, quam ea quae essicitur conclusio. Si er- go constat nos scire per principia necessaria, etiam erit necessarium scire per priora re notiora notiora quidem , quia ignotum

' scitur per principium notum notiora au- - tem sunt principia, quia sunt cauta, cur si ridi cognoscatur coclusio nam propter quod numquodq; tale est,certe id magis tale es.se necesse est. Sunt ergo principia notiora conelusione in cognbscutitur meliori cognitionis modo, ut ante dixi, quam per demonstrationem, qua eognoscitur coclusio.

Priora etiam principia sunt coci usione, quia 'coclusio est effectus, at effectus est posterior sita causa. Prius eiam esse, dupb modis di

ci solet naut id quod simpliciterin suapte

natura prius est, aut quo ad nos, hoc est, quod primo nostr occurrit cognitioni atq; intelligetiae. Sua natura pri ora sunt causae, principia,&elementa, suis essectis compositis,4 confuse. Qu' ad nos, nostruque cognoscendi modu, antecedunt effectus suas causas; composita, sita principias vis, Vel dicam,quae sensibus subiacent, ea quae ratione atque intelligentia comprehendun-

turi Principia ergo sunt causae,&cursit, dis

72쪽

LIBER PRIMUS. 43

cur essiciatur conclusio. Sed cur sit,in cur efficiatur conclusio, cauhesse non possiunt, nisi sint irimae, immediatae,&verae causis. Immediatae quidem, quoniam itinquit Aristoteles tunc arbitramur unum quodque nos scire, cum causas proximas, de an incipia atq, elementa proxima cognoscimus. Ex his ergo principiis propositi nib. tanquam ex materia quada colligitur ec gignitur demonstratio, ex qua oritu sci entia,scientia,inqua,ta cognitio affectionuseu proprietatum rerum humanarum atq; diuinaruit, Eteniim ut definitione, rerum maturae ae substantiae explicantur, ita dem monstratione passiones accidetia cognoscuntur. Haec est persecta descriptio scientia qua distinguitur ab thiel sectu manis quam enim uterque habitus res necessa, rias contemplatur, tamen id fit diuersa rationes quia intellectus est habitus primorum principiorum insciensi conclusionum, quae ratiocinatione quadam es fi - ciuntur. Et quemadmoduintellechus

est effectus mentis, ita scienti cogitationis.

73쪽

44CAP v V. De Sapientia. Tqui si primorum principiorum habi-

uritus, mens est,&conclusionum scientia, trorumque sane, principiorum, inquam α conclusionum, alium omnino constituen

dum esse habitum, nemo est qui ambigat etenim diuersa sunt illa quae cognoscun

tur, dc neuter eorum habituu in uos enu

meraui, id quod ex principii sin conclusio necopositum est, cognoscere nititur qua propter Aristoteles huic generi rerum adiudicauit sapientiam. Sapientia vero duplex est, altera communis, dc altera propria C. antinis est,quae in omnibus artium generi insus,&artificibus earum cernitur; quando

quidem haec sapietia praescribit artifici mo

dum recte operandi&agendi in arte,Vt non. temere quidpiam moliatur, efficiatve, seir recta ratione ea omnia quae adfuturi operis , construct ionem in ornatum pertinent, sine errore aliquo perpendat inueniatque,dcinis uenta, fusus exigit, adhibeat. Atque haee

quidem sapientia ab Aristotele singularude 'arrrcula Mappellatur quia est singulorum a artificum,eorum .equi in aliqua arte par I

74쪽

ticulari aut scientia peritissimi habentur. qua significatione veteres dicere cum leue rant Phidiam & Polycletum esse sapientes statuarios, quod insignes essent sculptoresecartifices, omniumque rerum formas&i magines artificiose sculpendo imitarentur; quorum alter Mineruae statuam miro artificio fabricauit, amplitudine cubitorum, ginti, sex, quae ebore&auro constabat; in uius scuta Amazonum praelium caelauit, deorum gigantumq; dimicationem in soleis Lapitharum d Centaurorum hunc Plinius vo at nunquamsatis laudatum arti

dicem. Alter velo diligentiavi decore supra caeteros, ut inquit Quintilianus, ex aere si- gna fecit nobilitata scriptorum praeconio, cum primis qui de stragalizontes, hoc est, talisti; dentes, quo opere nullu absolutius, audicant. merculem finxit cum pelle delydra. Haec itaque sapientia dicitur sin- gularis ab Aristotele Altera porro est gene ratis & propria, quae non partis alicuius sci- .entiae, aut nius artis rationem reddere potest, sed omnium artium desomnium doctrinarum causas inquirit, ut in Margite dixit Homerus:

75쪽

PRINCIPIOR. IVRIs Siquidem in ipsi sediendi arte, ac

aratori arandi gener &alii in aliare em

cellere,atq, insita arte sapiens appestaripo iae Attamen hi omnes quadatenus sapientes sunt non simplicitera generatian 'etenim qui propriesipiens est,omniumre rum causas reddere potest . quia scientiam habet omni uartium atque disciplinaru Ponsita hac notione sapientiae, Aristoteles et neralem & propriam, sexto Ethicorum hac ratione descripsit sapientias habit- animi, initae scisuria era intus . -rurirexi, modoviris omnium arsis. scientiarum, in rerum suapte nam prasan', iri siminum omhrismetinna mersins. Est

nim sapietia habitus intellectus,quia pris cipi, pronunciata quae ad demonstrati non adhibentur, cognoscit,4 circa illaive

Aristotelis vobis utar του um duit 'notari me eadem ratione qua intellectus, qui sit 1

silici intelligentia ea apprehendit, sed quae

olim cum demonstrationeac ratiocinatio, ne collecta aut ex prioribus causis, au: certe posterioribus &effectibus. Nam in

tellinus seu mens, principia per se nota acim nises a comprehendens, scientiae&ὰ ἡgitationi illa subministrat; quae si ab aliquo i

76쪽

LIBER PRIMUS P, 'tatione dubitatione quadam concedantur,ad superiore artificem, sapientem nimirum,aut dialecticu,tanquam ad sacram anchor m confugit, qui ratione&probatione ea confirmarestabilireque nituntur. sed id suidem diuerso modo ac ratione Dialecti cus enim probabiliter, sapiens scientifice de

iisdem disputat. Quyd facile quis intelli

get, si animo suo artium ac disciplinarum pronunciata, primaque eorum principia perlustrauerit: quae cum ex propriae scientiae, aut artis priceptis &c6clusionibus,vel prio- ribus aliis principiis probari nequeat,allun- de suae certitudinis testimonium petere coguntur. Nam ex praeceptis coclusionibus,

atq; in uniuersum ex iis quq posteriora sunt suis principiis,eadem confirmari aestabit,inopossiunt,quia principia debet esse notiora

conclusione, caeteroquin aut nota probaretur per ignotiora, aut ex illis nihil omnino cognosci nihilq; percipi&concludi pos- et,quorum Vtrunque fieri nequit, nisi quis illud demonstrandi genus admittendum esse contendat quod in sese reciprocatur,vi recurrit in modum circuli, unde etiam a philos phis eireuiaris probatio dicitur, cu- cius autoritas satis luculenter ab Aristot in

M. Priorum resolutionum est labefactata,

77쪽

penitusque euina. Quod si dixeris, ex priori. bus principia probari posse , velis nolis concedas oportet, aut ipla non esse principia, quia no sunt prima, aut in infinitures con'

firmari posse,quod absurdum de impossibis te esse iudicaturi Quapropter si nulla a

aut scientiai disciplina propria axiomata pronuntiata confirmare potest,reliquum est ut a superiori facultate id fiat, quam sapientiam appellaui. Verum quia haeemul sortasse non ita nota sunt, propterea rem omnem extemplis illustrabo. Edificator. aut quilibet psius artifex in aedificando domis, alitatio opere, amussi&perpendiculo utitur, ut aedificium quod struit,ad rectam liuetam euehat neq; tamen huiusce rei causam, cur videlicet positotali instrumento, tecti linea efficiatur, reddere potest, sed, Iuti confessum ae notum sumit hoc uniue sila pronunciatu, omnia ea rem esse, quiead mensuram perpendiculi eriguntur. Ita Geometra punti um,sse desinit, cuius pars nulla sin 'ane suavi descriptionem ponit loco principii manifesti,nec curres ita se habeat,inquirit, sed conquiescit audita ea scriptione. dcirco siluiiusmodi pronian tiata ab aliquo vel nonintelligatur, vel ce

78쪽

LIBER PRIMI s. . . s

sum artifex implorat,aut dialectici,quili se comprobare stabilireq; nituntur. Atq; hi quidem alterius principii causam grauitati corporis adscribent, quod ad rectos angulos

rectamq, lineam deorsum labituri alterius vero, quod omnis terminus seu mensura eo ipso quod metitur,vna dimensione superetur ac proindecum corpus quod tribus dimensionibus affectum est, superficie circu- scribatur, supelficiem duas tantum odosbi vendicare iterumq; cum superficiei, quae duas habet dimensiones, terminus linea sit, lineam dimensionem unam retinere denique cum linea punctis claudatur quae uno termino affecta est, puncto omnino nullam

amplius dimensionem reliqua esse statuer. Et hoe pacto sapientia id praestat, quod ab artifice fieri non poterat. Sapientia ergo nititur demonstrare omnium artium ac disciplinarum principia pronuciata,quae philosophi complexa nominat: ab hac, quasi axiomata fila scientiae mutuantur. Neq;sbium axiomata: principia complexa, sed etiam sua genera subiecta quae cotem plantur, suasque passiones quae subiectis insunt, quae philosophis principia inco plexa no-Hainantur; quia, Vt autor est Aristot in lib. Metaphysicorum, omnium artium ac sei-

79쪽

PRINCIPIORVM IVR Is

entiarum genera subiecta& passiones, a hae apsentia oriuntur, desquasi per qua iam additans enta, ut ille inquit, constituuntur. Ex his satis constat, quomodo se inentia speculetur prima principia. Sed hec eidem quoque est arti sex cognoscedi coiis elusionem quia, Vt antea dixi, est habitus ex intellectu dc scientia compositus ou propter est regina, moderatrix caput os

terarum artium dc scientiarum, Mn ta tum ratione modi cognoscendi rerum naistituas, sed etia quiacontemplatur rescum

primis nobile atque praestantes, hoc es prima rerum cognitionis principia,qRece . te praestant suis conclusionidi quia eodem modo se habent ad cocluuisnes, quo capue ' ad reliqua membra:caput aute praestantiu

est iis quae ab ipso dependent 'aq; sapientia antiquior 5 nobilior est scientia, qtuat eide sua principia suppeditat ac submini strat.atque etiam intellectu, quia rati es Se causas principioru contemsatur Persem igitur omnibusque numeris absoluta esti, e dpietia. utpote quinulliusalteriusopead coprehendetas reru cognitionesindigeat

80쪽

scientiae, Martes uniuersae sua principia dcesne vera esse supponunt, etiamsi curata . sint minime cognoscant. Et diuinam, quia contem latur res suapte etiam natura pr stantissi inas, easq, neq; generatisni, neque

corruptioni obnoxias . quales sunt incorpo - reae illae dc materia carentes naturae, quae

semper actu sunt, neq; ex eo inquo sunt sta tu exturbari qua doq; dcin altu mutari posta sunt. Hae ergn rerum Raturae cum materiai careaiat, generationis corruptionisve lintexpertes: quia materia est causa mutationis propter insitam illam vim ac potestatem, semper alteram & alteram formam appetendi suscipiendiq; atq; idcirco ut earum rerum quae transmutantur, proprie est sici - entia, ita aeternarum sapientia Pr terea di citur Otrari κίνικη,quia est regina mode ratrix caeterarum artium ac disciplinarum, quemadmodum prudentia virtutum moralium, qui imperat ac praescribit rest.am rerum abendarum rationem. Sapientia ergo ideo reuertam urso sed gressi suiuus est composita ex intellectuic scienti, sed intellectit quidem csse dicitur, quatenus. circa principiaveru dicit: scientia, quatenus ea quae ex principiis cocluduntus apprehe dit. Sed non sine ratione quaerat hic quiDC