장음표시 사용
121쪽
defendebatur, ut ait auctor, duabus rebus, m H excelsi et loci natura Hinc dirigens ipsius verba sunt), proxima planities virquabatur. Quam quidem sere mediam interflue. bat rivus, castris et urbi parallelus, ad cujus dextram palus et vorago currens erat. Ita igitur castra Pompeiana, inde ad sinistram ab urbe Munda, hinc ad dextram voragine et palude defenduntur, habentia rivum ante se, distantem II mill pass. Caesar ultra rivum castra ponit ad distantiam sere parem et is est, ut conjicimus, locorum situs. Porro utriusque ducis illae vires fuerunt : Pompeius XIII legiones habebat, et ingentem equitatum, cujus
numerum auctor praetermisit, levis autem armaturae VI millia, praeterea auxiliarium numerum prope parem Caesar
octoginta cohortes VIII legiones), et VIII millia equitum; de levi armatura, item de auxiliaribus nihil compertum habemus. Quae quidem copiae per conjecturam ita definiri
possunt Exercitus ompeianus 74,ΟO n , Caesarianus circiter o,ooo, vel O,oo hom Pompeiani ante sua castra et urbem instructi erant, dispositis, ut mos serebat, ad alas equitibus, quibus intermixta levis armatura et auxilia. Nec tamen clivum prorsus reliquerant, neque ultra mille pass. ab urbe et castris processerant. Caesariani contra ultra rivum in eodem sere ordine constituti exspectabant, donec ab loco excelso degredi adversarios juvaret Etsi de transitu rivi nihil simus admoniti, verisimile est, ut observat Turpi de Crisse, Caesarianos lacile trajecisse, seu vado, seu trabibus pontium instar supe jectis at quum hostes situs locorum tueretur, Caesar suos consistere jussit ultra teli actum haec mora adversarios, qui Caesarem timore linpediri putaverunt, alacriores D
secit itaque spe elati et a declivitate degressi iniquo loco sui potestatem secerunt. In capite 3 describitur pugna, sed summatim ita ut de iis quae ad ordinem et modum pugnae pertinent, singillatim ac distincte nihil dici possit.
122쪽
Decima legio Caesaris dextrum cornu tenebat, quae etsi
numero tenuissima, tamen propter Virtutem adversariosita pressit, ut ii ad subsidium sui unam legionem a dextro cornu distractam transduci ad sinistrum non ad dextrum ut male innuit auctor coacti suerint: quae res videtur sortunam belli totius ad Caesarianos transtulisse; nam
equitatus Caesaris, etc., etc. Caetera pete ex ipso auctore.
Descriptionem promissam pugnae Mundensis, et sere totius belli Hispaniensis dedimus, non solum ex notis ervidit Turpi de Crisse qui pauca tamen de expeditione ab ingressu Caesaris in Hispaniam attulit, sed ex nostris comjecturis et relectis ac perpensis terque quaterque omnibus capiti huc nec tamen nos ea tenet fiducia, ut totum hunc librum penitus a nobis enucleatum credamus illud totum, qualecumque sit, lectori damus, et ad majorem intelligentiam tria capita l. XLIII Dionis Cassii, ut exsolvamus fidem, subjungimus. ω Interim Caesar cum paucis Hispaniam attigit, praeter
exspectationem non ompeianorum modo , sed suorum
quoque militum. anta enim itineris usus erat celeritate, ut antequam audiretur ipsum in Hispaniam advenisse, a suis, hostibusque ibi conspiceretur. Proinde maximam enim militum partem in itinere post se reliquerat sper bat se ea celeritate, soloque suo adventu tantum Pompeio terrorem injecturum, ut et ab urbis obsidione desisteret, et de tota re trepidaret. ompeius Vero, virum Viro longe praestantiorem esse existimans , retusque suis viribus nihil ejus adventu consternatus, in oppugnatione urbis haud secus, quam ante, pergebat Caesar paucis ibi locorum militibus, qui caeteros praevenerant, relictis, ad Cordubam se convertit, cum spe ejus per proditionem potiundae, tum vero in primis, ut sibi metuentem Pompeium ab Ulla averteret responditque huic consilio eventus; initio enim Cneius relicta ad Ullam parte exercitus, Cordin
123쪽
bam venit eamque occupatam Caesare cedente, Sexto Datri custodiendam tradidit. Deinde quum ad Ullam nihil proficeret, quumque urbis turri ob multitudinem propugnatorum collapsa ea milites irrumpentes, male accepti
essent, ac interim Caesar, noctu suppetiis in urbem missis, ad Cordubam iterum castra posuisset, obsidioneque eam cinxisset ibi demum Cneus Ulla omnino relicta, omnique exercitu ad Cordubam conversus, tantum profecit, ut Caesar, qui tunc morbo conflictabatur, ejus adventu audito recesserit Verum Caesar, recepta sanitate, militibu que qui subsecuti erant, ad se acceptis, coactus est hieme bellum gerere: nam et tabernaculis exercitus incommodis utens laborabat, et cibaria deerant. Eo autem tempore dictaturam. gerebat, et sub exitum demum anni consul creatus suit, convocato ejus rei gratia
populo per Lepidum, qui tum magister equitum erat,
eumque titulum sibi consul contra majoruni instituta sumpserat Caesar igitur, ut dixi, ad bellum hiberna tempestate exequendum adactus , Cordubae oppugnatione, quod eam valido praesidio teneri norat, abstinens, ad Atinguam urbem, ubi magnam vim frumenti repositam
esse audierat, se convertit sperans se multitudine init tum suorum, repentinoque adventu perterritis hostibus facile eam in suam potestatem redacturum, eamque munitionibus clausit Pompeius, naturae loci fidens, ratusque Caesarem propter anni tempus obsidionem trahere non
posse, simul quod milites suos Digore affligere nolebat;
urbem defendendam sibi primum non arbitratus est postquam Vero ea vallo circumclusa a Caesare, et circumsessa est, timore adductus venit auxilio suis, et noctem nactus nubilam repente excubitores invasit compluribusque horum caesis, quum eos qui in oppido erant, duce carere intelligeret, Munatium Flaccum ad eos intromisit. Caeterum hoc artificio in oppidum pervenit Noctu
124쪽
solus custodes aliquot adiit, tanquam ad inspiciendas excubias a Caesare inissus, tesseramque eos sibi dicere jussit. Qua percepta, neque enim quis esset, illi norant, solusque quum esset, non aliunde Videbatur ad eos, quam ab amicis venisse digressus, extra munitiones alibi circumixit: quumque venisset ad alios excubitores, tesseram eis nominavit simulansque se ad recipiendum per proditionem oppidum a Caesare venire, ab iis deductus introiit quanquam spes quidem retinendi oppidi eum decepit nam et nonnulla alia incommoda evenerunt; et quum operibus Romanorum aliquando ignem oppidani injecissent, non modo nullum iis memor ile detrimentum attulerunt, sed ipsi maximum damnum inde reportarunt. Coortus enim vehemens ex adverso oppidi ventus, aedificia oppidi incendio miscuit multique inter sumum, prospectu omni adempto lapidibus ac jaculis percussi perierunt. Eo incommodo accepto, quum agri Vastarentur, murique pars cuniculis actis corruisset, dissentire coeperunt: ac prior Flaccus ad Caesarem paci impunitatisque sibi et suis impetrandae causa misit. Quum eam non obtinuisset, quod arma tradere nolebat, oppidani a Caesare pacem acceperunt, quum imperata secissent. Attegua capta, reliquae etiam urbes, aut ad Caesarem legatis ad eum missis, desciverunt aut ipsum, legatosve ejus advenientes receperunt. Itaque Pompeius consilii inops, quum aliquandiu hinc inde passim vagatus esset, veritus ne ea re moti caeteri quoque a se deficerent, indiscrimen summae rerum pugnare statuit, quanquam cladem ei haud dubie dii pol tendebant. Nam simulacrorum quidem sudores, sonitus in aere exercituum, multi animalium monstrosi partus, faces a caeli facie in occiduam partem percurrentes, quae eo tempore per Hispaniam prodigia edebantur non aperte, utri minarentur perniciem, sciri poterat verum aquilae exercitus Pompeiani, alas suas con
125쪽
cutientes, ulminaque, quae aurea nonnullae pedibus gestabant, projicientes, Pompeio exitium palam obnuntiabant, ipsaeque ad Caesarem avolabant. Sed Pompeius ea ostenta nihil curabat jamque bellum eo deductum erat, ut signis collatis decernendum esset. In utriusque ducis exercitu, praeter Romanos sociosque, multi Hispani aurique erant: nam Bocchus filios suos Pompeio auxilio miserat, Bogud vero ipse cum Caesare militabat ipsum nihilominus prauehum non per alios, sed solos Romanos, sectum est Milites enim Caesariani, tum multitudine et usu rei bellicae, tum Vero praecipue praesentia Caesaris freti, hoc omni studio agebant, ut jam nunc militiae miseriarumque, quas in ea diu am tulissent, sinem imponerent Potnpeiani his quidem rebus inseriores, tamen quia spem salutis nullam, nisi in victoria, sibi restare videbant, plerique enim eorum ante cum Afranio et Varrone a Caesare superati vitaque donati fuerant, eosque desperatio veniae adiurorem quemdam incitarat, ut vel sortiter vincendum, vel pereundum omnino sibi statuerent), animis ad pugnam parati erant Itaque ad conserendas manus nulla ipsis adhortatione opus fuit, quum toties jam bello congressi, omnem verecundiam projecissent. Primo conflictu, sociorum auxilia utraque ex parte terga ostenderunt, fugaeque se commiserunt: ipsae vero Romanorum acies comminus congressae, diuturnum summa contentione praelium secerunt. Nam neque loco suo excedebat quisquam, sed aut caedens, aut cadens eum tegebat: et quisque in se totius victoriae aut cladis summam collocatam duceta Itaque nullam pugnae suorum auxiliariorum rationem habere, ipsi in praelium totis animi viribus incumbere. Neque clamor militarisci neque gemitus exa diri: id tantum vociferari; feri, cinis: ipsi manibus linguae
officium longe antevenire Caesar et Pompeius, eque uter
que ab edito loco pugnam conspiciebant neque quid sta-
126쪽
tuerent habebant, sed ambiguis sententiis alternantes, metu fiduciaque ex aequo conflictabantur. Erat enim aspectu res dissicilis, quum aequo Marte depugnantes videntes, uterque suos Superiore cernere Cuperet, metuerebque ne pellerentur is simul vota mente, simul deprecationem agitaret simul confirmaret animum, simul trepidaret. Neque vero continere sese diutius uterque potuit, quin equo desiliens, in praelium ad suos descenderet: adeo corporis sui labore ac periculo potius, quam animi anxietate suis adesse, et vel momentum pugnae suis militibus praesentia sua asserre, vel certe amissa victoria una occumbere decreverant : eamque ob causam ipsi quoque pugnam obibant. Neutris sui ducis praesentia victoriam attulit; sed quum eos una periculum subire viderent, ad longe majorem mortis contemptum, inserendaeque adversae parti caedis cupiditatem, excitati utrique sunt. Itaque neutri sugere, sed quia idem animus utrisque erat, pugnam quoque aequis viribus sustinebant. Quod nisi Bogud, qui
extra aciem cum suis constiterat, se ad castra Pompeii capienda convertisset prosecto aut universi in acie cecidissent, aut nox incerta victoria praelium diremisset. Nunc quum Labienus animadverso Bogudis instituto, ordine relicto adversum eum contenderet Mimpeiani eum fugere opinati, animis ceciderunt. Et quanquam ejus consilium postea cognoVissent, tamen rem in integrum restituere non valuerunt sed partim in urbem Mundam, partim in castra fuga se proripuerunt. Qui in castra confugerant, hostem invadentem sortiter repulerunt nec prius occubuerunt, quam parem hostibus cladem reposuissent qui vero in oppidum se receperant, diu id adversus hostem obtinuerunt, nec, nisi ipsis omnibus inter excursiones, quas crebras iaciebant, oppressis, illud 4n hostium potestatem venit Enimvero tanta utrinque Romanorum caedes eo praelio acta est, ut Caesariani, quum dubitarent, quanam
127쪽
ratione urbem circumvallarent, ne quis noctu evaderet, ex ipsis cadaveribus aggerem exstructum circumduxerint. Caesar victoria ad hunc modum potitus, Cordubam confestim, quia urbe Sextus ante ejus adventum excesserat, oppidanis deditionem lacientibus cepit quanquam servi manumissi resisterent: quorum Caesar iis, qui armati fuere, intersectis, reliquos vendidit eodemque modo Hispali egit. Qui eam urbem tenebant, primo praesidium militum acceperunt; quibus deinde intersectis, bellum
renovaverunt. Caesar cum exercitu eo prosectus, remissiorem aliquanto obsidionem instituit, ita ut Rugiendi spem oppidanis ostentaret quumque urbe eos egredi passus esset, per insidias interceptos occidit, atque ita urbem quoque sensim viris nudatam cepit. Post haec Μundam quoque et caetera oppida, partim vi et ingenti resistentium caede, partim deditione recepit pecuniisque conficiendis ita intentum se praebuit, ut a monumentis Herculi intra Gades consecratis non abstineret. Agros etiam quibusdam ademit, stipendiaque imperata auxit. Haec in eos statuebat, qui rebellassent quorum vero benevolentia usus erat, eos agris alios, alios immunitate, civitate nonnullos, aut jure municipali donavit; quamvis iuve
128쪽
F GER IOAN VOSSIO, LIB. I, DE HISTORICIS LATINIS. CAP. XIII.
C. Iu Lius CaesΑn varia admodum scripsit ex quibus sola supersunt, quae in re historica reliquit Nempe septem libri de bello Gallico, quos Graece transtulit, sive Pla- nudes, sive alius. Ad haec tres de bello Civili Scriptor est purus et elegans, inque Verborum Structura accuratus, ac omnino placidi instar fluminis procurrens : interea πολιτικος, ac graVis in sententiis quo enophontem exsuperat, caeteroquin ei non dissimilis multum Ciceronis de iis judicium est hujusmodi in Bruto si Commentarios scripsit valde quidem probandos. Nudi sunt, recti, et venusti, omni ornatu orationis, tamquam Veste detracta sed dum voluit alios habere parata, unde sumerent, qui vellent scribero historiam ineptis gratum ortasse secit, qui illa volent calamistris inurereri sanos quidem homines a scribendo deterruit. me eisdem commentariis Hirtius ita praedicat, in praefatione libri VIII de Caesaris hollo Gallico Adeo probantur omnium judicio, ut praerepta, non praebita lacultas scriptoribus videatur. Cujus tamen rei major nostra, quam reliquorum est admiratio. Caeteri enim, quam bene atque emendate, nos etiam, quam sa-83
129쪽
cile atque celeriter eos perscripserit, scimus. in tanta
quum sit commentariorum Caesaris Venustas, tamen Franciscus Floridus Sabinus tres de bello Civili libros Caesari judicat, libro I Subsicivarum Lectionum, cap. 3, et inprimis lib. II cap. a. Immo Ludovicus Carrio ne quidem VI libro de bello Gallico Caesaris esse putat. Ut nec Ludovicus Cad lucus, qui ut Savaro prodidit notis in Sidonii lib. IX, epist. xiv opus illud Suetonii esse putabat idque ob verba ista Orosii lib. VI, cap. 7 manc de Caesaris bello Gallico historiam Suetonius ranquillus plenissime exposuit cujus nos competentes portiunculas decerpsimus. Sed quis non credere malit ipsi Suetonio I ranquillo, qui aliena a germanis jam olim discrevit3 Sic enim scribit in Iulio, cap. 56 Reliquit et rerum suarum commentarios, Gallici, Civilisque belli Pompeiani: nam Alexandrini Asrieique, et Hispaniensis, incertus auctor es Alii enim Oppium putant alii Hirtium , qui etiam Gallici helli novissimum imperfectumque librum supplevit. Quod si quis non audit Tranquillum , at Tullio credat Hirtioque, quorum verba Tranquillus continuo subjungit Fidem item habeat Straboni, qui initio
libri IV, advocat πο χ λατα θειου Καισαρος i. e. Om- mens Arios dio Ccrastis. Item Plutarcho, quando, quae ex
Caesaris de bello Civili commentariis citat, ea hodieque ibi leguntur. Ad haec veteribus credat Grammaticis, qui ex commentariis istis quae adducunt, Caesari tribuunt, non alteri. Quare a Carrione quidem merito dissentit L psius libro II Epist. Quaestion epist is, et Modius in Novantiquis epis xxx Da Sabino autem discrepat Camer rius, initio notarum in III de bello Civili Haec eo dico, no Carrionis, aut Floridi, aut alterius cujusquam judicium
ab lectione Commentariorum Caesaris absterreat juventintem quae, proh dolor satis infrequens est in nobilissimo atque adeo divino hoc scriptore Aut si quibus in manibus
130쪽
sit, haud alio legunt fine, quam ob eximiam Bomanae
linguae puritatem, verborumque proprietatem summam super quo ante nos non semel summi viri sunt conquesti. Sane ex eo haurire est maximarum et utilissimarum rerum
copiam: quam qui verborum elegantia contenti negligunt, minus etiam pueris sapiunt, qui nunquam ita se arboris frondibus oblectabunt, ut egregios ejus fructus contemnant. Quod si quid in nobilissimo scriptore culpandum videatur, hoc unum illud uerit, quod in iis, quae jure optimo verterentur ei vitio, arpocratem agat, vel Siga- leonem AEgyptium. Ita in tertio de bello Civili, quemadmodum et apud Ι ivtium, altum de eo silentium est, quod Caesar in urbe Alexandrina adversus cives pugnans, ut se tueretur, in naves iusserit ignem immitti, qua flamma et navalia combusta, et vicina in Serape bibliotheca, quae continebat sermo septingentari A. Gell. lib. VI, c. i )voluminum millia, inaestimabilem thesaurum Ptolemaeorum vigiliis per ducentos et amplius annos collectum. At ut sileat Caesar, non silent lutarchus, io, Ammianus, alii Quid quod in rebus suis non satis interdum veritatilitaret. Sane satis constat Ι, Caecilium etellum sanctius aerariuii, cujus claves abstulerant Consules, sella tribunitia opposita, defendisse adversus Caesarem hunc autem tantopere comminatum fuisse Μetello, ut urbe fugeret post illa, effractis soribus, abstulisse thesauros sacros, qui post urbem a Gallis captam istic depositi erant, atque ad extrema civitatis pericula reservabantur. Sane de clauso perfractoque aerario clari testes Tullius ad Attic. lib. VII,
epist xii et xv Lucanus lib. III, 5; Florus lib. IV, cap. a e Graecis Dio Plutarchus, Appianus. At ipso in commentariis lib. I de bello Civili scribit, Lentulum a
Pompeianis habuisse in mandato, ut pecuniam ex aerario omnem Pompeio mitteret in belli usum essed quum nuntius, quamquam vanus ille ad aures pertigisset, Caesaris 84