장음표시 사용
541쪽
tribuantur. Exempli causa , Iudai cuti dicuntur credidisse Iesu Joan. Cap. VIII, 3 o. non sunt i dem ac ii, quibus exprobrat Dominus crudese consilium.de ipso interficiendo o aut qui eum convitiis proscindunt s. 8. S seqq. quamvis nulla distinctione se mantur ab aliis , in narratione Joannis, qui semper Pu ris indiscriminatim cum Jesu colloquentes inducit. Capite IX. non s
mel Pharisii & Pudaei, videntur dici soli MDgni Syncdrii Adscisores , ut ex I haraphrasinoitra liquebit.
Ut sensius et resertim Ganget starum aut D mi 9 exprimatur , nihil Paraphrasi inserem dum quod non vi ae potestate verborum
contineatur , aut certe mam O consent neum non At cum eorum duirinia.
HIc Canon ad Harmoniam non pertinet , sed ad Historiam Harmoniae se jectam ; eumque, ut & sequentem, superioribus addendum censuimus, ut hic paucis Paraphraseos etiam nostrae rationem redis deremus. Potuissemus quidem multo copiosius sententiam verborum Christi &Evangelistarum exprimere , quemadmodum fecit olim vir summus Des Erasmus, aliique in aliis I ibris Sacris cum Latine , tum Linguis hodiernis. Sed duo potissimum obstiterunt quominus eam interpretandi rationem iniremus. Primum in , quod statuerimus quam minimum fieri posset abire a simplicitate Evangelica, dum conjecturis nostris indulgemus. Quod fit in explicatione prolixioreae subtiliore singularum orationis partium ;inquam multo plura conjiciuntur, quam uae possunt ex verbis Scriptorum Sacrorum emonstrari; ut possem facile ostendere, prinlata particula ex ejusmodi Paraphrasi , nisi prxliaret hoc ab ipso I ectore tentari. Alterum quod me ab eo instituto deterruit; hoe fuit, quod in uberiore Paraphr. si raro o sereari possit vis & series orationis, nexusque ratiocinationum ost di; quod tamen in hujusmodi operibus est longe maximi momenti, cum in iis nexum cogitationum saepe quaerant Lectores potius quam singulorum commatum sentcntiam ; quae aut non obscura est, aut in Commentario commodius multo e plicatur, quam in Paraphrasi. Quae cum ita sint, si quis tamen de iis dubitaret, juberemus cum conserta aliquot Capita nostrae PDraphraseos cum Era mi Paraphrasi; cum cujus Scriptis , S ingenio di cruditione multo inferiores , ceteroqui comparari nostra nollemus ; nisi via ac ratio initituti nostri fiduciam nobis adderent, quam ab acumine &a doctrina sperare non poteramus. Quod si ea comparatione instituta, ab aequo atque crudito Lectore, non judicemur tutiorem accommodiorem viam ingressi; causam non di cimus , cur hac nostra indigna luce publicarion judicentur, blattisque ac tineis absit menda e mauibus abjiciantur. Quae tamen ita intelligi nolimus , quasi inutiles censeamus viri maximi, di aliorum doctissimorum hominum ejusmodi labores; qui in cominlectione multa didicimus, & ab aliis discimile existimamiis, quamvis ea alibi atque aliter commodius doceri potuissemus. Conati igitur sumus nihil in Paraphrasi scribere , quod non ex verborum notissima pol state , sericve sermonis, Grammaticis consequentiis, deduci pollet. Quod non tam facile nobis suit, ac sorte videbitur nostra legentibus : ut solet labor eorum, qui confir
osam viam complanarunt, inulto minor vi-eri fuisse iis, qui eam postea planam calcant, quam laborem ipsum expertis. In C primendis praesertim orationibus Christi, quas Joannes litteris mandavit, non exigua opus fuit meditatione. At laborem hic nostrum commemorare nihil attinet, qui si camillet si accestu, commiseratione potius quam lai de dignus citet; si vero minime irritus fiuile Putctur, non ex magni tuaine , sed ex utilitate aestimabitur. Itaque, ut ad rem redeam, non dissiteor aliquando, praetcrea quae, nc cessaria consequentia, cx Evangeliorum verbis deduci pollunt, nonnulla a me sententiae e se addita; perspicuitatis causi , aut ut legentis animus magis percelleretur. Verrem
operam dedi , non modo ut quam parcissime hoc facerem; sed etiam ut nihil Christi atque Evangeliliarum sensis adderem, quod eorum indubitatis dogmatibus consent neum non esset. Potuit quidem sorte fieri ut sententiam quampiam Christianam quarerem, ubi non erat; utque crederem aliam
ibi non esse, ubi fuit; at profecto me uspiam quidquam, quod pugnet cum Religione, se mpsisse non existimo. Quam quidem exornate alii eloquentia multo praestantiore . N acumine ingenii majore , facile possint; sed
quemquam niagis amare, ac revereri posse, quam nos, non putamus.
Nihil est praeterea quod addam , nisi me
interdum cogitantem orationes Christi nimis tenui ac demillo stylo a me expressas , atque ad magnitudinem rerum exsurgere cinnantem , illa, quam dixi, reverentia retractum veluti fuisse; cum reputarem rem nimis seriam agi, quam ut illis rhetoricis pigmentis ornari deberet. Ea profecto cogitatio nosculos captantem non semel revocavit, verit tamque nudam ac simplicem animo meo o jiciens amore quidem ejus summopere incendit , sed simul dicendi illa facultate, si qua in me fuit, plane spoliavit. Itaque sola praestantia argumenti fretus, nihil praetcr indam ac perspicuam ejus interprctationem quaesivi.
Ut f isus dictorum Dialecto Sacra expressori perspicia in Azgatur ab iis, qui eam Dial tam
non callem , Junt vitanda, quatenus hcet, omnia ejus t om ua aliena ab ingeniis linguae
Q Uamvis Lectores ex stylo nostro satis
sint intellecturi nos minime elle in se tensia,
542쪽
tentia, optimi quidem & doctissimi viri S basiani Castellionis , sed hac in re minus aliquando perspicacis, qui voces omnes usu consecratas de propterea claras, Latinis minus commodis, exprimebat; attamen sciant oportet nos diligentem operam dedisse, ut discute.
remus obscuritatem omnem Hebraismorum
claris loquutionibus, & facile intellisendis ab iis , qui Latine tantum scirent. Ciceronianum quidem delectum verborum aut loquutionum non adhibuimus , quippe qui in Ciceroniani avi hominum usum non scripsimus; sed proprietatem sermonis, perspicuitatis causa , sectati suinus, vitatis omnibus loquutionibus Orientalibus, quatenus licuit, ut intelligeremur ab iis, qui Orientales Linguas minime callent. Scio esse quasdam lo-uutiones, quas vitavimus, di quas tamen ne Oilentione aurium iis adsuetarum adhibere potuissemus; verum hoc quoque scio, pe multos iis loquutionibus adsuetos , eas a se intelligi perperam credere, ideo tantum quod ab infantia aures eorum verberarint, & usiu patae saepius fuerint, inter loquendum. Igitur non sine ratione eas posthabui, ut Latine rem. non aliter intelligendam exprimerem. Ejusmodi sunt loquutiones in omnium Ore creberrima , orareDeum in nomine inristi, baptizare in nomen Patris, Filii ae Spiritus
Son ti, quas prout interpretati sumus in Additamentis ad Hem. Hammondi Adnotationes in N. T. hic Latine expressimus, & aliae similes, quas praestat a Lectoribus Evangeliorum verba cum Paraphrasi nostra contendentibus expendi, quam earum interpretationem hie a nobis venditari. Quod si quid ejusmodi etiamnum stylo nostro, propter inolitam consuetudinem quam non tacite exuimus, adhaeserit, id moniti, aut sponte nostra in altera Editi ne, si fiat, emendabimus.
Eadem de causa; nimirum, ut vitarem ob- Icuritatem; refugi loquutiones multas Sch lasticas, quae ad offundendas rebus tenebras potius inventae sunt, quam ut clarius res per se obscurae intelligerentur. Nihil a nobis credi aut fieri postulat Christus, quod non possimus, ut mihi quidem videtur, vocibus emedio usu desumtis luculente describere atque interpretari hodie, apud Latinὰ scientes iquemadmodum ille secit olim Iudaica Lingua, apud hominus ejus peritos, quos ple-
beio, non philosophico stylo, docere aggres.sus est; qui plebi indoctae nunc non est saepe obscurus, quod Philosophiam plebs ignoret, sed quia est idiomatum Judaicae Linguae, olim vulgo notorum in Judaea, imperitae
sciamvis non potuissemus omnia loca, qua pugnare videmur, in concordiam redigere, aut obscura perspicue interpretari, neque posset ab alio nune fieri ; nonsequeretur veras iis inesse repugnantias, aut vitiosam obscuritatem.
R Ationes hujusce Canonis sunt clarae, &faciles inventu; quid enim mirum, si in antiqua Historia , quae Lingua intermortua narratur, di quidem paucis vobis , nec ad Rhetorum Regulas de narratione exactis , sint obscura nonnulla & dubia Z Quid mirum si sermones habiti ad populum , cuius consuetudines omnes di opiniones non tenemus, ut nec multa alia ad eum pertinentia , aut potius eorum sermonum summa capita interdum obscuritate aliqua apud nos laborent Ad haec accedit etiam Interpretum inscitia, qua saepe fit ut dissicultates minime superemus, quas superare possumus ; cujus rei exemplum saeculum superius atque hoc nostrum viderunt, quibus existiterunt periti res Scripturarum Interpretes, quam per mille& quadringentos annos fuerant. Sed cum humana ingenia serme nihil simul ac semel absolvant, erit fortasse aliquando tempus, quo multa, quae doctissimos quosque etiamnum i fugiunt, clara fient. Igitur ne existimemus ea a nemine fieri posse quae nos non possiImus, nisi postquam demonstraverimus ea esse supra vires humanas posita; nec Sacras Litteras temere incusemus, quod eas satis dextru interpretari nesciamus. Ad me quidemiuod attinet, semper cro paratus ad emenanda quae hac in re deliquero , discendave ea quae ignoravero. Quod si quis meliora habere se putet, eum compellabo verbis A Iustini, qui hunc ferme in modum loquitur de Consensu Evangelist. Lib. III. num. 3. Evangelistis s uterque nost tam credit, ostende tu aliter , quemadmodum feri res potuerit, δε-bentes adquiescam : non enim sententia meam, sed Evangelii diligo veritatem.
543쪽
deque consilio quo conscripta, ct tempore quo edita sunt aelecta in Ecclesiis Chri tanti.
Consilium hujus misertationis. I. Testimonia Veterum de Matthaeo. Anscripserit Hebraice. Non videri Nazaraeorum Evangelium fuisse autographum Matthaei. II. Testimonia de Marci Esangelio. III. Testimonia de E velis Lucae. IV. Irenaei testimonium de Ioanne. Consilium ejus ex Eusebio. V. Testimonia de quatuor Evangetiis. VI. Consilium Gange Astarum ex H. Grotio illustratum Scripsisse eos Evangelia , ut imperio Christi parerent. VII. Ea in Ecclesiis chrisianis, non multo postquam edis
ta fuerunt, publice Lcta fuisse. CUM taxum a Christo sestarum nulla
supersit historia fide digna, praeter
eas quae a sinctissimis viris, qui Evam bilis dicuntur , conscriptae sunt; maximi est momenti certo scire a quibus & quo consilio scriptae sint, tum etiam quo tempore in
lucem sint editae; ne fides, quam iis habemus , temeraria credulitas exsistimari queat, aut levibus objectiunculis posse labefactari. Quamobrem hac Dissertatione aggredimur inquirere in ea, quae de hisce rebus ex antiquissimis monumentis erui possunt; nam recentiora ad institutum nostrum nihil faciunt, quippe quae ex antiquioribus sine examine petita, & quorum fides non immerito lis rat ; cum ita veris falla permisceant, vix ut ea diit inguere liceat. Ostendemus ergo ,
quoad fieri poterit, a quibus, quo animo, α
quo tempore quatuor Historiae, quae Evangelia vulgo dicuntur, editae ac publice in Ecclesiis lectae fuerint. I. Ante omnia , proferemus testimonia
Veterum de Evangelista Matthaeo; deinde illa expendemus, ut quid ex illis confici possit liquidius intelligatur. Papias, qui cum discipulis Apostolorum versatus crat, sic de Matthaeo loquebatur, in opere quinque li
bris constante . cui titulum fecerat, Λο ἐξηγή ως, interpreta senis Oracul ru n Dominicorum, ut docet Eusebius Hiit.
αὶ θεμελούντων τ ita E κκλησ - : hoc eri , ex versione veteris Interpretis r Ita Matthaeus, in Hebraeis , ipsorum tangia Scripturam este Evangelbi, cum Petrus o Paulus Roma Evam
geli arent, ct fundarem Ecclesiam. Vide &ejusdem Libri Irenaei Cap. X l. Subjungeremisumus Irenaeo non quidem Scriptorem cer tum , sed antiquam famam; cuJus hoc mindo meminit Eusebius , Hiit. Eccles Lib. U.
544쪽
antecesserat, Evangelium secundum Matthaum,ugiet apud quosdam qui Christi ierant artibus Bartholomaeus , Apostolorum unus, prin asset, G Hebraeis litteris Mitthaei reliquisses riptum , idque servatum fuisse ad memoratum
Similia scripserat inuenes Lib. I. Explicutionum in Evangelium Matthaei, ubi haec de Mattiaao legebantur, quae sunt apud Eusebium
: primum quidem siriptum est id quia es secundum Matthaeum . qui iugis edidisiis qui ex Iudasno crediderant , Etteris H
fetius ipse, qui testimonia memorata protulit, ab iis minime recedit Lib. III. Hist. Eccles c. r . ubi de Evangeliis agit, & siede Matthaeo loquitur: M-θου μεν g -
οἰσαπλ ρου : nam Matthaeus, cum Hebrais prius
haec habet, in libro de Scriptoribus Ecclesiasticis : Matthaeus , qui ct Dii, ex Puli cano Apostolus primus in Iudaea, propter eos quim cIrcumcisone crediderant. Evangetium ci risi
Hebraicis litteris veta que composuit. Quod quis postea in Gracum transtulerit, non satis certum es. Porro Usum Hebraicum habetur usque hodie in Caesariens Bibliotheca, quam Pamphilus Maris studio ita confecit. Mihi quoque a metiarais, qui in Beraea, urbe Sy ria, hoc volumine utuntur, defribendi facultas fuit.
Non tantum alios testes recentiores, aut
dubios, omittimus; sed nec addimus quidquid ferme superest Scriptorum Secundi &Tertii, post Christum natum , seculi, proscere loca ex hoc Evangelio , quod nomine Matthaei laudant. Testimonia allata per se sit firma cum sint, nullis aliis indigent; sed& nonnulla alia addemus , in sequentibus. Haec dumtaxat consectaria ex jam allatis deducimus; primum, hoc Evangelium, quod Matthaei dicitur, vere esse ejus cujus nomen Praeseri, cum universi Antiquitas liac de re consentiat ; secundum, vulgo persuasium fuisse , hoc Evangelium scriptum primum Hebraice esse , in gratiam Judaeorum G cenescientium; tertium, ignoratum tamen fuisse interpretem, cujus curae trant latio de-bcri credebatur. Diserte ultimum hoc habent Papias de Heronymus, quod silentio suo confirmare videntur ceteri a nobis allati testes ; pro illa Jurisconsultorum Regula : qui
tacet non utique fatetur , sed tamen verum eseum nou negare. Certe non videntur De-n 1, Origenu atque Eusebius nomen hominis omissuri. si scivissent, praestitim cum non ignorarent quid dixtilet hac de re Papias. Primum consectarium in dubium revoca ri nequit, nisi ab iis qui possent dubitare anatineis sit Virgili; hoc est, ab hominibus. qui nesciant qua ratione constet nobis libros
corum cite, quorum nomina praeserunt.
Nullus enim liber proferri potest, qui maj re consensu cuipiam sit tributus , quam hoc Evangelium Matthaeo. Scio Marcionitas &Manichaeos postea, in hoc Evangelium, aliquid dixisse ; at nullis criticis argumentis hanc
in rem utebantur, sed ratiocinationibus, quibus non deest tantum critica aiae cεια, v rum sensius ipse communis. Itaque eos non
Idem vix dicere ausim de secundo consectario, nam quamvis vulgo a Patribus assirmari videam Matthaeum Hebraice scripsiste; attamen , ut dicam quod sentio , vereor ut in illam sententiam delapsi sint duabus tant sim de causis, quae mihi satis graves non videntur. Prima est , auctoritas Papia , qui primus assirmavit quod nemo ex ipso Matthaei exemplari quod habemus colligere umquam potuisset; neque enim magis redolet translationem, quam Joannes aut Marcus. Norunt autem omnes quam exigui ponderis sit Papiae testimonium , si solum sit. Facile potuit aut male intellecta narrare, aut forte etiam fingere; quod in aliis rebus secisse videtur, ut Eusebio dudum animadversum, qui de regno mille annorum, quod in terris exspectandum aiebat Papias, loquutus ita pergit Lib. II L. c. 39. ά ναι ἡγοῦμαι πις δεπςρλικῶς
: qua existimo, cum mah accepisset Ap solicas narrationes, eum credidisse, qua figurato serinone θ Ustic ab iis diu afueram mimo adsequutum, qu7pe qui fuit exiguo ingenio, ut
ex ous hbris certo iniungere licet. Attamen.
Propter antiquitatem, multis imposuerat, &mille annorum fiet ilium regnum persuaserat. Πλῆν ναι πεῖς, inquit Eusebius, ta ετ αὐών
δρος mesca ἔλημένοις : Herflue tamen post se Eccl minois Scriptoribus eis gem erroris occaso nem maluit, hominis vetustate se se tuentibus. Facile etiam fieri potuit ut quod de Matthaei Hebraico Evangelio primus scripserat, temere ab alias sit arreptum. Hoc autem ejus testimonium levius reddunt, non modo quae de eo ex Eusebio protulimus , sed pars etiam ipsus testimonii quae in hisce verbis sita int νυηνίει θ -- ως ἐδψνοια. ἔ-ς : illa quisque, ut potuit, imopretatus est. Quae verba miunt μικνό ι τῆ νῆ, quam homini exp-rat Eusebius a nam pro ἔκας' debilisset dicere οςις ἔν ices:δν αρ λεκυ εμπειρος, quisquis Hebraice norat , cum Graeculi vulgo talia vertere non possent. Sed nec bene eo m do esset loquutus , nam omnino dicendum
545쪽
Graecorum, qui soli indigebant ejusmodi ve sione. Praeterea quis ferat illud Me ἐδύναm, ut potuit , si comparetur cum Evangelio quod nobis superest Prosecto si ex Hebraicis versum est hoc Evangelium, molius ac fidelicis verti non potuit, ut ex ipsa re satis liuet iis, quibus palatum ad haec sapit; ne jamicam idem manifestum esse , ex collatione hujus Evangelii cum ceteris. recterea si ab unoquoque versum esset hoc Evangelium, prora potust , variarum illarum versionum aliqua apud Vcteres supercisci memoria r quemadmodum superest variarum transtationum Latinarum Vcteris ac Novi Testamenti; de quibus cum alii, tum H ωγαπι in Praefatione Evangeliorum. Atqui nulla superest , sed dumtaxat variae lectiones a librariorum oscitantia maxima ex parte ortae.. Wrcor, ut pergam dicere quod animo insedit, ut homo vanus subinsensior libris su rit, quo fictas traditiones, quasi ab Apostolicis viris acceptas, securius venditaret. Hoc enim non obseure prae se seri, in hisce verbis quae eodem loco apud EUAum leguntur: ου
minum adhuc Iuperstitum vivi voce. Ex qua tamen deliria Chiliastarum hauserat, si modo ipse non finxerat. Quasi vero haec, aut alia similia pollent ulla ratione conferri, cum libris Evangelistarum & Apostolorum; qui libri profecto non potuerunt minus utiles viis deri , quam sermones eorum discipulorum, iiiii fatui S. Igitur ex Papia hoc unum certo collegerim, filii eῆco aevo Evangelium Matthaei , nec quemquam dubitas te an ejus ellet Qua de Hebraico autographo habet, non facile ad miseram. At, inquies, Hieronymus testatur se id testisse: ipsum, inquit , Hebraicum ha betur usque hodi. in sanensti Bibliotheca - Mi hi quoque a m et is, qua in Lapaea urbe S ia lamine fluuiis , describendi facultas fuit. Quin de id exemplar Graece transtulerat, ut docet in Cap. xl I. Matthaei: In Evangebo, inquit, qcio utuntur Nazarem o Ebionita quod illiper in Graecum de Hebraeo sermone transititinius , ct quod vocatur a plerisque Matthm authentictim homo ille, qui aridum habet
manum, carmeMarius scribitur oee. Hanc
mille alteram catilam suspicor, cur Mattimis Hebraice scripsi te vulgo diceretur : quod Nararaei dictitarent se habere authenticum exemplar, nec absimile vero videretur Apostolum , inter Itidaeos praesertim versatum, Judaica Lingua scriptisse. Atqui tam facile iniit creditu Graecum exemplar a Nazaraeis , in Hebraicam Linguam translatum ; quam a Clirilitanis ex Hebraica in Graecam. Suspiracionem hanc auget, quod mire inter latum est et id Evangelium Nararaeorum; ut ex ejus stagmentis liquet , quorum nonnulla collegit H. Grotius ad initium Matthaei. Qui
Historiam Evangelicam ita interpolaram, eadem audacia translationem Pro authentico exemplari venditare facile potuerunt, & sallere miniis cautos , inter quos ordinem ducere potuit Papias : N a quibus pollea opinio ad sequentia saecula manarit , co facilius propagata quod authenticum exemplar etiamnum exstare diccbatur. At Hieronymus, inquies , callidus harum rerum aestirnator, non modo ita censuit, sed vocari 2 pleri que Matthaei authenticum dixit. Non dis hieor, si luo judicio es sci usus, m tureque rem expendere voluisset; quod, hoe in negotio, ab illo factum fuiste non puto; nec quisquam credet, qui legerit vel pauci la illa additamenta, quae in eo Nararaeorum Evangelio erant, atque ad nos pervenerunt. Solet autem uersumus in Commentariis, non tantum ex sua ipsius sententia loqui, sed etiam ex aliena. Hic vero loquitur cum iis, qui id Evangelium numquam viderant, ct cum nescirent quot & quanta in eo citent additamenta , existimabant esse sincerum Evangelium Matthaei; inter quod & nostrum excipiar nullum ellet, nisi i in uae discrimen. Viliae
exemplum hominis, qui ita de hoc Evan e-lio sensit, quod id numquam legitici Is est Epiphanius, qui in Haeresi Nazaraeorum, quae eit xxx. F. I x. haec habet de Evangelio He
χης ἐγeώφη ἐς α κου γ e'υμα ν ἐπι σωδε ees vero peias litas Evangelium, semia m Mia thaum, plenissimum Hebraviὸ . Me enim certo , prout bravis litteris initio scriptum est, adhue apud illos superes. Si id, aut cjiistrat istati nem vidisset Epiphanius, numquam ita esset loquutus; nili simul mutilum existimasset esse id quo Ecclesia, ejus tempore, ubique ut batur; quod sine dubio tantus Haereticorum Omnium advcrsarius non credebat. Vide quae de Evangeliis habet in Haereti Aguorum, quae est L I. Sed nihil opus est ratiocinatione , ut sciamus ab Epiphanio numquam lectum NaZaraeorum Evangelium; sic enim pergit: ὐκ Hδα 5 o. 'ς γενεαλογίας τας λην 'Acbἀει ἄχρ/ XDςὰ -- λον : veri m iEuanescio an gen logias Elias amputarim , qua ab Abrahamo ad Christum sque perta Ia sunt. Haec ostendunt ab Epiphamo ne revolutum quidem umquam esse id volumen, ac proindc ex aliena fide superiora dicta luisse; quae tamen verba , si sola exstarent, viderentur prolecta ab homine cui res explorata suisset. Quis enim, re perspecta, pollet conlidentius i qui, quam Epiphanius, in verbis paullo antea allatis λ Attamen graviter fallebatur, &quidem incertam vulgi famam sequutus. uale judicium serendum etiam de I Usque illis, de quibus Hieronymus. Nec ex mera conjectura contendimus diro mum, ex opinione vulgi, potius quam sua, loquutum esse de Evangelio Naram rum ; nam praeter ejus interpolationes, quas
probe noverat, ipse alibi dubio ac labens os lo de eo loquitur. Haec sunt enim ejus
546쪽
verba, ex tertio libro contra Pelagianos, non procul ab initio. In Evangelio, inquit, D ta Huros, quod Chaldauco quidem S ίqu semmone, sed Huricis litteris scriptum est, quo utuntur usque hodie met irent, secundum Apostolos, seu, ut plerique autumant, Iuxta Matthatim, quod er in Caestiriensi habetis Bibliotheca , naris rat historia &c. Vocessecundilm Apostolos, in nuere omnino videntur in eo Evangelio creditum a nonnullis, praeter historiam Matthaei, fuisse & alias narrationes aliorum Apostolorum, seu quae eorum dicebantur. Nam ut loquutione Mατθῶον sisnificatur opera Matthaei in conscribenda, ac digerenda Historia Evangelica: ita κατ Axe Me innuit ex traditione atque auctoritate seu vere, seu falso venditarentur Apostolorum, non Matthaei solius, multa in id opus suisse congesta. Ac sane non pauca erant, quae a nostris Matthaei Codicibus absunt.
At sunt qui objiciant locum Ignatii, in Epistola ad Smymaeos, ubi verba profert quasi a Christo prolata, quae legebantur in Evangelio
Nararaeorum , ut docet ueno viij mus in Catalogo Scriptorum Eccles in voce natius. Ο
erant venit, dixit illis ; apprehendite, palpare me ct videte quo.l non sum damonium incorpor
D. Quae crediderim quidem Hieronymo fuisse in Evangelio Nazaraeorum ; sed videntur esse Paraphrasis verborum, quae sunt Lucae Cap. X xlv, 39. qua uti potuit Ignatius, pro more antiquissimorum Patrum, qui i me Scriptum sensum potius qtiam verba
laudant. Certe Ignatius ea verba Matthaeo non tribuit, A Nazaraei etiam historiam, quae apud Lucam exstabat, potuerunt suo exemplari Matthaei nonnihil immutatam inserere; ita ut utrique ex eodem sente hauserint, non
Ex hisce eolligere licet Nararaeorum Evangelium non videri fuisse exemplar authenti. cum Matthaei, quamvis contra sentiat Rie.
Simonius, in Historia Critica Textus Novi Testamenti; cuius rationes, nisi fallor, subruimus, quamvis singillatim eas non expenderimus. Qua de re, judicabunt eruditi, v ritatisque amantes Lectores ; qui haec nostra cum Simonianis conserant, si res tanti videa tur. Colligere etiam possumus, ex iis quae dicta sunt de origine vulgaris veterum opinionis , qua putabant Evangelium Matthaei H braice primum scriptum ruisse, rem quasi exploratam propterea haberi non Dile. Max ma pia antiquitatis conses , quam nobis hie Objicit H. Gratius, merum eli μορμολυκρῖον; quia sermo non in de re, quae posterioribus Papia explorata esset, quem videntur illi αεια sequuti. II. De Mareo eosdem serme audiemus testes, quos de Matthaeo protulimus. Primus erit Patias, cujus haec sunt verba apud Eus hium Hili. Eccles. Lib. III. c. et s. in quibus narrat quid hac de re a Joanne Seniore audivisset: Κώ dira ο-ἔλεγε, Nix κγ εω ἐρμη
presbytre ille, Marcum, nempe, qui fuit in te
pres Petri , quacumque memoria mandaverat
diligemer prescribi se οῦ non tamen ordine perae xuisse dieia, aut facta d Chresto ; neque enim audivi e Dominum, aut eum esse jequutum. Sed cum Petro, ut dixi, postea ur ius est, qui P
trus in usum audientium docebat, non ut sermo. m Domini contextam historiam traderet. Itaque nihil peccavit Marcus , qui A nonnulla Icripsit, prouet memoria repetebat. Id quippe unum sudet in , ut ne quid eorum qua audiis rat praetermisteret, aut ne quid inter ea fisi dic rei. Ex hoc testimonio , ceterisque quae
subjiciemus, liquidum est neminem dubita se an Marcus Apostolorum discipulus est clauctor Evangelii, quod nomen ejus praesert.'Cetera , quae narrat Papias, quasi ex sermone, ut ait, Joannis Presbyteri, si inania prorsus non sitiit, certe fide videntur parum digna. Nam, quidquid dicat, Marcus consecit συμ αξιν sermonum & factorum Christi, aeque ac alii Evangelistae: in qua nihil vetat cum eorum ordinem a Petro accepisse , quem videmus accurate consentire cum magna parte Matthaei , & cum duobus aliis Evangelistis.
Mihi etiam valde suspectum est quod dicitur
Marcus fuisse uuηνίτ. . interpres petri; cium
multo verisimilius sit Petrum aut a pueritia didicisse Graece loqui, cum Linguae G caeper totum orientem frequentissimus esset usus; aut certe adstatu divino. Non dubito quidem quin Petrus sermones & facta Christi discipulis suis narraret; verum non ita simpliciter Evangelium nuntiabant Apostoli,
ut meris narrationibus uterentur , sicut ex
Pauli concionibus satis constat. Multo credibilius est a Marco , data opera, interrogatum esse de omnibus Petrum , atque ex ejus responsionibus conflatam hanc historiam, quod vel solus ordo suadet. Sed & alios audiamus testeS. Irenaeus Papi. , more suo, serme sequutus post verba. quae de Matthaeo antea recitavimus : sit a ita πιλων ἔξοδον, inquit, Mα κνο ρ ιθσας - ἐρρ νς πις in τρου, κώὶ -τὸς τὰ
δέδωκε pos horum excessum , Marcus discipulus ac interpres Petri , ct irae qui praedicabat Petrus, Icripto nobis tradidit. Graeca verba
debemus Eusebiis Hist. Eccles Lib. V. c. 8. Consentanea autem sunt haec Papianis, nisi quod cum Pa'ias narret Marcum, superstite' Petro , scripsisse Evangelium , Irenatis post
mortem demum Petri rem factam velit. Vivo ac contentiente Petro , Marcum c lamo manum admovisse narrabat C mens
Alexandrinus Lib. VI. Hypotyposeon , ex
547쪽
quo haec verba habet Eusebitis Hist. Eecies
audierant, ut non satis haberent semer audisse, in contenti essent divisu praeonii doctrina sed
Marcum, Petri comitem , cullus exstat Evam gelium , multis precibus orarem, ut doctrina illius quam axitu acceperant, scriptum at quem commentarium apud se relinqueret. Nec
prius desiterum , quam hominem expugna sent; quomodo causa fuerunt cin scriberetur Gan setium, quod Marci dicitur. Quod fictum cum Petrus, revelante Spiritu Sraim, accepisset, δε- ι. Harus hominum studio, librum illam auctori tate sua comproba se dicitur, ut deinceps in E Adsius lueretur. Idem aliis verbis narrat ex CImente, Hist. Fccles Lib. VI. c. I . nisi quod dicat Petrum neque prohibuiste Ma cum, neque adhortatum in Evangelii scriptionem. Quae quomodo possint commode in concordiam redigi non satis intelligo, neque enim sati, faciunt quae hac de re, ad p steriorem locum, habet vir doctissimus μα. Val. us. At hoc constat Marcum ex ore P
tri Evangelicam Historiam accepisse; cui res f. tui suum adscribit iussis ium. Similiter Hist. Eccles Lib. 1 II. c. ' . ubi
quatuor Evangelia memorat, Marcum, absque ulla dubitatione, inter Evangelistas recenset. Ex eo videtur hausit se Hieronymus
quae habet de Marco in Lib. de Scriptoribus Eccletiasticis : Mircus discipulus ct interpres Petri, Iuxta quod Petrum rorentem audierat, rogatus Roma a fratribus breve scripsi Ευang tium ; quod cum Petrus audisset, pro ruit, e nc sae digressum sua auctoritate dedit, sicut Clemens m sexto 'pot Geon libro scribit. A sane multo credibilius est a Petro laudatum Marci factum, quam quod in altero loco habet Eu-
s ius. III. Ut nunc ad Lucam veniamus , haec de eo habet Irenaeus Lib. III. c. I. Et Lucas autem sectator Pauli, quod ab illo praedicatatur Evangelrum in huno condidit. Graeca verba sie habebant, ut docet Eusebius Lib. V. c. 3. O
Paulus testis non fuerit sermonum & sa rum Jesu, non poterat ea narrare, quas sibi singulari ratione innotuissent, sed quemadmodum ea ab aliis Apostolis acceperat. I tur nec Lucas dici satis commode potuit iis
Libro condi isse Evangelium, quod praedicabaturd Paulo, nisi res intelligeretur de Actis Apostolorum, cum agat Irenos de Evangeliis.
Nec sane Lucas ait sibi materiam Evangelii traditam a Paulo . sed ab iis qui ab initio i
viderant Cy ministri Derant sermonis , Cap. I, 1. Mirum cst Irenaum horum verborum memorem non ibisse; atque hinc, ut ex innumeris aliis, intelligere licet, viris etiam optimis non esse facile credendum , si praesertim non magnam in eorum scriptis, judiciore ἀκυcei deprehendamus. Interea de sui ma rei constat; nimirum, Irenai aevo Evangelium Lucae habitum genuinum scelum viri
Apostolici, qui fuit Pauli discipulus.
Eusebius etiam Lib IlI. c. r . ubi agit de ordine Evangeliorum, cine ulla dubitatione de Lucae Evangelio loquitur. Sed accuratissime omnium de Luca egit
Hieron mus, in Catalogo Script. Eccles Iaι- cas , inquit, Medicus Antiochensis , ut e ssueta indicant , Graci sermonis non ignarus fuit, se lator Apostoli Pauli, ct omnis peregrinationis us comes. Se sit Evangelium , de quo idem Paulus: misimus, inquit, cum illo fratrem, cujus laus est in Evangelio per omnes Ecclesias. Et ad Colos Enses: salutat vos Lucas Me dicus carissimus. Et ad mimotheum e Lucas est mecum solus. Albud quoque edidit volumen egregium , quod triuis mάξεις A'm λων
pranotatur. - Quotiescumque in Epistilis suis Patilus dicit, juxta Evmpelium meum , de Lucas nificare volumine: a Lucam non μlum as Apostolis Paulo diacisse Evangelium ;qui cum Domino in carne non fuerat, sed is c
teris Apostolis; quod ipse quoque in principis sui
voluminis declarat, dicens: sicut Sc. Igitur Evangelium, Aut audierat, scripsi. Am vero Apostolorum , Aut uiuerat, compo t. Virito lagineta ct quatuor annos, uxorem non habens.
Verum apud Paulum voce Evangelium, significari doctrinam ipsam Evangelicam, aut
c3us nuntiationem, non vero volumen, d ctissimi quique Interpretes observarunt.
IV. Esset nobis hic copiosius agendum de Joannis Evangelio, nisi de industria jam a gumentum hoc excussit lemus , in Dissere tiuncula praefixa interpretationi initii ejus Evangelii; in qua demonstravimias id genuinum es le Joannis Apostoli scetum. Paucula dumtaxat hic addemus , de ejus consilio. Mirum est Ric. Simomum Hist. Criticae Textus N. T. Cap. XIII. ubi agit de hoc Evangelio,
non tantiun dicere nutu superesse monumenta sati, certa , ex quibus intelligere Levi rationes,
quibus adu Zus est Sanctus iuge Apsolus, ad aggrediendum hoc opus, postquam viderat Gamgia Matthaei, Marci, o Luae : sed etiam Irenaeum prodidisse dumtaxat a Ioanne Mane hum Ephesi esse editum ; praetermisses tempore est rationibus , quibus ad scribetatim perimotus est 1, indicato in margine Irenaei Lib. IIL c. I. Atque Simonium scire oportuit Irenaeum iterum meinini illa Joannis Evangelistae, ejusdem Libri Cap. XI. hisce verbis : Hanc fidem a
nuntians Ioannes Domini di si pulus volens per Evangelii trunciationem auferre eum, qui a C rintho insimulatus erat hominibus , errorem, e muti.
548쪽
δεο nisi s ab his, qui dicuntur Nicolaita,.quisit vulpo ejus qua fiso cognaminiatur scientia, ut con fumi et eos o sua triet eos Sc. Sicut omnis defiuitis, in jure civit, periculosa es, pinrum es enim ut subverti non post, quemadmodum loquuntur Iurisconsulti: sic etiam periculosum est negare instare quidpiam, apud Vetcres, etiam illis qui cos diligentcr cvolu runt; cum nulla sit memoria tam felix, quae non intcrdum labatur. Sed quod magis mireris, id Sirmnius, post verba priore loco a nobis allata, multis recitat ex Eusebio quid de consilio Ioannis scripsittet, ut putat, Clemens Alexandrinus; quod plane contrarium est iis, quae ab initio Capitis assirma it; nemo enim dixerit miniis certa fore quae haberct Gemens , quam quae Phlias memoriae prodidit, cum praesertim pars corum quae nomine amentis ab Eusebio pro rei putat Simonius, rebus ipsis confirmetur. Verum non sunt Clementina, quae de Evangeliis habentur apud Eui tum Lib. III. c. C. sed Eusebiana. Deceptus est Simonius primis lineis Capitis, quas retulit ad sequentia , cum reserti debeant ad priora, seu ad hist Nam , quae exstat Cap XXIII. At di nasunt Eusebiana illa, quae hic legantur, quia respiciunt ad dispositionem harmonicam
Evangeliorum; sed Latine tantum, brevitatis causa , ea pro remus , prout sunt ab H V PS, expresta. Perlatis jam , inquit - us, in omnium ipsiusque adeo Joan- nis notitiam supradictas tribus Evangeliis, is approbaviise ca Ioannes de veritatem scrip- ,, torum suo testimonio confirmasse dicitur;
is solam vero narrationem earum rerum, quas,, Christus circa initium praedicationis gesseis rat, desideralle; & profecto ita se res h is bet. Nam superiores quidem tres Evanis gelistis, ea dumtaxat, quae post conjectum ,, in vincula Joannem Baptistam unius anniis cumculo a Servatore nostro gesta sunt, ii is ic is mandaste perspicuuin est ; idque M iplum, in principio operis sui, aperte signi-- ficasse. Matthaeus certe post quadraginta ,, dicrum jejunium , & poli illam tentati is nem . quae jejunium sebsestiuia est, histo. - riae suae tempus dcsignat his verbis '. autens, is inquit, quia Ioannes traditus erat, ex δε- ,, daa serest in Gia Leam. Similiter etiam is Marcus: postquam, inquit, traditus es Io -- nes, venit Isus in Gablaam. Sed&Lucas.
is antequam res a Christo gestas ordiatur,em,, dem modo tempus designat, cum est: ari,, jecit oeiae Herodes ceteris, qua gesserat, ma- ,, Es, ct conchisit Iannem in carcerem. His
is de causis, aiunt Joannem ab amicis rogari tum & tempus ipsum quod superioresis Evaneelisiae silentio praetermiserunt, & resis tunc a Servatore nostro gestas; eas, videli- ,, cet, quae Joannis Baptiuae carcerem prinis cesserant; in Evangelium suum conjecisse, is id lire ab ipso indicari primum ciun dicit: is hoc initium miractilorum fecit Iesus. Dein- , de cum in ipso jam progressu narrationis
is remma Jcis gestarum, mentionem interse-
,, rit Joannis Baptista, tamquam in Enono iuxta Salem etiam tum baptizantis; quod is quidem apertissime ostendit his verbis
is nondum Raames conjectus erat in carceremis Proinde Ioannes quidem res a Christo ge-- stas, priusquam Joannes Baptista custodiae, , mancipatus suillet, Evangelio suo com- ,, plectitur. Reliqui vem tres Evangelistaeis res Christi gestas , cx quo Baptista conis Nauseth in carcerem, persequuntur. Quod ,, quicumque attentius observaverit, nequa-
is quam Evangelia inter se dissidere post hae,, existimabit; quippe cum Joannis quidemis Evangelium initium actuum Christi, ceteri ra Mem Evangelia sequentis temporis hi- ,, storiam contineant. Et seriem quidemo ipsam generis Christi, secundum camem, is utpote a Matthaeo de I uca prius traditam,ri Joannes merito praetermisit. Ab ipsa ve- ,, ro ejus divinitate sumst initium, quippeis a Spiritu Sancto ei, tamquam prin, , stantiori, suis et reservata. Atque haec deri Joannis Evangelio dicta sint a nobis. Manifesto quidem liquet, ut mihi videtur, ex collatione 'oannis cum aliis Evangelistis,
voluit se cum lupplere ea quae eorum narrationi deerant; at res non ita se habet per omnia, quemadmodum putabat Eobms, ut intelligent quicumque in Harmoniae nolirae initia oculos conjicient , neque enim opus est rem a nobis hic particulatim exponi. U. Postquam divina volumina, quae Evangelistarum nomina praeferunt, eorum revertacile ostendimus ; paucis nulla, praeter haec,
stile digna habita hiille probabimus. Capud
integrum hanc in rem ausumiit Irenaus, Libri, nimirum, III undecimum, cui Capiti in prisca versione praefixus est hic titulus : os fio quod neque plura, nec minus quam quatuor possent esse Evangetia. In eo autem Capite, sic loquitur Irenaeus: Tanta est autem circa Evangelium firmitas , ut O io Harerisi
testimonium reddant ei ct ex ipsis egrediens unus gu que eorum conem suum confrmare D cirrnam. Gionis etenim eo Evangelio, quod essecundum Matthaum . suo utentes , ex Ho ipse convincuntur, mu rectὰ prasiumentes de Domino Marcion autem id quod est secundum Lucam circumcidens , ex his quis adhuc servantur penes
eum blasphemus in flum exsistentem Deum semssitur cui aruem Isuin separant a Christo, ct impas item perseverasse Christi , passum veta Jesum dicunt, id quod secundiam Marium esspi rejeremes Evanehum , cum amore veritatis
gemes issis corrigi possunt. Hi autem νι ὰ Palentino Iuni eo quod es secundum Ioannem
plenil e utentes, aes s.' onem con sationum suarum, ex stso deteguntur inhil recta Hoenio quemadmodum senuimus in primo fibro. Quam do ergo hi qui contradicunt nobis te metonium per hibent , er utuntur his , firma ct vera est v stra de utis ostenso. Neque plura mimo O, quam haec sunt: neque rursus patrii ora capit ege Evam P . Quae Irenaei firma est ratiocinatio de luculentum testimonium, de numero Evangeliorum. At eam certissimam veritat cm p stea, sutilibus collectionibus, dehonestat, dum eam vult Probare ex numero part ummundi
549쪽
mutuli & Cheruborum. Verum hic quaerimus , non quomodo ratiocinaretur Irenaeus,
sed quid crederent ejus aevi Christiani, denumero Evangeliorum, quod ex ejus verbis manifestum cst.
Hunc eumdem numerum tuetur Tertul antis passim . sed praesertim in libris contra
Marcionem , ex quibus unum atque alterum locum proseremus. Sic igitur ille Lib. IV. c. I. Constituimus in primis Evangelicum Imstrumentum Apostolos auctores habere , quibus De mimus Evangelii promulgandu ab ipso Domino fit impossum. Si ct Aristoticos, non tamen sis , sed cum Apostolis ct post Apsolos. Qu niam praedicatio discipulorum s pecta feri missi, de gloria sudio, s non ad stat illi audior
tas magistrorum, imo Christi, qui Magistros Ap 'Assecit. Denique nobis fidem Joannes O A sit- thaus in rant; ex Apostobcis, Lucas ct Masecus instaurant; iisdem regulis exotis, quantum ad unicum Deum attinet creatorem, o Christum us natum ex Virgine , supplemennum Legis e Prophetarum. Viderit enim, fi narrationem difristio variavit, dummodo de Capite fidei conveniat. Idem Cap. V. postquam ostendit nonopia flat Apostolicas Ecclesias ,sed apud umver
sui qua illis de scietate Sacramenti conse derantur, id E augelium Lucae, ab initio editionis sua re, quod cum moi me tuebantur; cum alia , tum etiam haec habet: Eadem auctorisas E HUarum Apostolicarum ceteris quoque patrocia
nabitur Evangeliis , qua proinde per illas os cuiatim uris halemus ; Ioannis dico ct Matthaei: licet o Marcus quia edidit Petri assi
metur , cullus interpres Marcus; nam ct Lucadiaestim Paulo adscribere flent. Capit Magis, ora videri qua Discipuli promulgarim. Quibus in verbis Tertulliani, nonnulla I tent obscuritate verborum, brevitateque M-li obnupta , quae sunt digna quae in paullo majori luce collocentur, quod paucis faciam. Primum est Evangelia, non sine singulari Divina Providentia, scripta esse partim ab Apostolis, partim ab Apostolicis viris. Si enim omnia scripta essent ab Apostolis, potuisset sorte quis iam paullo post dubitare , an impletum suisset promissum illud Christi, demittendo ad Apostolos Spiritu Sancto: cui res Apostoli ipsi testimonium, apud posteros,
Praebere non potuerunt, quia res ad ipsorum auctoritatem non parum faciebat, nec ipsi testes in re sua esse poterant. At ei testim nium luculentum praebuerunt , eademque opera universum Evangelium confirmarunt
eorum Discipuli Marcus S Lucas; Marcus quidem ad calcem Evangelii, Lucas vero initio Actorum Apostolicorum. Qua in re, si fidelem te minime praestitisset Christus, Ap stoli perpaucos habuissent Discipulos ; cum qui in re ejusmodi sesellissent, fidem omnem apud bonos amisissent. Tantum abest ut inventilent Discipulos, sui cum Christi, tum ipsorum dicta ta facta litteris mandarent; ut ludibrio omnibus futuri fuissent, nec nomen umquam suum apud posteros propagaturi. is enim non refugiit et, aut etiam sprevisset homines nulla Graecanica eruditione praeci tos , nulla auctoritate, nec ullis opibus sus fultos; di praeterea Discipulos hominis, qui minime praestitisset quod pollicitus erat pQuis credidit let narrationibus Apostolorum, de miraculis a Jesu Naaareno editis, si promissam similem potestatem Apostolis numquam contulisset Quis non dixisset homi nes bonos quidem sorte , sed parum cautos, deceptos fuisse a Magistro, nec fide elle dignos Z Igitur longe maximi erat momenti transmitti ad posteros historiam, cum Evangelii ipsius a Christo nuntiati , tum etiam esuN Apostolorum; cum hinc liqueat persuasum fuisse Discipulis Apostolorum & eos a Deo vere millos, & Ielum in coelo regnare; unde demiserat Spiritus Sancti cona in Apostolos , quos alioqui nemo esset sequutus. Quemadmodum vero Discipuli Apostol
rum gravissimum testimonium perhibunt Masistris: ita etiam horum narratio, consciata ipso cum Scriptis Magistrorum, quae non viderant, non parum confirmatur. Neque enim credibile est Evangelium secundum Matthaeum visum a Marco ac Luca; qui non repetiissimi quae antea bene narrata fuerant,& vitassent omnes At Joannes omnia haec videre potuit & vidit Evangelia, cum pauca ab aliis iam dicta repetie
Tertium est antiquissimas Ecclesias Christianas, ab Apostolis conditas , semper ex quo edita fuerant Evangelia, atque ad earum manus pervenerant , credidisse eorum este quorum nomina praeserebant. Nonnulli quidem Haeretici, ut ex Irenaeo vidimus , uni Evangelistarum, omissis ceteris, adhaerebant; at nec inter se consentiebant, & a ceteris Christianis multo pluribus damnabantur. Marcisis vero, inquit Tertullianus intellia gens Lucae Evangelium ab eo interpolatum
plerisque nec notum I nullis autem notum , usnon eo iam tum
Origgnes, non modo dogmatum sui aevi sed & antiquitatum Ecclesiasticarum callentissimus, ita de quatuor Evangeliis loquitur, in stamento T. I. Comment. in Matthaeum, quod servatum est ab Eusebio Hist. Eccles
pi, de quatuor Evangeliis, piae sola in univem Ja C si Ecel a , qua sub cortis, citra controversam admittuntur: primum, sciacet, Evam gelium cons riptum esse a Mitthao , aliquandoquidem Publuam , postea vero Aposto, Psi Christi, qui diad Hebraico sermone conscriptum .didit
550쪽
edidit apud eos qui ὀ Iuditi a crediderunt. S c dum fuisse accepimus Evangebum Marci, qui, prout Petrus ibi mi averat, id confecit. Dum idcirco Petrus, in Epistola Catholica, eum Num suum agnoscit his verbis : Salutatvoruclecta Dei Ecclesia , quae est Babylone , & Marcus filius meus. Tertium Evangelium
dae, quia d Paulo commendatur, ingratiam Gentilium conscriptum Postremum vero Evangeltam Ioannis.
Ultimum audiemus Eusebium, qui passim
superiora testimonia confirmat, di cujus auctoritas hac in re eo majoris cli ponderis, quo in recensendis antiquiorum Scriptorum
Christianorum monumentis, diligentius o servavit, quam umquam antea facium fuerat, quorum librorum Apostolicorum seu genui- nonum, seu suppostitiorum, meminissent; ut norunt omnes, qui Hiltoriam ejus Ecclesiasticam evolverunt. Sic ergo loquitur Lib. III. c. 2 E ξ α-- π ύ Κυώου Mαθη-
mentianos reliquerunt a quos etiam necessarta ad
Evangelia, aium Ioannem, qui per omne tempus usus erat praconio non ripto, taxdem o aufriptionem devenuse, tali de austi Tum sub iicit quae de Ioanne antea ex illo protuli
Ex hisce testimoniis, patet omnes Chri-l nos , quorum dogmata maxime acced bant Evangeliorum doctrinam, semper credidille non cite plura Evangelia hisce qua tuor , quae nunc legimus; cx quibus etiam
Scriptores Graeci & Latini Secundi & Tertii Saeculi plurima laudant loca prorsus consentanea nolitis Exemplatibus, quae nos dubitare non sinunt quin eosdein libros habeamus etiamnum hodie, quos illi a Majoribus acceperant. Est aliqua, fateor , interdum lecti
nas varietas ; at ea non est magni momenti,
si conseratur cum iis, in quibus Veterum C
dices consentiunt cum exemplaribus nostris. lConsulantur hanc in rem non tantum indices locorum Scriptum, qui subjecti sunt accuratioribus itionibus antiquiissimorum P trum; sed & ipla corum ratiocinationes insidereintur diligenter, di liquebit eos ierme semirar argumentari ex lectionibus quas hodie sesuimur , videmusque in antiquissi-inis Codicibus MM. Addantur hisce transi tiones antiquae , quae in Bibliis Polyglottis exitant, comparenturque cum locis as Antiquis prolatis , nec dubium erit quin simili bus omnes usi sint Codicibus. Non ignoramus nonnullos tae , quibus
haec ratio probandi P, non m Librorum Sacrorum minus placet; sed iidem omnino a lata sunt ejus Ariis, ex cujus praescripto huiuunodi examina sunt instituenda ; idemque eam discant oportet, antequam ullo digni sint responso. Praeterea miscent quae sunt diversissima , imperitia ejus ipsus Artis quam profitcntutare Aliud , nimirum , est probare divinam esse Evangeliorum doctrinam . aliud ostendere Evangelia esse re ipsa
eorum Scriptorum, quorum nomina iis P
fixa sint. Ρosterius hoc probavimus, non prius, de quo hoc in loco non agimus; quamquam haec sunt conjunctassima Demonstratur quidem divinitas doctrinae Evangelicae, cum ex ipse ejus praestantia, tum etiam
ex miraculis, quibus eam Deus comprobavit. Probatur vero γηπιρο ς libri, consensu eorum ad quorum manus pervenit ex quo editus est, ct qui constanter eum tribuerunt ei cuJus nomen praeseri; aliunde enim n
men Auctoris rescire non possirmus. Ex iis quae liber comploeritur, intelligi quidem queat non modo p stantia argumenti, sed etiam eruditio Auctoris: sed quodnam iit ejus nomen , nemo propterea divinant, p sertim
si is unus Scriptoris illius istus superiit. Nee satis est a Librariis nomen operi praefixum, ut stimus an ejus sit cujus nomen p scriptum est; cum Librarii, lucri causa, insignia n mina alienis talibus non raro praefixerint Nihil tutius est testimonio Scriptorum aequalium, aut, si desint, eorum qui non multo post vixerunt. Sed res non indiget pluribus verbis; nec si pluribus esset excutienda, ad
VL Quaesivit olim vir eruditus ab H Gratio, longe praestantissimo Scriptura Sacre Inte prete , cur hi qui libros scripserunt, quos
Evangelia appellamus , eorum quae a Domi no nostro acta sunt nihil commemorent, ante annum trigesimum , preter unicum illud, quod duodecimo ejus anno contigiste Lucas narrat ρ Et quaesiona respondit vir summus
Epistola xxxi ii. ex iis quae ad Gallos scriptae sunt, paucis quidem, sed prosecto acu- te. Quamobrem cum idem sit nobis. hoc
in loco, ex instituto nostro, expendendum,
verba Gratii particulatim prolata, prout necesse videbitur, illustrabimus. Quid cuique , inquit, Scriptori narrandum
fit, quid non, ex sine petendum operis. Aps FautemHeorum Assuli non qualemcumque historiam Christi scribere in aniso hastiri tu sed argumentum , si ut ejus quia ore praedica nertia ejus quod consigna ne listeris erat Fod est Ius praueri, Et gelium. Cum , nempe , praedicarent Evangelium, hominesque ad poenitentiam vocarent; duo potissimum ab Ap stolis quaerebantur, quae ab illis accurate cognosci poteranti Quis suisset illeJesus, a quo semistos dicebant, quidve ab hominibus exisgeret; non quid fecisset in infantia, vel in pueritia ; quod illi non potuissent rescire, nisi a matre Iesu, eiusque consanguineis Igitur ut ostenderent quis esset Magister, cujus Discipulos se profitebantur, narrabant