Catilina Iugurtha: ex Historiis orationes et epistulae

41쪽

dies noctisque festinare vigilare, neque insomniis neque a labore satigari postremo, ubi multa agitanti nihil procedit, rursus intempesta nocte coniurationis prim cipes convocat per Μ. orcium Laecam, ibique multa de ignavia eorum questus docet se antium praemisisse ad eam multitudinem, quam ad capiunda arma paraverat, item alios in alia loca opportuna, qui inbtium belli facerent, seque ad exercitum proficisci cupere, si prius Ciceronem obpressisset eum suis com 28siliis multum officere igitur perterritis ac dubitam hibus ceteris C. Omelius eques Romanus operam suam pollicitus et cum eo L. Vargunteius senator constituere ea nocte paulo post cum armati hominibus sicuti salutatum introire ad Ciceronem ac de inproviso domi suae inparatum confodere. Curius ubi intellegit, quantum periculum consuli inpendeat, propero per Fulviam Ciceroni dolum qui parabatur nun

tiat ita illi ianua prohibiti tantum facinus frustra

susceperant.

Interea aestus in Etruria plebem sollicitare,

egestato simul ac dolore iniuriae OVarum rerum mpidam, quod Sullae dominatione Mos bonaque omnia

amiserat praeterea latrones cuiusque generis, quorum in ea regione magna copia erat; non nullos ex Sullanis coloniis, quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat. 29 Ea eum Ciceroni nuntiarentur, ancipiti malo permotus, quod neque urbem ab insidiis privato consis longius tueri poterat neque exercitus Μanli quantua aut quo consilio foret, satis conpertum habebat, rem ad senatum refert, iam antea volgi rumoribus exagitatum itaque, quod plerumque in atroci negotio solet, senatus decrevit, darent operam consules, ne quid res publica detrimonii

caperet ea potestas per Senatum more Romano magistratu maxuma permittitur, exercitum parare, bellum gerere coercere omnibus modis socios atque civis, domi

militiaeque imperium atque iudicium summum habere;

42쪽

BELLUM HILINAE . 27 31. 17 aliter sine populi iussu nullius earum rerum consuli

Post paucos dies L. Saenius senator in senatu lit 30 feras recitavit, quas Faesulis adlatas sibi dicebat, in quibus scriptum erat C. Manlium arma cepisse cum magna multitudine ante diem VI kalendas Novembris. simul, id quod in tali re solet, alii portenta atque prodigia nuntiabant, alii conventus fieri, arma portari, Capuae atque in Apulia servile bellum moveri. igitur a senati decreto Q. Marcius Rex Faesulas, Q. Metellus Croticu in Apuliam circumque ea loca missi ei uir,

quo ad urbem imperatores erant, inpediti, ne triumpharent, culun a paucorum, quibus omnia honesta atque inhonesta vendere inos erat) sed iraetores

Q. ompeius Rufus Capuam, Q. Metellus Coler in

agrum Picenum, eisque permissum, uti pro tempore atque periculo exercitum conpararent. ad hoc, si quia i cavisset de coniuratione, quae contra rem publicam facta erat, praemium servo libertatem et sestertiaeentum, libero inpunitatem eius rei et sestertia ducenta, itemque decrevere, uti gladiatoriae samiliae Capuam et et in cetera municipia distribuerentur pro cuiusque opibus, Romae per totam urbem vigiliae haberentureiaque minores magistratus praeessent.

Quibus rebus permota civitas atque inmutata urbis31sacies erat. ex summa laetitia' atque lascivia, quae diutum quies pepererat, repente omnia tristitia imvasit: sestinare trepidare, neque loco neque homini cuiquam satis credere, neque bellum gerere neque pacem habere, suo quisque metu pericula metiri. ad 3hoc mulieres, quibus rei publieae magnitudine olli timor insolitus incesserat, adflictare Sese, minus Supplices ad caelum tendere, miserari parvo liberos, O-gitare omniis omnia pavere, superbia atque deliciis

omissis sibi patriaeque diffidere. At Catilina crudelis animus eadem illa movebat, tametsi iraesidia parabantur et ipse loge Flautia

43쪽

18 c. SALLUSTI CRISPI interrogatus erat ab L. Ρaulo postremo dissimulandi causa aut aui expurgandi, sicut iurgio lacessitus foret, in

senatum venit tum M. Tullius consul, Sive praesemtiam eius timens sive ira conmotus, orationem habuit luculentam atque utilem rei publicae, quin postea et scriptam edidit sed ubi ille adsedit, Catilina, ut orat paratus ad dissimulanda mia, demisso voltu voce supplici postulare a patribus coepit, ne quid de aetemere crederent ea familia ortum, ita se ab adulescentia vitam instituisse, ut onmia bona in spe haberet. ne existumarent sibi, patrici homini, cuius ipsius atque maiorum pluruma benificia in plebem Romanam

essent, perdita re publica opus esse, cum eam servaret

si Iullius, inquilinus civis urbis Romae ad hoc maledicta alia cum adderet, obstrepere Omnes hostem abs que parricidam Vocare tum ille furibundus quoniam quidem circumventus inquit inimicis praeceps 32 agor, incendium meum ruina restinguam'. deinde se ex curia domum proripuit ibi multa ipse secum volvens, quod neque insidiae consuli procedebant et ab incendio intellegebat urbem vigiliis munitam, optumum

iactu credens exercitum augere ac prius quam legiones scriberentur, multa antecapere, quae bello usui forent, nocto intempesta cum paucis inmanliana castra prin sectus est sed Cethego atque Lentulo ceterisque, quorum cognoverat promptam audaciam, mandat, ubbus rebus possent, pes factionis confirment, insidias consuli maturent, caedem incendia aliaquo belli sae, nora parent: sese prope diem cum magno exercitu ad

urbem accessurum.

Dum haec Romae gemantur, C. Manlius ex suo numero legatos ad Marcium Regem mittit cum mam datis huiusce modi:33 Deos hominesque testamur, imperator, O -- neque contra patriam cepisse neque quo periculum aliis saceremus, sed uti corpora nostra ab iniuria tuta forent, qui miser egentes violentia atque crudelitate sae-

44쪽

BELLO CATILINAE . 31-35. 19 torum plerique patriae sedis omnes fama atque fortunis everte sumus. neque cuiquam nostrum licuit more maiorum lege uti neque amisso patrimoni liberum compus habere tanta saevitia faeneratorum atque praetoris fuit. saepe maiores vostrum, miseriti plebis Romanae, decretis suis inopiae eius pitulati sunt, ac novissume memoria nostra propter magnitudinem aeria alieni volentibus omnibus bonis argentum aere solutum est saepe ipsa plebs, aut dominandi studio permota aut superbia magistratuum, armata a patribus secessit. at nos non imperium neque divitias petimus, quarum rerum causa bella atque certamina omnia inter mortalis sunt, sed libertatem, quam nemo bonus nisi cum anima simul amittit. te atque senatum obtestamur consulatis miseris civibus, legis praesidium, quod iniquitas praetoris eripuit, restituatis, neve nobis eam necessitudinem inponatis, ut quaeramus, quonam modo maxume ultisanguinem nostrum pereamus.

Ad haec Q. Marcius respondit, si quid ab senatu 34

petere vellent, ab armis discedant, Romam supplices proficiscantur: ea mansuetudine atque misericordia senatum populi Romani semper fuisse, ut nemo umquam ab eo frustra auxilium petiverit. At Catilina ex itinere plerisque consularibus, prae 2 terea optum cuique litteras mittit se salsis criminibus circumventum, quoniam factioni inimicorum resistere nequiverit, fortunae cedere, assiliam in exilium proficisci, non quo sibi tanti sceleria conscius esset, sed uti res pubsica quieta lare neve ex sua contemtione seditio oreretur ab his longe divorsa litteras Q. Catulus in senatu recitavit, quas sibi nomine Catilinae redditas dicebat earum exemplum infra scriptum est.

L. Catilina Q. Catulo. Egregia tua fides, re co-35gnita, grata mihi magnis in meis periculis, fiduciam

commendationi meae tribuit quam ob rem desem aionem in novo consilio non statui parare satisfac-

45쪽

20 C. SALLUSTIAEMMItionem ex nulla conscientia de culpa proponere crevi, quam me dius fidius veram licet cognoscas imiuriis contumeliisque conestatus, quod fructu laboris industriaeque meae privatus statum dignitatis non

optinebam, publicam miserorum causam Pro me comauetudine suscepi, non qui aes alienum meis nominibus ex possessionibus solvere non possem et alienis

nominibus liberalitas Orestillae suis filiaeque copiis persolveret), sed quod non dignos homines honore

honestatos Videbam meque salsa suspicione alienatum esse sentiebam hoc nomine satis honesta pro meo casu spes reliquae dignitatis conservandae sum a 5 cutus. plura cum scribere vellem, nuntiatum est vim

mihi parari nunc Orestillam commendo tuaeque fidei trado eam ab iniuria defendas per liberos tuos rogatus haveto. 36 Ss ipse paucos dies conmoratus apud C. Flambesum in agro Arretino, dum vicinitatem antea sollicitatam armis exomat, cum fascibus atque alit -- per insignibus in castra ad antium contendit haec ubi Romae conperta sunt, senatus Catilinam et vim

lium hostis iuὼcat, ceterae multitudini diem statuit, aut quam sine fraude diceret ab armis discedero

praeter rerum capitalium condemnatis praeterea Foemit, uti consules dilectum habeant, Antonius cum exercitu Catilinam persequi maturet, Cicero urbi praesidio sit. Ea tempestate mihi imporium populi Romani multo

maxume miserabile Visum est cui cum ad occasum

ab ortu solis omnia domita armis parerent, domi otium atque divitiae, quae prima mortales putiunt, adfluerent, fuere tamen cives, qui seque remque publicam pati natis animis perditum irent namque duobus senati decretis ex tanta multitudine neque praemio inductus coniurationem patefecerat neque ex castris Catilinae quisquam omnium discesserat tanta vis morbi atque 37 uti tabes plerosque civium animos invaserat. neque

46쪽

BELLUM ATILINAE . 35-38. 21 solum illis aliena mens erat, qui conscii coniurationis

fuerant, sed omnino cuncta plebes novarum rerum

studio Catilinae incepta probabat id adeo more suo videbatur facere nam semper in civitate quibus opes nullae sunt, bonis invidens malos extollunt, vetera

omnia student, aucta atque seditionibus sine cura aluntur, quoniam egestas facile habetur sine damno. sed urbana plebes ea vero praeceps erat de multis causis primum omnium qui ubique probro atque e 5 inlaentia maxume praestabant, item alii, qui per dedecorati initur patrimoniis amissis, postremo omnes, quos flaintium aut lacinus domo expulerat, ei Romam sicut in sentinam confluxerant. deinde multi memores Sub lanae victoriae, quod ex gregariis militibus alios in foros videbant, alios ita divites, ut regio victu atque cultu aetatem agerent, sibi quisque, si in armis foret, ex victoria talia sperabat praeterea iuVentus, quae in agris minuum mercede inopiam toleraverat, privatis atque publicis largitionibus excita urbanum otium ingrato labori praetulerat eos atque alios Omnis malum publicum alebat quo minus mirandum est homines egentis malis moribus maxuma spe rei publicae iuxta ac sibi consuluisse. praeterea quorum Victoria Sullae parentes proscripti, bona erepta, ius libertatis inminutum erat, haud sane alio animo belli eventum e pectabiunt ad hoc quicumque aliarum atque senatus 10 partium erant, conturbari rem publicam quam minus valere ipsi malebant. id adeo malum multos post 11 annos in civitatem revorterat. nam postquam Cn. 38Ρompeio et, Crasso consulibus tribunicia potestas restituta est, homines adulescentes summam potest tem nacti, quibus aetas animusque sero erat, coepere senatum criminando plebem exagitare, dein largiundo

atque pollicitando magis incendere, ita ipsi clari ο-

tentesque fieri. contra eos summa ope nitebatur plera 2 qum nobilitas senatus specie pro sua magnitudine.

47쪽

22 C. SALLUSTIAERISPI namque, uti paucis Verum absolvam, post illa tempora quicumque rem publicam agitavere, honestis nominibus, alii sicuti populi iura defenderent, pars quo senatus auctoritas maxuma seret, bonum publicum simulantes pro sua quisque potentia certabant neque illis modestia neque modus contentionis erat utrique 39 victoriam crudeliter exercebant sed postquam Cn. Ρompeius ad bellum maritumum atque ithridaticum missus est, plebis opes inminutae, paucorum potentia crevit ei magistratus provincias aliaque omnia tenere, ipsi innoxii florentes sine metu aetatem agere ceterosque iudiciis terrere, quo plebem in magistratu lac, Ddius tractarent sed ubi primum dubiis rebus novindispes oblata est, Vetus certamen animos eorum adrerit. quod si primo proeli Catilina superior aut aequa manu discessisset, prosecto magna clades atque cui istas rem publicam obpressisset, neque illis, qui Victoriam adepti forent, diutius ea uti licuisset, quin defessis et exanguibus qui plus posset, imperium atque libertatem extorqueret fuere tamen extra coniur tionem conplures, qui ad Catilinam initio prosochi sunt in eis erat Fulvius, senatoris filius, quem retractum ex itinere parens necari iussit. Isdem temporibus Romae Lentulus, sicuti Catilina Praeceperat, quoscumque moribus aut sortuna novis rebus idoneos credebat, aut per se aut per alios sollicitabat, neque solum iris, sed cuiusque modi genus 40 hominum, quod modo bello usui foret igitur . Umbreno cuidam negotium dat, uti legatos Allobrogum requirat eosque, si possit, inpellat ad societatem belli, existumans publice prisatimque aere alien obpressos, praeterea riuod natura gens Gallica bellicosa esset, sacile eos ad tale consilium adduci posse. Umbrenus quod in Gallia negotiatus erat, plerisque principibus civitatium notus erat atque eos noverat itaque sino mora, ubi primum legatos in foro conspexit, percontatus pauca de statu civitatis et quasi dolens eius

48쪽

BELLUM CATILINAE . 38-42. 23 casum requirere coepit, quem exitum tantis malis sperarent. postquam illos videt queri de avaritia ma agistratuum, accusare senatum, quod in eo auxili nihil esset, miseriis suis remedium mortem expectare, at

ego inquit Obis, si modo viri esse Voltis, rationem ostendam, qua tanta ista mala effugiatis'. haec ubi dixit, Allobroges in maxumam spem adducti Umbrenum irare, ut sui misereretur: nihil tam asperum neque tam difficile esse, quod non cupidissume facturi essent, dum ea res civitatem aere alieno liberaret. illo eos in domum D. Bruti perducit, quod foro propinqua erat neque aliena consili propter Semproniam;

nam tum Brutus ab Roma aberat. praeterea Gabb nium arcessit, quo maior auctoritas sermoni inesset. eo praesente coniurationem aperit, nominat socios,

praeterea multos cuiusque generis innoxios, quo legatis animus amplior esset deinde eos pollicitos operam suam domum dimittit. sed Allobroges diu in incorto 41 habuere, quidnam consili caperent. in altera parte erat aes alienum, studium belli, magna merces in spe victoriae, at in altera maiores opes, tuta consilia, pro incerta spe certa praemia. haec illis volventibus tam adem vicit sortuna rei publicae itaque Q. Fabi Sangae,

cuius patrocinio civitas plurumum utebatur, rem Omnem

uti cognoverant, aperiunt. Cicero per Sangam consilio cognito legatis praecepit, ut studium coniurationis

Vehementer simulent, cetero adeant, bene polliceantur dentque Operam, ut eo quam maxume manifestos habeant.

Isdem sere temporibus in Gallia citeriore atque 42 ulteriore, item in agro iceno Bruttio Apulia motus erat. namque illi, quos ante Catilina dimiserat, im

consulte ac veluti per dementiam cuncta simul agebant. noctumis consiliis, armorum atque telorum portationibus, festinando agitando omnia plus timoris quam periculi effecerant. ex eo numero conpluris Q. etellus celer praetor ex senatus consulto causa cognita in

49쪽

24 C. SALLUSTI CRISPIvincula coniecerat, item in citeriore Gallia C. urona, qui ei provinciae legatus praeerist. 43 At Romae Lentulus cum ceteris, qui principes

coniurationis erant, paratis ut videbatur magnis copiis constituerant, uti, cum Catilina in agrum Faesulanum cum exercitu Venisset, L. Bestia tribunus plebis comtione habita quereretur de actionibus Ciceronis belliquo gravissumi invidiam optumo consuli inponeret eo signo risum nocte cetera multitudo coniurationis suum quisque negotium exequeretur sed ea divisa hoc modo dicebantur, Statilius o Gabinius uti cum magna manu duodecim simul opportuna loca urbis incenderent, quo tumultu facilior aditus ad consulem ceteroaque, quibus insidiae parabantur, fieret Cethegus CL

ceronis ianuam obsideret eumque vi aggrederetur, alius autem alium, sed filii familiarum, quorum ex nobilitate maxuma pars erat, parentis interficerent simul caede et incendi perculsis omnibus ad Catilinam erumperent inter haec parata atque decreta Cethegus semper querebatur de ignavia sociorum illos dubitando et dies prolatando magnas opportunitistes com rumpere, acto, non consulto in tali periculo opus esse, seque, si pauci adiuvarent, languentibus aliis im-

petum in curiam facturum natura ferox vehemens munupromptus erat, maxumum bonum in celeritate putabat.

44 Sod Allobroges ex praecepto Ciceronis per Gabinium ceteros conveniunt ab Lentulo Cethego St tilio item Cassio postulant ius iurandum, quod signatum ad civis perserant: aliter haud facile eos ad tantum negotium inpelli posse ceteri nihil suspicantes dant, Cassius semet eo brevi venturum pollicetur ac paulo ante legatos ex urbe proficiscitur. Lentulus cum eis . Volturcium quendam Crotoniensem mittit, ut Allobroges prius quam domum pergerent, cum C tilina data atque accepta fide societatem confirmarent 4 ipso Volturcio litteras ad Catilinam dat, quarum exemplum infra scriptum est.

50쪽

BELLUM CAULINAE . 42-46. 25 Qui sim, ex eo, quem ad te misi, cognosces sacra cogites, in quanta calamitate sis, et memineris te Virum esse. consideres, quid tuae rationes postulent. auxilium petas ab omnibus, etiam ab infimis Ad hoc maendata verbis dat cum ab senatu hostis iudicatus sit, quo consilio servitia repudiet in urbe parata eas quae iusserit. ne cunctetur ipse propius eodere. his rebus ita actis, constituta nocte qua 45 proficiscerentur, Cicero per legatos cuncta AEdoctus

L. Valerio Flacco et C. omptino praetoribus imperat, ut in ponte ulvio per insidias Allobrogum

comitatus deprehendant. rem onmem aperit, cuius

gratia mittebantur cetera, uti sacto opus sit, ita agant,pormittit. illi homines militares, sine tumultu prae 2 sidiis conlocatis, sicuti praeceptum erat, occulte pomtem obsidunt postquam ad id loci legati cum Volturcio venerunt et simul utrimque clamor exortus est, Gallicito cognito consilio sine mora praetoribus se tradunt, Volturcius primo cohortatus ceteros gladio se a multi 4tudine defendit, deinde, ubi a legatis desertus est, multa prius de salute sua omptinum obtestatus, quod ei notus erat, postremo timidus ac vitae diffidens voluthostibus sese praetoribus dedit. Quibus rebus confectis ninia propere per nuntios 46 consuli declarantur at illum ingens cura atque lae 2 filia simul occupavere. nam laetabatur intellegens coniuratione patefacta civitatem periculis ereptam esse, porro autem anxius erat dubitans, in maxum scelere tantis civibus deprehensis quid facto opus esset: Oenam illorum sibi ineri, inpunitatem perdundae rei publicas ore credebat igitur confirmat animo Vo 3

Gabinium itemque Caeparium erracinensem, qui in Apuliam in concitanda servitia proficisci parabat.

ceteri sine mora veniunt, Caeparius, paulo ante domo egressus, cognito indici ex urbe profugerat. consul Lentulum, quod praetor erat, ipse manu tenens in