장음표시 사용
21쪽
historisa, pb Asopbica oe mathematica . 3
π- regnitionis philosopbicae alterius. Qui enim novit, quam rationem fam restat is, cti alleget alter; is novit, quae sit alteri cognitio philosophica in dato nil pbit casu S. 6 . Cognitio philosophica alterius est res facti. Cognoscit a. sopbisae. deo factum alterius, consequenter cognitionis philosophicae alterius hi- soricam habet cognitionem c S. 3
E. gr. Si quis novit,-Nessionum tradere, motus elliptici planetarum primariorum L metarum circa Solem atque secundariorum circa suos primarios, veluti Satellitum Imis circa Iovem, Satellitum Saturni circa Saturnum 5e Iunae circa tellurem, caulamelle Vim impressim & vim gravitatis, qua illi versus centrum Solis, hi versus centrum Iul Primarit feruntur, is cognitionem habet historicam cognitionis philosophicae viri Iummi de motu planetarum Ac cometarum . Cognoscit enim factum aliquod, nimirum Sula re PMonaea sentiat de motus elliptici planetarum & eometarum causis physicis.
. M vu demonstrare non miserit, rationem facti ab altero adegaram esse ubitis vas rationem, is cognitione pbilogonis ei dem facti destitiatur. Novit is Disa e tantum, hanc facti rationem ab altero allegari: ipse autem ignorat , Iηitis
ruod ea ejusdem facti ratio sit, atque ideo rationem ignorare dicenus est. Quis ergo dubitet, quod cognitione philosophica in hoc casu destituatur S. 6
Sit ita, quod norit aliquis , motus elliptiei planetarum primariorum e sam circa Solem , vel secundariorum circa suum primarium a Novoton. allegari vim impressam Acεravltatem primariorum in centrum Solis, secundariorum in suos primarios s. 8 ὶ; nisiadem distincte explicare possit, quomodo ex vi impressa de gravitatione versus Centrum eius corporis, circa quod revolvitur, oriatur motus curvilineus Ac in specie ellipticus, ac Praeterea demonstrare valeat, planetas vi impressa moveri de vi gravitatis a motu re-μLIlineo detorqueri, cognitio philosophica motuum coelestium ei tribui nequit. S. IO.
Si per experientiam stabiliuntur ea , ex quibus aliorum, q- fot arq e ob γώ sunt, vel feri possunt, ratio reddi potest, cognitio bifforica Hilolossicae sum θη, Ma
d mentum praebet. Quae per experientiam stabiliuntur, eorum nonnis philoso- historica est cognitio S. 3 . Quod si ergo ex iis rationem reddis ali Hi αrum, quae sunt atquc fiunt, cognitionem philosophicam iisdem super- f struis β. 6 . Fundamentum itaque cognitionis philosophicae est hi- 'norica .
E. gr. Si quis experimentorum fide sumit, aeri competere gravitatem Ae et inicitatem , ut ut ignoret, quaenam causa eum emciat gravem atque elasticum, inde autein rationem reddit alcensus aquae in antliis ae aquae salientis in nonnullis sontibus artificia libus, veluti in so te μν-D 3 is eognitionem gravitatis atque elasticitatis aeris nonnisi historicam habet, eidem vero philosophicam aquae in antliis ascendentis & ex nonnulis
lis sontibus artificialibus salientis superstruit. S. Ir.
Apparet adeo , cognitionem bifloricam non esse negligendam ei, qui ad ce iis phili Ubicum adspirat, sed eidem potius praemitti, imo cum ea constanter risorica coriungi debere. Quoniam enim cognitio historica philosophicae funda- excolenda. mentum praebet S. Io , eadem vero non admittit tanquam possibilia, nisi quae dine atque fieri constat S. 3 ; quae cognitio philosophica historicae superstruitur, ea firmo ac inconcusso nititur fundamento. Quis igitur ne-
22쪽
Cap. I. De triplis; cognisione tamana ,
gare apsit, ad cognitionem philosophicam adspirantem de hoe fundamento laborare debere e Praemittenda adeo est cognitioni philosophicae hist rica atque cum ista constanter conjungenda, ne firmum desit fundamentum.
Et si in antecedentibus S. Io tantummodo exempla dederimus physica, ea tamen de omni alio cognitionis genere valent, quae modo S. II inculcavimus. In ipsis disciplinis abstractis, qualis est nil ophia prima, notiones iundamentales derivandae sunt ab experientia, quae cogniti nem historicam landat S. 3. & philosiopbia quoque moralis atque rip iis inde principia petit: imo ipsa Mathesis historicam quandam notitiam supponit, unde objecti sui notionem atque axiomata nonnulla derivat. De Mathes pura sermo mihi est: de mixta eri,m idem patet evid ni ius. Quamvis itaque cognitionem historicam a philosophica cum cura distinguimus S. 3. Ο , ne diversa inter se confundamus S. 7 s non tamen ideo historicam vilipendimus, aut prorsus contemnimus S. II , sed suum unicuique pretium decernimus . Imo nobis per omnem philoso'phiam sanctum est utriusque connubium. Neque solum cognitionis hi-horicae usum in philosophia afferimus , verum etiam ejusdem in vita utilitatem defendimus Utrumque experimur : sed suo loco constabie quoque ratio, ubi de usu logicae differemus.
Quicquid sinitum est, sua determinata gaudet quantitate. Patet per γ
Σempla asserti veritas , modo sufficientem afferamus attentionem. Nec Obscura etiam ratio est. Quatenus aliquid finitum est, eatenus augeri potest atque minui. Quatenus vero aliquid augeri, vel minui potest, eatenus quantitas eidem tribui solet. Quamobrem determinata quantitas omni tribuenda est finito, quatenus tale est.
Ε. gr. Calor meridianus Solis non omni anni tempore eodem in loco idem, nee iadem in locis diversae latitudinis eodem tempore. R hruma uique ad solstitium aestivum sensim senfimque augetur I ab aestivo utque ad brumale eadem ratione minuitur. Quoia vis igitur anni die eatori meridiano Solis determinatus competit gradus , qui calorem alterius diei Quantitate inignabili l sit ita, quod a cognoscente graduum differen tiam nonnisi confuse assignari nequeat vel superat , vel ab eodem defieit. Aqua in alveo fluminis determinata celeritate decurrit , quae minuitur in alveo artificiali minus declivi, per quem ad rotas molarum deducitur, augetur vero, dum per praeeipitium in easdem ruit. Similiter planeta , qui circa Solem revolvitur, determinatam habet in qu vis orbitae puncto a Sole distantiam 3 vis impressa , qua per tangentem in isto puncto progredi nititur, est determinati gradus, seu determinatam admittit celeritatem , nec minus vis centripeta, qua a motu rectilineo detorquetur, determinatum habet gradum. In rebus immaterialibus eodem modo sese res hahet. Attentio in diversis hominiuus gra du differt. Maior est attentio alterius, alterius vero minor . Alter attentionem conteria vare valet in longiori demonstratione conciprenda & evolvenda ; alterius vero attentio nonnisi breviori expendendae lusticit . Quis nescit, dari gradus virtutis atque vitiorum pro divertitate sui, ectorum varios
Cognitio quantitatis rerum est ea, quam marismaticam appellamus.
23쪽
E. gr. Caloris meridiani Solis eosnitionem mathematicam habet , qui quantitatem , . . τN cognoscit, rationem seu proportionem perseiciens, quam habet calor dati diei, v. gr. Calor meridianus Solis aestivi ad eatorem meridianum Solis in Solstitio brumali , ut ipsi MCepn, Constet, quotuplus fit olor meridianus in solstitio aestivo ad calorem in solstitio bruma- tio. ii. Similiter cognitionem motus fluvii in alveo habet mathematicam, qui novit, qui modo determinatus celeritatis gradus, qua aqua per alveum decurrit, ex data fundi declivitate dc altitudine aqua intra alveum enalcatur. Notus planetae in orbita incedenti x gnitionem mathematicam habet, qui distincte exp.icare valet , quomodo in dato othitae puncto, seu in distantia a Sole data, ex quantitate vis impressae dc centripetae e stλtur celeritas planetae de quomodo ex actione duplicis istius vis in planetam prodeae figura orbitae elliptica . Attentionis cognitionem mathematicam habet , qui rationem sVς Proportionem e: us, quam longior aemonstratio requirit , ad eam, quae breviori sufficit, perspectam habet.
Aut novis qua δίων - - - - - . u Ficto Mam habet e oboliis gestionem cognitionis matbemaricae alterius. Qui enim noVit, quam rei fi- his ira nitae quantitatem assignet alter, is factum alterius cognoscit. Quam cognitis.
brem eum facti cognitio historica sit c S. I , quantitatis autem cogni- nisma tio mathematica cS. I ); qui tantum novit quantitatem rei ab altero the t assignatam, is utique nonnisi historicam habet cognitionem mathema- I.
E. r. Ne--ν demonstravit , quaenam si quantitas vis centripetae planetarum in ellipsi circa Solem revolutorum, de quaenam sit celeritas eorum in dato quolibet orbitae Punct. . Qui novit, quantam vim centripetam 3c celeritatem Planetae in dato orbitae Puncto, seu data distantia a Sole determinet; is eognitionis Nos ἀ- de motu plan tarum mathematicae historicam habet cognitionem. S. 26.
Si quis quantitatem res ab altero asignatam demonstrare valet, is e Udem cognitio dignitionem mathematicam perinde ac aster habet. Qui enim quantitatem matbem rei demonstrare valet, is cognoscit hanc esse ejus rei quantitatem, adeo- t ca que rei mathematicam habet cognitionem S. I . Quamvis adeo al- - ' ter eandem quantitatem prior assignavit , atque adeo rei cognitionem' mathematicam ante habuit S. cit. i hoc ipio tamen cognitio posterioris non mutatur. Ab eo, quod rei intrinsecum est petitur differentia, non vero a principio extrinseco.
E. gr. Si quis demonstrare potest, quantitatem vis centripetae planetae in ellips eire Solem revoluti ad datam a Sole distantiam eiusque in eadem celeritatem , sive demonstratio eadem fit c Nomania ,sive ab eadem diversa; is perinde ac Nevotomu mathematicam habet motus planetarum elliptici eognitionem . In ipsa enim cogniti e nihil mutatur, Propterea quod Neννω ν eandem cognitionem prior habuit.
Differt autem sitique cognitio mathematica cum ab historica, tum a phi- ni Glosophica. Nam cognitio historica acquiescit in nuda notitia factita. 3), tiacosniata philosophica reddimus rationem eorum, quae sunt vel esse possunt l, 1 c S. 6 , in mathematica denique determinamus quantitateS, quae rebus t . iunt. Aliud vero est nosse factum, aliud perspicere rationem D. Icti, aliud denique determinare quantitatem rerum . bisorica .
Exempla diiserentiam palm loquuntur. Oui novit, solis meridiani calorem nunc cre-
24쪽
6 Cap. I. De triplie; eognitisne bumana ν
scere, nune iterum decrescere, is huius cognitionem historicam habet. Qui novit, majorem caloria gradum pendere a maiore densiate radiorum idem planum serientium de ab ictu minus obliquo, is eognitione philosophica pollet . Qui denique densualem radiorum S ictus magnitudinem ae inde eradum caloris determinare valet , is cognitione mathematica instructus. Per se liquet, determinationem densitat is radiorum & magnitu. dinis ictus ae pendentis inde gradus caloris esse diversam a simplici notitia, quod calor Solis meridiani alio tempore ma or sit, alio minor. Nec minus patet, determinationem litam dive mam este a eognitione ea ulae ma oris minorisve caloris . Idem ex ceteris, quae in antecedentibus attulimus, exemplis apparet.
Nonnunquam historica cognitio fundamentum praebet cognitioni mathemati-c I nonnunquam Hilosophica. Res facti per exempla comprobatur , neque Opus est, ut hic inquiramus , cur id neri possit, & quando hoc obti
Sane opikἡ in Cai ιHeis cognitionem mathematicam visonis reflexae. Quae fit speem lorum ope , tradituri iundamenti loco tanquam axiomata substernunt propositiones de m do reflexionis & loeo imaginis ab observat ion ibus derivatas, nimirum quod angulus re- fexionis si angulo incidentiae aequalis & quod locus imaginis fit in concursu radii reflexiti catheti incidentiae. Parum autem solliciti sunt, cur anculus reflexionis si angulo iniscidentiae aequalis,&cur imago in puncto interfect ionis catheti incidentiae atque radii reflexi appareat. Asironomi motuum coelest tum cognitionem mathematicam ex observat ion ibus de ducunt, insuper habitis eorundem causis physicis . GaIliavi motus gravium theoriam mathematicam conditurus , non attenta causa erus motus , in eo acquievit, quod causa fravitatis, qualiscunque tandem ea sit , in quavis a centro terrae distantia eodem modo in grate agat. Enimvero qui mathematicam variantis ea loris solis meridiani cognitionem sabilite in animum induxit, is ante eius causas perspectas habere debet s I. a 4. In Eleis mentis Aerometriae docui, quomodo mathesis ad experimenta applicetur, nondum c enitis causis physicis, S quomodo essectus viribus causarum proportaonati demonstrentur. Utriusque igitur calus exempla ibidem occurrunt. S. I9.
Veritatum matbematicarum datur etiam K rica cognitio. Etenim quae per principia mathematica demonstrantur in Mathesi praesertim mixta, per experimenta quoque doceri possunt, quod ita sese habeant. Qui igitur theorematum mathematicorum vcritatem experiundo addiscunt, illi historicam sibi comparant notitiam eorundem eamque certam S. 3Is etsi demonstrationum ignari mathematica destituantur s. io .
Respondent his experimentis in Mathesi pura exempla numerica, quibus theoremata illustrantur, & examina figurarum iuxta hy the sn theorematum constructarum mech niea . Qui enim demonstrationibus neglectis in istis examinibus acquiescunt, veritatum mathernaticatum non nisi historicam cognitionem consequuntur. S. 2 O.
Facta naturae subinde latent, ut non sua sponte sese gerant attendenti. Veritatem asserti non ignorant, qui in scientiis ita fuere versati, ut nonnisi in certa cognitione acquieturi ad modum attenderint, quo principia stabiliuntur.
E. gr. Lumen solare esse compositum ex radiis seu luminibus heterogeneis tactum naturae est . Sed hoc factum maxime latet. Neque sua sponte offertur lumen solare C templanti, neque per experimentum in apricum productum absque haestatione agnoscitur . Sane ex cireumstantiis experimenti . quo visui pereeptibile sstitur , dem strandum est, lumen Solis esse compostum. Peculiaribus demonstrationibus evincendum est, lumina ista , ex quibus comporitur, esse non minus simplicia, quam heterogenea ἔ ubi
25쪽
Inrthus opus est experimentis &, ut ex iis evidenter inserri possit , quod probari de
hebat , notitiis aliis eum mathematicis, tum historicis, tum philosophicis . Datent haee ex Optica Nasi/ovi , qui factum istud naturae absconditum robis revelavit. Eadem patent per Omnem philo. hiam experimentalem; dc Athronomia n is quoque in hoc a sumento lumen astundit. Suo non minus tempore constabit , occurrere etiam exumpla
an Psychologia de philolophia morali. S. 2I.
Facta igitur naturae alia cum lateant S. ao , alia Vero pateant S a , nisis, ita ut haec sola attentione agnoscantur, etsi subinde acumine quodam centio- opus sit; illa vero singularibus artificiis in apricum producenda & in 1m bin apricum producta non agnoscantur, nisi sensui ratio suppetias ferat; ric incognitionem historicam distinguimus in communem & arcanam. Cogni- ς' ris historica communis est cognitio factorum naturae, etiam rationalis, quae , a vi patent: Cognitio autem bistorica arcana est cognitio factorum naturae , etiam rationalis, quae latent.
Addo vocem pinio AD , ut intelligatur, ad facta naturae hic quoque referri ea, quae in substantiis immaterialibus finitis, veluti mentibus nostris, accidunt , & eognitionis historicae non minus obiectum sunt, quam quae in mundo materiali centingunt s. 3ὶ . Exempla communis vide ad s. 3. exemplum vero arcana ad s. χοῦ. S. 22
Historica cognitio communis infimus bumanae cognitionis gradus es. Historica enim cognitio sensuum ope perficitur, attendendo ad ea, quae actu ς' t ' sunt, vel fiunt S. I. 3 . Non igitur alia cognita praesupponit, ex Juibus tanquam praemissis multa ratiociniorum ambage demum deduci ebeat. Atque adeo inferior cognitione historica communi gradus noti est in cognoscendo,
Patet hine ratio, tur cognitio vulgi ct ea, qua in Uta uitaur, plerum Vulgarisque nonnise historica st . Vulgo enim in iis acquiescimus , quae sensuum cognitio beneficio nobis primum innotescunt. Et, si vel maxime rerum agno- cur πλscamus causas & rationes, propterea quod sensui palam sistantur, non se bimr tamen distinine perspicimus, quomodo haec alterius causa esse possit, vel quomodo ex hac ratione hoc vel illud fiat. Exempla dicta confirmant . E. gr. Aquam igni superimpositam ebulliro, Miarunt omnes , proptereae quod id fieri
plus vice fimplici viderunt. Sed rationem, cur ebulliat aqua , Ignorant, imo tantum non inutio vivi ca Dc 'uiuem cogitant. Et s igitur calor ignis si ebullitionia istius eau sa, vulgi tamen cognatio nonnisi historica est , quippe quae hoc solo continetur, quod ex coniunctione duarum rerum oriatur aliquis enectus, a distinc a autem explicatione. quomodo inde e flectus oriri possit, prorsus abest, ut adeo ne minimum quidem cognitionis philosophicae subst s. 3. εὶ. s. 24.
Cognitionem biforicam areanam ad formam mmmunis saeptas ara reducis. Rectetis Artis operationes, perinde ac experimenta, saepius facta naturae in apria F cum producunt, quae alias latent. Quamobrem cum cognoscenti perin
de sit, sive natura sensui quaedam offerat, sive ars eidem sistat, quae is adeo
26쪽
cognitio historica philosophicam con inmat Pisis
8 Cap. I. De triplici cognitione humana ,
alias eundem effugiunt ἔ arte suppetias ferente, sola attentione aeum iisne , si quidem opus suerit, stipata ad cognitionem historicam arcanam,
perinde ae ad communem pervenitur c S.I. 4 . Arcana adeo cognitio artis ministerio reducitur ad communem.
E. gr. Ignis proprietates Ac effectus latentes arx fuistia metaIIorum spectandos exhiberi perinde ae experimenta ope antliae pneumaticae instituta aeris latentes proprietates ac effectus revelant . Dedit exempla Emamωι S-G.MQἐπι , Collegii metalliei in Sueciam eisor , in Noris observa ἐν ea ca ferrum is umem atque Observataoniam msseelian artim ei castνιι naturaist pari. 4. pag. 36. dc seqq. Ipso amore in Observatis pag. s. dc Io. per I de la dies ea loe in carbonibus conservatur, licet undiquaque fuerint tecti, dc massa caris bonum, etsi in iis nulla ignis scintilla appareat, intra illud tempus a cxlore diminutitur ad decimam sui partem; aperto autem camino, post quadrantem vel dimidium horae, veluti sponte sua ignis dc flamma in carbones erumpit, quae superficiem tenet; imo earbo quidam in fissura quadam muri non bene adustus, licet s Ius teneretur pendulus, flagrare ineepit in aeris liberi contactu, fiamma autem fuit maxime volatilis de eireum circa quasi lambens carbonis superficiem, absque ulla scintilla in carbone apparente.
Inde consequitur, utile fore ad philosionandum , se phaenomena in inc
nil artificiam ct alibi in arte v. gr. in oeconomia rurali obvia collige rentur o accurate describerentur . Constituunt enim partem cognitionis historicae arcanae S. M ὶ, quam alias sensu duce obtinere non licet crua . Praebent itaque fundamentum cognitioni philosephicae, quo alias destitueremur S. Io .
Si quis per rationem aliquid fieri posse agnovit factoque experimento taem fieri obserpat, is cognitionem μύομpbeam biflorica confirmat. Qui per rationem agnoscit aliquid fieri posse, is philosophicam habet cogniti nem c S. 6 , qui vero idem fieri observat, historicam csr. I). Quod si ergo idem fieri observat, quae fieri posse per rationem agnovit, his storica cognitio cum philosophica conspirat. Quoniam itaque dubitari nequit, quin fieri possint, quae actu fieri obseritantur, adeoque in gnitio historica extra omnem dubitationis aleam posita est; cogniti nem philosophicam historica confirmari evidens est.
Si quant;tas effectas diribus causin proportum tu daemons atti . cognitio se loseplaca a matbematica tauris omnimodam certitudinem. Qui quantitatem effectus viribus causae proportionatam esse demonstrat, is ejus habet e gnitionem mathematicam G. I qm vero causam effectus agnoscit, philosophicam 5.6 . Quamobrem si demonstrari possit, quantitatem effectus non excedere vires causae, cui eandem tribuimus, cognitio mathematica eum philosephica conspirat. Quoniam autem evidentius constare nequit, effectum ab aliqua causa proficisci posse, quam ubi constat, quantitatem jus. viribus causae esse aequalem; cognitio philosephica a mathematica omnimodam certitudinem acquiritia ta
27쪽
bsorisa , philosopbisa S matbematica . 9
In praefatione ad Elementa Rerometriae, quae Α. I os. primum edidi, jam monui .eertitudinem cognitionis physicae 2 mathematica ut plurimum pendere, utque fidem oculatam darem, ipla haec elementa in Physicorum gratiam conscripseram, mathesin ad experimenta applicaturorum, quae postea propter usum non contemneudum in Hydra Iica Natheseos universae elementis inserui. S. 28.
Inde consequitur , quod cognitio matbematica cum Dilosopbica conjungenda sit, ubi pummae, quae datur, certitudini studueris.
Eam ob rationem nos quoque cognitioni mathematicae locum hinc inde concedemus in philosophia, etsi eam a plutolophica distinguamus t . ir , nihil enim nobis certitudine antiquius est.
PH lsopbἰa est scientia possibilium, quatenus esse possim .
Hane philosophiae definitionem reperi A. iro . eum ad tradendam philos phiam in Academia Lipsiens in lectionibus priuatis animum appellerem. Eam initio anni Iros. cum Caspapa N.ωmanna , Inspectore Ecelesarum & Scolarum Vratisaviensum, Augustanae Consessioni addictarum, limati iudicii viro, communic vi, & adversus quasdam ipsus ob ectiones in litteris privatis defendi. Tandem eam A. Iroq. in praelatione ad Elementa Aerometriae, de quibus modo dixi I. 17 , in lucem publieam protuli. Hae eum in finem adduco , ut appareat , quam animo conceperim philosophiae notionem, cum primum de ea accuratiori methodo tradenda cogitarem: adaam enim per omne tempus direxi omnes meas de philosophia cogitationes.
Per Scientiam hie intelligo habitum asserta demonstrandi, hoc est, ex principiis certis & immotis per legitimam consequentiam inferendi.
. quaenam snt principia certa & immota, qudinam consequentia legitima , & quomodo is a corstituantur, in logica docemus et cuius adeo vel hine patet ad philosophanduin receilitas. In discursu praelaminari fieri nequit, ut termini omnes sumerenter explicentur di sngula lusicienter probentur aserta, utut leges methodi hic quoque tueamur, quantum nicet.
g. 3I. In philosophia reddenda est ratio, cur po bilia a tum consequi possint. Philosophia enim est scientia possibilium, quatenus esse possunt car 29 . Quare cum scientia sit habitus asserta demonstrandi S. 3o , in philosophia demonstrandum est, cur possibilia actum consequi queant. Enimvero qui dc monstrat, cur aliquid fieri possit, is rationcm reddit, cur id fieri queat: ratio enim id est, unde intelligitur , cur alterum sit. Jir philosophia itaque reddenda est ratio, quomodo ea, quae fieri possunt , actu fiant.
mod si ergo plura fuerint, quorum unum perinde possibile est ac cet
28쪽
io Cap. II. De Fbilosopb a in genere.
, Hil obia docere debet, cur illud potius fat aut fieri debeat, quam cetera. Etenim si plura fuerint possibilia, quae tamen una esse nequeunt ἐratio detur necesiu est, cur unum potius fiat, quain alterum c*- . Philosophia itaque rationes eorum, quae sunt vel fiunt, reddens f. 339, docere debet, quaenam sit ratio, ut in dato aliquo casu unum potius fiat, quam alterum.
E. gr. Fieri potest, ut hominis appetitus seratur in odium inimici , tum etiam in amorem e usdem . QIoniam itaque alia esse debet ratio, cur in odium potius, quam amorem inimici feratur, alia vero eur amor odio praeieratur; in philosophia doceri debet ratio, cur homo alterum sibi inimicum odio prosequatur, itemque reddenda est ratio, cur eundem amore complectatur .
S. 33 In philosopbia studendum est omnimodae certi utari. Cum enim philos phia scientia sit S. 29 , in ea demon stranda sunt asserta, ex prin cipiis certis atque immotis legitima consequentia inserendo conclusiones c S. 3o P . Sed quae ex principiis certis atque immotis Iesitima consequentia inferuntur, adeo certa sunt, ut de iis dubitari nefas sit: id quod suo loco constabit . Nullum adeo dubium, in philosophia, suo quod scientia esse debeat, studendum esse certitudini omnimodae. 5 3ΦIn philosopbia itaque principia ab experientia derisanda, quae demonstrantur experimentis ac observationibus confirmanda ct cognitioni mathematicae una
opera danda est . Quoniam cnim in philosophia certitudinem omni in dam consequi studemus S. 33 , quae vero ab experientia derivantur principium firmum praebent veritatis demonstrandae S. I 2,& Corum quae demonstrata sunt , certitudo per experimenta atque obserVatio nis immota redditur, ut veritas extra omnem dubitationis alcam pinnatur S. 26 , in plurimis detnique casibus certitudo omnimoda a d monstrationibus mathematicis seu cognitione mathematica pendet f. 27 9 ri quis negare ausit, ea in philosophia fieri ecbere, quibus veritas adeo in aprico collocatur, ut nullus de ea scrupulus superesse nom
Palet inde , quousque cognitio biwrica O matbemat ca in pbii Vbiamnis o so- admittenda sit, nempe quarentis principia praebet firma a que immota oema Va decisiva cognitio binorica, evidentiam autem complet matbemati a. Neque enim cognitio historica & mathematica in philosophiam admitti possunt, nisi quatenus philosophicae ferunt opem : alias enim praeter rationem admitterentur. Quatenus vero utraque philosophicae fere Opem, eatenus ea philosophia carere nequit, siquidem nomen scientiae lucri ecbet cf. 299.
Recte igitur hae ratione coenitionis historicae ac mathematicae in philosophia co:asituuntur i mites. Qui ait dicti, quidpiam adhue obscuritatis adhaerere videatur , ea uadispellciri exempla ante s. Io. a 34 allata . ar. 36. Si Metiarii tudi ni omnia
29쪽
Cap. II. De Philosopbia in genere. r I
Quodsi, litates aetata ratione eo lituantur , cognitio historica oe matbe- cisisti
matica non turbat veritatum in philosopbia nexum . Cum in philosophia remitio veritas una ex altera demonstrari debeat S. 3o , Omnia, quae in ea binorica traduntur, continuo nexu copulari debent. Quod si limites dicta ra- σm ubetione constituantur, I. cognitio historica principia firma praebet atque Limmota I. 3s . Qia amobrem cum ceterorum inde ratio reddatur S- sitis Io ; cetera cum hisce principiis coli aerent, neque adeo cognitio hi- Dia hujstorica nexum in philosophia hoc in casu turbat. a. Ex eadem ra- ωrbat tione cognitio historica examina suppeditat, quibus deciditur, a veis ritate non esse aliena, quae per rationes fuere demonstrata F. 332.
Quamobrem cum ista examina cum propositionibus, quarum veritas iis confirmatur, non modo eadem ratione cohaereant, qua demonstrationes earum cum ipsis connectuntur; verum etiam ipsamet ex veritatibus, quae sub incudem revocandae, deducuntur & cum demonstra. tis consentiunt ; multis sane modis cum iisdem cohaerent , adeoque nec in hoc casu cognitio historica nexum in philosophia turbat. 3. Denique si limites dicta ratione constituuntur, cognitio mathematica complet evidentiam S. 3s adeoque demonstrat clarius, circa quae adhuc scrupulus aliquis suboriri poterat S. 27 . Uberior vero & ulterior demonstratio nexum non turbat veritatum, sed eas firmius copulat & veritatibus ceteris plures connectit. Quamobrem nec cognia
tio mathematica in hoc casu impedit, quo minus in philosophia pul
cherrimo nexu omnia inter se cohaereant .
Dum asserui, demonstrationabus mathematicis augeri veritatum in phiIosophia eon eatenatarum numerum, non modo cogitandae sunt Veritates, quae per demonstrat iones mathematicas ceteris superadduntur, veluti, quod in dato casu effectus, qui alicui eaulae adscribitur, eidem sit proportionatus t . a i , Verum et tam λllae philosophaeae, quae ex mathematice demonstratis ita deducuntur, ut absque illis catenam veritatum pixilosophicarum non ingrederentur, etsi ad hoc genus reserri debeant. Sunt enim in natura rerum, quorum ratio non perspicitur, nisi ex mar hematice demonstratis , propterea quos vel a determinata quadam figura , vel quantitate pendeant, ita ut aliter sorent, si alia admitteretur in calu dato figura , vel quantitas malor, aut minor. v. gr. Philosophi est reddere rationem , cur apes cellulas sex angulares in favis suis potius construant . quam figurae alterius. Enimvero si omnes muneris sui partes adimplere debet, non mi ianus mathematica, quam historica 3c philosophica opus habet cognitione , ubi demoti mare voluerit, ex omnibus figuris possibilibus in dato casu eligi eam, quae convenientissima omnium. Istiusmodi autem demonstrationes magnum habent in philosophia mo.
- Metuendum vero non est, ne philosophia, prout a nobis definitur, quod e In numerum impossibilium sit reserenda, consequenter vana sint, quae tur bia
S 3r.&leqq. de ea demonstravimus. utique philosophia e numero osopbia eorum, quae imposebilia non sunt. Etenim cum ea, quae sunt vel fiunt, non destituantur ratione, unde intelligitur, cur sint, vel fiant S. iistius
30쪽
Cap. II. De Pbilosopbia in genere.
modi scientia impossibilis non est, quae rationem exponit, cur ea, uae sunt & fiunt, esse ac fieri possint , ac cur in dato aliquo casu noe potius fiat, quam aliud. Quare cum ista scientia sit philosophia S. 3I. 329; philosophiam esse ex eorum numero, quae impossibilia non sunt, patet. Idem brevius ostenditur hoc modo . Datur cognitio philosophica, quae est rationis eorum, quae sunt vel fiunt S. 6 . Ergo possibilis quoque philosophia , quae litius cognitionis nos reddit compotes S. II. 33 .
Quemadmodum vero superius consultum minime duximus, ut serram contem tionis de eo reciprocaremus , num omnia , quae fiunt, rationem habeant, per quam intelligi potest, cur fanta ita nee hie disputandi animus est, num possibilia omnia ad philoiophiam reserti possint . Veniendum enim est in rem pratentem . Quaerendae sunt rationes eorum, quae esse vel fieri posse cognoscimus. Quorum inventa est ratio, ea re ferenda sunt ad philosophiamr cetera lure exulant, quamdiu eorum ignorator ratio s. 3I. 3 a). Frustra vero duputatur, num ea quoque rationem habeant. Quod si enim ea dem repetitur, dubio locus non est: quamdiu vero ignoratur, nobis quidem perinde est. sive quaedam adsit, sive nulla. Utroque in easu de re ista in philosophia stemta.
huia bis Ficri quoq*e potes, ut puellosissis , qualem supra definivimus g. 1ς ,
it iuno compotes reddamur. Nos enim non irrito successu posse scrutari rationes stra pote- eorum, quae sunt atque fiunt, ipso facto patet. De eo esto judicium, state. ubi philosophiam tradiderimus. Qui vero rationes demonstrare valet
eorum , quae sunt atque fiunt, is philosophiam, qualem supra definivimus, callet g. 3I. 329. Fieri adeo potest, ut philosophiae compo
Non disputamus, quantum in philosophia homo profieere queat. Vana est omnis haec disputatio. Veniendum denuo in rem praesentem. Successus docebit unumquemque, quid valeant humeri, quid serie recusent. Quods philosophi Mathematiem imitentur , ut methodo accurata tradant, quae repertae iam sunt , veritates de iis plures superstruere allaborent continuo ulterius progredientes; philosophia perinde ae Mathesi h nova in dies capiet incrementa. Enimvero suo loco demonstrabimus, Ae omnium eorum , quae suntae sunt, dari rationem, eur fuit vel fiant; de eas homini esse lacultates, ut rationem istam scrutari & in hac scientia in dies ulterius progredi possit. sed istiusmodi demonstratio a limine philosophiae abhorret, qua principia bene multa ex Logica, Omologia& Psychologia mutuatur
Na. Possibilis etiam pHlsopbia juris, Mediciane, artium quarumcunque. Nam iis j I. in Jurisprudentia docentur leges. Legum dantur rationes, cur poris, Mo titis hae, quam aliae in Rep. snt serendae . Est igitur quaedam scie dirime, tia, quae explicat istas rationes, adeoque philosophia juris S. 3r. 32 --ri μ - 1 In Medicina agitur de sanitate, de morbis, de iis, quae sanitatem conservant, de remediis morborum. Sed dantur rationes sanitatis atque morborum, nec deest ratio, cur haec vel ista sanitatem conservent , haec vel ista medicamenta morbum sanent . Non impossibilis itaque scientia rationes istas exponens, adeoque philosophia artis Medicae. s. In quacunque arte alia non desunt rationes eorum, quae ibi