장음표시 사용
31쪽
Cap. II. De PHAsopbia in genere. I 3
fiunt. Unde eodem modo patet, non impossibilem esse philosophiam
E. gr. L ena findere inter artes manuarias abiectist mas resertur . sed datur ratio eur ligna findi possint, & cur id cuneo i vel subinde etiam secuti fieri queat . Cunei vires & ichas, quo adigitur, mathematice demonstrari possunt . Datur igitur philo phica artis huius abeetae cognitio de mathematica fg. 6. I J, unde ph losophica omnimodam certitudinem haurit g. 17ὶ . Nullum adeo dubium, quod ea ad Dilosophiam reserri debeat I. 3I . Equidem hactenus de ara ibus parum philosophati iunt , qui ad philosoplitam animum appulerunt. Sed nobis iam non est nepotium cum eo, quod vulgo fieri solet, verum potius cum illo , quod fieri debet . Quemadmodum vero superitis I. a 3 defendimus , quod ars suppetias serat philosophantibus a ita hie asse rete nulli dubitamus, quod ex philosophia artium multa redundatura si utilitas in ipsas aristes, siquidem in publicos ulus prostaret. Patent ea ex iis, quae de utilitate cognitionis philosophicae mox sumus in genere demonstraturi.
tionibus suis destituuntur, id quod ipso facto deprehendimus. Quam- ti tam obrem codem, quo ante S. 39 , modo conficitur, ipsa quoque artis opera ad philosophiam referri. peri nent.
F. gr. AEdisseia artis opera sunt. Datur autem seientia, quae rationes exponit eorum omnium, quae in aedificiis determinanda sunt. Et ea est a Miseriina et Gis, s non per modum artis, quod vulgo fieri solet, sed per modum scientiae tradatur , quemadmodum a nobis laetum in Elementis Mathe1eos univertae.
Si quorum Milosopb ea nobis est cognitis, ea certiori succesu ad easus in
vita bumana obvios applicantur, quam ubi eorundem nonnis binoricam babemus. Quicquid de ente aliquo praedicatur, id non nisi sub certa con- .ditione eidem convenit, sive conditio ista a definitione, sive aliunde petatur, id quod in Logica independenter ab hisce demonstrabitur . Qui philosophica cognitione instructus, is novit rationem, cur aliquid sit, vel fiat S. 69 , adeoque conditionem istam perspicit, sub qua aliquid de ente quodam enunciatur, consequenter praedicatum non tribuitenti obvio, nisi ubi conditionem istam praesentem perspicit. In applicatione igitur eorum, quorum philosophica nobis est cognitio, non aberramus. Enimvero ubi historicam saltem cognitionem habemus, ad conditionem istam vel prorsus non attendimus , vel minimum non integram perspicimus, cum sic saltem constet, aliqua esse vel fieri posse, nequaquam vero cur fieri, vel esse queant car. 7 . Fieri adeo saepissime solet, ut in obviis vitae humanae casibus enti alicui tribuamus , absente ista conditione, sub qua eidem competit, consequenter quod eidem minime competit. In applicatione igitur eorum, quorum philosophica cognitione destituimur, saepius aberratur. Cercior itaque successus est in applicatione cognitionis philosophicae , quam historicae.
Aberrationem istam quotidiana loquitur experientia . Ut tamen dicta clarius intellitigantur, praesertim cum nondum tradita sint , quae in demonstratione prae lupponuntur ἔiubet uno alteroque exemplo eadem illustrare. E. gr. videt quis surculos roris inarini altero sui extremo in terram defixos radices agere atque in lauticem excrescere , Eundem
32쪽
dem eventum shi in arborum quarumcunque surculis promittenη . irrito conatu idem tentat. Enimvero qui in rationem inquirit, cur id in rore marino succedat , eamque reperit , is novit conditionem ad successum requisitam, consequenter eadem absenre eundem sibi minime promittens ab irrito labore abstinet. Anti μι Manae νοlis, ordinis minorum I. sia sei, singulari a fieto ex soliis citrum & limoniis arbores educaψie. Et si idem experimentum in Germania quoque non inseliciter fuerit iteratum, a pluaribus tamen frustra tentatum, propterea quod, latente cog νtione praxeos philosophica. in applicatione regularum a Mana, Ma datarum aberratum suit . In moralibus & polliaticis cognitio philosophica hactenus tantum non prorsus neglecta . Testatur vero experientia, quam dubius in iisdem sit eventus, etiamsi aeta agere intendunt. Misericordia miseri tangimur, cognita e us miseria. Ignorata ratione , adeoque cognitione philos phica defieiente, miteri sibi persuadent, se alios ad misericordiam permoturos, sola mi issetiae expositione . Spem vero sallit exentus e in aliis enim casibus deficit misericor dia, in aliis irrisioni locus est. Quod fi vero philosophica cognitione instructus novit, mitericordiae non esse locum, nisi ubi amor miseri adsuerita is lola miseriae expositione alterum ad misericordiam permovere minime tentat, aut si ex ratione probabili agat, celetum sibi eventum non spondet. Inquirendum nimirum sibi esse perspicit, num alter universali totius generis amore teneatur, nec adiit ratio specialis , quae impediat , quominus erga ipsum sele exerat , di in casu opposito quaerenda esse media novit alter iuxin se provocandi amorem .
s 42. c.,m uorum philosophica es cognitio , ea ad plures eastis is vita humana e libuit Dios applicantur, quam ubi eorundem nonnise historisam habemus , se ratio
pbilos ejus, quod speciei competit, in notione generis contineatur. Etenim qui hi-ρb M storicam habet cognitionem, is novit, aliquid esse, vel fieri posse c* m My ' 3ὶ: quamobrem quod de subjecto certae cujusdam speciei cognovit, ido AH hia non admittit nisi de subjectis aliis ad eandem speciem pertinentibus . Diei Quod si tamen ratio ejus, quod tribuitur speciei , in notione generis
contineatur; idem de toto genere, consequenter etiam de omni alia specie ad idem genus pertinente, praedicari debet. Historica igitur c gnitione contentus ad res unius speciei applicat, quae ad res plurium applicari debebant, consequenter ad casus in vita obvios pauciores,
quam fieri poterat. Quod si vero quis philosophica polleat cogniti
ne, is rationem eorum perspicit, quae sunt atque fiunt S. 69, ade que videt, num ea in notione generis, an in notione speciei contine tur . Quamobrem si contingat, eam in notione generis reperiri; pluribus speciebus tribuit, quae sola cognitione historica fretus nonnili de una enuntiat. Eadem itaque ad plures casus ita vita humana obvios applicat
L. gr. Aqua movetur celerius, si alveus eoarctetur, ut per minorem se hionem fluvii fuat, quam antea. Qui sola cognitione historica instructus, nonni fi in dato casu eadem uti potest, quando nimirum efficiendum, ut aqua in alveo fluvii alicubi celeri ut fluat, vel tardius. Enimvero qui cognitione philosophica pollet, is novit, motum aquae haeratione accelerari, vel retardari, non quatenus ea aqua est, sed quatenus fluiuum grave , consequenter motum fluidi gravis cuiuscunque per eanadem declivem ruentis haerati ne accelerari , vel retardari posse. Imo cum eidem constet, motum aquae ideo accelerari, quod Oh altitudinem aquae crescentem celeritas augeatur, donec eodem tempore per sectionem minorem tantundem aquae fluat, quantum antea per ina Orem fluebat; naud
sture is intelligit, idem valere de omni fluido, s vis, qua urgetur fluidum, aretata amrtura, per quam duit, augetur. Neque euim minus eidem minisestum est, alveum.
33쪽
suvii eoarcinum, vel ampliatum hic saltem spectari tanquam aperturam minorem, vel ma orem. Quamobrem propostionem multo universalius ita enunciat: si πιονιων , p.
positionis nune latius patere, quam ante, cum nonnisi ad casum valde specialem restrinia geretur. Sane nunc ad res externa specie valde differentes applicari potest. v. gr. Qiae cie aqua per alveum fluvii decurrente didicimus , eadem quoque ad folles applicamus ventum tortiorem excitaturi.
Si ea, quae cognitis bistorisa ad casum specialem restringis, uniuersalius enuntiari possunt, cognitione pbilosopbica propositionum numerus minuitur, ut eognitione minus ampla instructus ad plures castis sit paratur. Quoniam enim, qui philosophica cognitione pollet, rationem ejus novit, quod ad casum specialem cognitione historica restringitur S. 62 ; eum late re nequit, quod ista in notione generis contineatur. Quamobrem cum de genere praedicari debeat, cujus ratio in ejus notione continetur , quod suo loco in Logica clarius constabit; quae cognitio historica ad certam speciem restringit, ea ad genus philosophica extendit, prout ijam ante cS. 4χὶ demonstravimus. Plures itaque propositiones de diversis speciebus formandar hoc modo ad unam reducuntur. Una propositio cum jam satisfaciat, ubi pluribus antea fuerat opus, pauciori cognitione instructus ad plurcs casus paratus est.
Exemplum, quod ad s. praecedentem proposuimus, hic quoque locum habet.
Cognitio pbilosoplica animum Gluptate perfundit, quam ab historis expectare non licet. Quod si cognitio historica circa obvium versetur, animus est indifferens, nec ulla ratione inde movetur. Si inexpectata n bis offerat, in admirationem rapimur : sin talia, quae nosse interest , gaudemus quidem, dum primum innotescunt, sed voluptas transitoria mox iterum evanescit. Quod si vero rationes eorum, quae cognoscimus, perspicimus, mira voluptate perfunditur animus sciendi ac veri cupidus, olim reditura, ubi easdein denuo mediteris. Tentanti patent omnia, quorum ratio a principiis psychologicis pendet, suo loco explicandis ac firmandis . Experimur quoque istud voluptatis genus, quod ex scientia proficiscitur, palmam praeripere voluptatibus ceteris quibuscunque.
s. ψ . Philistrata ob iactum cognitionis distorisae in eamus vitae humane non es contemnenda. Quoniam enim cognitio philosophica successu seliciori ad casus Vitae applicatur, quam historica G. 4r , & ad plures sese casus extendit ita ut minus ampla cognitione instrii chus ad pluressi paratus g. 43ὶ; ca denique voluptate animum perfundit, quam ab historica minime cxpectare licet S ; insignis sane praerogativa est
34쪽
cognitionis philosophicae prae historica, ipsum si usum spectes in easibus vi
tae humanae. Absonum itaque foret ob minorem cognitionis historicae uia sum philosophiam contemnere, quae majorem praebet ac insigni praeterea animum voluptate demulcet, quae haud exiguam selicitatis ii manae partem constituit: id quod suo loco ostendetur.
Philosopbus est, qui rationem reddere potest corum, quae sunt, vel esse possunt. Ratio definitionis patet. Pollet nempe ista scientia, quae philosophiae nomine salutatur S. 29 de cujus est rationem reddere , cur possibilia aetiim consequi queant S. 3I & unum potius fiat in dato casu, quam alterum, quod Perindo possibile crat S. 3χὶ . g. T. Maior ergo pbilosopbus es, qui plurium rationem reddere potes ἔ minor,
qui pauciorum rationem novit. Noe sane criterio distingues philosophos , quihux veri nominis suerit philosophia . sunt equidem adhuc disserentiae aliae, quae a dotibus intellectus pendent di gradus conasti tuum : sed de his demum ludicare licet, ubi logica intrinius tuerit perincta.
s. 8. Quoniam possibilium tantus cst numerus , ut unus homo rationem omnium perspicere minime possit , philosophus tamen non sit , nisi qui rationem reddere potest eorum, quae sunt, vel esse possunt cS. ε , nemo bomintim in omnibus est philosophus. Imo si quis juxta hanc normam sic ipsum cxaminare voluerit, quam parum fit pbilosopbus intelliget. S. 49. Nostra igitur Hilosophia notio a fastu refocat. Cum enim vi nostrae de finitionis philosophus nemo dici possit, nisi quatenus rationem eorum reddere potest , quae sun. t vel esse possunt F. , secundum hanc vero normam sese cxaminans intelligat , non modo quod philosophus in omnibus esse nequeat , Verum ctiam quam parum sit philosophus S. 8 ; fieri sane non potest, ut propter philosophicam cognitionem sese efferat. Nostra igitur philosophiae notio eum a fastu revocat.
Equidem ex definitione nostra tequitur, eum non esse pili losophum, qui sola cognitione historiea instructus recensere novit , quae sunt ae fieri possunt, rationem vero, cursiit vel sani, troia peripicit. Sed numini hac ratione insuria intertur, nemo contemnitur , propterea quod nostro ludicio philosophus non fit. Non denegatur ipsi eruditio &doctrina in vita utilis. In scientiis disi inpuenda sunt, quae diversa deprehenduntur, &noni nibus diuers; s a te invicem discernenda. Cornitionem historicam & philosophica in disterre, clarissime evictum dedimus fg. ) & di fierentia in in Aefinitionibus attendimust g. 3. ε . Lex autem ratiocinandi prima est, ut ex notionibus ratiocinemur nemini imposituri nomen, nis cui competit definitio. Imo vanum foret, s quis de nobis quereretur, quod nostro iudicio philosophus non habeatur. Nam qui nostro sensu philosophus esse negatur, is dicitur vacuus ratione eorum , quae esse pollunt i . 46 . Quod fi νgitur rationem istam ignorat, postulare a nobis non potest , ut ipsi eus notitiam tribuamus . Sin rationem callet, nostro sensu philosophus est , R in omni ea tu philosophus apto:citur, ubi rationem reddit ecrum . quae sunt vel esse rogiint . Pltilosophi non euvoluptatem ex nomine Derciperer cui si ab ecta respondeat idea , augusto nomine ab Geu de re, cui tribuitur, statuetur. S. I Q.
35쪽
Cap. II. De Philosobia is genere.
Si quἱi nis i nisi Obiae propositiones easque intelligit , veritatem vero phita earumdem demonorare neqtiit ; is historicam baset pbilosopbiae cognitionem. His e Qui philosophiae propositiones novit casque intelligit, is cognoscit, nitis hiaquae in philosophia doceantur. Cum adeo cognoscat iacuim aliquod, florica . historica cognitione pollet c S. 3 9 . Sed quoniam veritatem illarum propositionum demonstrare nequit, scientia destituitur S. 3o J, co
sequenter philosophia ipsa vacuus c g. as nonnisi historicam habet philosophiae cognitionem, nec adeo Philosophus dici potest g. 46 , nisi inconstantiam in loquendo admittas , cui in philosophia nullum
Patet ex iis, qua modo ad g. 4s. diximus , in nullius haec diei conteistium . Prae ter quam vero quod ratio suadeat, ut ita sentiamus I generosos animos incendimus, ut ad excelsa de praeclara contendant, non sine seientiae ipsus fructu, nec sine generis humani selicitate, in quam veritas multis modis influit. Non ignotae mihi sunt utilitate aliae parum hactenus agnitae, a quibus tamen recensendis abstinemus, donee earum v
ritas perspicue ostendi possit.
ctii historicam habet , bilψπbiae cognitionem, eam ad casus vitae buma- cis is, manae applicare valet. Qui historicam habet philosophiae cognitionem, philos is ejus propositiones novit c S. so γ, adeoque ipsi perspectum est, de phisb quo subjecto & sub qua conditione praedicatum aliquod enuncietur. Ari Et quoniam propositiones intelligit, terminorum vel perspectas habet definitiones, vel minimum notiones rerum iisdem denotatarum claras: habἴtii. patebit enim suo loco in Logica , in opposito casu fieri non posse, ut propositio intelligatur. Qui rei alicujus definitionem tenet, vel noti nem minimum claram habet, is eam sibi oblatam agnoscit, consequenter si expressa in propositione conditio adsit, praedicatum in propositi
ne subjecto tributum eidem convenire concludit. Historicam itaque, quam habet , cognitionem ad casus vitae humanae applicat.
Eandem philosophia sortem experitur, qua Natheseos esse solet . Arithmetieam practicam in variis vitae ea sibus exercent, qui operationum regulas demonstrare nequeunt.
Agrimensores & architecti militates praxes quasdam Geometriae felicitet ah sol unt, etsi eas demonstrare non noverint. Qui adeo hebetioris sunt ingenii , quam ut demonstrationes eapere possint, eos pro stiones absque demonstrat ion ibus doceri praestat, quam ut a philosophia prorius arceantur. Imo utilitate non caret , si quis historicam platio. scphiae cognitionem sibi comparet , antequam ad ipsam scientiam animum appullat. hi enim in demonstrationibu et supponuntur pro stiones praecedentes samiliares: qui igitur eas sibi familiares reddidit . antequam demonstrationes expendit , is in iis concipiendis multum facilitatis sentit ae celerius multo in studio philo: hiae progreditur, quam ubi omnium, quae in ea traduntur, prorsus fuerit ignarus. S. S - . 'Sola cognitione philosophiae bistorica instructus de controfersis pbit ossicis judicare nequit. Qtii de thesi in philosophia controversa iudicium laturus est , is demonstrare debet, num ea thesibus ceteris conir dicat, philo hi an iisdcm consentiat, aut num ex iis legitima consequentia dcducatur. ei quiessὸC Quare ncn possis.
36쪽
is Cap. II. De Pbilosopbia is genere.
Quare eum ad hoc requiratur habitus demonstrandi adeoque ipsa scie tia S. 3o P, sola vero cognitione philosophiae historica instructus eadem careat S. so ); eundem de controversiis philosophicis judicare non posse evidens est.
Id multeis Mallo minus ipitur de controversis philosephisis Judicare valet, quἰ t risu ostem tum cognitionem bistoricam habet cognitionis nilosophicae alterius. Is enim in V. non novit , nisi quam rationem facti alleget alter S. 8 , adeoque leviori cognitione instructus , quam qui ipsius philosophiae historicam possidet cognitionem S. so . Quare cum hic judicem controversarum philosophicarum agere nequeat S. Ia I, multo minus ille judicem earunis
Meditu Si quis meses philosophis, quarum bifloricam habet cognitionem , per ex
imer perimenta atque observarisnes confirmare novit , utut demonstrationes non
Iri capiat ; is medium quendum gratatim inter cognitionem historicam ct Duos placam obtinet. Etenim qui sola cognitione historica in liruchus, is proe hist. I. positiones philosophiae tantum novit atque intelligit , veritatem vero camara- earundem non perspicit S. Io . Qui illas per experimenta atque obvio. servationes confirmare novit, is agnoscit , id fieri posse , quod posse fieri per rationem philosophus agnoscit S. 26 . Quoniam tamen ipse rationem non percipit, philosophica cognitione citati tuitur g. 6. 9 .Ejus itaque cognitio inferior est philosophica, superior tamen historiaca , adeoque gradum intermedium constituit inter historicam atque philosophicam. ι
optandum sane foret, ut ii, quibus vel ingeninm tantum non est, vel otium non suppetit, quo demonstrat ion ibus vacare possint ipTam scien iam philosophicam sibi eo paraturi, ad hune gradum intermedium contenderent: quemadmodum Opticorum theo remata per experimenta probantur illis , qui ipsas demonstrationes perpendere vel non possunt, vel nolunt. Hic enim proximus ad philosophiam eradus est, qui mus initium dici poterat. Imo multum in philosophia proficerent , si philoioptita per gradus era4eretur, ut primum ad historicam eius cognitionem perducerentur, qui memoria vigent , deinde eauem experimentis ae observat ion ibus confirmarentur, quae memoriae fuere im pressa tandem ad ipsam scientiam perducerentur, qui ingenio praeitant. Insignis inde in Remp. tructus redundaret, ac cortroversae temeraria eliminarentur, quibus partim ex vanitate, partim ex pravo assectu litatur . Sed ea de re in politicis ex instituto
37쪽
νει materiales. Etenim si ad nosmetipsos attendimus , quovis temporis momento nobis sumus conscii rerum extra nos pro sentium & organa sensoria nostra commoventium; quilibet vero etiam sui ipsius conicius est. Id, quod in nobis sui ipsius conscium est, dicitur anima: res ceterae extensae, figuris & magnitudine a se invicem differentes, quas extra nos in tu mur, corpora vocantur. Admittimus itaque dunt ex entium genus corpora & animar humanas. Et quam priamum s ius , corpora & animas humanas non esse entia a se, seu propria virtute ortas & perseverantes, Autorem quoque admittimus cum corporum, tum animarum, cujus Virtute utrumque entium genus fuit productum. Atque is Autor rerum, quas existere Iargimur, Deus a nobis appellatur. Quamobrem entia , quae cognoscimus ad nosmetipsos attenti, antequam philosophamur, 1 unt Deus, animae humanae ac corpora. S. I S.
Tres bine enascuntur puellosissiae partes, quarum una de Deo, altera de anima humana, tertia de corporibus stu rebus materialibus agit. Quoniam enim praeter Deum, animas humanas ac corpora entia alia non cogia scimus S. 33 s nec plures possunt constitui partes philosophiae ab eo, qui non nisi ad haec tria entium genera attendit.
Non negamus, praeter corpora. animas Deum entia alia existere, nee in dubium voeamus, quae de angelorum existentia tradit scriptura saera; sed id tantum modo as serimus, quod, antequam philosophamur, de philosophiae objecto solliciti non plura entium genera nobis innotescant praeter animas & corpora eorumque Autorem Deum: eu tua existentia quamvis nondum a nobis demonstrari possit, quamdiu philosophia nondum exculta, ob rationes tamen probabiles admittitur, perinde ae differentia inter animas& corpora. Philosophamur enim , ut certam e sequamur cognitionem eorum , quae sensu duce & attentione ad notinet ipsos saeta conisse agnoscimus.
Ea pars philosophiae, quae de Deo agit, dicitur Theologia Natur D. Quamobrem Theologia naturalis definiri potest per scientiam eorum, quae per Deum possibilia intellisuntur. Etenim philosophia est scientia possibilium, quatenus esse possunt g. 29 . Quamobrem cum in numero possibilium etiam ea sint, quae Deo insunt & per eum fieri posse i relliguntur, quod nemo negaverit, quam primum existentiam Dei a mittit; ideo Theologia naturalis est scientia eorum, quae per Deum
Theologia natur 9ia definitio.
38쪽
Qui demonstrare debet, quaenam per Deum possibilia snt ι is ea nosse tenetur, quae eidem insunt. Ea, quae insunt, sunt attributa, di quae vi horum attributorum per ipium fieri posse intelliguntur, sunt operationes ipsus, veluti creatio de conservatio universi. Unde apparet, in Theologia naturali agendum esse de attributis ae operationibus Dei. Enimvero quoniam in hoc quoque discursu praeliminari eum, quantum licet, sequi li-huit ordinem, ut ex antecedentibus inserantur sequentia, ideo in definitione Theologiae naturalis nullam expressam secimus mentionem attributorum ac operationum Dei, ted eam terminis generalibus concepimus , quibus tanquam definitio 1pecialis ex definiti ne philosophiae generali deducitur. Monemus talia , ne methodi ignari reprehendant, quod in definitione non exprimantur ea, quae in Theologia pertractari debent. Ubi regulas definiendi in Logiea demonstraveris , non dissiculter demonstrari poterit, nostram Theologiae naturalis definitionem ex asse i isdem convenire . Neque enim in definitione plura contineri debent, quam ad cetera inde deducenda lassiciunt . Ex iis vero, qua indefinitione Theologidi naturalis posuimus, deducere possumus, quae in eadem pertractis da snte quemadmodum suo tempore constabit. Novi quid a me fieri possit . Qiaod umro a me neri potest, inter ea, quae fieri nequeant, relerri implicat.
S. I 8. Pars philosophiae, quae de anima agit, Psessologia a me appellari s let. Est itaque ridicbologia scientia eorum, quae per animas humanas possibilia sunt. Ratio definitionis patet, ut ante. Est enim philosophia in genere scientia possibilium, quatenus esse possunt g. 29 . Quare cum Psychologia sit ea philosophiae pars, quae de anima agit ; erit ea scientia eorum, quae per animam humanam possibilia sunt. 6 39. pars denique philosophiae quae de corporibus agit, Pbiluis salutatur. Quamobrem P secam definio, quod sit scientia eorum, quae per corpora possibilia sunt. Ratio definitionis hic quoque patet, ut ante F. 37 . Quoniam enim philosophia est scientia possibilium, quatenus esse possunt cap. 29ὶ, physica autem de corporibus agit; erit ea scie
Iia eorum, quae per corpora fieri possunt.
Quae de theologiae naturalis definitione paulo ante . 7 annotavimus, ea mutatis mutandis ad definitionem Plychologiae etiam atque Physcae applicari possunt. Suo sane tempore ex prolegomenis disciplinarum specialibus constabit, quod per istas definitiones satis determincntur ea, de quibus in iis tractari convenit.
Anima duplicem babet facultatem, cognoscitivam atque appetitivam. Haec per experientiam certa sumimus, suo loco explicanda & stabilienda uberius. Nec minus patet, titramque facultatem in suo exercitio aberrare posile, nempe cognoscitivam a veritate, appetisivam a rixo, ita ut illa err rem loco veritatis amplectatur, haec malum loco boni elisat.
Distinctius ea exponemus in Psychologia. Nunc nobis lassiciant terminorum notiones clarae dc experientiae obviae, quibus dicta confirmantur.
Ea philosophiae pars, quae usum facuItatis cognoscitivae in cognoscenda veritate ac vitando errore tradit , Logica dicitur: quam adeo desinimus per scientiam dirigendi facultatem cognoscitivam in cognoscenda veritate.
Quae circa hinc definitionem moneri poteram, ea reservamus ad protegomena Log cae mox tradenda. 62-
39쪽
Cap. III. De partibus Philosopbi . M
Ea vero philosophiae pars, quae usum facultatis appetitivae In elia Philo gendo bono & fugiendo malo inculcat, philosophia practica dieitur. V σοῦ ρ ρ 'adeo pHAsivbia practica scientia dirigendi facultatem appetitivam in eligendo bono & fugiendo malo. io.
S. 63. Duplici modo homo considerari potes, vel quatenus est homo, vel qua- Fundi tenas est civis, aut, quod perinde est, vel quatenus visit in societate ge- mmamneris humani seu in flatu naturali, vel quatenus vivit in societate citati. ribi aς
ob duplicem hunc respectum philosophia practica in duas dispescitur '
Ea philosophiae pars, in qua homo consideratur tanquam vivens in Et bic statu naturali , seu in societate generis humani, EtHeia appellatur. Quamobrem Ethicam definimus per scientiam dirigendi actiones liberas in statu naturali, seu quatenus sui juris est homo , nulli alterius potestati subjcctus.
Etsi enim nune non vivamua in statu naturali, ubi alterius potesati sub ecti sumus. constat tamen , in statu civili libertatem hominis non quoad omnes actiones restringi, sed magnam earum partem, imo maximam illimitatam eidem relinqui. Earum igitur respectu perinde est, ae s in statu naturali viveret, nullius potestati subiectus , sed a-Ehionum suarum ipsemet dominus.
Ea philosophiae pars, in qua homo consideratur tanquam vivens in Politicae Rep. seu statu civili, Politica vocatur. Est itaque Politica scientia di- dσηxio. rigendi actiones liberas in societate civili seu Rep.
S. 66. Dantur praeter Remp. seu societatem civilem siocietates aί, minores, stiria quibus etiam in statu naturali seu extra Remp. fuisset locus, veluti so- mentum cietas conjugalis, pricraa, herilis, quae simplicium nomine venire solent. Oecmomi g. 67. Pars ea philosophiae, in qua homo consideratur tanquam mem oeeon hrum societatis alicujus milioris inconomica appellatur . Unde Oeconomia micae d ea est scientia dirigendi actiones liberas in societatibus minoribus, qui- Ditis. bus etiam extra Rem p. fuisset locus.
Receptas retinemus diseiplinarum divisiones: definitiones vero istiusmodi concinnamus qua notitiis generalibus respondent.
S. 68. Quoniam fieri nequit, ut homo appetat bonum & aversetur malum, His misquod non cognovit , ea philosophiae pars , in qua docetur, quaenam turae de actiones sint bonae, quaenam malae, Ius nasturae appellatur . Definitur fui ο adeo Ius naturae per scientiam actionum bonarum atque malarum.
40쪽
Politiem atque oeconomicae is. 64. & seqq. l. Qiramobrem Cum non opus sit, theoriam a Da. xi distingui ι jus naturae in ipsa Ethica, Oeconomica atque Politica tradi potest.
S. 69. FH,D- Sunt quoque principia quaedam generalia, unde omnis rbereia oe praxis mentum philosophiae practicae pendet. Quod hic asserimus, ipso facto probatur, phiteο- nempe dum principia ista generalia exhibentur.
Hi e Equidem & a priori succedit demonstratio: sed supponuntur ex ontologia Ac Pisch Hic uni- logia, quae minime in vulsus nota sunt. Unde in ista hic abstinere methodus iubet. versalis. Neque enim ea fert, ut principia postulentur, quae aegrius amatiuntur, quλm ipsa Pr positio, quae per ea probari debet.
philo Ea philosophiae pars, quae generalem theoriam & praxim philoloph2pra phiae practicae tradit, a me Hil opria practica universalis appellatur. EItiae de- Unde eam definivi per scientiam affectivam practicam dirigendi acti finitis. nes liberas per regulas generalissimas.
Philosophiam praehacam universaIem methodo mathematica conscriptam dedi R. Iroi.& eruditorum examini in conflictu publico submisi in Academia Lipsiensi, cum specimen per statuta edendum esset academicuin inter Doctores privatos locum ambienti. Atque hoe specimine primum innotui Lei iris, qui mittente ΜHubonis idem acceperat suoque me favore ac amicitia dignum Iudicaverat. Et si valde iuvenis conseceram hoc. scriptum Mathematicos imitatus recentiores, qui in Nathesi universali communia Arithemeticae ac Geometriae principia Seneraliter tradunt I in eo tamen tradita solida etiamnum reperio , ut ut theoriam profundius posthac meditatus & eius rationes altius perscrutatus fuerim. Maximo ad umento est philosophia practica universalis, ubi methodo demonstrativa philosophiam praeticam universam tradere constitueris. Definivi eam per scientiam QNmpam , quia flectit voluntatem ad appetendum de aversandum t definivi per practicvim, quia determinare docet iacultatem locomotivam ad exequendum actiones
Possibilis quoque est philosophia artium, etsi hactenus neglecta G. 39 . Eam Technicam aut Tecbnologiam appellare posses. Est itaque Technologiis scientia artium & operum artis, aut, si mavis, scientia eorum, quae organorum corporis, manuum potissimum , opera ab hominibus perficiuntur. Non explicandum in Technologia, quomodo motus manuum & organorum allorum ad artis opera perficienda requisitorum per structuram corporis fieri possint i haec ea imdiae uisitio ad physicum spectat s s. 9 . Reddenda hic potissimum ratio est regularum artis de Operum , quae arte perficiuntur . Specimen aliquod huius philosophiae dedi de agricultura in Tentamine de vera cauta multiplicandi frumentum , unde apparet eam esse possibilem , sed reliquam supponere Philosophiam . Sunt enim regulae artis veluti consectaria theoriarum philosophicarum, in quibus earundem ratio continetur , si ve maxime exinde ab inventoribus non fuerint erutae , imo eae ab artificibus regulas istas ad usum transferentibus ignorentur I id quod eo minus miramur , quod satis superque eonstet, artificibus saepissime deesie notitiam distinctam regularum , luxta quas operantur . Superius jam I. monui, me Architecturam civilem per modum scientiae tradentem dedi se hu us philosophiae speeimen . Est enim Architectura civilis hac ratione pertractata species Technologia.
sarum quoque artium liberalium condi potes philosophia, si nempe eaedem ad formam stientiae redigratur. E. gr. datur philosophia Gram