Ammiani Marcellini rerum gestarum qui de 31. supersunt libri 18. Ad fidem ms. & veterum codd. recensiti, & obseruationibus illustrati. Ex bibliotheca Fr. LinderbrogI

161쪽

24s ΑMMIANI MARCELLINIbant enim terrentium clamores, ut prae alacritate consistere

sine vulnere quisquam vix possit. Tandemque nox finem 'caedibus fecit, & satias aerumnarum inducias partibus dederat longiores. Vbi enim quiescendi nobis tempus est datum, exiguas cruae superarent vires continuus cum insomnio flabor absumpsit, sanguine & pallente expirantium facie perterrente 3 quibus ne suprema quidem humandi solatia tribui sinebant angustiae spatiorum, intra civitatis ambitum non nimium amplae legionibus septem,& promiscua advenarum civiumque seanis utriusque plebe, k militibus aliis paucis Io

adusque num crum milium X X. concitis inclusis. Medebatur ergo suis quisque vulneribus pro possibilitat vel curantium copia. cum quidam graviter saucii cruore exhausto 'stiritus reluctantes emarent: alii confossi mucronibus pro traii,animis in ventum solutis projiciebantur extincti: aliquorum foratis undique membris mederi periti vetabant, ne offensionibus cassis animae vexarentur adflictae: nonnulli vellendis sagittis in ancipiti curatione graviora morte supplicia pcrferebant. Dum apud Amidam hac partium destinatione pugnatur, Ursicinus maerens quod ex alterius acipendebat arbitrio autoritatis, tunc in regendo milite potiorem Sabinianum etiam tum sepulcris haerentem crebro monebat,ut compositis Velitaribus cunctis, per imos pedes montium occultis itineribus properarent: quo levium a morum auxilio si qua fors juvinci, stationibus interceptis, nocturnas hostium adgrederentur excubias, quae ingenti ci

cui tu vallaverant muros , aut lacessitionibus crebris occuparent obsidioni fortiter adhaerentes. Quibus Sabinianus renitebatur ut noxiis,palam quidem literas imperiales praetendens, intacto ubiq, milite, quidquid geri potuisset, im- ao

pleri debere aperte jubentcs. clam vero corde altissimo retinens saepe in comitatu sibi mandatum , ut ansam omnem

adipiscendae laudis deces iri suo ardenti studio gloriae cir

162쪽

L I E E R T I x. μ' eum ideret, etiam ex Repub. processiuramo. Adeo vel cum exitio provinciarum festinabatur, ne bellicosus homo me morabilis alicujus facinoris autor nunciaretur aut socius.. Ideoque his attonitus malis, exploratores ad nos saepc mi s tendo,licet ob custodias arctas nullus facile oppidum pol rat introire: & utilia agitando complura, ni nil proficiens, visehatur ut leo magnitudine corporis & torvitate terribilis, inclusos intra retia catulos periculo ereptum ire non amdens, unguibus ademptis de dentibus. Sed in civitate, ubi Io sparsorum per vias cadaverum multitudo humandi ossicia Hiperaret pestilentia tot malis accessit, verminantiu corporum lue tabifica,vaporatis aestibus, varioque plebis languore nutrita: quae genera morborum unde oriri selent, breviter explicabo. Nimietatem frigoris aut caloris, vel humoris,velis siccitatis, pestilentias gignere philosophi &illustres medici

tradiderunt. Vnde accolentes loca palustria vel humecta, iussos & oculares casus, & similia perferunt: contra confi- nes caloribus, tepore febrium arescunt. sed quanto ignis materies caeteris est emcacior, tanto ad perimendum celerior siccitas. Hinc cum decennali bello Graecia desudaret, ne peregrinus poenas distisciati regalis matrimonii lucraretur,hujusmodi bassante pernicie,telis Apollinis periere complures, qui sol aestimatur. Atque, ut Thucidicles exponit,

elades illa quae in Peloponesiaci belli principiis Athenia

2I enses acerbo genere morbi vexavit, abusque ferventi Aethiopiae plaga paulatim proserpens, Atticam occupaVidis. Aliis placet, auras, ut solent aquae, vitiatas foetore cadaverum,uel similibus, salubritatis violare maximam partem: Vel certe aeris permutationem subitam, aegritudines parem re loviorcs. Adfirmasit etiam aliqui terrarum halitu densiore crassatum aera, emittendis coloris spiraminibus resistentem, necare nonnullos: qua causa animalia praeter homines

caetera jugiter prona, Homero autore, & experimentis d

163쪽

inceps multis,cum talis incesserit labes, ante norimus interile. Et prima species luis Pandemus appςllatur, quae em-cit in aridioribus locis agentes caloribus crebris interpella- ri: secunda Epidemus, quo tempore ingruens aciem nebetat luminum, & concitat periculosos humores: tertia Loe- smodes, quae itidem temporaria est, sed volucri velocitate . lethabilis. Hac exitiali peste quassati paucis intemperanti aestu consumptis, quos multitudo angebat, tandem nocte, quae diem consequuta est decimum, exiguis imbribus disie- isto concreto spiritu& crassato, sospitas retenta est corporum firma. Verum inter haec inquies Persa vimineis civitatem pluteis circumdabat, & erigi aggeres coepti: turresque fabricabantur frontibus ferratis excelsae , quarum fastigiis balistae locatae sunt singulis, ut propugnaculis propellerent defensores. levia tamen per funditores & sagittarios praeliane puncto quidem brevi cenabant. Erant nobiscum duae legiones Magnentiae, recens e Gallis ductae, ut praediximus, virorum fortium & pernicium, ad planarios conflictus aptorum: ad eas vero belli artes quibus stringebamur,non modo inhabiles, sed contra nimii turbatores. qui cum neq; in ma- 2.chinis,neq, in operum constructione juvarent aliquem, stolidius erumpentcs dimicantesqὴ fidentissime,minuto numero revertebant ue tantum proficientes, quantum in publicos ut ajunt 'incendio aqua unius hominis manu adgesta. ΡΟ-stremo obseratis portis, praecantibusque tribunis egredi nequeuntes frendebant ut bestiae. Uerum sequutis diebus efficacia eorum eminuit, ut docebimus. In summoto loco partis meridianae murorum, quae despectat fluvium Tigrim,

turris fuit in sublimitatem exurgens, *b qua hiabant rupes

abscisis,ut despici sine vertigine horrenda non postent un- Zode cavatis fornicibus 'subterraneis per radices montis scalae adusque civitatis ducebant planiciem, quo ex amnis alveo haurirentur aquae furtim , ut in omnibus per eas regiones

164쪽

LIBER XIX.

munimentis quae eontingunt flumina vidimus, astabre politae. per has tcnebras ob dirupta neglectas,oppidano trans

fuga quodam duci ante , qui ad diversam partem descive

rat, L XX. fagittarii Persae ex agmine regio, arte fiduciaque

s praestantes, silentio summoti loci defenti, subito singuli no

ctis medio ad contignationem turris teritam astenderunt. ibique occultati, mane sago punicei coloris elato,quod erat subeundae indicium pugnae, cum eta omni parte circumve niri urbem suis copiis inundantibus advertissent,exinanitis Io projectisque ante pedes pharetris, clamoris ululabilis incendio tela summa peritia dispergebant. Moxque acies omnes densiae petebant multo infestius quam antea civitatem. In ter incertos nos & ancipites quibus occurri deberet,instantibus supra, an multitudini transcensu scalarum jam propu-33 gnacula ipsa prensanti, dividitur opera : & translatae levi

res quinque balistae contra turrim locantur. quae Ocius lugnea tela fundentes, nonnunquam binos forabant, e quibus pars graviter vulnerati ruebant: alii machinarum metu stridentium praecipites acti, laniatis corporibus interibant. 2o Quibus hac celeritate confectis, relatisque ad loca sueta tormentis,paulo securius moenia omnium concursu defendebantur. Et quoniam augebat curas militum scelesturam

facinus perfugae, quasi decurrentes in planum, ita jaculantes diversa missilia lacertis fortibus incumbebant, ut Vertae ab in meridiem degentes , vulnerum acri repulsa disjecti, lacrymantes complurium mortes tentoria repeterent metu.

. Aspiravit auram quandam salutis fortuna, innoxio die cum hostili clade cinenso : cujus reliquo tempore ad quiet Dreficiendis corporibus dato , posterae lucis initio ex arce 3. innumeram cernimus plebem, quae Ziata capto castello ad hosticum ducebatur , ad quem locum ut capacissimum &munitum sipacio quippe decem stadiorum ambitur promiscua confugerat multitudo. Nam etiam alia munimenta

iisdema

165쪽

asa AMMIANI MARCELLI Naiisdem diebus capta sunt & incensa, unde hominum milia extracta complura servituti sequebantur : inter quos multi senecta infirmi, x mulieres iam grandaevae Cum ex Variis deficerent causis, itineris longinquitate offense, abjectoa vivendi cupiditate, syris ves sumaginibus relinquebantur em sectis. Has miserabiles turmas Galli milites contuentes, rationabili quidem sed intempestivo motu, conserendae cum hostibus manus copiam sibi dari poscebant, mortem tribunis vetantibus primimue ordinibus minitantes, si deinceps prohiberent. Vtque clentatae in caveis bestiae, tetro pedore acerbius efferatae, evadendi spe repagulis versabilibus illiduntur : ita gladiis portas caedebant, quas supra diximus obseratas. admodum anxii ne urbe excisa ipsi quoque sine ullo specioso facinore deleantur , aut exuta periculis nihil egisse operaepretium pro magnanimitate Gallica memoren-Is tur: licet antea saepe egressi, structoresque aggerum confossis quibusdam impedire conati, paria pertulerunt. Inopes nos consilii, & quid opponi deberet saevientibus ambige tes , id potissimum aegre iisdem adsentientibus tandem et simus , ut quoniam ultra ferri non micrant, paulisper morati custodias aggredi permitterentur hostiles , quae non

procul erant a conjectu locatae telorum , ut eis perr tis pergerent prorsus. apparebat enim eos,si impetrassent, Hrages maximas edituros. Qi' dum parantus,per varia certaminum genera defensabantur acriter muri, laboribus M vi- 2sgiliis, & tormentis ad emittenda undique saxa telaq; dispolitis. Duo tamen aggeres celsi Persarum peditum manu er ,α expugnatio civitatis struebatur operibus lentis . comtra quos nostrorum quoque impensiore cura molas excitabantur altissimae, fastigio adversae celsitudinis aequatae, pro- Sopugnatorum vel nimia pondera duraturae. Inter haec Galiali morarum impatientes, securibus gladiisq; succincti, patefacta sunt egressi postica, observata nocte squalida & in-

166쪽

LIBER TIX. Isrteri uniue orantes caeleste praesidium, ut propitinin adesset& libens. Atque ipsum spiritum reprimentes , cum prope V nissent conferti valido cursu quibusdam stationariis interfectis, cxteriores castrorum vigiles, ut in nullo tali metu sos pilos obtruncantes , supervenire ipsi regi, si prosperior illuxis et eventus, occulte meditabantur. Verum audito ruentium sonitu, gemituq; caesorum discustis somno excitatis multis, & ad arma pro se quoque clamitante, steterunt milites vestigiis fixis, progredi ultra non ausi : nec enim cau-1o tum deinde, expergefactis quos petebant insidiar, in apertum properare discrimen, cum jam undique frendentiumcicatervae Persarum in praelia venirent accensae. Contra Galli corporum robore audaciaque quoad poterant inconcussi, gladiis secantes adversos,parte suorum strata,vel sagittarum Is undique volantium crebritate confiXa, cum unum in locum totam periculi molem conversam,& currentium hostiumis agmina advertissent, nullo terga Vertente evadere festinabant: M velut repedantes sub modulis, sensim extra vallum protrusi, cum manipulos confertius invadentes sustinere, Eo non postent, tubarum perciti clangore castrensium, discedebanti Et resultantibus e civitate lituis multis portae panduntur recepturae nostros, si pervenire illuc usque valuisiciat . tormentorumque machinae stridebant sine jaculatione ulla telorum, ut stationibus praesidentes, post intcremptos sociosas pone agerentur ignari, urbis oppositi moenibus nudatis ut viri fortes susciperentur innoxii. Hacque arte Galli po tam prope confinia lucis introiere minuto numero, quidam perniciose, pars leviter Vulnerati, quadringentis ea nocte, desideratis: qui non Rhesum, nec cubitantes pro muris Ilia-ῖo cis Thracas, sed Persarum regem armatorum centum milibus circumseptum,ni obstitisset violentior casus, in ipsis tentoriis obtruncarant. Horum campiductoribus ut fortiunta factorum antesignanis, post civitatis excidium armatas sta-U tuas

167쪽

W AMMIANI MARCELLI NItuas apud Aedessam in regione celebri locari jusserat Imperator , quae ad praesens servantur intactae. Retectis sequenti luce funeribus , cum inter caesorum cadavera optimates invenirentur & satrapae, clamores dis'ni fortunam , aliam alibi cum lacrymis indicabant, luctus ubique & indi- ρgnatio regum audicbatur, arbitrantium per stationes muris objectas irrupisse Romanos: induciisque ob hoc tridui datis adsensu communi, nos ovoque spatium ad respirandum accepimus. Perculsae deincle novitate rei emerataeque gentes, omissa omni cumstatione, operibus, quoniam vis mu Ionime procedebat, decernere jam censebant: u concito e tremo belli ardore, omnes oppetere gloriose jam properabant, aut ruina urbis animis litare cariorum. Iamoue apparatu cunctorum alacritate perfecto, exiliente lucifero, operum variae species cum turribus ferratis admovebantur: II quorum in verticibus celsis aptatae ballistae propugnatores

agitantes humilius disjectabant. Et albescente jam die, sese

rea munimenta membrorum caelum omne subteXeruntiis: densataeque acies non inordinatim ut antea, sed tubaruma

sonitu leni ductante nullis procursantibus incedebant, ma- ΣΟchinarum opertae tegminibus, cratesque Vimineas praete dentes. Cumque propinquantes ad conjectum venere t lorum, oppositisclutis Persae pedites sagittas tormentis e custas e muris aegrius evitantes, laxarunt aciem: nulloque pene jaculi genere in vanum cadente, etiam cataphracti he- asbetati & cedentes, animos auxere nostrorum. Tamen quia hostiles balistae ferratis impositae turribus, in humiliora exsupernis valentes, ut loco dispari, ita eventu dissimili nostra multo cruore foedabant, ingruente jam vespera cum requiescerent partes, noctis spatium majus consumptum est, ut 3ο cxcogitari possit, quid exitio ita atroci objectaretur. Et tandem multa versantibus sedit nobis consilium, quod tutius

168쪽

qui dum translati ε regione caute, quod artis est dissicillia

mae, collocantur, lux nobis advenit moestissima Persarum manipulos formidatos ostentans, adjectis elephantorum agminibus, quorum stridore immanitateque corporum itas hil humanae mentes terribilius cernunt. Cumque omni ex latere armorum & operum beluarumque molibus urger mur, per scorpionum ferreas fundas E. propugnaculis su hide rotundi lapides acti, distblutis turrium coagmentis,baulistas earumque tortores ita fudere praecipites, ut quidani xo citra vulnerum noxias, alii obtriti magnitudine ponderum interirent: elephantis vi magna propulsis, quos flammis conjectis undique circumnexos, jam corporibus tactis,gradientesq; retrorsus, retinere magistri non poterant: postq; exustis operibus nulla quies certaminibus data. Rex enim 11 ipse Persarum, qui nunquam adesse certaminibus cogitur, his turbinum infortuniis percitus, novo & nusquam ante cognito more praeliatoris militis ritu prosiluit in confertos:& quia conspectior tegentium multitudine procul specula tibus visebatur, petitus crebritate telorum multis Hipat Lao bus stratis abscessit, alternans regibiles acies: & ad extre- 'mum diei, nec morientium truci visu nec vulnerum terrutus, tandem tempus exiguum tribui quieti permisit. Verum nocte praelia dirimente, somno per brcVc otium capto, nitescente jam luce ad potiunda sperata ira & dolore exuta

dans, nec fas ullum prae oculis habiturus, gentes in nos e citabat. Cumque crematis operibus, ut docuimus, pugna aper aggeres celibs muris proximos tentaretur, ex aggestis creetis intrinsecus, quantum facere nitique poterant,nostri aequis viribus per ardua resistebant. Et diu cruentum prae- 3O lium stetit, nec metu mortis quisquam ex aliqua parte a st - dio propugnandi removebatur. eoque producta contemtione, cum sors partium eventu regeretur indeclinabili, diu

laborata moles illa nostrorum, velut terra quodam tremore

169쪽

quassata procubuit: M tanquam itinerario aggere vel superposito ponte complanatum spatium,quod inter mi um congestamq; forinsecus strilem hiabat,patefecit hostibus tra situm, nullis obicibus impeditum , & pars pleraque militum dejectorum oppressa vel debilitata cenabat. Concursumis sest tamen undique ad propulsationem periculi tam abrupti:& festinandi studio, aliis impedientibus alios, audacia hostiaum ipso succestu crescebat. Accitis igitur regis imperio pra datoribus universis, strictoque cominus ferro, cum sanguis utrobique inmensis caedibus funderetur,repletae sentcorpΟ- roribus fossae, latiorque via ideo pandebatur: & concursu copiarum ardentium civitate oppleta, cum omnis defendendi vel fugiendi spes esset abscissa, pecorum ritu armati & imbelles sine sexus discrimine truncabantur. Itaque vespera tenebrante, cum adhuc licet iniqua reluctante fortuna, multitudo nostrorum manu conserta distringeretur, in abstrusa

quadam parte oppidi cum duobus aliis latens obscurae pra ridio noctis, postica per quam nihil servabatur evado: &squalentum peritia locorum, comitumque adjutus celeritate, ad decimum lapidem tandem perveni. In qua statione le- aci,nius recreati, cum ire protinus pergeremus,& incedendi nimietate jam superarer ut insuetus ingenuus, offendi dirum

aspectum, sed fatigato mihi lassitudine gravi levamen impendio tempestivum. Fugaci equo nudo x infreni calonum quidam sedens, ne labi possit, ex more habenam qua ducta- asbatur sinistra manu artius illigavit: moxque decusius vinculi nodum abrumpere nequiens, per avia saltusque membratim disterptus, lumentum exhaustum cursu, pondere cadaveris detinebat : cujus dorsualis comprehensi servitio usus in tempore, cum iisdem sociis ad fontes sulphureos a- go quarum suapte natura calentium aegre perveni. Et quia per instum arida siti reptantes aquam diu quaeritando, profundum bene vidimus puteum, & neque descendendi prae altia

170쪽

LIBER XI x.

tudine, nec restium aderat copia, necessitate docente postrema, indumenta lintea, quibus tegebamur, in oblongos discidimus pannulos : unde explicato fune ingenti, cent nem quem sub galea unus ferebat ε nostris, ultimae aptavus mus summitati: qui per funem conjectus aquasque naurbens ad peniculi modum, facile sitim qua hauriebamur e tinxit. Unde citi ferebamur ad flumen Euphratem,ulteriorem ripam petituri per navem, quam transfretandi causa j menta & homines in eo tractu diuturna consuetudo locaro rat. Ecce autem Romanum agmen cum equestribus signis disjectum eminus cernimus, quod persequebatur multitudo Persarum, incertum unde impetu tam repentino terga Viantum aggressa. Quo exemplo terrigenas illos non suribus terrae emersos , sed exuberanti pernicitate credimus

Is natos: qui, quoniam inopini per varia visebantur , Sparti

vocitati, humo exiluisse, vetustate ut caetera fabulosius e tollente, sunt aestimati. Hoc malo conciti, cum omne jam esset in celeritate falutis praesidium, per dumeta & sylvas montes petimus celsiores : exindeque Melitinam minoris 2O Armeniae oppidum venimus: nos repertum ducem comutati jam profecturum , Antiochiam revisimus. Interea S por & Persae, quia tendere iam introrsus autumno praecipitinoedorumque improbo siciere exorto prohibebantur, capi, vos agentes & praedas, remeare cogitabant ad sua. Inter haec tamen funera direptionesque civitatis excisae mimo

comite & tribunis, quorum emcacia diu defensa sunt mo nia, stragesque multiplicatae Persarum, patibulis sceleste suffixis, Iacobus & Ce1ius numerarii apparitionis magistri quitum, aliique protectores post terga vinctis manibus d N cebantur : Trans initanis, qui solicita quaerebantur industria, nullo infimi summique discrimine ad unum omnibus

contruncatis. Uxor vero Claugasii,quae retinens pudorem inviolatum ut matrona nobilis colebatur,moerebat Velut o , / V 3 benia