Fragmenta

131쪽

EXPLICATIO IN Q ENNII FRAG.

impetum compressi. At quoniam historiae tempus non congruit ' climvsq. ad V, Annalem aperte liqueat Ennium Romanorum Re gum res gestas mon umentis tradidisse, & nobile illud Coclitis facinus post Reges acciderit, & a Festo hie versus exteta dictio nc ex secundo Annali referatur, de altero Horatio videtur esse intel ligcndii, Qui,vi scribit Liuius, dccoprobat Aristides Milesius in Re rum Italicarum libris,selus Curiatios duorum ipsi fratrum inter sectores prudenti admodum consilio prostrauit.Nam cum unus rerbus simul conixastantibus par esse non posset, eos vulneribus saurcios conspiceret,sugam sunulauit, ratus omnes illos non posse uinu multo fuso sanguine aequis passibus insequi: quare in cos, per inte ualla sequentes prosiliens, alium post alium interfecit. In Festo au- . tem hic Enni j locus habetur. Nic occasu datus est, at Horatius inclitus saltu. bi perturbata verborum series adeo syllabarum modulos conis dit, ut vix carmen esse dignoscatur. Q apropter ijsdem dictionibus recte dispositis, sublata tantum particula, at, videtur suae integrita' ' ti restitutum. In eodem versu, occalys pro, occa1ιo, Antiquor H morc positum est: qui in huiusmodi disionum formis in ,'s, io, desinentibus libere varsare consueuerunt: ut apud Lucretium, con iectus, p ro,coniectio, S. Ciceron em, appamazio,de interitio, p ro, para'. tus, Scinteritus. INCLUT W SAL TVa ob celerem simulatam fugam si ad hune HSpatium resplaies; sin ad Coclite ob saltum in Tiberim: cuius historiam inter allos Theotimus in II. Rerum Italia . caru prosequutus est: camq. sub Turni pcrsona Virgilius adubrauit, yum domum praeceps saltu sese omnibus armis' Iumnis dedi illesuo cum gurgite flauo Accepit venientem, oe mollibus extulit undis.

ET TUM SICUT EQVV SJ Comparatio ab cqui pernicit

te dcsumpta: quam ut Homerus Paridi, ita fortasse Ennius utrolibet Horatio accomodauit. Sic enim ille, -

Virgilius ex Homericis, cxEnnianis filis texuit, ta c. inalis ubi abruptis fugit praesepia vinclis Tandem liber equus, campoq. potitus aperto, ut ille inpoὶus, armentaq. tendit equarum s

132쪽

ut Q uetus aquae perfundisti ine noto Emicat; rectisq. fremit cortinibus alt3 ''. Luxurians ; luduntq iubae per colla, per armos . .

Nec penitus hinc abisganda est illa Claudiant, . 2 bilis haud aliter sonipes, quem primus ambris ,

Sollicitauit odor, tumidus, quatiensq. iacoro Curvata ceruice iubas, Tha adia rura Pervolat, o notos hinnitu flagitat amnes ibus accensis Sed ne semper inter angustos interpretis cancellos me cohibeam, ILbet huius equi similitudine aliquantulum per amoenos Philologiae campos evagari: & priusquam ad reliqua progrediar, diligenter e cutere qua in re inquatuor his comparationibus unusquisque canisdem sententiain nobilius, ac ornatius explicando, palmam tulerit. Quod enim Homerus , τατο, porre dixit, equum significans, qui in ulo continetur, ut otiosum spuit Ennius, quando ex sequentibus intelligebatur illum vinclis in stabulis coercitum . Contra Maro, liber equus, perbelleq. adverbium tamdem, addidit quo ii niteret diu alligatum fuisse. Claudianus ab utroq, recedens, ut gen rosam equi intalem indicaret, Nobilis Sonipes, dixit.Verbum autem ἀνως - ας, Latini praetermiserunt. φατνη Ennius, dc Maro, verterunt praesepia. Δεσμον δε πορρηξας θειλ Ennius, vincla abrupit; Virgilius Graeco propior, Abruptis fugit vinclis . Sed Noster, verba illa ,sueumr eis animeis, dc suo addidit, quibus apte equi ferociam expressit. Claudianus omisit haec omnia. Caeterii in quod Homer κροωνων, praeclarius Ennius, atque sublimius, - mdei Ferisese campi per caerula laetaq- prata.

Pressiius Maro, - campoq.potitus aperto. Totidem verbis Claudianus, sed με corauctamc- Tharsalia rura Pervolat -- obiter Thessalos equos ob velocitatem extollens . Caussam vero cur equus abrumpens vincula, currere gestiat, Ennius non memorat: Homerus duas affert, ut scilicet pulchre fluenti fluuio, quo consti vcrat, se lauaret, vehut ad pabula contenderet . Claudianus totidem,

sed diuersas, & .fficaciores, Veneris stimulum, & bibendi desideriti Maro vero equum facit in pastus, ad equarum armenta, & ad flumetendere, pascendi, explendae libidinis, ta lauandi cupiditate. modHom crus dixit, ἐύρρως ποταριοῖο, Virgilius propter assuetudinem duxit, flumine noto. Claudianus eodem Virgiliano adiuncto, sed magis Poetice, notos hinnitu flagitat amnes. Illud vero, - ώψος A

. et

133쪽

roo EXPLICATIO IN α ENNII FRAG.

longe Noster magnificentius, Celso pectoresaepὰ iubam quassat mul altam.

diri Claudianus lenius, - quatiensq. decoras . ' Curvata ceruice iubas Sed clegantius Maro, - arrectisq. remit ceruicibus audLuxurians, luduntq. Iubae per colla, peramos. s. Tveb. Vnde illud Stati, - saliere iubae, atque erectus in armos

Q Nee displicet illud Lucani, Ofterrigit aures. ML3.Geor. Vox autem illa, qua &alibi Maro usus est, quanto pra stantior est illa Homerica, π αγλιυ η ρ iSed versus, quo Ennius comparationem concludit, ' Spiritus ex anima calida, spumas alit albo, Equi scrocitatem affabre dcpingit. Brcuius Claudiatius,& humilius; ibus accensis - Oppianus autem ad Ennium proprius ac dens,

- puppes abrumpunt vincula ripis . 'arari Cat. Horatius, Nechthea valet Theseus abrumpere caro Vincula Urithoo

FERT SE SE JProprie de bruto dictum est, qui absq. vllo ratio nis ductu, quo sensus, tu appetitus impellit, modo huc, modo illuc fertur. - CAMPI PER CAERULA J Si physicam rationeiam

attendamus,videtur Poeta caeruleum colorem campis hasid impro-- prie tribuisse. Nam tenuis,&illuminatus aer procul aspectantibus colore caeruleo smile referre videtur: eum l. cotinuationis,sive potius, ut ita dica, coliguitatis caussa longe late i. caporii tritistibus impertitur: licet Plutarchus in libro περι τος veωνομἐνου τί; κύ- λωτη ς σμηνης afferat montibus,campis,ac maribus multos a Sole di fundi colorii sormas.Differt aute caerulus a cacruleo ut ait Corneli Fronto, quod illud natura sit, hoc effingat naturam : ita ut illud sit Phoc fiat. QUASSAT J A gestu ferociendi. SPIRITUS EXANIMA C ALID ΑθVidentur haec verba ex philosophiae pcnu

desumpta. Nam vivificus animantis calor ex puriori sanguinis parte tenuissimum vaporem excitat, qui per omnes corporis artus diffiissus motu cfficit,vitamq. suppeditat: unde recte eo adiuncto equi generositatem ostendit, cum calor magni, sortis l. animi minus sit rLib. .ctor. frigus vero contra torporis,d ignauiae. Virgilius similiter de equo, Coti met premens uitsiub naribus ignem. Item

134쪽

Item Memesianus in Cynegetico, Fumant humentes calida de nar apores .

Concidit, oest umas agit, Fit autem spuma ex vapore spiritu agitato, quam pellucidus aer intrusus albam redditi quemadmodum in mari, cum ventis concita- tur, apparct.Equi vero anhelitus crinitate ob cursus agitatione Poe- . ira eleganter explicauit frequenti, a, litterae repetitione: quae,quam huiusmodi res accommodata sit,oco liquet,qu8d cursu anhelantes; Iaut laboribus defatigari eam inter respirandum aperto ore quodammodo reserre, videntur. De cuius litterae, ac etiam aliarum in rebus explicandis proprietate, nos disserentes inducit Bartholomactis 'Maranta,in suis Lucullianis Quaestionibus. - METTI EO FV-FETI EO JΙonum more, qui Κρχίεω pro dc in secundis casibus dixerunt. Sed in hac viiij geminatione, ut lQuinctilianus ait,Ennius poetico iure defenditur. Antiquos autem i. P vnon Suffetium ut perperam in multis Quinctiliani,&Liuii codicibus , sed Fufetium scripsisse , Philandrus , & Sigoti ius diligenter annotarunt. Alclij vero proditio, de supplicium, ab Alexarcho in III. rorum Italicarum, & aliis quam plurimis, memoriac proditum

est. - TRACTATUS PLRQΛΕQUORA CAMPI J Id

est, diti tractus. Ignotus Gramaticus, vctustus sane, ex Bibliotheca Carbonaria, agens de frequentativis, ait, tractame est amὰ trahere, O, Depe babere: profertq. hoc ex Ennio hemistichium : quodno temere ad Metium pertinere suspicati sumus: coq. locum Poetam . ipulcherrima transsatione significastriper quem ille raptatus suerat. Lucretius, -'plam raptimpetri aequora campi. I ib t. Virgil. Filius ardenteis haud serius aequore campi Iib. ν.

- Exercebat equos

Cicero, patentium camporum aequora. Nec quidem tantummodo '. Maequor, quod proprium maris est, ita ab aequalitate appellatu in , ad terrestres campos; sed campos ipsos, qui proprie de icrra dicuntur iad mare poetae transtulerunt. V ndeLucretius natautes campos dixit, i-α a quo Virgilius eadem vorba mutuatus cst, non quod vocum in tas. pia laboraret, sed quoniam ei pilicheirim i visa sunt: qua de re eandem elocutionem proprio Marte diuersis modi flocupleta iiii, modo liquentes campos, modo salis caupos; modo arus Neptunia, dicens . Plautus Trinumo, Caeruleos Nec Glum de aqua,& terra aequor dicitur, sed etiam de aere,& caela. Plutarchus in lubro more orbis Lunae ιυράνιοι πελαγας. Attius in Atreo, apud No-

nium, Sed quid tonitru turbida torus

135쪽

conchisa repentρ aequora caesi. sensimus sonere Ennius Cressis,

Poluis oritur, omne peruolgat caeli stetim. Et alibi, Quaeque βασ cava caeruleo cortina receptat. Lucretius, Dant etiam sonitum patuli super aequora mundi. Et, Aeris in magnumIA turmare-Verum haec potius aliqui per catachresin, quam per transsationem dicta esse existimant. Sed pauca haec Ennij verba de Metio ita ain plificauit Maro . Haud procul inde citae Metium in diuersa quadrigae Distulerant at tu dictis Albane maneresst Raptabatq. viri mendacis viscera Tullus Perfluam,esparsi rorabant sanguine vepres. AT DOMUS INTERIOR J Sermo hie erat de ruina Regiae Albanorum, quem Maro in Priami Regiae direptionem,& ilicem.

dium, ut ex Seruio intelligitur, accommodauit, At domus interior gemitu, miseroq. tumultu Miscetur, penitusq. cauae plangoribu aedes, est cati.

Fuit Alba diruta, ac solo aequata sub Tullo Hostilio, post celebre illud Metii supplicium: Quapropter hic vel sus cum ijs, quae superius

dicta sunt ure optimo connecti potest. Hanc autem urbis demolliationem, & ruinam Liuius ita poetice descripsit, ut,eum vel magna ex parte ex Ennio sumpsisse credam. AT TUBA TERRIBILE IJ Antiquum expugnationis morem attingit: nam, ut ait Seruius , pr runq. ad tubam euertunt ciuitates; sicut Albam Tullus ostilius iusteuerti. Quem morem a Graecis Romani accepisse videntur: nam, veresert Plutarchus , Lysander ad tibiae nitum Athenaru muros dei cit, classemq. exust l. - SON IT V d Ennius sonitum tubae tribuit ;Statius murmur, ' erasonuit contra Tyrrhenum murmur --

Virgilius clamorem, Tyrrhenusq. tubae mutire per aethera clamor. Vter i. ad tubae inuentorem reipexit: quem Mcleum Tyrrhenorun x Imperatorem fuisse fertur: quamuis alij Dircaeum, de alii alios dicant . Sed apud Graecos Tyrrhenae tubae usum primus Archondas intulit, cum Heraclidis ferret suppetias. Rursus Statius pro tubae s nitu, non inconcinne dixit, - iam saeuos stagor aereus excitat enses. - TARA TANTARA DIXIT J ολ ωιτοιLe, tropus Hom ro frequens, qui, ut refert Plutarchus in illius vita,quae n0mina omnino

136쪽

tis discreparent.A luo posteriorcs potitae Graeci, quibus,ut ait Marretialis.enmhilneratum didicerunt inarticulatas animalium voces no uis, ficticusq. dictionibus referre, unde Aristophanes inderanis vociferantibus βρεκεκεκεζ κοι κααζ .&.Philoxenus in Galathea inducens Cyclopem Nymphae illius amore deflasrantem, ad cyth caesoni imitationem voccm effinxit. Eius versus sum,

Ad quem Philoxeni locum respiciens Aristophanes in Pluto, cane tem chorum induxit,

De hac quidem Graecorum libertate Minctilianus inquit; Fingere Graecis magis concessum est, quisonis etiam quibusdam, o assembms no

dubitarunt nomina aptare, non alia libertate , quam qua illi primi h mines rei tu appellationes diaerunt. 2 'Bri autem in iungendo, aut deri vado paullum aus aliquid,vix in hoc Latis recipiuntur. Graecoru deinde aemulatione Latini poetae quaedam finxeriit,quae usu passim emotilita, tanquam propria sunt recepta, ut, mugitus, murmur, sibilus, hinnitus, susui rus, bombus . Ennius igitur prae caeteris horu imit tioni addictus, ut tubae clangorcm reterret, nouam huiusmodi v cem confecit. At Maro non nouis verbis, nec a Romanis auribus a horrotibus, sed lectis imis, tubae sonitum expressit, At tuba terribilem sonitum procul aere canoro Increpuit inem locum exponens Seruius ait, Hemistichium en Ennii, nam sesequentia Maro mutauituisse enim ad exprimendum tubaesonum, ait, Tara tanta, HEt multa huismodi Virgilius cum a=era inuenerit, mutat. Benitamen hic elactis verbis imitatur sonum tubarum. Imitatus est igitur Maro non solum horridis, obstrepen tibusq. litteris, ac syllabis sonuulam terribilem; verumetiam pari numerorum velocitatc ingentem spiritui excitauit. In utriusq. enim Poetae versu praeter sextum ca

teri pedes dactyli sunt: quamuis Beda hunc Virgilianum omninoda licum esse existimet, que ita legit omnibus codicibus refragantibus, At tuba terribilem sonitum procul excitat horrida . Eum quidem Maronis versum adco Pontanus extulit in Actio, ut de eo discrit, An no audientibus nobis illa, capillus ipse inrigitur,animitH. concutitur, oepenὰ horrescit: De tuba iterum loquens V irgilius, eadedactylorum frequentia usus est. Inde ωbi clara dedit sonitum tuba, finibus omaes.

OSTIA MOENITA E ST b Absq. dubio dem o Tulli suc-

137쪽

Lib. I. in stultiti .m a. Mor.

cetare loquitur:qui, in Tiberis faucibus ostiam condidit.Dionysi iis

ειρα . Florus de codem inquit, Ostiam in ipso maris, fluminisq. confinis coloniam posuit; iam tunc videlicetpraesagiens amimo, futuram, vir tius mundi opes, cr commeatus illa veluti maritimo Vrbis hospicio reci perentur. MOE NIT A J Fossis Ostiam ab Anco vallatam sum se, his verbis tradit Festus, duiritium fossae dicuntur, quibus Ancus Martius circumdedit Vrbem, quam secundum Ostium Tiberis posuit ex quo etiam Ostiam ; quia populi opera eas fecerat, appellauit a 'iritium Moenita, autem, pro, munita, sicut moeros, pro muros, Veteres diaxisse non dubium cst. Plautus Bacchidibus,

Pergamum diuina moenitum manu.

NAVIBO' POL CREIS J Festus duobus locis adducit hos versus: in quoru alteropro,polcreu, cesses l git. - MAREI AESENTI B. VITAM J Eadem eloquiitione naufragum quendam loquentem inducit Antipater,

Quaesere, pro, querere,frequenter ab Antiquis userpatum est. --

TIBERIS FLUMEN VOMIT IN MARE SALs Vb

Pertinent & hoc ad Ostiae descriptionem, ad quam se Tiberis exon rat, mari q. admiscet. Eadem translatione varro in Menippeis, Nubes aquali frigido velo leues

caeli cauerno aureo subduxerant, quam vomentes inferam mortalibus. Virgilius, Mand salutantum totis vomit aedibus undam.

AT SE SE SyM Sum,pro, eum, ut supra diximus. INGENS CURA MISO Ob fuant Grannonici mir, pro, meis, priscos dic reconsecuisse. SI OVID ME FUERIT HUMANI Tvsa Hoc est, si quid mihi humani evenerit, vel humanum aliquid contiis scrit enim pro,mihi, in hoc loco positum est. Lucilius,

Nunc ad te redeo, ut quae res me impendet agatur.

LERARE T V arian t magnopere in hoc loco Festi ex laria . Alia enim habent,sino sie caede; alia; ferro se caedit; alia; foro sie caedi, alia, ferrost caedere; quam O caei. ubi anapaestus est pro dactylo.Quorum verborum sensus est , malle sibi hiadio mortem consciscerer quam quempiam, quicynq. is fuerit, ita ignominiose loquutum tolerare.

Lucretius, - cederesiquem Ancipiti via a ferro .

138쪽

EX II. ANNALI.

ANNUIT sE SE ME CUMJ Sunt qui credant hune versum

a choraeo initium habere, ut ille apud Lucilium, Lib. Quotitias Mudes Οι es, mn proficis hilum. Sed fortasse, metuit, praeteritum cst , dc discriminis caussa,v, longuhabet, sicut luit, pluit, ut Varro adnotat, in praesenti vero breue es Lih. p. delegendum cst, Annum duplici, uu.Nam,ut aliqui existimant,annuo, itu. LM. ann uui, no annui in praeterito olim habuit, codem modo, uopluo il laui, non plui, ut Priscianus tradit: cuius auctoritate in Liuio, ubi Isb. ita. egitur,du monte Albano lapidibita plui pluuiise,est reponendum. Lib. 2. Crediderim tamen huiusmodi praeteritum aptum potius,sicut ilIudab annueo, proficisci. Veteres mitia annuco, dc abnueo dixisse, idem Ennius testis est in VIII. Annali, Certare abnueo, metuo linoisibii labem .

DECERNERE FERRO J Virgilius, Lib. Ii

sc omnes amor unus habet d cernerestri o . Item, - ipsum. iubet decernere ferro. Et, Interse coinse viros, ct decemere ferro , uia. Licet Seneca, de Seruius velint Virgilium hoc loco scripsisse, ere μncrescrro. Quo verbo & Ennius in eadem significationeus Ferro non auro vitam cer mus trique. Annal s. Et, a Nam tersub armeis malim vitam cemere rahi a. Item Attius Epinausimache, . Primores proceri reuocarminomina, nisi esset Cureis, quia; meis secum Pedet cernere. Graecὶ eodem modo simplici, de composito verbo dixerunt vlare e

arbitratur. - HAEC INTER SE TO TV M T v DI TANTE I So Melius, tum tiιditanteis, vel,ut legit Scaliger, tota νitud tau- teis. Facile enim di, litera in u, de dictio illa, ut, in F liorariorum osse tauria transire potueruntSunt autem ludites,malici,a tundendo dicti, unde luditare Ged hic pro, totis viribus niti videtur politum sumpta a fabris translatione, incudem validis malleorum ictibus

tundentibus. - S P E R E S ωλαῖσμα, pro, φυ,Rursus Eamus vi Annali, Sperosi*eres quisq iam prodessepotissant. Varro in Satyra, quae inscribitur, uuibus suam delestet 'se a musiam uiritatem peribus lacteiIuis. ' .

139쪽

E X III. ANNALI.

τε lu, in IC den scis Aquila pinneis obnixa volabat,i Vento,que perhibet Graium genus aera lingua. Fis. soc 'Postqua luminastis oculeis bonus Ancae reliquit. ς 6.8ς n. Tarquinij corpus bona femina lauit,&vnxit. i. Hac noctu filo pendebit Etruria tota. νιsi s . Tarquinio dedit imperium, simul & sola regnu

Asa' 'ib. i. Inde sibi memorat unum superesse laborem.

N et. libε. Caelum prospexit, stelleis ardentibus aptum.

munt. . .

ν s. M. Circum sos quae sunt magnae genteis opulentae. 6. Postquam defessi sunt, stant,&spargere sese I incis ansateis, concurrunt undit teleis .

EXPLICATIO.

OIC DENfEIS AQVILA PIN N E I S J Vitiente adhuc

Anco, aquila suspensis leniter alis, piletim e Tatquinii Pristica'pite abstulit: moxque alte volans, rursus deuolauit, illiu R. capiari reposuit. Q iare existimo,his versibus Poetam hoc avgyrium de scribere, quod, ut Dionysius, Liuius, alijq. quam plurimi tradunt, Tanaquil, Tarquinu uxor, Etruscorum disciplina imbuta, faustum ,

laetum, et

140쪽

EX III. ANNALI

larimnsi. agnouit:virum q. complexa rei novitate attonitu,hortatur, bono, fortiq. animo esse, cum ia regni fastigitim portenderet. De caSilius, - haecq q. eastae Augorio valuit mentis, Denturaq. dixit Irina viro, O dlxtros agnouit in alite Diuos. Idque euentu postea comprobatum cst. Nam defuncto Anco, in .cui' familia ritate Tarquini industria, ac calliditate se inlinuaucrat. tutor eius liberis relictus, regia uoccupauit. VENTO, QV EM

PERHIBENT GRAIUM GENUS AERA LINGUM

E .s νεια. V.idetur Hippocratis opinionem sequutus, qui in libro περιφυις , ait, ἄνεμος γάρ ἐςιν Ωρος Unde Plutarchus in liberulo de Homero, e δ' ἀνερος ις, ά- ρέων. Lucretius, urus enim sit, γbi est agitando percitus aer. Adqtiam sententiam accessere VitruuIus, Seneca, Arnobius &alii L r. γplcri q. Sed nescio uorsum Scalige vir eruditissimus, acri q. iudicio, PQ st. maluerit hunc vorsum, qui incorruptus habetur apud Probum, leg V, 3 . dum esse, 'nio Graiugeni perbibet quEm ne aetbera lingua. cnim noli recto casu, sed sexto, per pleonasmon protulit En- . . nius: quod & carminis satiet integritati,.S Ennianam phrasim red

Iere videtur. GR At V M GgN V S EVMintruci, pro ipsis Graecis: Eodem modo ab Euripide disium est, πρωρροων γένος, pro iplis seniabus, ab Homero Achaeorum filii, pro ipsis Achacis, & Pindaro De r in liberi, pro ipsis Dijs .P OST Q UAMa obitum Anci destriabit, qui, cum annos quatuor de viginti regnum summa laude admia nil tr.isset,inci edibili omnium moerore decerit. L V MI N A SEIS

OCVLEIS BONUS ANCV', RELIQUI Tu Sicuti vitae

Iuliae adirc,pro, nasci, ita pro,inori, lumi: ia linqvcrc elegater dicitur Lucrer, Lumina qui linquunt, moribund. partιculatim. . Et, Dulcia linquebant labentis lumiaa vitae. Cicero II de Consulatu suo, tracbere ali vitai lumina liquit. Virgilius, Guo magis iaceptum peragar, luce . relinquat. Nouius ubi bipedes volucres tino linquant lumina. . Hinc Lucilius in quodam Epigrammate, Τουs ιτα ιιιωπας γ κερ- φάσς. Vnde etiam lumine calii, spoliati, euec luce carentcs, mortui appellati sunt. Lucretius integra pene hunc vcrsum Eanu ita inter subs Lidi i inscruit, Hoc etiam tibi tute laterdum dicerepossis, Lumina sis oculis etiam bonos Aum' resiuit. iod dictum, a dignitate perlonae, quasi prouerbii loco Romanos 'haouisse, arbitror. Nam cum omnibus mortem communem esse, dc id acquo ammo furendam, man reus ilent, hunc optimum rT L . . O a immor

b. I. Lib. s.