Iusti Lipsii Saturnalium sermonum libri duo, qui de gladiatoribus

41쪽

Et paucis intersitis: Arripe dilatam tua, Dux tr te ora famam, se que patru superest, successor, Ludu haeto.

ILemuem 'vetuit taurorum sanguine tingi: Tu mortes miserorum hominum prohibeto hiare. Nulgus in urbe cadar, cuius sit poena voluptas. Iam solis contenta feris tinfamis arenat Ea cruentatis homicidia ludat in armis. . Et sustulit sane Honorius, occasione Telemachi cuiusdam monachi,qui gladiatores Romae pugnantes, pio quodam ardore diducere conatus, a populo lapidibus obrutus fuit. De quo facto Theodoretus lib. v. Histor. Eccles. cap. xxv I. 6c Catasiodorus in Tripertitae lib. x. cap. ii. Ita obuiam itum ludo non ludo:&sublata adeis res cum memoria gladiatorum, Vt aegre nunc ad intelligentiam retrahere possi mus morem fugitivum. C A P v T XIII.

Additamenti loco ad primam sermoniis partem adiectum, de babitu Eriurium de babitu Spectantium. Suetonius ligustratus. E origine, progressu, deque interdicto gladiatoriae rei, quod satis est,dixi: non absurde adiunxero, quo habitu

euertim,quoque modo. Duo genera collocaui inter Editores: ----Magistratus,&Priuatos. Qui enim munus mortis caussa da- bant,plerique videlicet fuere priuati: tamen dabant non quasi priuati. Per dies enim omnes mu neris,praetextae illis ius,lici rum,accensi:omninoque imaginem quandam gerebant ma-ν - - gist ratus. De praetexta,Festus: Traetexta pulta nulli alii licebat vii,

quam ei qui funus faciebat. Cicero in Pisonem Cudium qui

nunquam anteapraetextatusfuerat,ludos facere in praetextatum 'vobture pulsus es. Ex hoc ritu Suetonium noue interpretor Claudii cap. I. Ob valetudinem gladiatorio manere,quod mul cum fratre memor patrue ebat, palgiolatus nouo more praesedit'. Bene, nouo

more: debuisset enim praetextatus. Sed Palliolum, in morbo vestis. Quinctilianus : Palliolum, sicut fascisu o Iocalia,sela ericuserepotest valetudo. Seneca libro iiii.Naturai. maestionum: videbis quosdam gracilci,s palno, scalique circumdatos, pallentes

dederit

42쪽

gros. De Iictoribus&accenso, Cicero de Legibus:Reliqua rat

funt in more unus utinaecatur, siquidludorum dominusiquefunem, viatur accense atque si uribus. Nec illud in occasione praetereo, propriam quandain vestem fuisse in munere funebri ipsorum is -- α1petiatorum. Spectabant enim in penuli pulla. Di , LV. -roinuti. ad

eum singulis certantibus,tum pluribus contra pares,quod cum alii omnesspestarunt in puta veste, tum Augusti ,sub ipso excepto. Lampridius in Connmodo:Contra consuetudinem,penulatos iussisIpectatores,non togatos admunus conuenire, quod funeribus flebat, ipse in tuapussapraesidens. Quibus e verbis utrumque discimus, in funebri munere penu latos; in alio,togatos spectatores suis. se. Nec procudo ultra sermonem limitis primL

parasecunda A e loco. qui cum Avlixori o de Iuridictum. cui re, inuentus: quam multi Romae: quipraesem cie adminifrri. De mi ctu O sagina gladiatorum in bis tuta. qui suere etiam extra Ammam. . aliquid de ludorum forma. AD locum transeo. qui duplex, Ludus,& Arena. Illum appello,ubihabiti altiquegladiatores: hunc, ubi dati &producit. De priore, prius. Ludiugladiatorius, intuit Isidorus, Inde dictus quod in eo iuuenes usum armorum con ant. Nam primo credo gladiatores domi & in reliqua familia suillhimonee eruditos valde ad pugnam fuisse. Polybius hoc mihi dicit,nec ratio abnuit, quae vult prima omnia rudia magis & impolita esse: sed Polybius ita in fragmento apud Suidam : ψά -ν--λm, si reserto ἐγένεο μμμοις ἡ μs me ser ω δε τις κ μ η ς.m ta amm: Olim initis apud Romanos nudis miribus, diatorum certamen constabat runc autem plures viae in modi reperti. Significat nec genera tam multa fuisse,quam mox dicam : nec item ludos in quibus accurate docerentur. qui tamen, crescente numero & crebritate editionurn, publice sunt aperti, &

in iis Magistri. Eis quidam splendidiores,etiam post institu-

43쪽

tos ludos, habuere domi eos aut apud amicos. Ita C Caeser Tirones neque in ludo neque per Missas ,sed in domibus per equis Rom. ac etiam per Senatores armorum peritos erudiebat, scribit Sue ton .cap.xxVI. Quod tanaen perrarum, & vulgo ars pugnandi docta exercitatiue in ipsis luciis. Prudentius: Nam quid vesani sibi vult ars impia ludit pM- aeuid mortes iuuenum,quidsumine passa voluptast ' Seneca libro i i .de Ira: Non alia quam in ludogudiatorio vita est, cum iisdem uentium, pugnantiumque. Lutarium appellas e Lam pridius videtur in Eligabalo: Strauit sibi, inquit, triclinium in summo Luseris, in dum pranderet, noxios cita appellat gladiat res)-velut mavelim,ibi exhibuit. Et in Salviano Massiliensi Episcopo idem verbum,lib. vi. Lonii vestnunc dicere de omnibus AmphitheatrisMdeu,Luseri . Graece υ --γώγm m Musam appellat Herodianus, quasi dicas diuersorium

latium inhabitare vesiet,sedmigrare contatuerat in ludum Gladiato rium. Quam eamdem monstri illius insaniam etiam Lampri dius & Xiphilinus adnotarunt. Suidas μα - επιν dicit, contentus tamen,sine alio additamento, posuisse nudam vo--2. - in urbe autem plures eiusmodi ludi,nominibus suis noti & discreti: quorum in P.Victore mentio, & passim in mam

tio in ea ad Pisones, Ludum , ilium. E quibus tamen non a nuerim,quin aliqui etiam bestiariorum fiterint: uti certe 'Matutinus. Hisce ludis non Lanistae solum praeerant, ut dicam etiam digniori nomine Procuratores. nec h de plebe, sed ex civium primis fuit5ue velut inter dignitates

tiam . Ocinrulas id munus. Lapis priscus: CVRATOR. M v NERI s.

PVBL. GLADIATOR. Tacitus Annali xi. Decius quoiue ca 'purnianus π Sulpicius Rufus Procurator ludi, Hrimpoωά--λ. Inscriptio alia vetus:

44쪽

LIBER 1.

Nee longe diuersi ab istis Curatores munerum ac venatio- C--mmum: quorum mentio Suetonio in Caligula,cap. xxvii. Et vis' 'addam quod vos medici rideatis , Victor Z Medici etiam sui Μαιο--- singulis his ludis: nec id noui saeculi inuento, sed diu ante Im-ii .vis. peratores. Lapidem legi hunc:

In quo sculpti Consules incidunt annum Vrbis DCLX et i t. Adeo antiqua cura illa in valetudine gladiatorum. Legi & in

alio lapide , E v TYCHVs Α vG. L. MEDICUS. LUDI.οώ, tisti M A T v Ti NI. Censeo exemplum transsatum e Graecia, apud Σquos medici athletis. Arrianus lib. iii. Dii sertatiotium, Athletam compellans: se, mi Oportet te iam in ordinem redigi. 0raescriptum vesci,

ab tinere bestaria, rigidam non bibere,nec si quid fortuitό incidit aut

eriuri medico enimuero obtemperare,sed γ' praefecto aut doctori. 4-ων At quaeres, cui bono medici mox moriturist Dicam. Primo meoicos haud tam arte acceperim, ut hodie , sed incluserim etiam chirurgos,vsurpatione prisca. lj autem opus certe

diatoribus laesis, luxatisve. Deinde & ratio victus gladiatori)

45쪽

ea,vt salvi esse sine medico non possent. Large enim edebant bibebant: de dabantur velut in saginam. ea fini, ut Domini v lentes eos producerent, &, ut Cicero ait, cum pudiatoria totius eorporusirmitate. Cuprianus eleganti epistola ad Donatum, ii bro ii. Paratur gladiatorius ludus t lubidinem crudelium luminum singuis oblectet. Impletur in succum cibissertioribus corpus aruina assidui nidoris moles membrorum robusta pinguescit, ut saginatus in poenam carius pereat. Quinctilianus: atibat deuotum corpus pra-mor doni fame sagina. Inde stadiatoria sagina Tacito: Singulo ibi militibus Vitellius paratos cibos,tanquamgladiatoria ginam, disi .debat. Inde Saginae nomine, ludum ipsum Propertius intellexit hoc versu,

Etui dabit immunia vaenalia sua faginae id es , ad gladium se auctorabit,& ad ludum. Plinius videtur

adtribuere hordeum iis in cibum: Antiquissimum,in in cibis hon. deum. sicut Atheniensium ritu,Menandro auctore,apparet: gladia torum cognomine,qui Hordearῆ vocabantur. Sed mihi anceps adhuc sententia eius loci: dicam & lectio. Cedo enim. ideon euincas hordeum antiquissimum in cibo Romano, quia gladiatores ab eo dicti l atqui tota gladiatura non veteris Romae, ut vidimus,inuenti. Sed nec credo eo usos. male alibilis is p nis,status enitor malique coloris, ut tui, Victor, medici volunt. ideoque ignominiae caussa,militibus datus qui deliquis- sent. Seneca etiam eum inter vilissima genera habet: Volvtas est, inquiens, posse capere voluptatem vel ex hordeaceo pane. omnia contraria gladiatoriae huic saginae. Nec tamen Plinij verbis quid faciam habeo sine libris: & fortasse prisci tenuius eos alebant. Sed redeo ad ludos, quos comperior non Romae Dus iniri. solum fuisse, sed in coloniis item municipiisque. Capuae inprimis &Rauennae. De Capua Caesar lib. 1.belli ciuilis: Capuae mi primum sese confirmant ,gladiator que quos ibi Caesar in ludo habe in seri, bat, insorum productos Lentulus 'libertati confirmat,atque iis equos attribuit. Cicero lib. v it. ad Atticum: Gladiatores Caesaris quii ι ii, siri Capuae suntsane commode Pompeius dictribuit binossingulis patribus familiarum. Spartianus in Iuliano: Sedpseallontesta eludiata-LL - δεῖμα isti armari per Loganum Titianum. De Rauenna,Strabo dilucide : μογ in otio ὀ Γου τους - κοί-

46쪽

cap. xxxi. Ne quasi licio moueretur, idispectaculo publico per 'disi--λtionem interfuit, in firmam quattidiatorium ludum erat aedifeaturus considerauit. Formam, ait. de Qua nihil dixerim,praeter cesti, is multiplices in iis ludis minutasque cellas fuisse, in que 1 i scor- sim haberentur singuli gladiatores. Quinctilianus: bor insur homicidas xc vi turpiore custodiάdiser dido celtarum situ. Idem: An in animus rediret in celtatam, serret saginam, magistrum, personam denique sceleris ἰ Exemplo scilicet seruoram, quibus ciny cellae Seneca pater: Ex ce apuae dominae migratit in cura Ur vel Domina ex cubiculo suo migrabit in celiam φ Seneca filius, de seruo Pompei j Demetrio: Cui iamdudum diuitiae Us dibuerant,duo vi-

carsio cella laxior. Suetonius Nerone cap. XLumi. R in proximam cellam,decubuitsuper lectum. Sed & meretricum cellae Ceram Fcex Iuuenali Petronio)&capitum omnium viliorum. Con- '

cludam de ludo eum Quinctiliani dicto: In ludo fui. quά poeiae M.

nusiam grauiorem scelcra nouerunt, cuisu ad comparationem ergaltim leui. est. C A p v T TU.Ludorum praefecti, Ianistae: qui Familiapraeessedim, eamque Ducere. Idem Doetii es. agistri,commentabantur, Dictata dabant. Tir nes apud eos HItituti quorum exercitium,Batuere rudibus. dem

diri gladium e ligno. etiamque Lanissi uisse,ac tironibus. HIs ludis praefuisse Lanistas monui: de quibus Opportu-L Dum ne nunc adtexo. A laniandis corporibus vulgo eam vocem tormant: nec persuadent. Isidorum potius audio, qui Thuscum verbum esse vult, & illis carnificem signare.& audio eo libentio siquia res gladiatoria petita a Thulcis. Lanistarum multa ubique mentio. Lapis Romae:

Glossarius liber, Lanista, . O .um ma γ, Γώταλαμπομω Lanistae auium,etiam apud Columellam,qui aves condocefaciunt

47쪽

cefaciunt ad pugnam.Pro ipsis gladiatoribus Prudentius usu ' pati parum proprie, imo imperite: sedet in verenduvittarum insignu fors,stuiturque lanissu. Nam de Vestali scribit, quae spectabat gladiatores: Emebane autem lanistae futuros gladiatores,aut expositicios pueros huic rei tollebant. Quinctilianus Declamat. CCCxx VI ii. Luantum ad te pertine non babet respubtia visu ortem. aut illam ferae lace rauerunt, aut abquu quod multo sit indignim )s stubi leno aut i nisa. Martialis: 'Inspexit velut emptor aut lanissa. D Dala. Tota autem manus quae sub uno Lanista, Familia appellaba tur: de euiri dicebant Famili. ae praeest e.Cicero pro Sulli Mi .e-μ familia Corneliis. Iam si in paranda familias luis est nolis iquod praefuit,nihil ad rem pertinet. Nam hunc Cornelium scilitacet suisse pro lanilia. In lapide prisco M v Nus. FAMILIAE.

CLADIATORIAE. Suetonius Augusti cap. xLI i. Cum πι-naliciss es' Lanistarum sumilias urbe expidisset. Seneca de Benefi-' , ciis : Lanista, qui familiam suam summa cura exercet atque ornat. Hinc natum prouerbiu Ciceroni familiare, Ducere similiam: ' π quod idem censeo ac familiae praeelse, sumptumque ab haci P sa lanistartim praesectura. Cicero in Antonium: Lucius quidem frater,ut qui pergre depugnauit familiam ducit.Idem alibi: Sententis,quaefamilium aucit. Ela Acciait,quo familiam ducit,in iurepte tia. Nam qui caput in aliqua re princepsque,bene Ducere eum dixeris & Ducem. Sic in Historiis passim Ducere ordines in Quinctiliano , Ducere classem. Nec vis verbi huius adhuc satis intellecta: non certe ab iis qui Adagia nobis concinna- p.rrunt. Hi iidem Lanistae, honestiori dc inuidendo verbo Doctores dicti. Valerius lib. it. Ex ludo C. Valer Scauri doctoribus gladiatorum accersitu. Quinctilianus Declamat. CCCt i. In ludo uit. Fuerunt in doctores , in medici, in mininiri: neque tamen illati meamgladiatorum nomine tenentur. Et Magistri. Cicero iii. de Oratore: Magister bis Samnitium summasenectute est. Videlicet quia gladiatatores nouitios dc tirones docebant. Quin iidem Commentari dicuntur,& dare Dictata: vel bis omnibus a meliore ludo sum

piis.

Cicero de Magistro Sunnitium: cottidie commentatur. Caesar

48쪽

sar apud Suetonium a plerisque senatorum & equitum preci bus enisus est,ut ipsi disciplinam tironumsus perent, in exercentibus Tertullianus ad Martyres: Nec tantiu e sem, Pissm M. vi vos a loquar. sed tawen stygladiatores perfectis os non tantum

xna Irri'praepositisui ded etiam idiota superuacui quique a Lhortantur de longinquo: ut sepe de ipsopopulo Dictata suggesta pro-

fierint. Nec inepte, Dictata: quia reuera prςcepta sua armorum, Minis is commis dre etiam scripto. Iuuehalis de futuro gladiatore, Scripturus leges regia verba lanistae. Hirtius gladiatoriam hanc rationem docta di, bene cum mili tari composuit lib. i. De bello Africo: Caesar inquit, contra eiusmodi hostium genera, non ut imperator exercitum Neteranum, sed ut lanissa tirones gladiatores condocefacere. quo pede se reciperent ab ho-sie, in quemadmodum obuersi aduersariis,m in quantulo statis resia perent, &c. Ait, tirones gladiatores. quia in ludo genera duo, Tirones siue noviiij, & Veterani. Veterani nobiliores, & usu longo edocti . ad Tirones cura & institutio praecipue pertinebat. Symmachus lib. ii. Epistolar. Namgtidiatura idone communis curapro 'iciet,quae pars in apparatu Haestorio prior est,ut auctoramentote Zos longus Wius instituat. Quinctilianus: Et inter dedita noxae mancipia contemptissimus tiro gladiator,ut nouis mederem calamitatis meae innocentιam, discebam cottidie scelus. Ratio modusque instituendi,ut rudibus batuerent cum Lanista. Sue

tonius Cabigulti Mimysionem e ludo in ludol rudibus se cum ' batuentem, Jonte prostratum consedit ferrea sica. siue

etialia ad palum exercerentur, militum instar. Vegetius lib. i. O ii cap. x s. Talorum enim imito, palariorum us non solum militibus

sed etiam gladiatoribus plurimum prodest. Sed prius illud de Rudi- .

bus, proprie,Batuere dicebant: &gymnasium ipsum, Battaalia. Glossae priscae, Butuali ι , γυιαασία μ ν άλυν. Adamantius Martyr: Batualia,quae vulg)Battalia dicuntur, exercitationesgladiatorum vel militumsignificant.Nec male addit litterator ille de mi litibus . nam & ij interdum rudibus pugnabant, ludendi exer- cendiue caussa. Liuius lib.xxvi. Scipionis curam in milite sormando describens: Tertio die rudibus inter se is modum iussae pu- ctia tnae concurrerunt. Ita vetus liber, qui apud Lipsium: non ,sudi- 'Dus,ut praeserunt vulgati. Firmat Polybius, qui eapse in re

49쪽

dixit : tidios ligneos. Id autem, ni fallor, Rudiς:' Eiq. η gladius, inquam, e ' ligno. Suadeor Dionis etiam loco, in Commodo, qui post meridiem exercitia eius cum gladiatori

est, Exercebatur, o in usu habebat armaturam Secutoris di se m. Cian ubpeum dextra,ttidium ligneum'i'spraeferens. Ait enim clares ηυ: ad batuendum scilicet, non pugnandum. D. ii. ωρ. Itaque Baculos eos appellat Capitolinus in Gallienis: Pugil ibaculis,non veritate pugilantes. Ita enim ego emendem cum vul

go siit faculis. ex quo alij,scculu,nne iudice,haud apte. Tamen . vulgo aliter iudicant,scio: S satis habent dixisse Rudem, baculum fuisse. At ego etiam aliud eos doceo in rude. Duplicem in eam filisse: Lanistarum , & Tironum siue excreentium. Lani. rudis,qua secerni cognoscique potuit. eam dico e ferulas citram: fuisse,&serulam etiam nominari a priscis. Dio in Commodo: δἐ - - γυψας m,η Gq su μι γ, ναρ si-id est: Pugnabat cum eo Lanista qui piam, vel etiam gladiator, ferulum habens. Et nόnne discriminat aperte ξ Commodo velut discipulo stadium ligneum tribuit: magistro serulam. Seneca ab hoc ludit in Satyra Menippaea: Eum proximo munere, inter no- ι. uos auctoratos, seruiae putare placet. diram noui auctorati,noui iij gladiatores: quos rude ferulaque sua aberrantes lanista ca debat velut legitimus magister. Nam & haec res a litterario lu- Movili isti do. Martialis illud tortuosum & breue,credo,iam capitis, Vide an te delectet contra retiario eruta. id est, rudis,contra tridet te m. De hac ferulacea rude Charisius: Ruris,scipio quem Larissabberandis gladiatoribus gerit. Glossae: Rudis, bri σων Ilarim Lx. μονομα ν Varro transtulit decore: Ad te enim rudem agriculturae esse nunc,olim ad Stolon fuisse dicunt. id est, magisterium &velut praefecturam agriculturae. At rudis ad gymnasia,diuersa ab hac,& gladij forma,ut dixi; fortasse etiam ponderosior,gr Ama rima uiorque. Suggerit apud Senecam Latro Portius: Non es utilis exercitatist,nisi quae verisimillima est illi quod exerceat. itaque durior solet esse vero certamine. Gladiatores autoribus armis discunt, qua pugnant: diutius illis mgister armatos, quam aduersariussu tinet. Idemque in militibus notat Vegetius tactitatum:lib. i. cap. xi I.

50쪽

LIBERI. Si Duplicis ponderu illa crutis claua ideo dabantur, ut cum vera in leuiora tiro armasumpsisset,velut auiorepondere bberatus,securior alacriorquepugnaret. Haec exercstatio & velut meditatio nouis gladiatoribus ad caedem. quam Cyprianus,ut cum Lucretio loquar,iure increpat incitatque: inquit, in hominis volvtatem perimitum , vi quis pollit occidere, peritia est, a sus est, ars est. Scelus non tantum geritur sed docetur. quid potest inhumanius, quid acerbius diciὶDisciplina est; iperimere quisposit: ingloria est,quod

peremit. C A p v T X V I. .

Mense secundae. interruptuspaustum firmo de loco: dictumque per a casionem de Saturnaticiis muneribus : item de Atophoretu,quae duplicia;hinmensis,o item in ludis ile iaculi que . DI C e B AT etiam Pigbius: cum ego ad puerum , Tolle ocius has mensas, & bellaria nobis inser. quae bellaria)hiquit Victor, non opus.

Pighianus hic quidem sermo ante omnia tragemata & mella nobis. Ecce autem dum loci uimur, pueri adesse nuntiantur onusti,pomis,pyris,oliuis, palmulis, caricis, aliaque copia partim domestici,partim exotici fructus. Missi erant ab Hieronymo Berchemio , familiari nostro. Hemi inquam ego. sempcrua munis noster Berchemius Tutores illi dabimus, ne prodigat. At vos pueri grates illi dicite gratias,de rogate cras ut apud nos sit. Versusque adconuiuas, Amici,inquio,numquam vidi munera magis opportuna:non eo selum quia allata in punctustitio,ut sic dicam,mensae postremae,sed quia hoc Saturni die. Morem enim Romanum scitis, per Saturnalia, munuscula missitandi ultro citro. Spartianus in Hadriano:Saturnalicia Satinia' Sigiliariciorequenter amicis inopinantibus misit,Mipse ab his liben ser accepit. Tertullianus de Idololatria: Nobis, quibus Sabbatha extranea fiunt,mNeomeniae, in feriae aliquando a d o dilictae i S turnalia , eae Ianuarise,. Brumae, em Matronales frequentantur: munera commeant, sirena consonant, tum, conuiuia constrepunt. Martialis: G x