Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

431쪽

l Allhul Sl X lli Neglectam a vestro, quae est pars centeSima, Partem CaeSare, sic orbes superos rugire videbis. Nam exspectata diu puppes fortuna revolvet, I 30 Stant ubi nunc prorae, et classis directa seretur; Verus et erumpet post florem ex arbore fructus.

XXVIII.

Posteaquam ostendit manifesto lumine vere, Qualem nunc agitent mortalia pectora vitam, Quae facit ex omni mulier me parte beatum; Ut flammam videt incensam quadruplice lychno. 5 Qui speculum inspiciat, pos tergum luce micante, Λnte hanc quam possit oculo vel mente tueri,

Atque is, visurus, num Vitrum Vera reportet, Respicit atque utrimque videt sibi congrua cuncta, Ut metro numerum: memori sic mente repostus

I 0 Stat mihi suspectus pulchris in lucibus haerens, De quibus insidiatus amor mihi vincula secit. Utque ego respexi, atque mei mihi lumina visus Attigerat species d0scripta volumine in illo, Sese acies oculi quoties intenderit illuc, Ib Adspexi punctum radians ita lumine acuto, Ut sit claudere opus, vehementis acumine lucis Quos ardet, visus. Et quod nostrae incola terrae Cerneret hinc minimum sidus, pleno orbe re uigens Lunae esset moleS, si hoc propter sorte locetur,20 Ut sidus propter sidus. Non lovgius ab Sens, Quam qui praecingit lucem, qua pingitur, balo, Cum Vapor, unde oritur, sit crassior; igneus illud

Punctum so cireum tanto impete circius agebat, Omnia ut amplectens quam velocissimus orbis 25 Tardior esset ad hunc motu. Circumdabat ipsum Alter, tertius hunc; dein quarto tertius, iste Quinto, tum sexto quintus circumdatus ibat.

432쪽

PARADISl x XVili. 377 Desuper assurgens comitabat septimus illos Ampius ita, ut minus apta laret Thaumantias arcu

30 nunc capere. Haud secus Octavus nonuSque patebant, Quorum quisque movebatur. prout VisuS abeSSe est, Si numerum relegas, a puncto longiuS uno,

Tardior; ardebatque illi sincerior ignis, Qui minus a purae distabat luce favillae

35 Quod plus naturae verae insinuarat, Opinor. Cum me suspensum mulier vidisset ob altam Curam: Pendet, ait, coelum naturaque tota A puncto hoc uno. Nunc illum suspice circium Huic mage conjunctum, et scito ferri ocius illum 40 Ob, qui ipsima penitus penitusque inflammat, amorem. Huic ego: Si mundum hic idem possederit ordo, Qualem his miror inesse rotis. satiata maneret Mens mihi spectanti tanta haec miracula rerum; Mundus at is, nostris qui sensibus obverSalur,45 Cernere dat sphaeras tanto divinius auctas, Uuanto illas magis a centro distare videmus. Quare, si desiderio meta ultima nostro Debet in hoc miro Angelico consistere templo, Extremum cui lux et amor tantummodo sinem 50 Constituunt, Opus est, ut adhuc mihi discere detur, Qui sit, ut minus exemplum moVeatur eadem, Qua lego exemplar. Nam frustra id pectore verso.

Si talem ad nodum es digitis minus utilis aptis, Nil mirum; usque adeo, nullo faciente periclum, 55 Obdurat solidus. Sic illa atque insuper addit:

Accipe, quod dicam, si vis satiatus abire Inque isto lac mentem acuas. Quae corpora circum

Volvuntur, vaSta constant ea mole vel arcta,

Prout plus aut minus est illis virtutis ubique 60 Sese extendentis. Bonitatis copia major Dat majore salute laui cumulumque salutis Majorem capiet majore volumine cfrpus,

433쪽

Pati lSI XXVlll. Illud ubi expletis constabit partibus aeque. Hoc igitur nonum coelum, quod corripit omne 65 Secum, respondet circlo, quem plurimus igne

Ardet amor, nec non major sapientia ditat. Quod si virtutis mensuram attendere mavi S, Quam Speciem rerum, quae apparent mole rotundae; Obvia succurret tibi convenientia mira,

70 Si mens huic major, si huic maxima, si illa minore Virtute, haec minima est, ubi Singula sphaera notetur. Ut, si sorte gena Boreas, quae lenius halat, Spiret, pura nitet vultu laetata sereno Aurarum regio, quia, quae turbaverat ante, 75 Scindit se nubes, et in aethera purgat apertum, Unde suo rident sublimia templa decore. Sic ego, ubi mea responso Succurrere claro Dux mihi non renuit, verumque ego cernere quivi Ceu stellam in coelo. Postquam cessaverat illa, 80 Non secus ac vibrat serrum, quod servet ab igne, Tunc omnes pariter circli emisere favillas. Quaeque sequebatur scintilla incendia eorum, Totque inerant, ut, Si numero quod duplice constat

Sexaginta tibi vicibus duplicaveris, inde

85 Non millenorum exsurgent tot millia dena. Hosanna, hosanna I simul omnes voce frequenti Insonuere chori circum non mobile punctum, Quod stabili his dederat nunquam secedere nido, Aeternumque ipsos retinebit, ubi usque suere; 90 Ast ea, quae vidit, dubia quid mente moverem: Ecce, inquit, primae SERAPHIM CIlERLBluque Coronae, Ostenduntque tibi, quanto Sua vimina cursu Sectentur, cupidae puncto assimilarier illi, Qua p0SSunt, poSSuntque, prout qui altissima spectant; so Quique illos alii circum vertuntur amoreS, Esse THRONos scito, divina in imagine semper Haerentes, per quos finitur de tribus unus

434쪽

ordinibus sanctis. Verum id te advertere oportet, Tanto plus cunctos gaudi deducere, quanto IM In verum penetrant illi, in quo tota quiescit Mens animi. Hic facile est jam nosse, ut vita beata Pendet ab intuitu, non cordis amantis ab aestu, Qui dein subsequitur. Merces mensura tuendi est, Gratia quam peperit simul et bene sana voluntas; I05 Sic mos in regno est nostro prodire gradatim. 0rdo alter trinus, qui aeterno vere sub illo Germina tot generat, quae dispoliare nequibit

Ades nocturnus, sine sine ac tempore vernat, Hosanna triplici harmonia, quam gaudia terna II 0 Effundunt sonitu ter tres testant corona S. Hanc hiera hiam trina ornat sorma Dearum, Quae veniunt primae, a Dominatu nomina sumunt; Dein sunt VinTΠTEs; quae nectit tertia gIros, Turba POTEsT TUM est. Quo dein penultima dantur II 5 Gaudia PnI'cipi BΠs plaudenda, simulque ministris LEGATOs inter primis; totusque cohortes Continet Angelicas ludentes ultimus orbis. Istis ordinibus suspectum figere in altum Mos est, atque infra Sic Vincere, ut usque trahantur 120 Ad Dominum atque trahant. 0uare DIONYsIUS acre Totus in his posuit studium speculatus, et horum Nomina signavit distinxitque ordine eodem. Ast alia est usus ratione Gn E conius, illi Non concors. Quare, simulatque arrexit ad istud 125 Coelum aciem visus, idem Se risit aperte. Noli admirari secreta haec tanta locutum In terris mortale genus; namque ille retexit Ista, suo qui se Vidisse haec lumine dixit, Multaque praeterea verissima de orbibus istis.

'e σ

435쪽

380 PARADISI XXlX. Cum gemini fratres Latona matre creati, Adetis hic tergo velatus, et altera Libra, De circlo, medium sphaerae qui terminat orbem, Esse cere sibi Zonam, pars quantula it horae, b Ex qua quod punctum supra caput ad Stai, utrumque Librat utrimque aeque, donec quisque exsilit illo,

Semiorbem mutans, cinctu; pars tantula lapsa est Horae, cum tacuit risu sussusa BGTnix, Inspiciens oculis contento lumine punctum,

I0 Α quo victus eram; verbis dein talibus inlit:

Dico, nec Scitor, quod aves; namque omnia vidi, Prospectans, ubi adest locus Omnis, tempus et omne.

Non ut, quod nunquam fieri nos posse videmus, Auctet opes; sed ut a tanto quod lumine splendet, Ib Dicere, Subsisto, possit, qui Semper, et ullo Est sine principio: idcirco extra tempus et omnem Normam aliam exempli voluit se ostendere Amorem Aeternum ipse novis in Amoribus ultro creatis. Nec, quaSi torpuerit, prius est jacuisse putandus; 20 Non processit enim prius aut post has super undas Aura Dei. Exsiluere actu junctae, atque merae reSForma ac materies, ubi nulla est menda reperta, Non secus ac triplici ex chorda tria spicula missa. Ac velut in vitro, electro, sive in cr7stallo 25 Sic radius micat, ut tibi temporis intervallum, Cum venit ac simul est totus, dignoscere non sit: Haud secus essectus, Sic Rege jubente, triformis Quantus erat simul emicuit, discrimine in ortu Nullo, jam totus. Rebus Simul ordo creatu S, 30 Constructusque fuit, quaeque actu simplice constant, In mundo formae, Summum tenuere cacumen,

Ρuraque vis imum, medium actu praedita eoque Vimine constricta, ut nunquam Sua vincula Solvat.

436쪽

PARΛDlsi XX lx. 38l Hieronymus scripsit, multo ante in luminis oras 35 Exisse Aligeros, et saecula lapsa, priusquam Hic mundus fieret. Sed verum hoc flamine Sancto Multi a silante viri passim scripsere legendum: Et tu, si inspicias defixa mente, videbis. Id quoque paulisper ratio videt ipsa, negatque,46 Τam cessasse diu motores vi sine plena. Scis modo, ubi fuerint, quoque isti tempore Amores Faeti, quoque modo: Sic ardor, triplice flamma Qui desiderii stimulabat, adurere Parcit.

Vix unum numerans decies duplicaveri S, ex quo 45 Pars magna Aligerum turbavit vestra serentis Terrae elementa statum totum. Stetit altera et istis, Quas tu discernis, tam laeta est artibus uSa, Ut versabundo nunquam discedat ab orbe. Fastus, triste malum, illius, quem pondere Summae 50 Vidisti toto compressum, prima ruin e Caussa suit. Quos hic est cernere, corde modeSto

De Se Senserunt, lassi, se cuncta referre

Indulgenti accepta Deo bona tanta tuenda. Quare horum intuitus illustrans gratia pensis db Evexit meritis, quin ipsos firma voluntas Destituat. Nolo dubites, sed mente tenebis Certa, parenti stimulis, quos gratia subdit, Augeri meritum, prout cor expandit amorem. Jamque hoc de coetu veniunt tibi multa videnda, 60 Si mea verba legis, nullo auxiliante magistro. At quoniam in terris vestrae docuere palestrae Maturam Angelicam triplici virtute valere, Scilicet hanc intelligere et meminisse simulque Velle, ut germanum posSis cognoscere Verum, 65 Quo di solet a vestris confundi, queis male cessit Iste liber lectus, juvat ulteriora prosari. Ut semel has vitas proprio Deus ore beavit. Nusquam devertunt oculos in imagine fixos,

437쪽

3,2 PARADISi XX lx. Quae nihil abscondit: quare intercidere earum 70 Nulla potest novitas visum. Hinc concludere oportet, Non opus esse ipsis nunc has, nunc dividere illas

In partes animum, et rerum meminisse Seorsim. Sic vos, mortales, vigilantes somnia vana Captatis, Seu vera rati, seu dicere salsa,

75 0uorum unum culpae plus allari, plusque pudoris. Non vobis cura est per iter delabier unum Philosophi; usque adeo vos versat imagine primae Frontis amor studiumque, levi quod pascitur aura. Idque etiam coelo minus indignante seretur, 80 Quam cum negligitur Scripturae littera sacrae, Vel detorquetur. Nemo est, qui expendere Sumat. Sanguine stet quanto in terris hoc Spargere Semen Quamque Deo placeat posito quicunque tumore Pronus in obsequium divino credere sonte

85 Ardeat. At quisque ingenio, dum doctus haberi

Vult, studioque omni gua dum commenta propinai; Oratorque sacer populis haec Vendere curat, Et canit, atque Evangelii doctrina tacetur. Hic dicit, Lunam, Christo patiente, retrorSum 90 Fugisse atque ingens interposuisse volumen. Quare non ultra indulsit sol lumina terris; Ille, suum lucem per se celasse nitorem,

Atque ideo Hispanos desectum luminis illum,

Indos Iudaeosque simul turbasSe colonos. 95 Non tot habet Lapos, nec tot Florentia Bindos. Quot similes tricas resonant suggesta Per annum. Interea redit a pastu saturatus inani Aura grex ovium ignarus, nec crimina purgat, Qui dicit, labem se non vidisse malorum.100 Non dixit Christus primis, quos foedere junxit:. Ite et per totam nugas ditandite terram; At dedit his verax sundamen; et illud in ore Unum ejus sonuit, de quo sibi scutaque. et hastas

in . .

438쪽

PARADtSI XXX. 383Ηi secere sibi, luctati, accendere puram Iob Lucem Evangelii. Nostri scurrilia, lusus Verborum, male salsa crepant; et dummodo abundent nisus, inflatur, sola haec est cura, cucullus. Ast in fasciola talis cubat ales, ut, ipsum Si vulgus videat, gauderes cernere, qualem II 0 Exspectet veniam, cujus fiducia crevit. Ob quam stultitiae tantum grassatur in orbe, Ut sine teste ullo cupiant quodcunque pacisci Promissum. Atque ideo porcum pinguescere sancti Vidimus Antoni, atque alios hoc de grege, porcis III Priores, solitos non cusos pendere nummos. At quoniam placuit longum divertere calle, Nunc jam respice iter reclum, ut via damna rependat Temporis. Ista gradus per cunctos crescit adauctu alura immenso, ut percurrere nulla loquela, I20 Nec vis mortalis numerum subducere possit Et si, quae Daniel, coelo monstrante, revelat, Tecum animo reputes, ea millia millenorum Huic praefinitum numerum celare videbis. Quae prima hanc omnem illustrat lux, dispare norma,

I25 Totque modis variis proprio communicat ipsam Lumine, quot sunt splendores sibi laedere juncti. . Et quoniam assectus sequitur, qui concipit, actum, Isti dulcis amor varie servetque tepetque. Nunc lac sublime adspicias pariterque profundum I30 Virtutis pelagus summae, quae tot speculorum . Persecit millena sibi, in quae frangitur, in se

Dum manet una atque una aeque subsistit, ut ante.

Millia sorte procul his hinc tria millia servet

Sexta hora, atque umbras hic mundus ad usque cubile Inclinat planum. cum sensim se arduus aether ,

439쪽

Altius assurgens nobis ostendere talem Incipit, ut stella ex minimis spectantis in isto Fundo aciem fugiat; et prout clarissima solis Ancilla adventat, sic coelum clauditur uni-Cuique extra staminam, quae agmen pulcherrima claudit; Non secus hoc circum ludens Sine sine triumphus, Α quo Victus eram, punctum, simile ignibus illis

Incluso, quos includit, vanescere Sensim Visus et exstingui est. - Quare mst quaerere rursus os Dominae rerum penuria amorque coegit.

Hac mihi dicta tenus si omnino includere in una Omnia laude velim, minus hac ego sim vice lanctus. Non modo, quam vidi, trans sines unica nostros Forma modum excedit, sed dignum est credere, solum Artificem ipsius toto hoc gaudere creatae Formae portento. Hic me victum Sponte satebor Plus, aliqua quam parte sui superatus et haerens Argumenti unquam Steterit, qui comica tractat, Aut tragicos animos. Namque ut minus apta tuentis Lumina sol, mihi sic risus meminisse beantis Parte sui minuit mentem. Quo ex tempore primum Illius in terris mihi cernere contigit ora, Hoc usque ad visum, non intercisa sequenti

Hactenus ista fuit vati via; sed modo oportet Praeterlabentem ulterius desistere cura. ct solet, ad summum cum venit, quiSque peritus Artis; non aliter qualis nunc ipsa renidet Missa erit, utentique tuba hanc majore reSerVO, Quam nostra ista fuit, quae altam deducere cantu Materiam properat, longo quasi iuncta labore. More ac voce ducis prompti rursum illa locuta est: Nos Sumus egressi majore ex corpore ad illud, Quod mera lux coelum est ; lux mentis amore repleta, Optimi amore boni, cui gaudi copia abundat, Gaudi vincentis gustando dulcia cuncta.

. . Ciuitiasti soc

440쪽

Militiam hic dabitur Paradisi cernere utramquΗ 40 Unamque ore illo, quod tu veniente videbis Tempore judicii extremi. - Ceu nube repente Elisum fulgur, quo visus tota facultas is Ddicitur sic, ut si audetur imagine rerum Fortius irritantum oculos; lux vivida talis 45 Me circumfulsit tali et velamine liquit

Fulgoris cinclum, ut nihil internoscere quirem. Semper Amor coelum hoc componens, colligit intus Vim talem, ut proprio candelam accommodet igni. Vix brevis hic sermo, quem accepi, Venit ad aures. 50 Cum sensi sines ultra virtute potitus, Incei Susque nova Sic vi, ut lux nulla niteret Tam mera, quam mea non defendere pupula posset. Et lumen fluvio vidi simile, inter utrasque Εssulgens splendore oras, quaS undique mirum 55 Ver depingebat. Scintillae ex numine tali Vivae erumpebant, storum et genuS omne subibant, Ut circumscriptus nitido carbunculuS auro. e Exin, multiplici ut temulentae copia odorum,. Sese iterum miro mergebant gurgite, et, una 60 Ingressa, exibat mox altera. - Summa cupido

Quae nosse haec tibi visa modo ardet pectus et urg i. Quo plus turgescit, nisi eo plus grata probatur: fit prius haec potanda tibi unda est, quam sitis aestum Exsatures tantae. Sic sol, qui nubila ademit 65 Cuncta meis oculis. ait atque haec insuper addit: Flumen et hae gemmae, ingreSSUS Semper repete utes. Bisus et herbarum veri praeludia et umbrae Sunt hujus gaudi; non quod Sint talia acerba Per se, verum oculi arcta tui est culpanda facultas. 70 Nullus tam propero vultu in lac irruit insans,

Cunctatus praeter morem se Solvere Somno .

duali S ego, cupidus speculis melioribus uti, Cernuus inspiciens undam, quae plurima circum