Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

401쪽

346 PARADtSi XX. Qui lapides inter delabens, lucidus errat

Nativum ostentans secundum gramine Culmen. 20 Ac veluti a collo citharae modulamina ducunt Formam, et ab ore cavo penetrabilis aura cicutae, Non secus illud avis murmur, mora nec fuit ulla, Per collum adscendit, tamplain si hoc esset inane.

Isthic in vocem se vertit, et exiit isthincra Per rostrum ipsius, formam accepitque loquelae, Qualem cor, in quo illa suit milii scripta, manebat. Quae mea pars visu pollet, propiusque tueri Dat vestris aquilis radiantis lumina solis, Attente inspicienda tibi est. sic incipit illa; 30 Namque ignes inter, quorum in me lucet imago, Qui in capite et liciunt oculos fulgore micantes, Illi prae reliquis summa ad fastigia scandunt. Pupulae in orbe meae medius qui fulgurat, ille est Flaminis aeterni cantor, qui transtulit arcani3b Ex pago in pagum; nunc discit carmina quanti Sint sua, propterea quod Vero haec pectore pauxit,

Cum videat sese pretio majore repenSum.

Deque supercilium quinis cingentibus, ille, Qui mihi stat propius rostrum, Solatus amara S40 Est viduae lacrimas natum lugentis ademptum:

Nunc Scit, quam magno conStet contemnere Christum, IIanc dulcem expertus vitam, et contraria paSSuS.

Quique orbem sequitur, dictum mihi jam ante, sub arcu

Qui Supra eSt, vero confossus corda dolore M Tardavit mortem. Nunc scit non posse moVeri Judicium aeternum, quamvis in crastina verti

Saepe illic hodierna queant, dum vota precesque Huc veniant dignae. Quique adstat proximus alter,

Codice cum legum. et genti Se adscribere mecunt, 50 Consilio suadente bono quod cessit amare, Decrevit Graiae, Pastori cedere certuS.

Nunc discit, quare, quidquid deducitur aequo

402쪽

Atque bono incepto prave. non possit obesse Auctori, inde licet foret emersura ruina 55 Eversura orbem. Sed qui spectandus in arcu Est tibi declivi, nomen Gulielmus habebal, Quem pia deplorat tellus, cui Cano Lus atqueFninnicus vivi eliciunt ex pectore netus. Nunc videt, ut justi regis coelum ardet amore: 60 Idque etiam ipse docet vultis fulgore coruScai S.

Quis, vestros inter priscis erroribus actos, Crederet Iliacum versari RiΡΗEA in isto Orbe oculi, et sanctis quintum sese addere flammis 'Nunc sat divinae veniae, quam cernere munduS

65 Non valet, iste videt, barathri licet ipse profundi Haud oculis possit propriis descendere in ima. Qualis per liquidos tractus spatiatur alauda

Primum Voce canens, ac dein contenta silescit Extremum modulata melos, quo expletur abunde:

70 Talis imago fuit mihi visa, impressa sigillo Aelerni gaudi, quod, prout seri corde libido,

Omne facit quale est. Et quum defixus et anceps itro essem similis reserenti veste colorem, Quo fuit imbutum, non longum e St passa morantem;

5 Vique sibi propria: Quidnam hoc' mi extorsit ab Oro;

Quare laetitiam ingentem sulgore corusco Vidi exsultantem. Post haec venerabile signum Luminibus magis accensis mihi talia reddit, Ne me Suspensum poSt mira audita teneret: 80 Ut novi, narrata mihi tu credere dignum Esse putas, quia teStor ego; at cognoScere non est, uui possint fieri, et te, si sunt credita, fallunt. Stas homini similis, qui rem sat nomine novit; Cernere at ipse nequit, quid sit, ni accesserit auctor, 85 Qui doceat. Regnum coelorum a flamine amoris Vim patitur, vivaque a Spe, cui victa voluntas Divina obsequitur, non, ut qui cedere victus

403쪽

Cogitur, at quia vult vinci, et sic victa benigno Ipsa animo vincit. Quae prima, et quinta ligurat 90 Vita supercilium, ligit tibi corda Stupore,

Quod superum Alituum regionem cernis ab ipsis ornatam. II aud isti, ut reris, Sua corpora inorte Deseruere obita venerati salsa Deorum Numina, sed Christum summa pietate colenteS,sb Unus passurum, passum alter. Nam unus ab Orco Lude redit nemo ad frugem, remeavit ad Ossa, Idque suit merces spem vivam cordis habentis, Sperantis, se posse Deum prece nectere blanda, Illum morte obita ut Superas revocaret ad auras.

100 IStaque, quam verbi S compello, vita beata Regressa ad carnem, non longum ibi juSsa morari, illius est amplexa fidem, spes una salutis Qui sertur; credens veri concepit amoris Ignem, ut post mortem fuerit dignata secundam I 0b Ista laetitia. Coelestis summa Ρarentis Gratia. sic alto dimanans flumine, ut unquam Nulla acies oculi in primam se immiserit undam, Alterius menti illuxit, quam propter amavit Is rectum, ac suit in Τeucris juStissimus unus. II 0 Idcirco, adspirante Deo, multo ante futurum . Is novit Christum redimentem Sanguine mundum. Credere in hunc igitur statuit, cui deinde mephiti Vana superstitio haud potuit Sussundere mentem, Imo is perversae damnavit crimina gentis. IIb IIuic tres pro sacro assuerunt baptismate Divae, Quas orbe ex dextro licuit tibi cernere, mille Pluresque ante annos quam esset baptismate nasci. O virtus mentis, quae homines praedestinat ante Ortum principium, quam te a radice remotam Ita Adspiciunt illi, queis primam agnoScere c3uSSam Non est fas tulami Vos, o mortalia corda, Discite judicium vestrum compescere habeniS;

404쪽

i PARADtSi x xl. . 349 Nam nos ora Dei propius manifesta tuentes Ignoramus adhuc omnes, quos ille beandos I 25 Legerit; et dulce est pars haec detracta levamen; ΝοStrum namque bonum bonitate acquirit ah ista Persectam summam, et quod vult divina Voluntas Vult et nostra simul. Sic haec sanctissima linago, Ut daret obtusis oculis res cernere clare, I 30 Iucundam menti medicinam fecit egenae. Utque honum citharista bonus vibrantia sillaCantorem hortatur sectarier, unde per nureSGratior it cantus; sic, dum est mihi talia sata, Splendores memini geminos Vidi SSe beatos, 135 Non secus atque oculorum ictus concordat utrimque, Cum verbis pariter saeuiarum Summa movere. Jam defixa iterum Dominae mea lumina ab ore Pendebant animusque simul. quacumque remulus Cura alia. Haec autem risu parcebat. et inquit:

Si modo riderem, tu qualis silia Cadmi

5 Ires in cinerem; nam quo plus scandere templi Contigit aeterni scalas, plus aucta decore Mi facies micat, ut nosti; et ni temperet, I pSa Flammat ita, ut vis, qua polles, mortalis ad ignem Tantum frons esset, tonitru quae seinditur uno. 10 Sublatos nos stella tenet. quae septima fulget Pectore sub Nemei flammas efflante Leonis, Quae interius virtute hujus modo mista coruscat. Attente vestiga oculis, atque utitor illis Ut speculo contra, quod se tibi sistit in isto I 5 Spectandum speculo. signum. - Cuicumque daretur, Di Scere. qualis erat pendentis ab ore beato Esca mei visus, cum alio divertere jussus Mutavi curam; facile esset fingere mente,

405쪽

350 PARADtSI I xl. Quam mihi jucundum fuerit parere magistrae

20 Coelicolae, partem cum animus librasset utramque. Intra crystallum, quae mundi circumit oras Nacta ducis nomen cari, quo rege jacebat Nequitiae omne genus, scala aurea clara micante Sole mihi visa est se sic attollere in altum,

25 Ut non hanc oculo assequerer. Simul ipse videbam Per cunctos effusa gradus tot millia lucum Delabi, ut rerer, quidquid splendoris in aethra est, Isthic dissusum. Ac veluti sub luce diei

Prima cornices nativo more moventur

30 Una, ut calfaciant torpentes frigore plumas: Deinde aliae abscedunt, nec tangit cura regressus, Quaque abiere, aliae redeunt, Seseque rotantes

Consistunt aliae; talis splendoribus esse Visa mihi est illis ratio; namque undique cuncti 35 Advenere simul, donec tetigere paratum

Unicuique gradum, et qui proximus adstitit ignis,

Usque adeo fulsit clare, ut sim corde locutus: Quem mihi praeportas, lacile est cognoScere amorem. Ast illa, unde mihi tempusque modumque manebam 40 Scitandi ac studium pariter cum voce premendi, Stat; nec consultum male erit mihi, si qua rogare Ingratis mittam. At quae viderat ima tacentis Illius inspiciens in vultum, qui omnia cernit; Solve tuo, dixit, serventem in pectore curam. 45 Et coepi: Haud ego sum tanti, uti cui Verba remittaS, Me dignum reputem; sed te sine nectier hujus Promeritis, quae dat mihi poscere, vita beata Laetitia occultata tua. Sit discere cauSSam, Quae mihi te admovit propius, nec dicere parce, 50 Cur hoc dulce melos Paradisi cesset in orbe, Quod tam voce pia per sphaeras diditur omnes Inserius' - Tunc illa mihi: Mortalibus apta Aure vales veluti visu; quare ista canorem

406쪽

PARADISi XX l. 311 Sphaera tenet, caussas ob quas tenuisse BEATnix 55 Est tibi visa prius risum. Tantummodo lapsa Sum sanctae gradibus scalae, tibi ut obvia fiam Laetius accipiens verbis, ac, quo induor, igne. Nec milii vis major praecurrere suasit amoris; Tantus enim, majorque animas agit astra tenentes 60 Aestus. ut ex sulgore patet cujusque micantis. At qui summus amor famulas nos esse paratas Consilio hortatur, quod digerit omnia Solum, Dat sortes isthic, quales tibi cernere fas est. Ipse quidem video, reSpondi, Sacra lucerna, 65 Quomodo liber amor satis ista regnet in aula, Ut legem aeternae rationis cuneta Sequantur; figi istud mihi difficile est cognoScere, qu3re Te ratio ventura parans praedestinet unam Tot tibi consortes inter, quae munere tali 0 Fungaris - Nondum fueram postrema profatus, Cum parte usa sui pro centro illa ignea lampas, Ceu mola, veloci se circum turbine vertit. Exin, intus amor qui stabat. talia reddit: Divinae radius lucis super adstat acute 75 Insinuans isti, cujus concludor in alvo. Vis hujus conjuncta meae, qua taetera cerno, Usque adeo super extollit me, ut numinis eSSe, Unde emuncta venit, videam. Hinc mea gaudia flammant; Namque mihi visus acies, quoad clara, redundat 80 Aequo splendorem flammae. Sed da mihi quamvis In eoelis animam, quae plus clarescere digna est;

Da Seraphim, qui plus divini in spicula solis

obtutus teneat fixos, tibi me ista roganti Non satis is laciet. Nam sic se immittit in altum 85 Aeternae legis pelagus, quod discere 3VereS,

Ut sit discissum quavis a mente creata. Cumque seres reditum mundi ad mortalia saecla, Hoc reseres, ne quis nimium confiderit audax

407쪽

352 PARADisi xxi. Ad tantum se posse pedes appelliere signum. 90 Quae mens hic lucet, terrarum est fumida in orbe; Quare lac reputes, qui illic praestare valebit, Duod non ipsa queant coelestibus addita Divis. Sic milii sermo hujus praescripsit. Quare ego misi Quaerere, devenique illuc, ubi voce rogaviso Demisse, quaenam fuerit, dum membra gerebat. Italiae surgunt inter duo littora saxa, Non procul a vestrae distantia moenibus urbis, Usque adeo, ut murmur tonitrus immugiat infra; Gibbarem et efficiunt illum, cui Catria nomen. 100 Infra quam sacrata aedes deserta locorum Sola tenet, soli cultum exhibitura supremo Terrae ac Coelorum Domino. - Sic tertius infit

Sermo huius; deinde haec pergens verba insuper addit:

Hic vixi servire Deo sic certus, ut PS ea I05 Solo adspersa oleo perferrem frigus et aestum Perleviter, curam contentus figere in unam Cor animumque. Deum meditans ac totus in illo. Ubertim his coelis jam suehat reddere claustrum Illud: inane modo lacium est, ut oporteat OmneSIIo Mox eSSe admonitos. ΡETnus DAMIΑΝΓs habebam

Nomen ibi: Adriacum prope littus in aede Mariae

Ol im PgTnus eram PEccATon. Mi breve vitae Mortalis restabat iter, cum Saepe rogatum. Quaesitumque diu ad rubrum traxere galerum,

II5 Qui ruit in prius, quo hunc plus transsundere curanti Advenere CEPHas et sancto stamine plenum Vas MAGNun, ambo illi pariter macri ac pede nudo, Orantes panem cujusque ad limina portae. At nostrae aetatis pastores brachia poscunt, ita Queis sulti hinc atque hinc adscendant. brachia poScunt,

Quae se deducan membrorum mole gravantur Tanta, Seque retro sustollant. Tegmine vestis

Quadrupedem propriae obvolvunt, ut pelle sub una

408쪽

PARADtsi XX ll. 353Binae ita belluae eant. Eheu patientia, quae tam I 25 Ista diu pateris i - Sed verba sub ista gradatim Complures vidi faculas descendere agique

Circum, illisque decus renovabat singulus Orbis. Circumiere istam ac Steterunt tantoque Susurro Clamavere omnes, ut nullum quiveris isti 130 Isthinc assimilare sonum; nec venit ad aures Verborum cantus, tanto Superante tonitru .

Quum tota haereret mihi mens oppreSsa Stuporo Quaesivi Dominam, quae me ducebat, ut insans Confugiens Semper, quo plus considit; at illa Ilicet, ut mater praesens Succurrere proli1 Pallidae, anhelanti, qua animum Solet addere voee, Sic ait: An nescis, te coeli templa tenere An neScis, Sanctum coelorum, quidquid ubique est duaeque isthic si unt. studio sieri omnia recto Quomodo concentus te transmutasset et ore 10 In nostro risus, nunc est tibi fingere mente. Si tanto is clamor concussit pectora motu: In quo si audisses carmen commune precantum. Iam tibi nota foret, quam cernes, morte priusquam occumbas, poenam. Qui isthinc stat pendulus ensis II Non cito, nec tarde caedit, nec fallere quemquam Est solitus, praeter properantum optata, metumque Poenam exspectantum. - Ast alias jam suspice flammas; Nam valde illustres animas, si lumina BOStro, Ut dico, a vultu abducas, sulgere videbis. 20 Ut visum est illi, reliqua omnia circumspexi, Et centum vidi globulos splendere. Si inuique Pulchris se alterius radiis ornare VicisSim. Stabam more viri sub corde prementis acutum Mucronem desiderii, nec voce rogare

409쪽

phnADtSl XXll. 25 Audentis: refugit fixos transire pudoris Fines urgendo nimis; at quae maxima, quaequetias inter baccas nitidissima luce micabat, Prodiit, ipsa satis per se factura Studenti Discere; et ex alvo interior vox promere Verba 30 Haec audita fuit: Si esset tibi cernere amorem, Ut mihi, qui hic ardet, timidus quae di Scere muSSAS, Prompsisses; at ne dum exspectas, tardius allum Ad finem venias, propere responSa remittam. Ad quae tu tanto sari prohibere rubore. 35 Mons, ubi Cassinus divo super in Sidet, Oliin Gente fuit celebris multa, quae culmen adibat. Uuo malus hanc error mens et perversa trali bat. isque ego sum, primus qui nomen ferre sub aurasi Hic studui illius, qui terris vera reclusit, 40 Per quae mortales adeo tolluntur in altum. Atque hic tanta meis respondit gratia votis, Lit mihi mox dederit cultu deducere iniquo, Qui mundum illexit, vicinos undique pago S. Prae Stantes au mae, quas contemplatio ad astra 4b Vexit, sunt ignes alii, quos ille perussit Aesius, qui flores ac sanctos edere fructus in terris solet. Hic MaccaniΓs, hic Ilii MDALDUS, Hic adsunt fratres, qui gressum in claustra tulere Constantes, ut ego. - Τum: Qui tibi talia, dixi, 50 Fanti elucet amor, simul et praesentia comis, Quam video atque noto manifestam in quolibet igne, Sic mihi cor sidens expandit, ut ignea solis Virtus Saepe rοSam, quae, quanta PSt, creScit a Perta. uuare quaeso, pater, dic et da discere certo. 55 An speranda mihi sit gratia tanta precanti, Ut modicum detur posito velamine, sormam Mi spectare luam' Tunc is mihi: Frater, abunde, 0uae sic alta cupis, venient potiunda recepto

Extremam in sphaeram. quae caeteria Vola meumque

410쪽

60 Explet. Ibi quaevis persecta, integra cupido Et matura suat. Tenet in se quidquid ubique est Illa ibi sola, ubi semper erat: nam nulli bi uixa est; Non habet illa polos, sed scala haec Scandit ad ipsam,

Quare sese oculo sic subtrahit alta tuenti. 65 Usque illuc ipsam perlingere parte Superna ISAC DEA vidit, cum apparuit agmine preSSa Alituum coeli tauto. At vestigia terris, Hanc ut conscendat, nemo divellere curat. Atque ibi chartarum damno composta remansit 70 1legula, quam dederam. Muri, coenobia quondam, Sunt modo speluncae lacti, nostrique cuculli Apparent sacci vitiato sursu re pleni. At Deus haud odit tantum grave Menus, ut illum Fructum, quo monachi Sic insanire videntur. 75 Nam quidquid servat custos eccleSia, id omne Pauperis est poScentis opem sub imagine Christi. Non jam cognati, nec deterioris amici. Vestra adeo blanda est caro, ut haud satis eSSe putetur Inceptum felix illic a roboris ortuM Ad glandes. Opus hoc PETRus est aggreSsus inani S . Argenti atque auri: jejunia nostra preceSqueFRA IcISci, ac pietas quam demississima claustri Fundarunt proprii murum; et si coepta revolvas Cujusque, ac repetas inde usque hoc temporis aevum, 85 Candida nigrantem dices duxisse colorem. Vere versa retro dordanis lympha recurrens Plus suit. atque, volente Deo, rubri fuga nuctu S. Mira oculis hominum, quam isti medicina dolori. Hic ita; et inde suos petiit. Dein turba coactu 90 Τοta, velut turbo, gese in Sublime recepit. Dulcis me mulier pone illos impulit uno

Indicio, ut sanctae Superarem altisSi ina scalae; Sic virtus hujus naturam vicerat aegram.

Nec suit hic unquam loca per sublimia et ima