장음표시 사용
21쪽
argumentum methodo traetandum spectant . Docenti autem , ct discenta alia ultetius praescribenda est .
Regula VII. 68 . Neque docea' nis perfecte instructur , neque discat, ns ingenio pollens.
Quanti qualesque cum se sentiarum , artiumque professores , tum etiam alumni hae regula perstringunt ut i Qui in ea. quam pri stetur , facultate comprehendenda, ruminanda, undequaque evolvenda, Etque in ordinem elaramque methodum digerenda non diam ultumque sudavit , & occaluit , fieri non potest . quin neque rem ipsam penitus , ut par est , atque medullitus enucleet, aut intelligat, neque alios recta duetat, & scientiam sibi male notam doceat. Plurium
quidem id earum acervo male congesto eorum forsitan memoria premitur atque laborat e dum sua tamen haec cerebro confuse commissa nonnisi promiscue compararunt , promiscua atque involuta retinent , nullo
etiam ordine depromunt , & auditoribus explicant is Uno verbo , nisi aedificium construEturus ejus ideam antea conceperis & tibi comparaveris , typum mcharta expresseris , Omnes ejus pretes , partiumqtra proportionem, situm, ordinem nitide atque distin sime in mente distinxeris , necessarios ad rem fum-Prus , comparandamque materiam supputaVeris; secthisce potui e male conceptis , male conceptum Opus construas ; neque rem tuam satis intel Iigis , neque aedificium eleganti aliqua forma construes'; seg in μme potius opus cacian nos ab omnibus excussimIm Dro-d aces . Habes rei nos rae obvium & verum exemplum , in quo sibi omnia respondent , de paria utra
63s. Discentis etiam Ingensum , quod erat datae rem pusae pars altera , antequam ejus institutionem aggrediaris, probandum est , atque dignoscendum p nedum in AEthiope dealbando operam male collocamus , in fructiferi . laboris nos male pceniteat . Neque s Ium hominis ingenium, mentis ite perspicacia inspicrenda , sed quo etiam tyronis indoIes atque natura serae, examinandum. Quantalibet enim ingenii acie polleat . tradendamque disciplinam funditus intelligere valeat sit in-
22쪽
s in vito studio reluctatur indoles, institui ionis fabo ri male respondebit eventus juxta Horatianum illud , xcturam expellat furca , tamen usque redibit.
sed haee in se us 3 modo argumqntum sequenti moniis
686. Ad veram & propriam axiomatum rationem opus tion est , ut ab omnibus cuiuscumqtie sectae , atque ingenii hominibus pro certis atque evidentibus admittantur . Eise homines adeo pinguis ingenii , ut tibi de re quacumque sola intellectione percipienda agit cir , in meridiana etiam luce caecutiant , dc mani festissimas quasque veritates non percipiant, quotidiana experientia docet , de nihil de evidentiae ipsius r Atione, atque veritate detrahit . Contra vero fuere cilitat , suntque etiamnum Scepticae , atque Pyrrhoni- eae sectarum philosophi , qui eum nihil in rebus certum atque indubium admittere, de omnibusque dubie aridum esse velint , aut potius sese ita existimare voce tenus affirment ; eo collineant , ut in litteraria etiam republica suspiciamur , quasi acriori ingenio praediti melius, quam ceteri homines, ineellectus ho-mani atque ceterarum rerum naturam rimentur , at
tiusque & profundius penetrent . interim ipsi ι dum generalem hanc suam de rebus omnibus dubitationem gloriolae & plausus captandi gratia in triviis erepant rinterno eorumdem mei sensui refragantur . Quidquid tamen de incredulorum , de Pyrrhonicorum opinamentis sit, or propositio aliqua inter axiomata dcve litates clarissima A merito recenseatur , id unum te quiri rur , ut communi humani generis , hominum sei licet mediocri ingenio valentium , sensu evidentissima per se esse probetur .
681. Id itaque axiomatum ab alia quaeumque ustitate diserimen , dc peculiare veluti criterium est , quod axiomata sola idearum intuitione citra ullum argia mentum verissima esse clarissime appareant; pro noctiones vero non ex sola ideatum intuitione, sed medio aliquo argumento suaderi possunt . atque de
23쪽
s38. Peeuliares Analysis regulae , en jus notionemr superius dedimus , ad pauca redigi possunt capita; ingenii enim potius acumine , quam peculiaribus aliquot praeceptis haec methodus procedit. Duci in primis animadvertenda , resolvendae quaestionis natura , atque pri neptia illa , e. quibus ejus solutio tentanda . atque deducenda. Primum: Quaestiones univer De ad quatuor generalia capita reduci possunt: quae- Titur nimirum I. efectus ex suis ea is , dum scilicet motis quibuscumque caussis, ad earum effectuum examen , & inquisitionem progredimur . v. g. ex data Reris gravitate, atque elaterio , eorum effectus uni- .ersim investigamus . a. eaussa ex effectibus : ita plexumque fit , aut ex his, quae in natura , & in no-hismet ipsis observamus , atque passim experimur , v. g. ex marinis aestibus, quae sint hujusmodi phaenomen rum caussae perser utamur . Latissime patet ha-Tum quaestionum usus ἰ frequentius enim, & vehemen-llius effectibus, quam caussis percellimur , 8t excita. mur, qui in caussarum originem inquirendam nos ma-mudueunt e eaque praeterea quaestionum specie & uti, Iiter instituitur analysis, & secure quaeritur veritas es. cum torum aliquod ex ejus parsibu3 imvestigamus rampissimus est hujusmodi quaeitionum usus in chymi- eis, & mille aliis naturalibus rebus examinandis: rei enim euiuscumque datae naturam & intimam compo-stionem quaerenti , nil tentari potest ad finem obtinendum securius, quam totum in suas partes secare, atque sectas seorsim & aeeurate examinare. Qui humani sanguinis v. g. naturam quaerit , sanguinem in suas partes thymiee resolvit, ut resolutis qui diritan .guine , atque etiam sanguis sit, appareat. q. Quarta quaestionum species est , eum e toto , arque aurea Guyparie jam nota reliquae partes quaeruntur: ita in Geometria , cujus plura problemata ad hane questiori iam speetem pertinent , ex data tota area trianguli , atque insuper ait: tudine, quae ut trianguli pars a nobis
impraesentiarum spectatur , ejusdem basis quaerit cir :
24쪽
yartis enim nomine omnia illa modo intelligimus , quae dati totius propria sunt , undeque in ejusdem cognitionem devenire aliquo modo possumus . Et hoe quidem primum ad quaestionum naturam, illasque resolvendi modum spectans . 689. Secundum: Quaestionum enodatio seeundum ea principia quaerenda est, quibos scientia illa innititur. omnia veritatum principia & fundamenta sunt tria haec , ratio , exprimentum auctoritas. Scientia mathe matica . metaphysica ,&c. ad primum ἱ physicae omnes facultates, atque artes ad secundum ἔ tertium vero theologiae, legum, atque historiae fundamentum est. Pro diversa hujusmodi fundamentorum , dc facultatum indole, diversa etiam iis conveniunt principia, Et que veritatis eriteriar ratio nimirum ad intelligibilia & evidentiam ; sensus , ad experimenta . obier-Vationes, phaenomena ἰ auctoritas vero ad historiam , Codices . ,eeteraque monumenta spectant. Singulae resolvendae quaestiones . seeundum illam principiorum classem , quae illi scientiae eonveniunt, examinandae sunt : quae ad humanam fidem V. g. pertinent, ex historia , manu scriptis , inscriptionibus , atque aliis ejusdem farinae monumentis: mathematica a rationis evidentia re lolvi tantum debent & possunt. Duobus hisce animadversis , sequentes proponimus regulas in hoc tandem unum recidentes , quod proposita ad resolvendum quaestio majori , qua fieri poterit , ingenii perspicacia omni ex parte inspiciatur atque evolva
Regula I. o. sevi aratam aliquod Problema , seu quaestionem
D.vere aggreditur , eo in primis argumento , Dien- tia auι arae bene versatus atque instructus Moportet , cujuι solvenda quaesto partem cons tuis .
Si eut enim synthesm Ingenio, ita Analysim do
ctrina rotissimum prosequi ciuir . Dum quaestionem e
xaminamu' , in partes dividimus , easque seorsim exinpendimus ἰ illa non ignorare opus est , quae in ipsan et quaestione supponuntur, involvuntur, aut eum illa sunt omnino connexa . Resolvenda proponatur
25쪽
quaestio illa anatomica , aliqua ne occulta Via a reniabus ad et sicam defluat urina λ Vel , qua tandem ratione a capidaribus arteriarum ramis ad ramos venarum
rota Ianguinis massa transfluas Quis sese periculo comis
mittet , quin totius humani corporis anatomiam piobe calleat Ita fit , ut quaestiones atque problemata ad certam quamcumque artem spectantia ii tantum ingenio re arte solvqndo pares haberi possint, qui fuerint eadem in arte contriti . Arte & ingeniσ diei mus , ut illa omnia excipiamus in quibus sunt mirabiliora artium inventa ὶ quae casus solummodo nihil tale cogitantibus attulit . Physii cum illud problema , aquam marinam a sale purgare , O potiani aptam reddere , nostro tandem hoc saeculo , ut dicitur , solutum non nisi ab homine res atque experimenta physica , di chymica tractandi gnaro , diu multumque hisce in rebus Aersato, atque argumentum omni eκ parte circumspicienti expediri poterat.
Regula II. r. Iuid quaeratur, disertis, clarissmisque merbis
statuendum est, omniisue tum verborum , tum idearum ambIguitas praecidenda. Quid detur , quid quaeratur , distinctis id eis eone i-piamus , verbisque explicemus , aut ab aliis conceptum & explicatum intelligamus . Aliter enim incassum laborabimus , dum nihil certi , quod unice quaeratur , nobis est praestitutum . Si nauticum hoc problema , nauticae pyxidis errorem medio in mari inveniare corrigere , ad solvendum concipiamus, nobisque aut aliis proponamus ; nisi prius quid erroris nomine intelligi debeat statuamus ; quaestioni satis latere nequimus cum eo nomine inclinationis Ec declinatiorinis, de variationis error significari possit. In eamdem regulam peccabimus , si quaestionis simplicitatem, compositionem , partes non distinguamus: ad quae-ssionis enim statum pertinet, simplex ne an compOsta se, definire. Si plures in quaestio he partes distinguamus ; non modo singulas seorsim examinarae opor
tet , verum di a lacilioribus atque silmplicioribu, in-
26쪽
eipiendum : id quod in omni generatim methodo cbservandum diximus. Dii pleκ foς problema solvenditio proponatur , quodnam humanum regimcn sit aliis proferendum ; quonam munest seu oceani loco, o stu na-mis existat , invenire: facile in latroque t rob emath . partes distine timuis : in primo quidem multiplex reg minis genus dii linguere , seorsim expendere, & secum deinde conferre debemus : similiter in secundo perfigenda res est ; quaestionis solutio a duplici hoc capite pendet, latitudine , atque longitudine: quae ni ii simul agnoscantur; pavis positio erat incerta, & problema non solutum: quoniam tamen latitudo longe facilius , quam longitudo invenitur i ab illa semper incipiendiam . . .
Cum & ingenio polleas , dc tractandi argumen ti doctrina instructum ponamus , insuperque quae stionis statum atque naturam certissime jam statutam atque definitam habeas ; haec alia deinde tene da est resula.
691. Iuidquid in quaestione ad rem, attingendum scopum non facis , praeιermitιamul. Quod idem est ac dicere , quaestionem maiori, qua fieri possit , simplicitate proponamus o Fit multoties, ut quaestio plurimis circumstantiis nihil ad rem facientibus involvatur , quas dum expendimus plumis districti , minus quam Opus erat, ad rei nodum solvendum , & cardinem attingendum apti esse pose
Regula IV. 693. Omnes Ο sulas quaesionis partes . aut ad quaestionem facientia , lucemque aliquam ipsi mei rei examini impertientia , omnesque hypotheses possibiles , ex quibus problematis Iolutio deduci posse vi-Aeatur , Iensim perpendere opus erit ; veritates autem aut relationes memoriae caussa arbitrariis notis scribendae funι , ut per otium iterum recenseri possint , semelque iterum ad examen redo.
Etenim qui longum aliquod , plurimisque ambagibus , dc dissicultatibus imp ditum iter aggreditur,
27쪽
quod postea relegere . describere , aliisque ob oculos, ponere Velit; labili memoriae minime confidens . Omnia a se passim observata , dc quidquid memoria dignum animadvertit, in adversariis describit , di graphice etiam quandoque , si res ferat , accurate depin git. Quod in rebus hisce materia libris, & communis sma iter agendi ratione contingit , in mentis etiam progressione agat intellectus noster veritatis quaerendae caussa per ignotos atque obscuros calles progre ciens a quidquid veritatis memoria dignum offendit, Iitteris Eommittat. Regulam apsam et ratio, dc com munissima Omnium hominum' consuetudo confirmat rana sane ratione neque in sublimiori Geometria , Scalculo, neque . in domesticis etiam, quotidianisque rerum nostrarum supputationibus procedimus. Geometra propositam sibi quaestionem , atque problemata solvere & enodare aggreditur , dum hujusmodi signa , aut notas arithmeticis supputationibus vereat, & accuratissime tractat: alius tamen est earumdem notarum , seu scriptarum veritatum , cum in thymia ,
tum in metaphysica , aliisque scientiis, di artihus
uisionis , aut problematis solutio ex iis principiissentanda est , quae sunt ejus scientiae , arx que propria, ad quam spectat problema.
Legis ratio obvia est: qui problema, aut theorema geometricum , aut quaestionem metaphysiam ab hominum auctoritate statueret , qui in historica narratione evidentiam quaereret , aut facta historica ad evidentiam reducere studeret, penitus a scopo aberra ret . Totius rei historicae unicum fundamentum est humana aut divina auctoritas: ab hoc ergo fonte reprincipio petenda est historicae quaestionis solutio. His oricum hoc problema tibi solvendum statue, πρώιerint ne olim Carthaginenses in Americam ; ad experimenta ne physica , s en sum aut evidentiam ratio. nis confugies ρ Humana solum auctoritate & antiquis documentis tentanda res est. Pari ratione de omrii. bus aliis quae itionum speciebus ratiotinandum. Probanda in medium producatur humana libertas ,st nec ne hu-
28쪽
ne tamana volu utas ιibera : si illam ah hominum au ri mitate probare velis , .cachinnis ab Academico , Epicureo, Fatalista excipieris . Quidquid igitur hi stori ae est , aut ad historiam, humanamque auctorita tem reducitur , ex homiuum tantummodo testimonio, scriptura , traditione , aut aliis monumentis expresso Probatur : quae neque ex sensu , neque ex hominum fide pendent, sed purae intellectionis sunt, V. e. humanarum actionum moralitas , malitia , aut honestas, ea omni R ex ratione , id earumque claritate conficitantum debent .
Regula VI.εys. Quaestionem aut problema secundum propria prin
cipia tractantes claritatem semper cum in ideis , tum in idearum , aut consequentiarum relationibus , oeprogressionibus quaeramus ; prout argumentum ipsum
fore poterit: quod nisi obtineamus , sed dubia superfnr ; quaestio non eis I . tuta : si pro utraque parre argumenta sint probabilia , solutio santum erit proba Pilis. Evidentiam proprie dictam Ec purae rationis in veritatibus purae intellectionis inveniri posse compertum estis ua etiam est sensibus, sua & auctoritati evidentia r sensibilis prima atque pMlica , moralis vero se cunda: licet inter illas latum sit discrimen , singulae
tamen in iis latentiis sunt veritatis criter iam , qua rum etiam sunt principia. Sicut autem nihil est ultra evidentiam , quod humana ratio quaerere possit , in eaque tandem sistendum nobis sit, quamcumque Veri tatem investieemus aliaque eκ parte pro vario re rum scientiarumque diserimine triplex etiam sit humanarum cognitionum evidentia, rationis, senisum, moratis ἰ ita pariter dum datae cujus eumque quaestio nis soliuionem quaerimus, ea serum, idearum . atque consequentiarum claritate eιntenti esse debemus , quam argumenti ratio ferre potest . solvenda prono
nantur homicidii malitia , terrestris globi magniιudo ,
mrraculorum a Chrso Sermatore nostro patratorum Me ritas r tria enim vero solvenda assumimus , quae ad
diversa tum scientiarum , tum evidentiae genera spe ctant, primumque ratione ι secundum sensu , tertium
29쪽
denique morali evidentia constare, atque demonstrara potest. Primum confecturi tum in iis principiis , unde deducenda est probatio i tum in consequentiarum serie, atque deductione evidentiam rationis quaera dimus: quod si omnibus accurate discussis, eo deveni- Te non possemus , res nobis esset aut solum probabilis , aut penitus obscura . Secunda quaestio tota est physica , atque sensuum provinciae , dc hinc secundum huius scientiae principia, experimenta , observationes lentanda solutio; neque major in iis principiis quaerenda est evidentia, quam illa sensuum propria. Cor-IOrum gravium , ac proinde penduli directio versus
terrae centrum observatione dignoscitur; planum meridiani , poli altitudo investis a turr duo loca inter se
dissita in eodem meridiano assumuntur, eorum alti tudinis disserentia in circuli gradibus atque minutis statuitur; similem etiam differentiam in terrestri eorumdem locorum distantia intercedere, ex geometri cis habemus: quota circuli pars sit inventa , graduum atque minutorum quantitas , supputando eruitur: quarnam etiam inter duo illa loca intercedat distan- in communi aliqua & usitata mensura , ex observationibus, pedesii itinere , aut geometrico etiam calculo adhibito exploratur et unde tandem facili supputatione Ope aureae regulae , quaenam sit vera telluxis circumferentia, ceteraeque illius mensurae, deducitur . Prima & praecipua totius ratiocinationis , &calculi elementa, ct cardines sunt experimenta physica , hoc est, evidentia sensuum e aliquae praeterea interseruntur geometricae demonstrationes, evidentia scilicet rationis: rei tamen summa evidentiam phy- scam transcendere nequit ,' eo quod & principiis de consequentiarum deductioni ea tantum claritate praemditis innitatur.
6 6. Tertia quaestio ad prinei pia evidentiae moralis
redaci tantum potest: ad unanimem scilicet illum tot hominum consensum qui patria, religione, moribus, doctrina , affectibus differentes de re tamen conveniunt, & visa a se miracula concordi voce eo testi monio confirmant, quod per plurima incula conservatum , & ad nos posterosque nostros transmissum eamdem in nobis facti certitudinem atque evidentiam generat . quam iidem mei homines , si in vivis agerent , etficere potuissent . .
30쪽
637. Quod si triplex illa evidentia in aliqua racio.
ei nationis parte deficiat; si aliquam id earum catenationem, unde rei totius conclutio dependet, non nisi obscure atque probabilibus rationibus suffultam intueamur , ut in potissima phylicarum quaestionum parte accidit , tum vero in amplissimum probabilitatum campum descendimus , in quo , dubia semper quaestione , iis re Sut .s ducemur , quas superius exposuimus . 698. Analysi ut plurimum problematum , dciaua stionum solutionem quaerimus, dum inscii tentando , explorando , hinc inde rem versando , atque adspiciendo nodum dc veritatem indagamus . Alia ex parte longe melius synthesi , quam analysii naturalis re rum , caussarum , effectuumque ordo pate t ; dum veritates a simplicissimis principiis seriatim & ordine suo dedueendo ad magis composita, atqui: reconditiora gradatim conscendimus , effectusque xx caussis , atque primis eorum elementis deducimus . Eo iit uelonge clarius synthesi, quam analysi naturalis rerum, id earum, veritatumque ordo inspiciatur atque tradatur ; indeque est quod analysi plerumque utamur ad veritatem aliquam inveniendam , problema solvendum , & quaestionem expediendam , pollea vero rem assecuti . inventam veritatem synthesi explicamus . eas ideas in ordinem redigendo, per quas in ipso problematis examine animad Uersas , notatas , aut comparatas ad totius rei cardinem pervenimus. Aliqua ad solvendum quaestione proposita , artificialis v. g. acit naturalis machinae ingenio & compositione invenienda , totum primo in partes secamus, partes ut terius dividimus, dividendo comparamus , & exami Damus , eoque examine , quem inter se, atque iii toto componendo ordinem & situm servent , invenimus . Aliis deinde rem explicaturi ab hoc ultimo,
quod simplicius eii , incipimus , st quo per eosdem gradus, quibus a toto ad partes dividendo, separando , & resolvendo descendimus , a partibus iteruma H totum componendo ascendimus. Res perinde fieici machina quacumque solvenda , & postea iterum ordinanda , ut supra explicavimus. 699. In Geometria res ita peragitur, ut datum