장음표시 사용
601쪽
Quod & fieri tape in Belgio vidi, de ipse cum voluptate viriumque restauratione hic confectam gustavi. Porro non memini, aliquem nostratium smodo non ferverent illi hypochondria) ex quotidiano usu hujus potus male habuisse. Multis contra morbosis medelam potius attulisse scio, praesertim hecticis, catarrhosis, asthmaticis, quibusque
Quia autem placuit excellentissimo Medico Romano Paulo Zacchiae, in tractatustio de malo hypochondriaco , Italice conscripto , Chocolatae quoque compositioncm& facultates notare, ibique succedaneorum etiam meminisse, non abs re fore putavi, tanti Viri Iudicium hic annectere. Mentionem, inquit, nunc faciam medicamenti cujusdam, paucis abhinc annis e Portiagallia, quod Indis acceptum refert, ad nos Chocolata nomine adferri coepti. Hoc ingredientium indicio, non obstante eo, quod temperatam ejus naturam pleri que asserant, calidum magis es ,praetendentibus iis licet Cacu frigiditatem, quae calidorum admistione obtusa, moderatam confectionis efficiat qualitatem. Ego contrarium sciatio, semenque ipsum nullatenus frigidae, sed temperatae potius constitutionis judi co, judicandumque cuivis id gustanti & examinanti relinquo. Quoniam vero . hoc novum aliquod est atque peregrinum medicamenti genus, ejus componendi modum non abs re fore duxi tradendum. Recipiunt Cacao fructus est, aut, si mavis,semen gran diusculum, Pistaciam magnitudine referens, cortice tenui, sapore Amygdalae simiIi)excorticati, bene mundati, seduloque triti, 12. hilo. Cinamomi stibi. pulv. lib. I.
sellacti & studiose pulv. lib. semis, Vanilim sint baculi longi, angusti, subtiles, coloris
fulvi, odoris balsamici, saporis subacris) Comminutorum, &per subcerniculum transactorum n*. LMecacuce semen Avellanam nucem repraesentans) manipulos . saut, si libeat, in locum Vanillas & Mecacuce, Mo ala Nux, & Caryophylii aromatici I 1. assumi possunt Maia Indicum frumentum est) contusi, Cretique per seiaceum, floris separati lib. confracti beneque triri lib. I. in Adalarum Ambrosin.
kistarum libriem1s) AcΘiote grana sanguinei coloris instar Santali rubri) unciam se Gij. Sacchari, pro libitu, ad lib- subigunt Saccharo chiotes, omniaque adinvi cem bene miscent; ex macta tabulas conformant foliis Mali aurei impositas. Qui proinde hac uti gaudent consectione, ejus unciam dimidiam cum quinque Sacchati drachmis, bullientis aquae sex unciis injiciunt, beneque Contemperant, & , quam possitini calide, bibunt. Id quoque Observare solent, ut si parum Sacchari Chocolaia admi
stum fuerit, dosin ejus, dum potant, adaugeant. Matutino bibunt tempore, quatuor dein horis aut pluribus a cibo abstinentes. Plurimi magnopere ejus in consortando stomacho, do adiuvanda ciborum digestione Virtutem depraedicant, quod eximie nutatriat ob seminum & frumenti, Maici praecipue, quae insigni fatis quantitate compositionem ingrediuntur , facultatem atque substantiam: non tamen, ne pro medicamen to multum calido habeam, adduci patiar; hinc ejus usum apud illos, quibus hypochondria calent, prudenter nec absque judicio admittendum censeo. Sequitur alia Chocolatae descriptio ex Ant. de Ledesina,in India & Hispania maxime familiaris. Centenu, inquit, quibusque Cacacis Chiles duo miseentur, quos majores es dirimis, chilpatiaqua locatos, ve prae his Indiarum Chilis accipipotest Hispanorum Piper, omnibus majus atque caliditas. Recipe dein tantum Anser, quantum mavu capere potes, orichel , quae Dinatri dides nuncupantur, atque duo Mecasichil. Et vis alvi angustia premat, Alexandrina, rosis iupulverem redactis, item Panillam unam, Cinamomi uncias dum, Amgdalas duodecim, tota iidemque Nuces Aτellan ου, mediam Sacchari libram: si chiotes vero, quantum satis est, ad haestomnia conglacianda.
Methodin conficiendi. Cacacim caeteraque ad mixturam hanc pertinentia pinsuntur lapide quodam Meta tu nomine dicto , ad hujusmodi usum excavato ; animadvertendum autem est primo, ut omnia, quo melius frangi possint, ante Coquantur ingredientia, praeter A- Dotem. Secundo , ut diligentia adhibeatur, ne adurantur, nigrumque contrahant Colorem ; aut nimio admota calori insitam suam exhalent virtutem amarum que acquirant saporem. Praecedunt in Comminutione Cinamomum & Chile, quae si .mul cum moliantur; postremo autem loco Cacacim ipse, qui paulatim confringendus restat; singulis quippe vicibus , quoties quid de eo molae subjicitur, circum agatur lapis, ut facilius dissiliat, meliusque conteratur: deinde in alienum post Ca
602쪽
tacta comminuti ingredientium pulveres injiciuntur, qui lignea quadam spathula ei dem permiscentur. Coacta in unum massa lapidi rursiis stubdita, cui siubjectae candentes
fuerint prunae, perquam Optime diluitur. CaVendum tamen est, ne vehementior si apta ponatur ignis,ut butyrosius nimio calore effervescens humor effundat .Achiotem velim Cacacio admisceas,ut cum eo molatur,Coloremque meliUS acqUirat: Caeteri pulveres critabro , antequam confundantur, secerni debent. sicut & Cacacii Cortices removeri longe
melius est. Quod si sufficiens facta fuerit contritio squod videbitur, cum nulla amplius putamina apparuerint) spathula masse pars eximitur, quae statim fundetur in orbem,
atque in arculas tunc reponitur: cumque congelascit, dura consistit. Notandum autem
hic, Cacacis massam Papyro, seu latis arborum frondibus, quales sunt Platani, superim ponendam esse, in quibus gens Inda dictos e rmat orbiculos; vel saltem, ut dixi, patapyrus accipitur, si extenditur massa, duplicata, positaque sub umbra obdurescit: Du plicata deinde papyro iterum exsiccatur . papyrus etenim, quam habet pinguedinem, attrahic. Si vero tabulae infundatur, integra colligi atque reponi non poterit. Duplici modo ab Indis assiimitur, alio eoque frequentiore, quo igni admota bibitur, immixta. Atque haec olim potio in usu fuisse traditur. Acolle vocant Indi massam ex Mari farina collectam, quam deinde Chocolaia immiscent. Vt vero salubrior
sit potantibus, exterior corticis pars, quae flatus excitat, bilemque commovet, remo vetur, eaque saltem, quae melior anitatique conducibilior, remanet. Sed revertamur ex iis diverticulis ad ea, quae hactenus a nobis aliis occupatis intermissa fuere. Referam
novam, postquam apud Hispanos inclaruit, potionis methodum, quae duplici ab ipsis fieri ratione consilevit. Primo quidem modo diluitur Chocolata cum aqua frigida, spumeusque ejus humor cuidam infunditur pollubro, id vero, quod remanet, igni admovetur una Cum Saccharo; Hoc postquam incaluit, cum spumea illa, a qua sejuncta fuit,
iterum Confunditur parte, atque ita ebibitur. Alter autem modus vult Calefieri aquam,& in vaso ecposicam Cinocvitam, quaHLum Nodi G-r H Ue illam parum aquae
fundi, ac versatili dispergi mola; tunc statim, atque bene diluta est, reliquum culidae eum saecharo in eadem Chocotita ditandi & hauriri. si placuerit frigidam potare Choeo latum , quam a praecipuo ingrediente Cacacrum appellant, quo ad aestum hepatis attem perandum utuntur, dilues Chocolatam in aqua, molaeque versatilis subsidio spumam elicies, quae magis augebitur, quo diutius cicacius ipse Comminuitur: essu am in aqua li spumam paulum sepones; id, quod remansit, miscebis cum Saccharo silpraque spumam immittes , frigidamque potabis.Verum hoc potionis genus ob nimiam, qua praedita , frigiditatem omnibus conducere nequit. experientia si quidem constat, stomachi dolorem eodem cieri. Quae detrimenta mulieribus pariat, asserrem lubens, nisi brevitatis rationem habens longiorem detrectarem relationem. Similem fere frigiadam potandi Chocolatam habebis modum, qui talis. Addatur dilutae Mari tostae& in pulveres redactae respondens quantitas, quae adinvicem bene permista spumeum dabunt Iiquorem, qui perinde supradictum, frigidus hauritur.
Restat nunc ut pauca de quantitate Chocotitae a amenta, , item de modo, tempore utend a quibus usurpari queat,disquirere. Ne itaque immoderatus Choco M potus obpinguiores, quibus pollet,partes, Venas mesaraicas oppilet,quinque Vel sex unciae mane tutissime sorbentur omni fere anni tempore. Ea tamen perpetua Cautela, Ut quisque evitet terrestrem illam δ crassam Cacacii portionem, quae fundum vasis petit; praeterquam enim quod vehementer obstruat, vim quoque ciendi bilem insignem habet,&nauseam excitat: Idem cogita, si quis incaute potionem Chocolatam recenter factam
potaverit: cum e Contra, ut aegris aeque ac sanis prosit, ad mensem vel ultra requiescat oportet, ut Contrariae ingredientium qualitates infringantur. Atque tunc omnibus exinde bene fit, & Corpora acquirunt lacertosa, & vegeta. Idem quoque probatae fidei& experientiae vir Ant. de Ledesina de se ipsb testatur; Motus enim iis, inquit, quae in Indiis fieri solent, cum illuc pervenissem, aegrotantiumque domus aeris calore ser Ventes percurrerem, aliquando haustum aquae petere solitus, vitales restinguendi faces gratia, Indorum sitasti Chocolatam siti compescendae convenientiorem bibi; is-piusque id factum, leniebatur exinde ardens bibendi desiderium; etiamsi jejunus as sumsissem, stomachi tamen vires resectas sentiebam. Ex cujus potionis Continuat usu alii mecum impinguefacti sunt: cum tamen pleraque ingredientia e Cepto facio dc Maicio, quod calida & sicca sint ordine tertio, ad extenuationem corpori
603쪽
facere videantur, sed constat ratio , butyros, enim Gracii partes pingue reddunt corpus : calidae vero , quae confectionem ingrediuntur, pro vehiculo inserviunt, quo pinguis ista substantia ad jecur deferatur , dc inde in caeteras dimanet partes, tandemque ad carneas demum derivetur.
De I a-are seu Nuce Medica Maldivensi una.
CLutius nostex, spectatae fidei Vir; multa sine dubio Nuci Maldivensi tribuit, quae
hactenus, ut mihi persuadeo, plurimis sint inexperta: sed multa, quae nostrum non pauci jam stimus experti. Quod enim attinet ad specificam facultatem promovendi partum dissicilem, ac resistendi insultibus epilepticis, fus non unam eX- perientiam habent spectatissimi aliquot apud nos Medicinae Coryphaei, & testari de se licissimis si iccessibus queunt. Praeter vero Nucis iconem, quod nihil a Clutio, nihil etiam a nobis exhibeatur Corum, quae ad caeterorum arboris notitiam pertinent, haec causa est, quod Insulae istae, in quibus olim solis crescebant, amari absorptae si1bsederint altitudine minimum sedecim orgyarum. Vnde est quod non nisi singulari fortuna a supernavigantibus linum demittentibus Uux capiatur . Exorditur supra nominatus Autor, hunc in
INter immensa beneficia quibus humano generi postremis hisce seculis divinum
N u M E N affulsit, non postremas obtinet tot Pharmacorum ad tuendam hominum valetudinem ii Vesaeirio, craria FUrt animae IaIutem humani Corporis sanitas primum Io
eum sibi vendicet. Quod enim ad machinarum aenearum inventum attinet, quibus supra antiquitatem nostra aetas gloriatur, eas potius ad hominum perniciem quam ad bonum publicum comparatas dixerim. Typographia Vero, quanquam conservandis literarum monumentis imprimis idonea, nihilomnus scribentium Kahozeliam & litateratorum ineptias plerumque foVet, nec est etiam quod AErythraei maris spolia, aut exhaustae Atlantidis pallida viscera tantopere jactemus, cum ex mente cordatissimi Poetae fulvum metallum sit Chalybe nocentius. Nase Metamorphosios primo: Iamque nocens ferrum ,ferroque nocentim aurum Prodierat; prodit bellum, quodpuguat utroque. Verum enimvero Argonautarum Europaeorum gloria nunquam satis extolli potest, quorum solertia patefactus novus Orbis tot seculis latitans, aperta maris claustra, &tot insularum chiliades in Indico pelago sparsis. Horum enim opera effectum est, ut propemodum Omnis ferat omnia tellus. Et pharmaca exotica eximii M xarissimi usus, nostro Orbi illata sint. Inter quae, sivera- iritatem spectemus, sive pretium & aestimationem, sive usum nunquam illaudatum, sive incertitudinem originis, NuX MEDICA MALD1VENs Is jure summo pri malum obtinet. De qua acturuS, Operae pretium me facturum existimo, si de Insulis apud quas reperitur, earum situ, latitudine & opibus, pauca praefatus fuero.
INsulae, de quibus sermo est, inter Insulam Madegascar seu Sancti Laurentii & Pro
montorium Indiae Commori vulgo dictum, sitae sunt,a Continente Centum & quinquaginta leucis distantes. Latitudo se extendit ab octavo gradu cis AEquatorem ad quartum trans eundem; quod maris spatium complectitur ducentas circiter leucas a Borealioribus nempe ad Australiores: & potest ejus Regni Iongitudo dici, petita a Septentrione ad Austrum. Earumdem vero latitudo,si maris superficiem spectemus, ultra triginta aut triginta quinque leucas non extenditur. Censentur numero ab Indigenis duodecies mille, fides appellat autorem) divis, in Provincias tredecim,brevibus vadis seu angustis fretis vel Euripis distinctas. Harum singulae, abruptis scopulis, tanquam naturali muro cinguntur ,& in complures alias iterum si1bdividuntur: quasdam cultas& luxuriantes Naturae bonis, citra hominum laborem divites, alias culturae expertes,
604쪽
i: solis volucrum cubilibus relictas. Quae magis accedunt ad Septentrionem, foecun diores sivit; quae ad Austrum vergunt, steriliores, & noxiorum seu damnatorum exilio plerumque destinatae. Tanta est caeli & soli bonitas, ut omnium rerum Copia, non si tum ad usum humani generis, verum etiam ad luxum & delicias exuberent;quamquam fruges M animalia Europae nostrae illic rara aut nulla. Verum benigna mater Ter ra vel Natura bona nostra compensans Indigenis & Advenis affatim suppeditat. In ha rum Insularum littoribus Nux haec, de qua agimus,solummodo reperitur, non alibi ter rarum conspicua, allabente enim maris aestu non secus ac Ambarum fuscum s Ambragris a Medicorum filiis dicta) in littus ejicitur, nec cuiquam tollere fas est, nisi statim
delaturo ad Regem, vel ministros Regios, cum, conseicuum pulchrumque ex aequore tot,est, Res fisci est, ubicunque natat. Iuvenalis Sat. q. Quod est argumentum aestimationis admirandae Nucis, cum Conseratur Ambaro, limo praeponatur; adeo ut si quis existat repente dives, Vulgo existimetur et avarcare inve
nille sid huic Nuc in iis Insulis nomen . Nihil inter GaZam Regiam aliud majore cura conservatur, siquidem in cohonestandis amicis Regibus, Satrapis, vel Tlialassiarchis
Ornandis, non alio pretiosiore dono utitur harum Insularum Rex. Aemadmodum locus inventionis certus; ita origo anceps & incerta. Vulgus Indigenarum ex arboribus in mari latentibus, vel olim inundatione demersis, vel intra aquas in avito solo radices agentibus, fructum hunC provenire autumant, non secus
ac Ambra videtur esse ramus arboris vel stipitis in bitumen induratus. Religiosior secus existimant; in Insula siquidem Pallodis dicta, quaerentibus abdita, ignaris obvia, Nucem hanc gigni arbitrantur, inde caducum fructum post maturitatem pelagi aestu de reciprocatione huc illuc jactatum, in oras Maldivensitim Insularum randem ejici, huic
Palloy proximius utpote adjacentium. Insula haec creditur Maidivensibus esse omnium tetrarum beatissima, quam ΚAOdaemonis Vci mali in iii oestibus humano
aspectui subtrahi persuasum habent, quanquam nonnunquam ignaris sese offorat vi
Fidem facit,quod saepius tentata Regis Maldivensis auspiciis,illibata permanserit, &rarissime, imo nunquam, Regiis ministris nauticis, teste Francifico P rata de La com paruerit. In appulsu quippe gravibus procellis & tempestatibus Conflictantur, & quotquotilluc appulisse contigit, a spectris & Κakodaemonibus specie visibili torquentur &
cruciantur,ut ut est, ubicunque terrarum haec Nux nascatur, hoc loci solum reperitur, reliquis orbis partibus ignota, nisi hinc deseratur. Nusquam conspicitur nisi gemina , cujus utraque pars ovalem & oblongam figustam exhibet. Quae etsi unico obtutu prae se feerat gemellos duos Melones lateraliter cohaerentes, nihilominus naturali Vinculo usque adeo sunt colligatae, ut nullo pacto divelli possint. Nucleus seu medulla excrescens in altum tegit interiora utrius que putaminis, assurgens ad figuram rotundam seu fabaceam aut renalem, ex una nucum in alteram permeanS, ita ut non injuria tota haec nux gemina assimilari possite duabus scaphis, vel staphae duplici, Communi onere gravatae. Ad nuclei tutelam naturale & ingenitum munimentum Natura largita est tunicas quasdam, specie licet inter se dissimiles, non tamen a tunicis, iisque velamentis discrepantes , quibus Iu-
glandes ante maturitatem extrinsecus tectaS CernimuS , aut ad majorem conVC-nientiam tunicae illi similes, qua Castaneam marinam opertari aliquoties vidimus. Cyathus vero expolitus binis alveolis geminam quasi formam exprimens proximo accedit ad Cymbia duo squorum in sacris olim usus) lateraliter cohaerentia, Vel ad Sambucas si scalas exceperis) queis in expugnatione Syracusarum Marcellum olim usum legimus. Ad scyphi autem hujuscemodi pretium & aestimationem augendam totus nucleus seu medulla non excernitur, verum exigua pars relinquitur aCCreta& adglutinata basi ipsius Nucis, in duritiem aetate,non absimilem ipsi Cocco,versa,in'
terveniente tenui quadam cortice, seu integumento, haut impare medianae Ilicis, Q Uer CUS , aut Fagi exaridae. Conservatur autem in usum medicum internum, Velut ς catenula aurea per artem appenditur,ut liquori immergatur,in eam praecipue gratiam, uti etiam sua S in usu virtutes coacervet accumuletque. Qi d si negetur & casu mc'dulla a basi abscesserit, arte, uti infra dicemus, si appletur. Dividitur autem hac ratione nux gemina, si per intervallum illud, quo latex litoraltera
605쪽
altera alteri cohaeret, & iterum harum quaelibet dissecetur serra secundum priorem aperturam, ex utraque sigillatim fieri possint duo pocula. Quod si utraque simul & se mel bifariam dividatur, per latus alterutrius externum principio sectionis silmto, habeantur pocula gemina bina. Cujus poCuli gemini, nisi extrema Cymbiorum auro aut alio metallo conjungerentur, exiguus aut nullus in bibendo esset usus ob periculum effusionis: verum pyxidis vices supplere potest. Hoc autem genus scyphorum virtutes de remedia contra morbos habet plurima, quae sitis singula locis docebimus.
Expolitae autem Nucis putamen naturali quadam Caelatura, quam ars aegre adse quatur, sculpta & elaborata cernitur colore nigro, saturato. Magnitudo huc adlatarum Nucum,ut&figura,non a majorum Melonum specie&magnitudine recedit. Per
poliri poterunt pulvere lapidis Tripetae. dicti: teritur, Tripeta subtilissime inmortario aereo, pistilloque ferreo, affusa frigida; Et ne alterationem subeat Cocci putamen, lataneo panno, saepius cule liquori huic intincto, ipsi testae affricatur: non autem oleo, quod
inferret noxam & graveolentiam. D. Ru DOLPHus II. Roman. Imperator 8sc. qui dignitate, majestate, ingenio , variaque rerum omnium Cognitione caeteros Omnes Principes antecellebat, percepta Nucis praestantia, eam quatuor millibus florenorum in possessionem suam redigere conatus est. Sed quia Familiae olferdianae traduces alio tranferri negarent, in loculamentis solitis stationem servavit. Quo autem modo Nucis copia molferdo facta sit, tribus peragam verbis Historiam. Kalendis ipsis Ianuariis anno millesimo sexcentesimo secundo, D. WOLFERDuS HARMANI DE s Archithalassus,visis for tuito navigiis Lusitanorum, civitatem Bantam obsidione cingentibus, inter ipsum veli
ficationis tenorem prius anchora naves infraenavit suas,dein laXato velis sinu ad cursum eas praeparavit, prora in Lusitanorum classem Versa; quos licet numerus frequens animaret , pauculis tamen manipulis Batavorum, quinque' nimirum navibus, in fugam egit, eversa ad non existium numerum subsidio Horram GJαΠοα Ιca Civitati & Regno
Bantam libertatercunula,magnifice a Rege e ceptus est; qui praeter laudes fuste di5 as decoravit eum fructu, cujus imago in appendicem venit. Dolore autem non parvo perculsus erat, quod ob anni sterilitatem Piperis proventu victoriam jam partam huic mblperdo plene compensare non posset. DecreVit interim Ut accessu libero Batavis quae vis coemendi ac collectandi copia foret; quod experientia deinceps fida testatum
reddidit. IVerum ut observatu dignum, ita silentio non praetereundum est, a Rege summam faciem fructus,lineamentorum ductu impudice lascivientis,serra ablatam esse;ne, Clariss olferdo offerenda,honesti viri oculis offensam praeberet. Refert enim rugarum ambitu muliebre pudendum cum podice & interfeminio, a quibus Versius gibbam partem caelaturae instar subalternant acclive δί declivὸ in laxitatem sensim accrescentem, uti unda undam trudit, non sine gratia oculis acceptissima, quae ipsa iterum termi natur in aperturam germini silperne annato dicatam, non absimiliter concomitatam duobus spiraculis seu foraminibus, uti in Indica Nuce sive vulgari Cocco tam majore quam minore, pluribusque ejusdem familiae & Congeneribus, videre est. Spiracula porro illa in margine aperturae posita usum atque emolumentum suum nacta sunt. Ob ducuntur enim introrsum tenellis medullae portiunculis ut spiritibus in germinatione
transitus detur, sicut Natura in foetu elaborando, squum sint Iovis omnia plena )poly- pragmos dc sollicita est. Rogatus a me Clarissimus D. R E A L 1 u s, ut suam sententiam super dubiis qui- usdam meis communem facere dignaretur, non invita Minerva mira enim Viri tractabilitas) praestare aggressus est, in Aphorismos & Theoremata concisa ex tempote eam digerens, quae ex ordine a me in contextu depromuntur, in Latium translata. Aphori . I. Nux Indica vulgaris tantae utilitatis, tamque fructuosis est, ut omnia quae jus vitae conservant, Velut escam , potum, Condimenta, Cultum, amictum, aedificia, S naves, proferat. Nux vero Maldivensis Medica omnia adversae valetudinis amu-leta in se continet. Scholion. Palma coccigcra Vulgaris omni, tempore fert nuces, Viretque toto anno,
fructibus semper aliis subnascentibus, dum alii maturescunt: & quod Pontanin
606쪽
Nec injurie pronuntiare licebit, nihil aliud Coccum Medicum esse, quam Coquum
Panaceae, vel Orphea miri ab interitu recessus artificem, Fatisque imperare sblitum, cum multi, ad vitae desperationem ducti, eo mirifiee convalescant. ' Quae autem commodae vulgari Nuce proficiscuntur, ea habentur apud Cardanum, Scaligerum, H. Lin cholanum, Francisi. Drard de Lavat, M. Ignasium. Videantur observa tiones eorum, cum non sit hujus loci plura recensere.
Aphori . II. Tenelli Cocci Indici vulgaris compago per fructus adolescentiam
cultri acie facile divaricatur, & e vulnere humor clarissimus & potui aptissimus elitaquatur, qui tractu temporis in vegeto ac illaeso fructu,post concoctionem,diges ionem,& segregationem e Crassioribus ac terrenis partibus internos parietes investit. Serum vero omne in centro locatur, & quasi caseatione facta medium locum occupat, sicut rusticum artificium in lacte vaccino demonstrare solet. Pari ratione conjectari fas est, humorem Nucis Medicae coagulando in sblidiorem massam redigi, quod tamen nullus autopsia aut oculis suis dimensus est, quoniam in maris prosundo acciniim huma
Scholion. Q mestio a quibusdam inscita movetur, habeatne Coccus Maldivensis ortum homonymum, ut quaedam animalia ex limo sine spermate ξ gemma seu germen negat, quod nucis involucro clausim Palmae arboris partu originem sumit, & ex principiis arbori insitis velut animalia exstinguine,semine& calore innato, augmentum capit, Sc adolestit in eum sormae statum qui naturae decreto illi praefixus est. De arboris vero ipsius generatione tutius cavillari licet, an ex limo prodeat, postquam in maris profundo radicata est, in quo germinis accessus recipi nequit,mari perpetuum motum eXplicante, neque natatilis rei in imo sit permanentiam ferente. Hinc Cocci ipsi,ad maturitatem perlati in aquae silperficiem velut eructantur. Neque verisimile est, ubi si1blunari aere inaruerunt, ponderis gravitatem, ut submergi possint, induere. Ex
terra ergo, Vestac FIan CD i frutices, generantur; aut potiusta terra in limum maris uligine diluta. Qua limus velut seminis essentiam nactus, ariaborem sui generis educit. Speciei autem perpetuatio fit, nunquam cessante in prosum do maris opifice Natura. In plantis unius animae vegetantis tria officia sunt; generant, nutriuntur, & crescunt. Non tamen omnia una Naturae lege progenerantur, quandoquidem e terra, succo, situ &ile variantibus, diversimode pullulant. Marini frutices duabus solum vitae sun ctionibus pollent; nutriuntur, ει crescunt; simile sui non gignunt. De vita & nutricatatu plantarum sentiendum quod de animalium alimonia, trahunt succum sibi familia .rem, retinent, Concoquunt, segregant, & recrementa e ellunt, beneficio caloris & spirituum, quibus perfunduntur. Q uod doctissimis Aphorismis Cl. Petris Laurem- beet Ph. & Med. D. &Prose r in Gym. Hamb. declarat. Cl. Reatim caseationis exemplum, quod manuum opera praestatur, aptissime applicuit. horis III. Cocci vulgaris cortex induratus, serrae aut mallei vi ad apertionem opus habet. Ferro autem transicissias ac disruptus omnia velut in proscentum educit, solidiorem nempe medullam, intermedium Corticem, & humorem limpiditate abblandientem paulo ante, jam vero potui ineptiorem & olei serme facie indensatum. Medulla vero, nucleo Avellanae nostratis duritie graphice assimulatur; quare limae contumaciae ex facili cedens ad lac & emulsiones temperatur, e quibus omnia Coquinae necessaria, velut oleum, vinum, acetum, mellisque&sacchari aemula colligi solent. Idem de Maldivensi sentire, non esset piaculum; verum quum ea non nisi indurata Min littus, post longam moram, ejecta reperitur, humanae mentis caligine Conjecturae tantum locus remanet; quod definite in apricum exiret, si sublucata arbore fluctum
Scholion. Cocco vulgari, Areccae & consimilibus fructibus involucra multa circumposita sitiit; haut secus ac fortui membranae ad tutelam. Vulgaris Cocci nucleuSVariis usibus aptus, sed medrco usui inconcinnus; uti Garqias, Sepulve iam Autorem ipsos Indos increpans, Paralyticos, e vasculis vulgaris Cocci bibentes, numiuam juvari ait. Variam Cocci indolem hucusque enarratam vides, sed non hisce tantum differentiis constringendam, postquam alia quoque Coccorum propago in aliis terri'toriis invenitur, prout Natura Polydaedala unicuique Regioni peculiare suum ci
607쪽
horises. IV. Usus medullae vulgaris Nucis est multifarius: verum Maldivensis Medicar apud Indigenas, Reges, Magnates Indos non unus, sed infinitus ferme, M
superstitione non Vacuus; cum hic sanitati conservandae, ille v1 laesiastinendae, privilegio Naturae, consecratus feratur.
Scholion. Medulla utriusque Nucis est potior pars. Vulgaris, culinariae; Maldivensis autem, medicamentariae rei, quod infra docebimus, peculiariter destinata, quare de vulgaris medulla plura dicere supersedeo, cum citra meum sit institutum. phori . V. A nemine, quod quidem scire licuit, scripto hactenus restatum es , germen seu gemmam promi, quae Pisi formam repraesentat, subinde Fabae effigiem e primit , e rotundo longiuscula, aliquantum aCuminata, e mediis liquoribus nata, praedulci sapore linguam assciens. HOC germen in speciei conservationem adolescit; dc a fide alienum non est, aliorum quoque fructuummucleis a natura id datum esse. Ut jurea Plinio majori Trogus laxetur his verbis: Nam folia Palmarum apud Babylonios seri, atque ita arborem provenire Trogum credidisse demiror. Uno tamen insigni nostrum praevalet, quod in gemmam lapillis aut margaritis nitore suo de laevore aemulam sub in de transfiguratur. Sed Naturae seu decreto seu invidiae tribuendum es , e decem millibus fructuum vix unum tam fausti puerperii & foecunditatis participem esse. Eadem vero in Maldivensi Medica usu venire posse, judicio non aberrante dicere licet. ne
que aratione absonum est, quum in fructu Pinari, recca , Palmκ-Pmo & consimili bus experientia magistra veritatem adepti sumus.
Sehocion. Lapillus hic vel gemma ipsissimum & purum putum germen est, quod partibus internis saperturae nimirum j quamdiu adhaeret, spiritibus atque alimento communi fruitur; donec ad justam magnitudinem perlatum, naturae decreto, non Casu ali quo, aut aperturae vitio, eXtra solitum locum subinde movetur. In cavitatem vero Nucis receptum germen suis se igniculis sustentat, quos Natura formatrix ad somentum illi indidit, velut scelus humanus ovacto monim sisti avio ad 1MCis usuram extra uteri
receptaculum amandatur ; scilicet adminicula vi tae, Ut adolescat, ad plenum nactus. Quae hic prolixius recensere alieni muneris fore judico. In duritiam vero nativam non frigoris ambitu concrescit,& quis enim in latebris nuclei occultus esse queat ξὶ sed seminio interno, quod illi a matris velut utero remansit, ut vi efformatrice in speciem suam, quae oculis obvia est, & virtutes illi debitas, quae occultae sunt, effigietur. Quod rationi consentire, sanguinis extra Venas effusio evincit; qui ex quo assimilatio nem aut ut Medici aiunt j appositionem effugit destitutus fomentis solitis coagulatur , vel in putredinem degenerat. Nostrum Vero germen architectonem internum secum ferens, magis magisque ad perfectionem adolescit; velut scelus nuper editus ad status sui complementum perducitur. Q Ocirca neque germinationi ineptum esse, etiam in aliquo duritiei rigore una hac ratione deduci potest. Neque est ut ab hac sententia recedamus ob duritiae aliqualem habitum, postquam occultis naturae spiraculis, quicquid humanis sensibus abditum alit impossibile videtur, in actum experientiis suis comitandum deduci solet, non sine miraculo & judicii humani stupore. An vero arboris primitivae, unde ortum est, speciera edere queat, multae dubitandi rationes affirmare vetant; quas hic superfluorum serie comprehensas praeterire libet, etsi in Scholio ad Aphori si um secundum bona earum portio inveniatur. Ad lapillos nostros seu ingemmatas gemmas revertamur, quarum numerum aliquem habeo in loculamentis meis, eas dico prae laxitate aperturae quod aliquando fieri consuevit in exsiccatis &neglect is, aut e natali loco translatis Coccis intro redactas & coactas, atque ita, Cum non sit magna germinis diuturnitas, esse in lapillos conversas; quod auctoritate Clarorum virorum varie docebo & non absimilibus exemplis. Lapillum habeo singularem, articuli majoris digiti magnitudine & forma, pondere dragmarum trium scum vulgarium Coccorum , draginae dimidiae pondus non superent) laevore& nitore sylendentem, & in stimama parte acuminatiore, transparentia unionis dotatum, mirum in modum oculos oblectantem. Hic sua quadam gratia foliolorum primitivorum idaeam quandam oblique Contortorum s sicuti in gemmis pluribus grandium plantarum videre est promittit; quare mihi & delicarioris sensius viris acceptior est. Illud interim non praeteFundum hanc soliolorum divissionem acta radice spargi, & lateraliter asparagis aut turionibus adhaerescere, & e terra exsuro ere aliquamdiu , tandemque, ut inutilia, decidere alimento destituta. Omne fabaceum & Pha-S Σ seolorum
608쪽
seolorum genus, nec non Indicarum stirpium aut arborum grandiores fructus meo hortulo commissi , vivum exemplum afferunt. Faba ex ingandacOm, Cola alba, ru braque,& ejus generis plura; quarum Thesaurus noster utriusque Indiae plantarum ali quando fidem faciet. Aphori . VI. Verum in quibusdam CocciS,COagulatum, quod a CasCatione re mansit, massulam dixeris , Ceu pomulum exiguum leve & spongiosissim, & masculae Palmae proprium esse dicitur, dulcedine excellens, nivemque albedine adaequans, in mediis liquoribus fluctuans. Vulgo etiam germinis nomine insignitur, esiti perquam aptum. Cujus in Maldivensi sorte similitudinem nunquam videris. Scholion. Fr. Drard arbitratur liquorem tantummodo in germen abire & verti, me dullamque germinationi in solum somitem adaptatam esse, quod ex plantationis modo videtur probare : verum rationem sitam infirmam facit, Cum paulo infra in tracta tu peculiari de commodis Nucis iudicae vulgaris, maturana &siCCam Nucetia terrae mandandam dicit; & e massula quadam interna ex succulentia aut liquore concreta nempe figura pomuli, extrorsum si1blutea, introrsim candida, tenella atque Ore de tenta solubili, veram Coccorum propaginem seu gemmam ipsam esse affirmat, cum ipsissimam ignoret: quod autopsia propria& ex relatu clarorum virorum Generalium habui, qui ad plantationem Nucum decem mille in acervos cumularunt, e quibus trium hebdomadarum Circiter spatio elapso seligere eas jubebant, quae germen jam
ante numeris sitis abs blutum, & nunc in promptu ut eXeratur & exertum gererent, terrae gremio Committerent, & reliquas huic fini ineptas ad alios usus xelegarent. Quo verborum sensu facile germinis aperturae insidentis praesentiam non frustra a Natura fabricatam, docet Castanea marina & nostra ipsamet domestica. Omnis gemma Q-litaria si in terram deprimatur, radicum fibras tantum non materias creat. Egregie Doctiss. Thobias Roelsius in Epistola ad Clusium his verbis germinis naturam plicat. Habui hujus Palmae Nuces aliquot integras sintelligit vulgaris) cum si iis villosis coriaticibus, quae in itinere vasi inclusae, germinare coeperunt. Harum tibi binas mitto. Alterius Nucis corticem sustuli, ut germinis exortum & ejusdem radicationem possem videre commodius: tertiam cum germine Nucem penes me servaveram,Cujus praedii rum & ligneum putamen internum aperiens ex hujus medulla germen traxisse initium observavi. Nucleus sive Medulla conclusam in se non habebat aquam squae nucibus Indicis recentibus & non germinantibus inest semper) ;sed aqueum illud in materiam sun-go am excreverat, dum sorte in germinis alimentum converti coepit. Germen exit e Nucum harum foramine tertio, &mox extra foramen statim ab exortu per corticem exteriorem crassum ac villosim quinas senasve radicum fibras dimittit in terram, pex quas alimentum stiae naturae conveniens attrahat. Germen quod per foramen emergit unicum, similiter perforat villosium corticem, atque in unius Nucis stolone vestigia foliorum arundineorum Conspiciuntur, quae bifida vel bina sunt, & vix aliquam videntur habere latitudinem, quod quinque vel sex plicis commissa sint: folia primum in vagina latuisse videntur, e qua prodierunt necdum expansa, sed plicis commissa, utimet ipse haec omnia in altera hac, quam mitto, Nuce Contemplari potes, Cujus germen in longum excessisse videbis trium pesmarum mensuram. In hoc argumento prolixiorsitan praetex morem; quod autem spectat ad sexum Palmarum, Cl. RE A Lius asscribit maribus germinationem esse propriam. Palmae perdite sese amant, quod 3c rusticis ipsis notum est; & constat, rebus stirdis & sensu carentibus odia & amicitias inesse, sicuti etiam errores in animalibus & plantis insunt. Aphori'. VII. Spiracula autem illa duo in vulgari Nuco, inservientia sorte exhalationi recrementorum , sede paulo inferiore locata aperturae germinis astant. Ea habent in Medica Nuce etiam locum; non insimiliter ejus germen, quod vere in gem mam seu pretiosissimum lapillum verti potest, cum diutius ab alvo natali magnae marris semota, & caelo soleque patre frustrata in lucem fertur. Scholion. Apparet ex facili in quem usiam illa foramina Nuci indita sint, scilicet ut alimentum suum & spiritum opificis Naturae vehiculum ex nuclei ubere & stubstantia in se reciperet. Vbi autem fastigitum incrementi sui nacta gemma aut germen a nu'cleo aliquomodo desertum, vestigia tantum foraminum quae sensim obturata sunt, praetendit; nonjam alieno nutricatu opus habens, sed intra se claudens quo in pro
609쪽
ptiae substantiae specimen & formam mutari potest. Q uod aliorum ci loque fructuum
exemplis stabilire facile est, qui nucleis inter se clausis, praegnantes sunt, ut thoc vetalut parente arboris Congeneris species aliquando nasCaturi Etsi non omnes fructus nuclei necessitate ad propagandum opus habent; iuod in Scaligeri Exercitationibus suta se probatum invenitur. phor. V.III. Coronidis loco addam, Lapillos,praecipue hos e germinibus utrius taque Nucis ortum ducentes, mi dc Emari & C. fructu, Panacaram, sententia Indorum, in se habere; quocirca praeter internum ustim, Indi eos annulis etiam aureis & argentaleis includunt, foramine relicto, per quod Lapillus Carnem humanam Contingat, quod pro amuleto adversiis incantamenta non absque superstitione seu humanae men iis ludibrio asservant. Pronum enim natura ad Vanitatem genus sarbaricum. Scholion. Opinio, cum inIdiotas cadit, indelebilis est dicente CL. V. C. Bartholi no, horum autem gratia non explodenda sunt, quae a prisciS aut neotericis accepta, seu de occultis Naturae viribus sive inauditis, licet fidem superare videantur, a me in medium afferuntur: sicuti & sententiis adversariorum occurrere, probabilitatemque fulcire, levidensis operis erit. Redeo ad gemmarum quarumlibet de plantarum, imo seminum, praecipue exoticorum, historiam. Senna Alexandrina, Lithospermon, Laia crysma Iobi sata, vertuntur in lapillos dentibus examinandos, amicis proposita pluries in horto meo, licet pars horum excreverit. Certe mira in visceribus terrae efformantur, quorum causa ignoratur, teste eodem Bartholino, in opusculo de unicornu
ejusque assinibus d succedaneis, qui diserte omnia enarrat huc spectantia. Quare insolidissimae compaginis gemmam Cocci Maldivensis , ut & vulgarium, germen verti poste, Naturae privilegiis ad eam formam concipiendam dotatum, assirmo. Atque haec de utriusque Nucis germinibus in lapillos versis dicta sunto.
Alterum non vulgare aestimationis exemplum reddetur, quo Clarissimus sPECCIug
blicum profert anon jusignia tantum, sed & utilitates rarissimae Nucis, quae aegritudi nes humanum Corpus affigere solitas, Velut Averruncus, depellere Consueverunt. Ita de Medicinae hac'arte optimus & excellens Vir bene mereri voluit; Quadr ngentis insuta per ad splendorem Facultatis attinentibus Thesauris orbem ditaturus,qui nondum usii comperti, aut ab aliis neglecti & male descripti hactenus infuscantur. Quos petitioni illius obsecundans in ordinem digerere aggrediar ubi otium animi mei gaudio allube scere volet. Epistolae vero tenorem non de Verbo ad Verbum,sed quantum Latinitas permittit, sensu illaeso explanare levitas laboris est, sed ea cura, necubi fides interpretis vacillet, vel legentium studio turbae fiant. Apographum vero in siequentium serie pro ferre non piget. Cl. V. D. C L u TI. Instinctum tuum boni magni ges expertus sum, post nu
perum ex India reditum iteratis tecum colloquiis, non tantum humanae salutis Curio sis, sed etiam de honore patriae solicitis. Quocirca velut aculeo me propulsasti, ut memoriae meae arculas eventilarem, indagaturus quantum in iis superesset, quo Cocc1 de Maldiva, atque aliarum minoris pretii Nucum, genus elucidari posset. Quod etsi ejus monetae aut valoriS non reperto,ut appetitui tuo acriter flagranti satisfieri queat, ne quid tamen ossicio meo deessem, sermonis breviario quicquid memoriae meae velut posthumum remansit, tibi Consecrare aggressus sum, in quo te promumcondum
esse jubeo, eorum quae materiae tuae & propositi terminos ampliare queant. Et in prima quidem serie, Antesignani partes occupat, legitimum de Maldiva Coccum, qui in aulis Indorum Principum, atque inter Nobilioris gradus viros, ob rara insignia dc
Medicinae essicaciam, tanto honoris pretio attolli solet, peculiaris arboris Qbolem Mfructum esse, longo dissipio a vulgarium Coccorum atque nuciferarum arborum indo te remotum. Quenmadmodum experientia duce, anno millesimo silpra sexcentesimum& octavum, in litore & maritimis Indiae locis addidici,occasione navigii ex Insulis Mai divensibus adventantis,ut vererum Coccorum proventu ferax Calecuticam terram aue aliam conterminam sublegeret; quod praetoriae nostrae cursu interceptum, & nautica gens explorata intelligendi ansam praebuerunt scapham eam Cum omni armamentorum genere penes mercimoniorum congeriem, atque ipsum cibi & potus penu, totam ex ligno, foliis, cortice, fructibus Cocci arboris Constare, pauculo tantum oryZae adjuncto. Popellus vero hic affirmando ratescere jubebat,negotiationem suam hoc fructu circum
610쪽
scribi, atque ejus vecturami certis anni temporibus in Continentem se sacere, vestium atque aliorum necessariorum Versura eam CommutanteS, quorum penuria Insulanos
suos torquet. Quo occasionis ductu ad studium tam appretiati Cocci de Maldiva ex citatus sitim, quem plebecula illa in paucis Insulis &numero Contracto reperiri, & di ligenti custodia a territorii proceribus ad possessionem suam rapi afferebat; ut raro, Mnon nisi, aut titulo mimificentiae ad Malabarenses, aliosque Principes, aut furti astu tia in peregrinas regiones, transferatur. Adeo ut mirari se dicerent, nostros tam solentanem Cocci Maldivensis proventum in pauperculo rerum suarum statu inter proletatarios & rurestres Coccos indagare, aut antithesin aliquam comparandi instituere velle. Horum omnium persuasu, penes ea quae experimentis propriis in praenominato & genuino Cocco ad hausi, adducor ut credam & sententia a me feratur, sui generis arborem & fructum esse, longe a semitariis Coccis recedentem; eo magis, quod nunquam nisi inter Summates magna pretii aestimatione asservari intellexerint,in quorum fidem memoria mihi suggerit, me anno millesimo sexcentesimo decimo quarto mense Maio a Moluccis ad Bantamenses reversum, jussu Archithalassi Bothii P. M. cum jam desuntacto Coenio, eo tempore Praesidis munus adepto, auctoratum esse, ut, quaedam Societatis negotia ibidem procurantes senem Pangoranum Mangaca, jam tum Regis ste piro Bantamensibus imperantem, conveniremus. Eum vero in Regiae secessu, instru mentis ad tornum paratis, & administrorum frequentia, circa magnae molis Coccum Maldivensem adeo desudantem offendimus, ut longo temporis dispendio Curas nostras suspendere coacti simus, atque in vicem de praedicto Cocco colloquii textum ordiri; quem manibus Pangorani versatum, memoria astipulante, magnitudinis rarae, & magis in longitudinem extenta, quam rotunditatem convolutae, esse pronuncio; sed subtilis substantiae testam incisura aut fragmentis atram, caeterum vulgaris Cocci tam interne quam interne, non absimilem Colore. Is in frusta varia dispersus erat, ut sciendi apud
nos dissiculeas remanserit, Casu inauguVM LM, 0 H Hi in eam formam redactus
esset. Ea tamen Principis administratio fuit, ut non minori cura minutas partieulas,
quam magnas custodiret, postquam eas speciatim ad usiam suum proprio digestu dis pensaret, ne quid a particulis, imo ipso ramento & bracteolis a torno relictis, deperia iret. Animadvertendo delineabam, minora fragmenta ab eo appropriari caliculis. scyphulis & cochlearium atque ejus generis aliis formis, quibus siccus, humidus, &succosus cibatus depromi posset, maximam ejus portionem, quae Nucis pene dimidium
accomplebat, intactam sinente. QVae omnia, in arbitrio oculorum & conspectu nostro facta, facile evincunt , neque Principem operis sui circa Coccum Maldivensem puduis se, neque nos veritatem obtorto Collo trahere. Ea, tam Curiose instituta, administra tio. Praessidis Coenii linguam diffibulabat, ut Principis mentem modo variegato pertentatet, cujus scilicet energiae nux ea foret, in qua tantae siblimitatis Pangoranus & Princeps se districtum tenebat, omnia propriae custodiae tradens. Ad quae responsum dedit,
eam Nucem legitimi & pretiosissimi Cocci de Maldiva progeniem esse, quam Codiacti aliquot Mercatores, nempe Mauritani, ante longum temporis spatium parenti suo magni muneris instar advexerant, eamque inter Iavanenses , Malayenses, Malabares,
nec non alios Indici natalis populos praesentissimae Medicinae laude censeri, ad omnem toxici haustum, & morbos divinos, febresque magni discriminis. Ita praesidi Coenis mirum videri non debere spostquam sanitati nullus Thesaurus praevalet in si ipse manu
propria versaret,& pervigili cura omnia illi inservientia custodiret. Intra hunc responsi tenorem, tornando se occupabat, tam studiose omnia designans, ut Legationis nostrae propositum exequi nulla ratione liceret. Quae causa Praesidem Coenium instigabat, ut, dum ille sermonis filo insisteret, frusta quaedam Nucis oculari inspectione usurparet, & manibus suis insereret, velut mihi quoque syectaculi commoditas non deerata Atque in hoc sermonis Curriculo Coenim petere institit, num frustulenta quaedam, in usum Generalis corradere illi liceret, quod aulico ritu accomplete praestabat; quo audito in habitum ridiculi furoris versiis Pangoranus fragmina ea ex manibuS nil eruebat, responsum interim bucca sollicante sippiens, supercilio nubilo S in rugas Caperata fronte, felicitatis & favoris affatim esse, tantam majestatem Cocci, Oculis peragrari posse; ab numinsiler videri, mendicando inde aliquid extorquere Velle. Ad quae Cl. Coenim verbis bene digestis reponebat,non proprii commodi se Orato rem esse, sed petitionis suae cardinem in eo versari, ut Generali Pothis doni gratiam ii '