In Q. Horatii Flacci Venusini librum De arte poetica Aldi Manutij Paulli f. Aldi n. commentarius

21쪽

alieno loco picta reprehenditur, sic descriptiones non in omni prorsus , uerum in graui poemate, cuius initio magna promittuntur, Horatius condemnat. ,

- quid hoc: quid cupressum fingis, si naufragus tibi, qui proptereapretium soluit, pingendus est.

- amphora coepiι Insilui , currente rota cur urceus exit Z Ita peccat poeta , cum, grauiter exorsus, in descriptiones inanes prolabitur ; ut peccat figulus, cum , instituta iam amphora, in urceum deflexit: cuius & minor est, & diuersa forma'. amphoram autem fictilem, non ligneam suisse, ostendit Horatius lib. m. carm. cum ait, Seu facilem pia testa somnum. Denique sit quodvis simplex dumtaxat, se unum: ne singula uitia poetarum, alienas res ab argumento narrantium, persequatur; unico praecepto concludit, dandam operam esse, ut omnes poematis partes, tamquam unius corporis

membra, apte componantur.

1 - quoduis: quia locutus erat de graui poemate; nunc de quocumque praecipit. quidquid scribis, nihil, inquit, diuer

sum admisceas. ' .

H ORA T IV S MAx IMA pars uatum, pates, iuuenes patre digni, iecipimurs ecie recti. breuis esse laboro, . 'Obscurus fio .sectantem laevia, nerui ii ciunt, animique: professus grandia turget: - . .

Serpit humi, tutus nimium, timidusq. procedae. uariare cupit rem prodigialiter unam,

te binum siluis appingit ,suctibus aprum. In uitium ducit culpaefuga ,si caret arte. a gemilium circa ludum seber imus, ω ungues

22쪽

Exprimet: ω mollis imitalitur aere capidos dynfelix operis summa, quia ponere totum sciet. hunc ego me,siquid componere curem, Ion magis esse uelim, quamprauo uiuere naso Spectandum nigris oculis,nigror. castigo.

Ex PLANATI OD a cap IMust sterie recti: nam in eo ipso, quod rectum uidetur, peccamus. cuius viiij quinque subiunguntur exempla. in breuitate species recti inest: ex ea tamen obscuritas nascitur. laeuia sectatur aliquis: id quoque recti speciem habet: sed proximum est uitium , neruorum, anim rumq. desectio. placet alijs grandia profiteri: inde fit,ut turgeant. eodem modo, qui procellas timent, & qui uariare cupiunt, utrique se recte putant sacere , sed illi serpunt humi,hi prodigialiter uariant. Sic igitur & qui ornare poema student, utuntur descriptionibus, quae inceptis grauibus

non conueniunt. - saaniem laevia, nerus .

Deficiunt, animique . non enim in molli genere,quod opponitur aspero, uel nerui, id est in*enij uires, cernuntur, uel animi praestantia, quae sententiarum altitudine demonstratur.

- animi: pro animus, de uno enim sermo est, cum dixerit, Sectantem. sic Cicero in epistola quadam ad Atticum: tuos tu libros laudando, mihi animos addidissi. -professusgrandia surget . ut Lucanus, & in Achilleide Statius ; qui plane turgent, exsilitatem fugientes. Serpit humi, tutus nimium, timidusq. procellae . eXemplum proximo superiori contrarium subiungit. ille prosensus grandia turget; hic, ne turgeat, fit exsilior. nam,quia timet, ne, si altius attollatur, in reprehensionem incurrat,

23쪽

ALDI. MANVTII. COMM. 7

propterea nimium tutus ita demittitur,ut humi serpati hos igitur omnes culpae fuga in uitium ducit,&recti species decipit. -procellae : reprehensionis: nam qui sublimius effertur, ita reprehensioni patet, ut excelsa loca procellis.

diui uariare cupit rem prodigialiter unam,

Delphina luis appingit fluctibus aprum. Quinctum ,& postremum exemplum deceptorum specie recti poetarum. sunt enim, qui studio uarietatis ea fingunt, quae rerum natura nullo modo patitur; ut si pictor siluis delphinum, fluctibus aprum appingat. Prodigialiter: quammaxime: quod dum cupit, prodigialiter uariat. Vnam : non , unam rem, pro solam; led unam rem , pro unum aliquid ,

id quod sibi uariandum praecipue delegit. In uitium ducit culpae fugas caret arae. ita fugienda cuIpa, ne in contrarium uitium incidamus. id artis munus est. multi enim,dum prodigi esse metuunt,auari fiunt:& contra. Aemilium circa ludum faber imus, ct ungues Exprimet: se mollas imitabitur aere eapisios roselix operis summa, quia ponere totum Nesiet- Tertium praeceptum, ne quis ideo se poetam putet, quod ex ijs rebus, quae a poeta multae requiruntur, unam aliquam egregie praestet, cum in ceteris deficiat. id aerarij labri exemplo uenuste Horatius ostendit. Aemilius

ludus gladiatorius ab Aemilio Lepido nomen accepit,in quo I ostea,ut ait Porphyrio, Polycleti balneum suit. circa eum udum tabernae fuerunt: quarum in ultima, quae scilicet in extremo ludi angulo locum habebat, faber hic, ab Horatio notatus, signa faciebat unguibus & capillis laudanda, ceteris partibus non item. Imus faber, ita dixit, ut, Imus

Ianus, epist:i .lib. r.Haec Ianussummus ab imo Perdocet.cum

primam, & ultimam uici partem significaret. - molles: qui facile flectuntur. Operissumma: toto opere: quia reliquas operis partes apte nescit fingere. Optime igitur in una , aut altera , ijsq. minimis rebus imitatur, in

ceteris '

24쪽

ceteris, quae plures maioresq. sunt,dissimilem se praebet.. - hunc ego me ,siquid componere curem, e Non magis esse uelim, quam prauo utuere naso, Spectandum nigris oculis, nigroq. capilla. Talem ego me in poemate,qualis ille in signis effingendis, esse nolim,sicuti nec habere nigros oculos,nigrumq. capillum cum turpi naso.

HORATIUS

S v M I T a materiam uestris, qui sicribitis, aequam viribus t in uersate diu , quid ferre recusent, sit id ualeant humeri, cui lecta potenter erit res , Nec facundia deseret hunc, nec lucidus ordo.

S v MITE materiam - Quartum praeceptum, ne suscipiat poeta,quod sustinere non queat.nam,si rem delegerit,quam Naestare possit; nec in uerbis, nec in ordine peccabit. - lucidus ordo e quia rebus lucem affert; alioqui sunt obscurioreS. i mi

ORDINrs haec uirtus erit, sis' uenus: aut ego algor,

Ut iam nunc dicat, iam nunc debentia dici 'Pleraque digerat , o praesens in tempus omittat. Hoc amet s hoc y emat promissi carminis auctor.

. . EXPLANATIO

Δ, - 'ost nisis haec uirius erit, se uenus - Quinctum prae ptum, de ordine . quamquam sacundiam prius nomina' e uerit.

25쪽

uerit. duobus autem propositis,interdum a priore,interdiunetiam aposteriore aggredimur narrare, ut exempli S cogno

scitur. & reuera prior est elocutione dispositio. Virtus, de uenus ita differunt, ut id, quod est, ab eo, quod uidetur. nam saepe uirtus sine uenere, id est specie quadam,& uenustate, saepe etiam sine uirtute, id est ut, & praestantia, u

nus inuenitur. utroque igitur nomine tum utilitatem ordianis , tum iucunditatem demonstrauit Horatius. - aut ego fallor: notauit hactenus poetarum uitia, nune incipit docere: quod quidem aliquanto maius est: ideo modestiae gratia hoc interponendum putauit: suscepta enim magistri persona, temeritatis famam extimuit. Vt iam nunc dicat, tam nunc debentia dici Pleraque di ferat,spraesens in tempus omittate ut ea dicat, quae dici nunc dcbentc reliqua in tempus illud reiRiat , cum res postulabit, cum alienum tempus non ait. - promisii carmιnis aue ore qui professiis est, carmine se rem aliquam persequi uelle. auctor igitur carminis, qui carmen promisit. soluta autem oratione auctor is dicitur, cuius opera, consilioue aliquid fit, aut cuius uerbis aliquid creditur, ut, fecit hoc auctore Pompeior &,huius sermonis auctorem Valerium nominabat.

MI M uerbis etiam tenuis, cami que serendis , Dixeris egregie: notum si callida uerbum

Reddi erit iunctura nouum: si forte necesse est

Indici,s monstrare recentibus abdita rerum, Fingere cinctutis non exaudita Cethegis

continget: dabiturq. licentia ,sῖmpta pudenter. Et noua octaque nuper habebunt uerba fidem: si B Graeco

26쪽

ro . 'IN . HOR . ART . POET. Graeco fonte cadant , parce detorta , quid autem Caecilio , Plautoq. dabit Romanus , ademptum Virgilio , Varioq. y ego cur acquirere pauca Si possum , inuideor ' cum lingua Catonis, m Enni Sermonem patrium ditauerit: in noua rerum mina protulerit ' licuit inemperq. nicebit Signatum praesente nota producere nomen. In siluae folijs pronos mutantur in annos s

Prima cadunt: ita uerborum uetus interit aetas; Et iuuenum ritu florent modo nata, uigentque. Debemur morti nos, noctraque: siue receptus

Terra Neptunus, classes Aquilonibus arcet, Regis opus: sterilisue diu potus, aptaq. remis Vicinas urbes alit, sy'graue sentit aratrum :Seu cursum mutauri iniquum frugibus amnis, Doctus iter melius e mortalia factaperibunt: edum sermonum flet bonos, sist gratia uiuax. ulta re sicentur, quae iam cecidere, cadentque , aquae nunc sint in bonore uocabula: si uolet usus: uem penes arbitrium est , in uis ,-norma loquendi.

E XPLA NATIOI N uerbis etiam renuis , cautusque ferendis: Sextum praeceptum, de facundia. nam de inuentione primo loco, cum dixit, Cui te potenter erit res, tum de ordine , postremo de elocutione praecipit:quod etiam rhetores faciunt. - tenuis: accuratus, ut singula consideres. contra, Pi

gui Minerua, pro rudi, dicitur. - serendis: iungendis: unde Serta, quod serendis flori- . bus

27쪽

AUDI. M AN UT II. COMM. II

bus coronae fiant. - notu callida uerbum Reddiderit iunctura nouum - si nouum uerbum ita seres,& locabis, ut ex apta reliquorum uerborum compositione uideatur notum,atque ulitatum. Loquitur Horatius, nisi

fallor, de simplicibus, non de compositis uerbis: quod exin, quae sequuntur, licet conijcere. Alij de compositis praecipi existimant, quale est Aurifodina: & hanc duorum

uerborum compositionem appellari ab Horatio iuncturam existimant . ego iuncturam interpretor collocationem, cum apte uerba omnia iunguntur, sicuti flores in corona. - orte necesse es: nouare uerba tum licet, cum exprimere usitatis rem omnino non licet. Indici,s recentibus: nouis uerbis, quae abditam sententiam , aut rem patefaciant. Fingere: & hoc indicat, de simplicibus praecipi potius , quam de compositis. aliud enim

est fingere, aliud componere. - cincturis non exaudita Cethegis: quae Cethegorum aetate in usu non erant,prorsus noua: nam quaedam noua sunt, quorum usus intermissus erat; quaedam autem, quae numquam fuerant. Cethegis igitur non exaudita, pro,antiquissimis temporibus,nedum proximis, inusitata. nam M. Cornelius Cethegus eloquentia primus Romae excelluit; quod

Ennij testimonio probat Cicero in Bruto: ut ab eo nouata esse multa, siquidem uellet, quod Horatius ait, Indicise monarare recentibus abdita rerum, credibile sit. Cincturis, Acron antique dictum putat, id est militaribus uiris, & ad militiam paratis: unde per contrarium dixit poeta, Discinctos Mulciber Mos; id est, imbecilles ad militiam. Porphyrio autem sic: Omnes Cethegi more ruauerunt eundem Romae. inter cetera de Utam comam tetulerunt. numquam se

enim tunica usi sunt: ideo Cinctutos eos dixit, quoniam cinctum es genus tunicae in pectus aptatae. Ego, Cinctutis, accipio, pro priscis,latiore uinculo utentibus: contra quam

B a delicati

28쪽

delicati homines consueuerunt. prisci enim illi Romani ab luxu , qui deuicta Asia ciuitatem corrupit, longissime aberant. Cinctos autem super togam, non super tunicam, crediderim . nec obstat, quod alibi diuerit Horatius , Discincta Iunica fugiendum esse & Suetonius mentionem fecerit de lato clauo Caesaris cincto, quae tunica suit praetextato

rum puerorum,& senatorum: idim tunica posterioribus temporibus inuenta est. antea uero toga tantum utebantur. quadere sic Pedianus in explanatione orationis pro Scauro: Cato praetor iudicium,quaa aediate agebatur ne tunica exercuit , campe i sub toga cinctus. ιn forum quoquesic desienderat , i q. dicebat: i . reflererat ex uetere consuetudine secundum quam ct Romuti aetatis iratuae in Capitolio, o in

Roseris Camilli fuerunt, togatae sine tunicis. Non potuit igitur de cincta Cethegoruin tunica loqui Horatius, quae in usu non suit. Cethegorum autem nomen ad priscorum significationem praecipuum assumpsit. Comprobat hanc opinionem Plinius lib. x x x i v . cap. 6. cum ait de Cllaelia: Ceu parum esset, toga eam cingi. quibus uerbis indicat, toga cingi selitos priscos Romanos. - sumpta pudenter: quia licentiae nomen in malam partem accipitur, correxit pudoris admonitione. sic de translatione dixit in epistola ad Tironem Cicero: Docmna,domu ars, domuου etiam fidelis dici potesse ut sit, quo modo The , naso placest, uerecunda translatio. Et lib. i. de Orata Verecunda debet esse translatio; in deducta esse in alienum loricum , non irruisse, atque ut precario , non uiuenisse uideatur.

Quod idem sere dixit in lib. de claris Orat. cum de Calidio

loqueretur. Pleraque, inquit, transtuta ,sic tamen,ut ea nomseruisse in alienum locum , sed immigrasse in suum diceres. - habebunt uerba Dem: probabuntur. Graeco fonte r ut philosophia, rhetorica, grammatica, triclinium , calix , uinum, & innumerabilia. - parce detorta - sumpta pudenter licentip.

29쪽

quid autem Caecilio, Plautoque dabit Romanus ademptum lGrgilia,Varioque' non debet concedi Plauto, & Caecilio , quod non conceditur Virgilio , & Vario, optimis acta tis nostrae poetis, ut scilicet nouis uerbis utantur multis. conceditur autem Plauto, & Caecilio,concedatur igitur & Virgilio , ac Vario. cur, inquit, quam mouendi licentiam Romani adimunt recentioribus poetis, eam ueteribus dant ΘCaecilium primo loco, deinde Plautum nominat, quod illi prima palma, huic secunda inter comicoS poetas, multo rum iudicio, deserretur. Sedigiti uersus recitat Gellius lib.

XV. cap. 26.

Caecilio palmamstatuo do comico rPlautus δει undus cile exsuperat ceteros. Hanc opinionem secta tus est Cicero, cum dixit in libello de optimo genere Oratorum : Licet Ennium dicere summum epicum poetam , Pacuuium Iragicum, Caecitiumsonasse comicum. - acquirerepaucar paucis uerbiS , a me nouatis, augere

linguam Latinam. Inuideor exsequitur suum praeceptum. dixerat enim, Graeco fonte cadant; &, Invideor, de Graeco fonte sumptum: quod enim nos, mihi inuidetur, Graeci dicunt , ἐγὼ M. ἀμου. lepide igitur, S ingeniose, cum de novandis loqueretur uerbis, nouum ipse uerbum induxit. -producerer malim, Procudere, quasi nummum: quo spectare uidentur duo illa uel ba, Signatum, Nota . . intronos . celerem annorum cursum significat: nam prona i iii quodam, & naturali motu deseruntur - mutantur: mutantur in annos pronos, pro, singulis annis, celerrime abeuntibus , quia proni sunt. 'ima cadunt: utrum, Prim cuiusque anni solia,qua prima uocari uidentur posse, cum sequentium annorum s Iris comparata: an, Prima, idest, cuius arboris prima nata

sunt solia, eiusdem prima cadunt, deinceps autem, quae serius

30쪽

serius nata sunt. non enim omnium arborum solia eodem

tempore nascuntur.

- iuuenum ritu: more iuuenum , qui florent, & uigent non in omni aetate, sed modo nati. sic & senescunt usu uerba, & noua uigent, ac desectant. Debemur morti nos, norique: Argumentum, cur nihil perpetuo idem esse debeat. nam si homines, humanaq. mnia intereunt: cur in uerbis praecipua condicio sit, ut numquam intereant λ Debemur morti, dixit, pro debemus nosipiss morti . ubi uero iam aliquis perijt, nihil iam dcbet, quia, quod debebat, persoluit. ideo Virgilius lib. x r.

Nos iuuenem exanimum, se nil iam caelestibus ullis Debentem, vano maesti comitamur honore. Nil debentem caelestibus, dixit, quia diem ultimum obierat.

ue receptus' Terra Neptunas r ex operibus humanis, maxima, quae tamen consumit uetustas, tria nominat, portum manu factum, paludem exsiccatam, amnem ab iniquo cursu detortum. Q rod autem de portu Lucrino, quem Augustus sec rit, Acron opinatus est, haud ualde placet: cum sit maior, si de de quolibet portu , quam si de uno tantum,a cipiatur . nec uero in ea re, quae ad ipsum pertineret, nomen regis Augustus libenter audisset. accedit tertia ratio, quod illum uersum, Seu cursum mutauit iniquum fletibus amnis, de quocumque flumine, non de Tiberi tantum, Horatius protulit: ut ostendam paullo post, consutata ueterum duorum interpretum sententia. --ρασὰ est, Receptus ter- Neptunud portu manu facto . nam in portu faciun- amaris aquλrecipitur. - MFes aqqilonibus arcet: poetice. pro, defendit claΩses ab aquilonibus. Sic Virgilius lib. ii x. Accipite Aenean, ct tandem arcete periclis: idest, incolumem seruate. - regis Fuue impensae maximae, nec tamen perpetuo du

Vicina