In Q. Horatii Flacci Venusini librum De arte poetica Aldi Manutij Paulli f. Aldi n. commentarius

41쪽

AI DI, MANVTII. COMM. as

rat. hoc est: -perpulisti me, ut homini adolescentulo,

In alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria, Filium durem inseditionem, atque incertas nuptias ἔπι Eius labore, atque eius dolore gnato ut medicarer tuo. Impetrasi: incepi, dum res tetulit: nunc non fert: se N. . Isiam hine ciuem esse aiunt: puer ent natus: nos missos face.

Commotus haec dicit Chremes, non usqueadeo tamen, ut in eum conueniat, Tumido delitigat ore. Itaque de quavis comica persona dictum hoc ab Horatio uidetur. - sermone perifri: soluta oratione , quem Graeci πιλάγον vocant. Quinct. lib. x. Multum supra prosam oratio nem , se quam pediatrem Graeci uocant . Hat urgit. Et hic

Dices historijs proelia Caesaris

Maecenas Meliuου.

Telephus se Peleus: subiungit exemplum eorum, qui, ex alto sortunae gradu deiecti, humiliter in tragoedia i duentes inducuntur . nec dubito, quin ad Latinas trago ias, de Telepho,& Peleo, spectauerit Horatius: quoniam apud Euripidem non, ut hic ostenditur, humiliter, sed sit- perbe Telephum, & Peleum locutos esse, ex Aristophane cognoscitur. & in uerbo Squalidum Festus ex Telepho locum adducit poetae Latini, qui fortasse materiam sumpserat a Telepho, Euripidis fabula, quam, & Peleum alteram nominat Stobaeus. Aristoteles quoque Peleum tragoediam inter moratas refert. Peleum, Achillis patrem, & Tel phum Herculis, ab Achille uulneratum, eiusdemque hasta oraculi monitu sanatum, ignorant pauci . - exsul uterque: regno eiecti. - ampullis: tumida uerba dimittitiampullae enim tumido uentre uasa sunt.

esquipedalia: longa, siue simplicia, siue iuncta: quo D genere

42쪽

genere tragoedia delectatur. - -- tetigisse queretur cum suas uterque fortunas luget. si quis autem elicere misericordiam uult, recedat a magnil quentia tragicorum, & comico potius sermone, qui multo humilior est, utatur . exemplo Telephi,& Pelei, quos in paupertate, & exsilio demisse potius, quam elate, loqui decebat, probat id, quod dixerat: Et tragicus plerumque δε- Iethermone pedestri. Vulchra: ornata, poeticis coloribus insignia. - dulciae uerbis in animum influentibus, eumq. assicientibus uel uoluptate, uel dolore: quod sequenti uersu decla

ratur.

entibus adsunt: simul flent . absentes enim tangi, &moueri fletu non possunt. inuis me fere: & idem praecipit Aristoteles in Arte poe

δὲ ἐματικαι. quod Cicero quoque monuit. .

- males mandata loqueris: si discedes a decoror si poeta histrionem, Telephi, uel Pelei personam sustinentem, non faciet ea loqui, quae pauperem utrumque, atque cXsulem,deceant. - dormitabor quod ijs non accidit, qui fabulam cum uoluptate spectant. - ridebo: quod Telephus, aut Peleus mandata maIe i quantur , idest non ea dicat histrio, quae Tclephi, uel Pelei personam decent. - trista maenum Vultum uerba decent: si quis enim in scena maesto uultu, qualem pauperis, & exsulis esse oportuit , non loquatur tristia ; aut dormitabunt sipcctatores, aut

ridebunt. Format enim naturaprius M. natura comparatum est, ut angamur aduersis rebus, laetemur secundis ; mox intimos

43쪽

ALDI . MAN UT II . COMM. ἐν

mos animi motus indicet sermo. non igitur angi putabiamus,aut laetari, si cuius uerba susceptae personae non respondebunt. Praeclare Cicero lib. HI .de Orat. Omnis, ait, animi motus suum quendam a natura habet uultum, se sonum, ctginum: rotumque corpus hominis, ct rim omnis uatrus, omnesq. uoces, ut nerui in fidibus, ita ant, ut amotu animi quoque sunt pulpae . Romani equites: quibus quattuordecim gradus in theatro, unde scenicos ludos spectarent, Roscia lex assignau

rata

'-pedites: plebs, tertius erat ordo senatorius: sed huie tribuere cachinnum, Horatius indecorum putauit i cum praesertim ipse decori praecepta traderet.

INTER ERIT multum , Davus ne loquatur,oberos Maturus nesenenan adhuc florente inuenta Fervidus s an matrona potens , an sedula nutrix se Mercator ne uagus,cultor ne uirentis agelli scolibus , an Asorius , Thebis nutritus, an Argis .

Mutfama equere, auisibi conuenientia finge. Scriptor honoratum si forte reponis Achidem , ympiger , iracundus , inexorabilis, acer: Dra negetsibi nata: nihil non arroget aremis.

Sit Medea ferox, inuictaque: flebiliI Ino: viti ia Persidus Ixion: Io vagar tripis Orestes. D: Si quid inexpertum scenae committis s in audes Persnam formare nouamsseruetur ad imum ,

44쪽

-D A v v s: seruus, qui loqui solitus est in . comoediar itaque poeta debet, quem loquentem inducat, animaduer

tere.

- heros: tragica persona. quantum igitur inter seruum ,& heroem, tantum inter utriusque sermonem intersit. Aut famam sequere: si quis notam fabulam uersibus agendam, ac repraesentandam sumit, scribat ca,quae fama Ioquitur . nam iracundus, inexorabilisque Achilles,Medea ferox, flebilis Ino, perfidus Ixion, Io vaga, tristis Orestes, fuisse sertur. sin autem fingit ; suum cuique persenae tribuat, ut Davus seruiliter, heros heroice, ceteriq. pro sertuna, aut aetate quisque sua loquatur. itaque reprehendit Arist teles poetam nescio quem, qui lamentantem in Scylla Vlyssem induxerat. Hoc igitur pertinet ad institutum: ut autem in eo, quod instituit, quisque perseueret, monet infra his

uersibus poeta r . e

Si quid inexpertum sienae committis ; es audes

Personam formare novam;seruetur ad imum,

diualis ab inceptoprocesserit: se sibi consset.

- reponise exemplum eius praecepti, Famam sequere.Reponere autem est, notam fabulam,& ab alijs aetam, renouare. Impiger: in pugna. - iracundus: Ob ereptam ab Agamemnone Briseidem . - inexorabilis: missis enim ad eum legatis, ac munci bus, ut caesis ab Hectore Danais opem ferret, numquam cum Agamemnon exorare potuit. - acer: qui omnia in armis poneret, iura, tanquam alijs, non sibi nata, contemneret: negat Cnim apud Homerum, uelle se Agamemnoni, summo Graecarum copiarum duci, parere ; quandoquidem sibi, quam Graeci ob res gestas munus dederant, Briseidem eripuerit. - ferox, inuictaque: cuius animum ira incensum, ne fi- i liorum

45쪽

tiorum quidem caritas lenire potuerit: quos, ut mariti sui Iasonis iniuriam ulcisceretur, qui illam repudiauerat, Creusamque uxorem duxerat, Iasone spectante interfecit: Creusam quoquc, cum eius patre Creonte rege, incendio consumpsit. Ouidius lib. v D. Met. - Ino: quaς se cum filio in mare praecipitauit, a Graecis Leucothea, Matuta a nostris uocata. Ouidius lib. Ivo Meta& Cicero Tusc. I. Perfidus Ixion: quod a Ioue adhibitus deorum conuuuio, Iunonem de stupro interpellauerit, ex quo eum apud

inferos perpetuo rotae motu circumuolui poetae fingunt. - Io vagar postquam a Ioue amatore, ne a Iunone superueniente agnosceretur, in uaccam est conuersa. Ouidius lib. I. Met. - tristis Orestes: cum agitatur Rrijs ob intersectam a se matrem, quae patrem Agamemnonem cum adultero Aegistho necauerat. Virgilius Aen. lib. ID. Scelerum furiis tatui Orses.

Si quid inexpertu cenae commistis: Duas illo uersu res complexus est , Aut fama equere, aut i conuenientionge. Primam absoluit, ut scriptor is,qui uersatur in communi argumento, famam sequatur, & Achillem, Medeam, alios,quales fuisse dicuntur, tales inducat: alteram, uti cum fingit, decori perpetuitatem retineat, nunc aggreditur.non enim praecipue illud satis erat, ut scriptor sibi conuenientia fingat, sed hoc necessario addendum suit, ut decori perpetuitatem seruaret, idest, ut a prima tabulae parte ad extremam cum suscepta persona, congrueret histrionis imita

tio . Aristoteles, quod ad mores attinet, quattuor in tra goedia requirit, quorum extremum est το ὲ-λον, aequaler.

N in eo reprehendit Euripidem in Iphigenia tragoedia in Aulide.

46쪽

Dispicitia ea proprie communia, Hicere: tur. Uctius Iliacum carmen deducis in actus , αὐ-proferres ignota , indictaque primus. zublica materies priuati iuris erit JNec circa uilem , patulumq. moraberis orbem : ec uerbum uerbo curabis reddere , sidus ynterpres: nec desides imitator in artum: i de pedem proferre pudor vetet, aut operis lex. ecfic incipies,utscriptor cychicus olim rFortunam Priami cantabo, & nobile bellum . Quid dignum tanto foret hic promissor hiatu φ i. i tit

Parturient montes , nocetur ridiculas mus. iinuanto rectius hic , qui nil mositur inepte r Dic mihi mula uirum, captae post tempora Troiae Qui mores hominum multorum uidit, & urbes.

Pon fumum ex fulgore ined ex fumo dare lucem cogitat , ut Jecisa dehinc miracula promat, .Antiphaten , Sysiumque, cum Cyclope 9barybdis.

Nec reditum Diomedis ab interitu meleagri, Nee gemino besium Troianum orditur ab ovo. Semper ad euentum risinas: in medias res Non secus , ac notas , auditorem rupit: ω quae Desserat tractata nitescere posse , relinquit:.Atque ita mentituσ: sic ueri asea re secet , Primo ne medium , medio ne discrepet imum. Era

47쪽

EXPLANATIO- PROPRIE communia dicere: Communia, quidam putarunt esse, non dicta, quae pateant omnibus, unde argumentum cuiuis liceat capere. Ego Communia uoco, quae

iam inuenta communicari omnibus possunt: quam Horatius paullo post publicam materiam appellauit. est enim certe commune potius, quod ab alijs inuentum imitari omnes possimi , quam quod inuentum a nemine fingi a nobis ipsis necesse est . quid igitur doctos uiros in errorem induxit Zopinati sent, duos sequentes uersus, non ut diuersum alia quid significent , uerum ut proximam sententiam confirment , esse prolatos. quod si ita esset, recte uerbum, Communi, interpretarentur . sed ego aliter sentio, primum ipsius uerbi proprietate adductus, cum Communia uideantur nota potius, & dicta , suam ignota, & indicta: deinde, quod ablurdum prorsus esset, si dissicultatem hic nouae mai- teriae cum ingenij laude in scenam deducendae proponere Horatius, deinde praecepta subiungeret, quae non ad nouam, sed ad cognitam materiam pertinent. nam cum su

iungit: Nec uerbum uerbo curabis reddere , usInterpres: nec desities imitator in arium: quis non

intelligit, uiam, & rationcm ostendi, qua posset aliquis , cum de Graeco fabulam uertit, aut cum imitatur, in mat ria nota propriam sibi laudem comparare λ Non igitur notae tantum materiae, sed notae primum, deinde etiam ignotae dissicultatem tribus uersibus ostendit Horatius. Dissicile est, inquit, in communi materia propriam laudem consequi, ut si quis Aiacem, aut Oedipum tragoediam scriberet, quae communis, & publica materia est, aliorum uersibus iam cognita, & peruulgata: dissicilius tamen, si primus ignota,indictaq. proferre uelis. quis enim non facilius, ac rectius,argumento ex iliade Homeri sumpto,tragoediam

scribat,quam si nihil ab alijs mutuetur, ipse fingat omnia

48쪽

- tuq. Recyius O c. & difficile, inquit, est proprie communia dicere ; & rectius tamen ex Iliaco carmine tragoediam facies, quam si materia tua sit, non communis. Deinde ostendit, quo modo liceat, proprie communia dicere.& quoniam,qui uersatur in communi materia, uel conuertit Graeca, uel imitatur: propterea, quid is in utroque uia

tare debeat, admonetur. Nec circa uilem, patulum q. moraberis orbem: qui conuertit, uel in materia peccare potcst, uel in uerbis: in materia, si delectum rerum non habeat, sed omnia sumat,etiam quae uilia sunt, sati'. per se patent: in uerbis, si uerbum pro uerbo studeat reddere. Vtrumque cauendum Horatius monet: quoniam est in utroque stulia, & inepta diligentia. Vilem

orbem, tutamq. dixit, pro minima apertaq. re: nam in magnis, abditisque rebus immorari laudabile est. Orbem patulum alij putant hic esse totam materiam usque ad finem ab alio sumptam: ego materiae uiliorem partem, quae tractata non delectet . nam, quae patent, uilia sunt. nec uero

quaecumque epici poetae, nec quae Homerus ipse in Iliade narrauit, omnia sunt in scenam deducenda, sed illustria quaeque, amissis ijs, quae uilia, fatisq. nota sunt. Orbem igitur dixit,de eorum instituto, qui nihil omnino praetem mittere, sed, quasi circumeundo, singula uel minima, ac manifesta persequi, complectiq. uellent. Contra Homerus,

ut sequitur paullo post,

quae, deserat tractata nitescere posse, relinquit. Nec uerbum uerbo curabis reddere, fidus Interpres: Ne totidem uerbis conuertas, ut fidus inte res habearis . non enim semper Graecae linguae uerbis L lina uerba resipondent. Horatij praeceptum Cicero confirmat. nam,cum duas Aeschinis,& Demosthenis inter se contrarias orationes conuertisset ; Non conuerti, inquit, ut interpres , sed ut orator, sintenti,s iisdem, se earum formis tamquamsiguris, uerbis adnsram consuetudinem aptis: in quia s

49쪽

sus non uerbum pro uerbo necesse habui reddere, sed genus o

mnium uerborum , ui .seruaui. non enim ea me annumera

re lectori putaui oportere,sed tamquam appendere. Et idem infra rZ tuorum ego orationes se, uessero, expressero, uirtutibus illorum omnibus, id sententi', se earum figuris, se rerum ordine, uerbapersequens eatenus, ut ea non abhorreanta more nostro; quae e Graecis omnia conuersa non erunt, tamen , ut generis eiusdem sint, elaborauimus: erit regula, ad quam eorum dirigantur orationes, qui Attice uolunt dicere.

Docet igitur Cicero, duo esse conuertendi genera: unum, quo interpres; alterum, quo utitur orator :& interpretem uerba persequi omnia, oratorem eatenus, ut a Romana lingua non abhorreant. quod igitur orator, idem poeta faciet in conuertendo. De finibus quoque lib. I. Nec tamen, inquit, exprimi uerbum e uerbo necesse eris, ut interpretes indi- ferti solem; eum sit uerbum, quod idem declaret, magis, minus uensatum. equidem eo etiam, quod uno Graeci alirer non possum, idem pluribuου uerbis exponere. - Nee desties imitator in artum , deperim proferre pudor uere aut operis lex: Video esse, quibus idem uideatur, conuertere, & imitari. quod mihi uidetur secus. quaedam enim ex Homero Virgilius conuertit, quaedam imitatur: & conuersio propius ad propositae rei umilitudinem accedit, quam imitatio. Praecipit Horatius, ne quis eius imitationem rei aggrediatur, in qua progredi, & ad finem peruenire difficultas non sinat ;regredi autem; & institutum omittere non modo pudor, ueru etiam operis lex,quae iubet id,quod incepimus, absolui. Nec sicincipies, ut istor Cyclicus olim: Tumida principia uitanda. praestat enim ab humili principio quasi per gradus ad summas res adscendere, quod secit Homerus in

Odyssea, quam, quod poetaCyclicus,a summo ad humilia demitti.E Jriptor

50쪽

- scriptor Cyclicus: poeta ille, qui omnia, suum poema

cantaturus, obibat sora: unde Cylicus, id est, circumsor neus uocatur . Antimachum non nulli putant: sed eum tam inepte orsum esse, uix putabit, qui clarum poetam a Cic rone in Bruto appellatum, & a Platone, ceteris discedentiabus, auditum, cognouerit . quamquam & Catullus eum Tumidum dixit. At populus tumido gaudeat Antimacho .&Plutarchus in Timoleone eius poemata elaborata fuisse ostendit. Vt referri posse, utriusque testimonio, ad Antimachum uideatur,quod Horatius in Cyclico poeta reprchedit. Dic mihi mu a uirum, se initium Odysseae, duobus uersibus ab Horatio conuersum, cum tres secerit Homerus. Omittendum enim Horatius, ut minus necessarium, illud

putauit, πολυποπον, ος πολλα πλάγθη.

Non fumum ex fulgore: Fumum ex fulgore dat Cyclicus poeta, qui, primis duobus uersibus magna pi olestus, diagna tanto principio reliqua non subiungit: fulgorem autem

ex sumo Homerus, qui modeste orsus, miranda mota commemorat , ut de Laestrigonibus,humana carne uescentibus,

quorum rex Antiphates, de Cyclope Polyphemo, de sic puto Scylla,de immani uoragine Siculi steti Charybdi.quae Vlysaes, omnibus infesta, & exitiosa, ingeni j tamen, comsilijq. praestantia superauid. - Nec reditum Diomedis ab interitu Meleagri . Non hoc dicit, quia Homerus de Diomedis ab euersa Troia reditu scripsierit; sed ut eum ostendat nihil tale facturum fuisse, quale esset, ordiri Diomedis reditum ab eius patrui Meleagri interitu , principio nimis longe petito. Duo sunt igitur de poematum principijs Horatij praecepta, unum, ne tumida sint, quale illud Cyclici scriptoris, Fortunam Priami cantabo, es nobile bestum: alterum, ne longe petita, ut si quis reditum Diomedis ab interitu Meleagri , aut bellum Troianum , cuius caus a suit Helena a Paride abrepta, a duobus ordiretur ovis, quae Leda ca Ioue in Cygnum mutato peperit,