Baldassaris Castiglionij De Aulico, Ioanne Ricio Annoberensi interprete, liber primus

131쪽

LIB. DE AVLICO. sa& me est controuersia, forte ad Iulianumagis spectet, quam ad alium nemine, iudicis sustinere partes. Ego,inquit Iulianus,nec possum, nec debeo, qui linguam Thuscam elegantia dicat anteire linguis reliquis,et merito, ac iure reclamare,quanquam est sane Verum, multa vocabula in Petrarcha, Boccacioque reperiri, quae ab usu nostro tepore sunt . intermissa. Eaque ego nunqllam committerem Vt vel ex ore meo exiret, Vel fluercnt e calamo, crederemque, hos ipsos etiam duos, si in vita adhuc manerent,eadem neutiquam amplius esse v-surpaturos. Quinimb ea usurparent, inquit Federicus,vosqueThusci alij incumbere debebatis ad linguae vestre in istauradas reliquias, nec sufferre, ac perpeti , quod facitis, hanc ita concidere, quoniam dici potest, minorem eius in ipsa urbe Florentina,quam in multis locis Italiae alijs,hodie existere noticiam. Voces,inquit Bernardus, quas Florenstia desijt usurparapti trusticos residet in pagis,quasiq orriaptae senio ab homini H -- bilibus spretae sunt, ac

132쪽

ac reiectae. Tum Dux,non egrediamur

inquit,declinemusque a propositio, sed faciamus,ut loqui Comes doceat auli- l cu,&scribere bene,ssiue id linguaThus casiat, siue alia sane quacunque. Ego, l inquit Comes,iam Dux exposui,quae fa i pio,statuoque,regulas easGem,qt Omo j db ille loquatur, valere ad docendum, iquibus, quomodo scribat, doceri pos isit,scd,quia iussu hoc factur' sum, inam i idatoque tuo,respondebo sane id,quod i iin mentem mihi veniet, Federico, cu- itus opinionem dissidere video, ac discrepare a mea,& forte paulo, quam co- ueniat,dispersius verba faciam,&diffu- sus necessarib,sed hoc erit,quicquid afferre potero,ac dicere. Principio itaq;

sic iudico, linguam hanc nostram Ver i lnaculam, quam Vulgarem Vsurpamus, primum nuper Velut natam esse, ac no-

uam, quantumuis Italia diu ea sit locuta, quoniam cum non sollim vexarent hanc quondam,& depopularentur,sed setiam longo tenipore habitarent gen- ites barbarae, infasiae it in peregrinit

133쪽

LIB. DE AVLICO. ys

pi coepit, & inquinari, ex qua corruptione ortae sunt linguae aliae, &, quemadmodum flumina in Apenini iugo diuortium faciunt, inque duo maria influunt superum, atque inserum, ita hae ipsae etiam separatς fuerunt,& seiunctet linguae, quaedamque Latinitate tinctae

diuersis vijs in Varias terrarum partes quasi decurrerunt, una barbarie turbida cursum suum Italiς finibus termin uit.Haec diu incondita fuit, vocumque,& elocutionum undique arreptarum usurpatione sui di sipar,& anceps, cum nemo in ea ad constantem loquendi,&scribendi rationem traducenda elaboraret.nemo quicquam ea scriberet, nomo ipsendorem et xllum afferre euigilaret, aut leporem accersere, sed cxco-hait ipsam dein, & expolivit aliquatum H huscia prae prouincijs Italiae alijs,vi-

ue propterea flos eiusdem ipsius primis temporibus ad nostram memoriam semper apud Thus

mansisse, uiri urnustos quosda, suaueSque in py untiando sonos, imque Orationeri oouendo, tum scribendo

134쪽

B. CASTILIONI Ihendo apte struenda,& decenter leges regulasque Grammaticas hi seruauerint praeter caeteros, habuerintque tres eximios scriptores,qui ingeniose, & vocabulis suo saeculo tritis cogitata mentiuexpresserunt, quod in verssibus scriptis amatorie multo felicius,quam alijs, Petrarchae arbitror successisse. Nascente dein non soltura in Thuscia, sed in omni plane Italia, crescenteque cum tempore ipso inter homines nobiles & in aulis, &in castris, & in literis versatos studio quodam loquendi, & scribendi

elegantius, quam prima illa aetas secerat rudis,atque horrida, cum calamit tum quassi incendium a barbaris excitatum nondum etiam tunc esset restimctum, plurima Verba reiecit tam Florentia ipse,& tota Thuscia, quam Italia reliqua, eorumque in locum asciuit vlia,& facta est eadem mutatio Ve quae fieri solet rerum humanarunium,eaque non nostrae fuit litas opropria, sed conamunis huic cum G quis omnibus uncto r. mp ,re. Sic

iam prisco sermone lanc scriptos li-

135쪽

i LIB. DE AVLI Q. Mi hrosavetustis temporib. quasi per ma-i nus traditos nostra memoria accepis. set,cerneremus prosectbaliter locutosi fuisse Euandrum, & Turnum, caeteros jl que Latinos illorum aequales, ac deini locuti sunt reges Romanorum ultimi, j & primi consules En versius quos olim cecinerant Salii, Vix intellexerunt posteri , sed, quia a primis Martis flaminibus, ut sic facti canerentur, fu erat instii tutum, reueientia & Veneratione reli-: gionis a mutatione eoru homines a i stinuerunt. Subsecutis post temporib. no minus,quam reges illi ultimi,, c pris. t mi consilles,oratores quoque,&Poetq. plurimis Vocabulis uti omiserunt, quae . t superioribus aetatibus fuerant usurpas. l ta, multa Catonis vitarunt Antonius,

i l Crassus Hortensius,Cicero,non pauca . t Ennii Maro, feceruntque idem alij, qui

ererentur antiquitate, &digna- Πore,neutiquam tamen aestim tanti, ita ut ipsi deuinctos

lent necesssitate imitandi,

batura

136쪽

sis B. CASTILION Irbatur,reprehendebant eandem ipsam di redarguebant, Vt Horatius dicit veteres stulte laudauisse Plautum, compararique vult vocabula rerum posse noua. Cicero etiam multos, qui ante ipsum floruerunt,pamim increpat Oratores,&Seruium vellicansGalbam eius orati nes assirmat redolere antiquitatem,testaturque item Ennium n6nullis in re-hus despicatui duxisse superiorum temporum poetas i, si imitari vellem' aim liquos, illorum saltem imitatione supersederemus. QuidZqubd Maro Homerum,quem,Vt tu Federice vis, imitatus cssino in cadem imitatus cs adum-hraiiitque linguamgo itaque verbis antiquis nunquam Vterer , nisi certis Omnino in locis,in ijsdemque raro, & insolenter, Videturque mihi, qui aliter illis

utatur, in errore Versari non minore, quam, qui, Vt imitetur antiquC de vescatur in Vbertate hac, c lauentarumfiugum. Ac,quo seueras, Verba antiqua sple , tib taxat vetustati adeo q;

illuminare posse

137쪽

LIB. DE, AULICO. svla asreddant dignM laude, ego illari puto, i d ne ipsa qiudem bona magni

faciendia esse merito , si succum habeat, &langiuinem nullum elegantiun tentiarum,nain has ab ei. seiungere, dc separar animam diuellere est, & distr herea corpore, quorum nec hoc, quir hqnao extinguatur, nec illud, quin inae his nutilisque sonus existat oratio,fcri hercule potest. Illud igitur, quod in prinais ad rem pertinere, aulicoque adheye loquendum,& scribendum potis simitin necessarium esse puto,est saperer es dignas cognitu, quoniam, nisi per- copias has ante,&comprehensas habe- animus,nec lingua eas loquedo, nec manus scribendo potest exprimere. Dein, quae dicenda sunt, aut scribenda,eaconcinno dispensare oportet, & dis .ppnere ordine , tum vero bene eloqui

liniasty iudicio v let, adhibetque dili

138쪽

B CASTILIONI IDntiam,&pollet scientia sitimendi ea,

quae ad hoc,quod ins ituit dicere, signi scandum maxime apposita sunt, atque idonea, quasique ceram ad arbitrium si uni formans,& fingeni orationem at te quodammodo ipsa extollere, collocareque tam illustri loco,& tam dcccnti serie nouit,vi,quemadmodum pictae tabulae in suo positae bono, & naturali Iumine, primo statim aspectu dignit 't in suam ostendat,& splendore. Confirmoque hoc tam de scriptione, quanide icrmone, in quo tamen res quaedam requiruntur,quq in illa non sunt neces 'sarie,quod geniis primum est vox bonae

nec nimi uattenuata; aut mollis, ut muIiebris,nec ita austisa, &horrida, ut stica, sed canora betara, suauis, sciteque composita, dein pronuntiatio cui expedita, & profluente coniuncta celeri rate gestusque aptas,di decora mihi videturniti certis quibutiam io ibitis c6rporis positus est inbtibus neque aefecta tis illi , neque eoactis, sed tempe ritis tum udire : ut psis sit acciniam ,

vitus,tum culorum crisi i

139쪽

Li B. DE AULICO.

, gruit cum verbis, simulque cum gestut apiis , quantum maxime possit, sensa smi l miscet , affectiones'; animi in eo, quill loquatu . Sed haec omnia inania erunt, - nulliusque momenti, & ponderis, nisii s sententiae clatae verbis fuerint bcllς,fuel etintingenio ,fuerint acutae,fuerint et i legantes,fuerint graues pro eo, ac tempus,necessctitasque postulet.Hic Federi-- CUS,Vereor,inquit,ne,si Vsqueadeo elei ganteraulicus loquatur,&grauiter,alii qui nostrum sint, qui, quod dicat, ne queant percipere. Imb,inquit Comes, i porcipiet hoc Vnusquisque, non enimi est necessc,vi,qui sit elegans,idem di . cilis sit,sermo.Neque ego Volo,semper: de rebus graIlibus eum loqui, &Que- ris,sed nonninquam iniucundis, lepidisque versabitur in iocis, infalibus , invenustis, ridiculisque ludificationibusi tempori seruiens,& ut dicitur )scenae, ad quas res omnes tamen orationem afl feret tinctam sensu, huius e facultate

expeditam, tum copiam asi confusam,

i relerturbatam , caueh tque omnino,

140쪽

aoo B. CASTILIO Nilne ullaeius in parte vanus videatur st,aut pueriliter ineptus .Quod si de robus obscuris ei, aut difficilibus erit sermo,& Verbis,& sententijs probe disti .ctis, quod vult dicere, explicabit sues, 'liter,atque argute, ambiguitatemque Innem oratione plana vitabit,& dilues da diligentiam adhibens vacuam 1 molestia. Similiter,quoties opus erit,VehemenS,acrisque esse, & vibrare eius sciat oratio,concitareque, & perturbare auditores cunctis motibus, quos animis

humanis qusdam innata vis inseruit,&inflammare illos,incendereque his tanquam quibusdam facibus,adeoque impellere ipsos,quo velit,Vnde autem Velit, deducere , &reflectere, sin tempus, resque poscet, sciat remissa eadem esse, ac placida, quasique loquatur ipsa natuta, simplici candore eosdem illos auditores delinire, & facere, ut velut ebrii redditi dulcedine a mente, atque 1 2 quodamodo videantur discedere,haec que omniaadeb calleat praestare facile,

vi,qui adsit, -tque auscultet, nullo ne

gotio se confidit similem dicendi pos