Hieronymi Cardani ... De rerum varietate, libri XVII

201쪽

113 Dr RFRUM VARIETATE, quod duci potest, non sit perspicumn ' Praeter causae enim quae per fescitu pulchra si) inuentionem,accedet non lis

r utilitas, si quoquomodo uiam inuenire poterimus aciendi, ut idem seri per picuim ac ductile: nihil lucrosius aut dignitis,si rem ipsam specttemus. Oportet autem illud sup, ponere, quod man festiι, perspicuum ede quod siccum est, tale autem duci non potest . . od uerb ducitur , humido pingui abundat, ob id p ducitur. Indicio est,qubd omnia metalla longo usu manum tingunt: lapidum autem nullus. Sed omnia habere bimissum pingue constat. Maia festu est aute in lapidibus, qui flagrant, ut de saga te et turn et Sallias Et ob id tales o quicuns molles sunt, tingunt gesta. ti, a tangentes carnem: fed hi, non ueri lapides fiant. Ita ιν lapides ueri, ex ini brumidii habent pingue sed exiguu Matide. Qubdbi perspicui sint, etiam tenue: se non, crassim: metalla autem multum oe ob id tingunt manus, nec peristicua sunt , o duci possunt , C liquescunt i lapides autem perspicui, quomam tenue babent humidum pingue, pauesums, nec tingunt, nec duci possunt, nec liquescunt. Cum igitur omnia consentiant, man festim est, hanc esse

rationem

Sed illud dubium magis relinquitur, cur qua concrescunt, perspisua sint, ut uitrum: cu autem liquescunt funt opaca. At id dissolui dubium nequis, ibi illud prius docue,

rimus,cur uitri frigore sat peruium,urina autem conturbetur, o opaca sat Contraria autem ratione, urina calore fiat perspicua uitr- autem opacus Dicitum est alias, qusa

Vitrum eur mam quae hi ida sunt Vpinguia , a frigore sunt opaca,

liquefacha ut olewm ,π urina, quia pinguedo concrescit in grimos. minus lu- iniae uerb humidi tenuius habent, ut uitrum,concretas eati sunt magis translucida: quoniam obsoliditatem, maior fi

202쪽

LIBER III. . si reflexio Ionini er ob id etiam candidiora apparent. Vere tamen nonsunt magis translucida. sed ita uiciemur. Acces

dit, quod ultrim , quoniam non sine igne liquescit, adustis quibusdam tenuioribus partibus insuper cie, a fumo nextrinsecus accedente fit obsurius : quae ambo dum c ncrescit obfrigus, evanescentia, purius illud reddunt Sed dices, lachryma arborum perspicua sunt, cy dusci possunt. Et pinguia , uisuccinum , quos ma1 irae artitit, translucent. Verum, fuccinis nisi liquescat, non postes Iduci. Et ideo nulla lachryma arboris admodwm dus rescit, quia tenue est humidum, licet pingue. Non potest autem multi in durescere, quoniam piniue est, ut etiam metallu: sed minus, quia subtilius humidum ac pinguiti tro ob id ardent omnes lachrymiae e plurimum fiat contianent. Metallorum autem nulli , quamuis lιquefacitum,

ardet. Quod igitur tenue est a non pingue, ut lapidwmhwmidi Arzm euadit, dlici nequit. Perspisuavi est, si a terra su purisin: opacum, hi non. Quod Merb pinsgue est, ac tenue, multi s duci potest, liquescit facilli, me, nec multum potessi durescere. Perspicuum cI illud, si parum. Queod uero sponte qNasi concres ι, pingue πcrassum, durum est: non tamen ut quod tenue Hi, duci ruridi liquatur. Hoc nunc ostendam, misio facto a manife spissimis: con stat enim glaciem ex aqua feri a magno friagore, soluis minimo calore, perspicuam esse aec posse du,ri nec perenne esse, cum a quocump calore dissoluatur. EIS autem aqua humidum puru, non pingue a crassum. oderim puru bt idwm sit manifestu est crim fit adeo perspiacua. Quodnἴ pinguis, quiano est lenta,nec ardetinam mea talia, lenta sunt: n5 ardent aut icet pinguia, quia terrae plηrmum habent admixtum. Crassim autem aquae humi a

203쪽

32o DE RERUM VAR iETATE, Osi, quia non nicti a magno frigore cogitur in glaeiem. No sollim autem quae a 'igore congelantur, a calore diuottiuntur, ut inquit Aristoteles fea quae a magno frigore cor gelantur, a paruo calore disjoluuntur: ut quae a paruo filagore congelantur, magno calore indigent, ut loquestare. Cum igitur gemmae pirspicuae set, quae tamin lales fuit, ab humido aqueo π puro creat uni. abi a ucro non rei

magno calore liq&escunt, a pauco frixore frint i cnoctate. Pioc autem ita sie habet. Sit quod congelari dis et a proportione dupla , octo habent uires, frigus igitur sexdecinu i iigitur a quadrupla pωportione congelari gibet aut riglis

ad triginta duo pi ruem et, aut aqueum humidum ad qua, tuor deueniet. Si igitur ad quatuor deueniet quatuor aliis numeris minuetur. Si augeatur frigus, sexdecimnt meris augebitur. Et ita si ad OAuplam deueniat proportionem,

frigus ad sexag:nta quatuor , substantia uero ad duo lunarum peruemret: augmentum igitur Aminutioni sexdecu, plι esse conueniet. Gemmata adhuc proportione ine ea mentum diminutioni proportionem habebit, qua sexeginata quatuoras unuυ Conflet igitur longe maiore duritiem accedere ex tenuitate sciulantia aquei humidi, quam ex incremento frigoris, quod experientia docet. C tim igitur gemmae durissimae sint, fri ore pauco coridantur, tenui ssima tamen substantia is quei humidi conliant. At tenue humidum a calore fit gemmae igitur opi ae in calidi si a generantur regione. bd etsi aliquae eisdem generis sobpolis oriantur: duritie ictae inferiores erunt Iuxta hoc igitur dicemui, hi idum omne priri γη, mug

impurum. Oniam fi multis fit, necesse est cum referatur, quod reliquum est, eje exigaum. ergo purim. Ais ita de alijs.

204쪽

L I B E R I II, 3 et Ialhr. Sint igitur haec mixtor genera: Aquem purucra Differentiae sum,ut glacies. Aqueum purii tenue,ut adamas Actu uim Inata Lorum. puru crassin, ut later. Aquet , impuru lenue, ut gemm

limn sunt inim duriores Rursus pingue humidum pti rum

trum brumido conflat aqueo puro, er in substantiae crassisti e mediocri. Iseo tanto durius glacie, quanto mollius gemma. Intelligo discr en hoc iuxta genus,non magnitudine. Nuper emm ostendimus, longe plus agamantem duriorem uitro esse, quam uitrum a glac te. Aestualis enim differensia iuxta mensuram in tenuitate oe cras ille, maiorem multo facit proportionem frigoris in extremitate tenuiorum subeliantiarrum, quam crassicriwσn, ut in figura uides. Nam dis,

fercntia ρroportionis triginta ad propor l l. 3. s. ιione triginta ad tria , in tripla. Sed disj rentia proportionis triginta ad tria AEd proportioncm m oginta ad quin φ,est minor dupla.

Iam uero uideamus, in quo genere repontiadum sitii, Vivum. trim, ac talia: manifestum est autent, quod timidum eiuro aqueum , quia in ninreductile: a purum, quia translua mediocre, quia mediocriter ut d cium est)durum. Harmor et ero , humido aqueo constat inpuro , quia opti, H xim x. cum o mediocrissubstantiae ob mediocrem desrit:em Bu, visi Fluin rumiccra, ut adeps. Pix uerb,bumidis aqueis pini guibus, impuris a crassae jubstantiae constat os hoc ardet,

o non b/nn opaca ψJatis, ex parwm durast. Argilla a, queo humisso mediocri oe crasso constat, ob id parum duaerescit. Habet o nonmhil pinguis humidi, unde ducitura

205쪽

122 DE VARIETAT g RERUM, o ob id etiam mollior est,nec siccescit,ut later. in terret madmixtum habent ubi coquantur , pinguebu t. Humidsi a- dum celerius aqueo a bumitur, quia exuritur. Sed pinaqueuin ca gue agitem hi midum absque terra subplantia excoa Pingui cete quantur , humi rim agit eum celerius pingui consumitur: xius consu- lana uero v spongia, humido impuris lamo, o tesmiitur ab i- nui conflant. Ob hoc duci possunt, o opaca sunt, o duigne, cuper ra, licet ob tenxitatem non talia uideantur. Saluero exasse sola fue- queu sebi tantia medis criter pura cras Ias,tet quae nil consxint: cuue - coestionis fortita se constat. Sed non proprie frigore conaxo cum ter- cretum ni, licet autem in tabella cuis hac exponere. In uesaea substan et iversum igitur, aquei humidi proprium est non ductile eatia contra- uadere cum Concrescit,ut pinguis contra. Impuri opacwm, Rid accidit. ut pura perspicuum. Crassi partἰ indurescere,tem is mulatum Explicanda igitur est omnium horum ratio. Sed quod imparum humidi m sit opacum, purum autem perspicuu, b quis aut dubitet, aut carsam quaerat absque sensu esse uidebitur. Terra enim quoniam ex est quaedam, opaca est. I εαὶ in quod tenue humidi in , frigore in magnam concresseat duritiem, iam demonstratum est. non soli ni ob tenuiae ratem, qua plurimum patitur, hed ob diuturnitate agitiosnis Nam frigus illud clementi, est o furorum. Ob hoe gemmae pleraeque, quod duriores set caeteris lapidibus in, ter faxa cocrescunt. Propria etiam causa duritiei es , quod mmme sit porosum, c7 ideo uulse continuum: substantia

autem quo tenuior, eo continua: o ea magis cum

concretio, non siimul, sed sensi fiat: propter frigoris parauitatem. od autem pinguebumidis ductite fit, clari est , quia nunquam per fiete con crescit ob ac reum partem non dico aerem , nemo sit tam amens j quae ubique spars fa est. Ideo cum aerea illa pars solum crassiorfiat non aua

206쪽

L I B E R II I. 123lem concrescat, ut de oleo Aristotelet testatur, constat nullum pingue ita posse frigore concrescere, quin ducit ite re

maneat. Idem quos faciliter ardet, quoniam a calore iam est immutat Mn, crimisit concocti . His uisis , scire necessarium est, cur uitrum cum lique, Destim est ducitur: cilia concreuit non. Sic ita cornisa, sed non adeo xt uitrum cum mollescunt cum uerb refrigeranetur, ductilia aliquo moia manent, uitrum autem mhil ρ Vatruns igitur ex puro bimido constat uitrum tamen expuariore ac tenuiore, utpote ex aqueo. Pingue enim humidum

crassius est, po ribus causis, aqueo, quod pingue sit, quia coctium. In coctione verὁ licet aerea quadam pars genearetur, maetum tamen densius redditur. Vitrum igitur ob tenuitatem subflantia , ubi a frigore concreuerit , ductille nullo modo manet. Cornua nunquam perfecte concrescunt ob bimidi pinguis partem. mirum igitur liquefactim si, citur, ob aqueibunis ii substantiae mediocritatem. Denasum enim est quodcuns tenuis es' substantiae, quia partes partibus maxime cohaerent. Cornua non perfecte liquef. cunt, ob humidi impuritatem. Lac uerὁ sanguis a quo fibra non set detractae, a frigore concrescunt , ued ut o aedeps: sed a queac ' terrea substantia constant, terreum ali, tem plur u: π ctim a frigore coguntur, exhalant i tib aculare no liquescunt. Quae uerb concrescunt a frigore perufeciae, parum humidi pinguis habent, uelut ferum, urina in lixiviwm. Urina uerb plus habet pinguis hi idi, qu mreliqua . Ex his tandem concluditur, quod quis uellet inurni re materiam duram . ductilem ais perspicuam, olporteret,ut esset pura, tenuis, S media inter pinguem a cla

queam, qualis est uitri, cum liquefactum est. Sed cur sub santia hac Miιri non potest munere liquida, a Us immens

Lachis Aesanguinis

207쪽

32 RERUM VARIETATE, so G ore Ex hoc enim tota ratio quaesiti pendet. Conuenti autem eadem quaestio metallis, quanquam diuerso fine. n. la enim ductilia sunt, uitru m autem nequaquam . Causa iagitur in uitro est, quod quia ductile id i calet, nec pin,

gue o Irte trut sit tenuisa oesubstantiae qua nobrem con. Cur uitrum I iim ut a minimo calore patiatur, nec te est. In metallis non potest Frmigum pingue, si ob duritiem nec bario ualde tenue, iam, anere li-gitur is quocuans frigore sit tim ferme congelantur. quefactum igitur duruin eli , ui qui im a s immenso calore manere

absq; calo- Fron potest. Non igitur ab igne boc fieri potest, ut confestim

re imi aeso. cogatur Quod enim confestum cogitur,cut impurum haebet humido: um alterutra, ais hoc opacum erit: aut tenuissimum aqueum nec duestile erit aut pcingue ic s durum es,

se non potest. Relinquitur igitur ut se Oim cogatur, quod tale este debet. Di Sillatione igitur materia colichia: feapithura diuturna , necessarib constat, quod duri per)pi,ctium a dii Eine es opossit. Fabulatur igitur Pimur, quin itrum ductile factu paulo antesva tempora, irmauit. Sed resi vaferme omnia talia sunt. Ignis qua- Quae Dero ab igne patiuntur, quadrifariam affcum,

drifaria cor tur alia enim uruntur, vi ligna: alia liquescunt,ut metalla: Pora atacit. alia m uaporem a in fumurn uertuntur,ut aqua alia exhatunt dupliciter, pingue quod in fuliginem, erat ab oleo

quod uertitur in nrdorern D Oert fumus ab exhalatione in imbitr: nam exhalatio a pitCui it , ex in partem etiam sic,

carns cum coinquinat n 'c madefacit: contrae Fumi & eX- rarisa sinu s. Quidam ctiam uidi nil r es t ne no pati aut halationis paru onmmb ut auri a carbuncultis obstreptantia genaei Ferentia. sitatem . Sic igitur Arisito relis in Meteorologicis disseruit. Lib. .ca.9. Corpori uero differtiliae ut ad ignem comparantur , sunt a tres et quaedam concipiunt panimam, ut aqua ardens: quae . daim

208쪽

Lim ignem sine flamma,tit serrum o lapides: quoraam salum calorem id p dupliciter aut ut in uapore concedam, ut aqua: aut ut molliantur hi ore,cum aqua ingredim etiaratios uocatlir. Quaedam pliara ex his cocipiunt,ut ligna, qua ta tirunitur, v inflammamur. Qtias etiam inflamman, tur,m uapore transire posJunt, uelut Cleum reliqua pina gula . Gaedam etiam dum infammantur, liquesunt, ut titas. adam etiam dum calorem fovim concipiunt , ii, quescitias, ut metalla. Dis cile autem uidetur uri liquefieri. si forsan auru . Sed non mihi uideturmam argent Mndum liquescit, album uidetur. In timuersum igitur emunt

septem d ferentiae, aut etiam forsan plurea: sed sempsicer,

nsnplures. Eruiu igitur quae turai sim uruntur, ut chalybso lapi tis. Haec autem poroό habes, humidi aquelm, non mulum: unde glacies non tueritur,nec irva Liridia, nec caro, aut pinguedo, sed i ammatiar nec carbEnculus, quia poros non habet. Alia qua tantum in ammantur,ut aqua ardens o oler Haec aut pinglita tantum, aut ciscissima i tenus; met,ueluti palea Qt et autem uruntur πinctaminantur, terrea frent ex pingitia. Ut enim terrea uariantur, ut pinguia inflammant:tr: ι ligna in clrbano sicca,ta, de quibus alias diximus. Th lia autem poros habent. uae uerb dum in an lanant , liqri s uni ut Xy'salse septimum hi adrim paraue habe ex crassum admixt Amtirreosubtili quod abys itur ante pingue. Μani

igneni, fed exhalant: alia suiu aquea prorsus,ut ferum, aequa, uris a et ne alia ciuia uulde improrum babcni humi, dum,ande flamma non concipiunt, ovi flamma non nisi in

Metalla era

t lentur.

209쪽

326 DE RERUM UARIETATE, dum actu uri potest: absumuntur inuntur aurem,cum iam siccata fuerint. Queae autem substantiam humidam admit tunt, mollia sunt ac solida, elixantur. Ossa non eli unditur, quia dura. Cera, auia solida non est: a argiva, multo minus elixari potest. Pinguedo non elixatur, quia scibi iuntia humidum non admi Ptit. Quae liquescunt, parsi in

inflammantur, ut thus: partim absumuntiar, ut aqua para Cur aurum tis manent, ut aurum, a qualii argentum. Manent autem,

addito arsis quia dum liauescunt. sunt solidissima cir a Us pcris. Obnico abstu- id arsenici additum cogit ipsum absumi, magis palicarnatur ab i- tum, quia separat partes separando uri facit. Non auigia C. tem omnia, aut plurima,separant : sed quod solum graue

est ac tenue rei, qua enim non misentur. Isod Cr ι misce.antur oportet ut non ipsa non patiantur, uelut argens tum auro mixtu. Quae etiam starim abfrιmrtntur, ut p'Mnesbum, non cogunt minui. Sed talia cum grauia simi, necet beeli esse crassaesub stantiae. Nulli eram graue tenuis subassanti potest celeriter absismi.

Ex his habetur discrimen mixtorum sic. Qui tiruns tu terreasunt, cum haemiso ualde impuro. Quae liquan, tur, plurimum habent necessarib hιι 1 33. liquantur c ardent, plurimum babent humidi pingliis, ut bitumen, sulphur. modic autem aquei, ut pene mh: Quae moblescunt igne, terrea si ni tu mediocre habent hi id , ut

cornua ferru m. mollesc&nt aqua igne concreta fuerunt primo a calore, inde frigore, ut cornua π carnes.

ae uero dissoluuntur ab aqua, concreta fimi a calore πporosa, aqueia, uisula nitrum. Aquea uero frigidis. masunt, inde terrea pinguia autem, calida. Quae uel ὀ ubigne passa sunt, nec liquescunt, nec liquida seim sponte, saninia calida, ut calxicinis uteressed hi minus, quia ab ianitis

210쪽

ratio liquidi fuere Verum o quae decisunt ex illis, ut in diis

stillationibus inetallicorim si ea, o aquae. Et aqua ardens, quoniam a calido per distillationem prouenit Et illa, quae putredine etiam concreta sunt aut di Ioluta calida omnia. Frigore immodico concreta omnia , sunt himida ualde, non tamen omnia frigida. Aqua enim frigida uinum auatem calidum, a adeps.

Tertium generale discrimem est ab aqua: ids unius nis madodi esse: nam quae densa sunt, non madescunt, ut metalla: scant. quae concreta sunt calore, ut fal. Omne ig: tur quod made scit,terrei es a porosa datis foraminibus, tui aqua in gredi possis. Quaesponte mollia sunt, ut lora, caro mollio dira evadunt auae omnino sicea. non ut sumex. De descensu uero in aqua, aut1upernatatione, alias diestum es S. Μαὰe,scunt ergo, quae uniuersiim lator poros habent Quurtum discrimen est autolenta separatione, cuius Fragi findi. quatuorsum pectes: fn ere frangere, comminuere, o die coimianui.

Misere. Comminuuntur ut glacies , quae in partes mini, diuidi b. mar diuidia r unguntur, quae in maximasit arquaadam utroque modo, ut lateres. Franguntur sollina, quapparos babent fecunJum unam rationem, o alio modo ditti dunttir. xt ligna. Foramina enim secundum longitudinem

habent,ubi dii secentur secundum eam, finduntur: ubi fle, citantur franguntur, quia foramina no resis tint. Sed i foramina pastin sint, ut mi acae, connimimur percussum. At si quaedam parva ex frequentia, alia metira , ut in lateri, bdis, vehementer conculpa, franguntur cymminuuntur: leuiter tantiὶm, franguntur. Oportet autem omnia talia cca esse, nam lorum nec frangitur, nec comminuitur, nec

finditur. Findi dicimus, quod iusto plus separatar, qu indausi fuerit. cumuero quanisu volumus dinid: dicitur: