Lucretii de atomis doctrina [microform]

21쪽

VI, 50. ire sane pugnant inter se sententiae, altera, deos

ad mundum nostrum gubernandum parum alere, itera, mun .

dum tamen vitiosiorem, quam qui a deo factus esse possi apparere. - Alteram deinde Sententiam de ratione, qua Verum salsumque agnoscatur, praemittendam leviter tantum attingere volumus. Omnis veritas, sic docet poeta, sensuum fide nititur. Qua ex doctrina libr. IV, ver 46 Seqq. uberius exposita hic unum alterumve locum citasse Suffciet, ut

intelligamus, e quali principio formali tota disciplina pendeat.

II, 478 Invenies primis ab sensibus 8se creatam senotitiam Veri, neque sensus posse reselli. Ι, 422: fico u enim per se communi dedicat SE

issensus; cui nisi prima fides fundata valebit,sehaud erit occultis de rebus, quo reserentes hconfirmare animi quiequam ratione queamus. I, 99 Quid nobis certius ipsis issensibus esse potest, qui vera ac salsa notemus 3M

Quanta cum fide Lucretius locis commemoratis Epicuri sententiam reddiderit, facile apparet ex iis, quae Cicero denat. deor. I,4 4 seqq. Velleium Epicureum fusius disputantem fecit esse quidem deos beatos et immortales quod autem beatum aeternumque sit, id nec habere ipsum negotii quicquam nec exhibere alteri, quam ob causam iis cum mundo nihil negotii sit. Quibus adiungantur ipsius Epicuri verba Diog. L. X, 123 et 139. Sententiam autem illam, hunc mundum nimis vitiosum esse quam qui a deo factus sit, Epicuri verbi quidem probare non possum, quanquam in Ciceronis loc. all. idem sensus pluribus Vellei sententiis causam praebuisse videtur Clarius autem Lact. inst. div. VI, 17 Epicuri doctrinam affert hisce: Nulla, inquit, dispositio est;

multa enim facta sunt aliter, quam fieri debuerunt. Tum vero sensuum perceptionibus veritatem inesse patet hiscvi testimoniis: Diog. . , 39 7 μ ν γαρ σωμα- ως εστιν αυτ η ἔσθησις ἐπὶ παντων ριαρτυρεῖ - Ibid. 31 κριτηρια

22쪽

τυ αληλέας εἶναι τας αἰσθησεις καὶ προλήψεις καὶ τα. παe , ubi Voce προλήψεις καὶ παγη significant animi notioneS. M anticipationes, quae prioribus animadversionibus in animo effectae Sint ιιν μζν του πολλακες ἐξωθεν φανεντος. ib. 33. - cf. Cic. de nat deor. I, 44. - Denique Epicurus Herodoto scribit Diog. X, 2 ,πας λογος π τῶν αἰσθησεων ῆρον ται. Sext. Emp. adv. math fol. 493 ' δε

fert autem Epicurus a Democrito, qui duplex notionum genus statuerat censens, alteras sensibus quidem perceptas esse, Sed obscuras, alteras altiore atque puriores in ipsa etiam animi intuitione positas, Sed non Satis expressas cf. Brandis, Ge- schichte de Philosophie, vol. I pag. 322 seqq. Mullach, Democriti fragm. pag. 206, de ecl. pag. 359. Quid Democritus de diis, quatenus cum materia conferendi sint, Senserit, in dubio esse non potest, etsi certum hac de re iudicium non inveniatur nimirum cum et mundum ex atomi neceSSario factum et materiam omnem subsistendi formandique causam in se habere docuerit, coniiciendum est, tali in doctrina diis cum materia minime aliquid negotii esse. Quam rem confirmare videtur Clemens lex adm ad gente 45 ,δ εν Ουκ

Quod denique spectat ad tertiam illam, quam praemiS-suri eramus sententiam, nihil ex nihilo unquam fieri, Lucretius poema incipiens ex hac ita exorsus est:

I, 149 Ρrincipium, cuius hinc nobis exordia sumethnullam rem e nil gigni divinitu unquam,

ita ut . primo adspectu tota doctrina ipsa hoc ex principio

23쪽

pendens intelligatur. Ne quis autem voce divinitus inductus credat, hoc tantum deorum opere nihil unquam enihilo fieri indicatum esse his verbis, satis erit, primos, qui

bus principium probatur, Verau citaSSe I, 159: Nam si de nil fierent, ex omnibu', rebus homne genus nasci posset, ni semine egeret.

Contra hanc poetae rationem probandi profecto, vel etiam conditione qua omnia nituntur posita, multa, Si locu eSSet, dici possent. Nam versibus modo citatis iure obiicitur, aliud utique SSe, e rebus, quae iam Sint alias omnino diversas produci, aliud, ex nihilo aliquid gigni, quod nondum fuerit, ergo multo rectius expectandum fuisse argumentum huiusmodi si quid de nihilo fieret, omnia de nihilo fieri possent, praesertim cum poeta ipse Vers 172 adiungat:

hatque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni, sequod certis in rebus inest secreta saevitas.

cf. Lact. de ira dei X, qui versibus I, 159 160 et 205 207oppositi exclamat: Quis hunc habuisse putat cerebrum, cum haec diceret nec videret, sibi esse contraria γ Sed Lucretius principium eiusque probandi rationem proferens, ad verbum, ut ex Epicuri ad Herodotum epistola apud Diog. L. X, 38 apparet, magistri sententiam, nihil eius veritatem curan interpretatus St: πρῶτον ι , τι ουδὲ γένεται ἐκ

Primo huic principio alterum inde ductum adiungitur, nihil, quod semel exstet, unquam exstingui posse, quod legitur

I, 215 Huc accedit, uti quicque in sua corpora rursum sedissoluat natura neque ad nilum interimat res; sinam si quid mortale e cunctis partibus esset, hex Oculi re quaeque repente erepta periret;

quod iterum Epicuri verbis plane respondet D. L. X, 39:,καὶ εἰ ἐφθειρετο δὲ τὰ φανιζομενον εἰς τὸ μὴ ν, παντ'

24쪽

μἄν -οὸ λει - αρωγμ-α ου οντων τῶν εἰς ἁ διέλmeo.' Sed hic notandum est, nec Lucretium, nec Epicurum, nec Democritum, nec Leucippum huius principii inventorem fuisse Xenophanes enim primus, quantum indagari potest, in rerum Mura explicanda eo usus est, idemque Aristotele φυσ. κρ Ι. tegi omne phygici ad doctrinas suas accommodarunt Xenophanes autem, qui rerum veritatem negans id tantum, quod in externa varietate incolume constansquΘΡemmeret, verum putavit, hoc autem esse deum et deum omnia, illud statuit, quo igitur doctrinam, nihil quod vere exstaret fieri, fulciret. Alii deinde, ut aliud probarent, eodem sunt usi, itaque Empedocle quoque et Anaxagora pro doctrinae ratione vario quidem sensu sed iisdem verbis nixi sunt. tomici vero idem amplexi ex eo materiae aeternitatem deduxerunt. robabilitas quaedam, hoc principium tanquam haereditarie eonservatum esse, ex Clem. lex. Strom.

pag. 85 editionis Lugdun. 1677 sol. eolligi potest. Αuctor enim sectarum Successores enumerans, physicos a Xenophane usque ad Epicurum ita ordinat: Xenophani ergo ἡfuit auditor armenides, eius Zeno deinde Leucippus, de-,inde Democritus Democriti autem auditores rotagoras,Abderites et etrodorus Chius, cuius Diogenes Smyrnae , , cuius naxarcho, eius autem yrrhon, cuius ausiphane8;ἡ eius dicunt nonnulli discipulum fuisse Epicurum. μSed iam rem aggrediamur ipsam et primum quidem disputabimus

Quae anteeedunt de diis, de cognoscendi intelligendique ratione, de principio summo, praemittenda erant, quia his

25쪽

omissis intesta non potest, se qua ratione Atomimiducti

materiam aeternam, ne cur eontra Eleati . lmpromisque Zenonim quam maxime materiam in se et per Moere sub gistentem affirmarint. Qui uim sensuum pereeptis lius re quidem era respondere, satamen deorum opere nihil ereatum constitnunt nec, quod ratio humana presset negat,

ex nihili nnquam aliquid fieri putant, ii non habent, quo

omnia explicent, nisi omnem materiam simul aeteream existimant Necessario lotur tomicis materiae aeternitas sta tuenda erat potissimum de impore peracto, qua dem mstrata, nod portinet ad tempus futurum, conditionibus positis aetemita per se sequitur. suam ob ausam poeta materiae aeternitatem oliditatemque artissime inter se cominxit, ut altera alteram coutineat atque probet si enim materia aeterna non Sset, , infinita aetas actaque dies ante eam iam eonsumpsisset Priusquam autem plures de materiae aetemitate sententia asserimus, hoc iam loco, quid Lucretius v e materia significet, exponemus. Materia vero est atomorum 8umma Vel totius naturae universique altera quae Bxstat pars orporea, cui ops ita stat altera, qua de re infra agemuS, incorporea, naue Vel patium, praeter quae duo tertium aliquid ne cogitari quidem potest, tantum deest, ut exstare possit. AEae enim leguntur:

I, 55 hrerum primordia pandam, hunde onmis natura ereet res, auctet alatque, ωMOV eadem rursum natura perempta resoIVM,tiquae o materiem et genitalia corpora rebushreddunda in ratione vocare et gemina rerum se pellare susimus et haec eadem usurpare

k00rpora prima, quod ex illis sunt omnia primis.

Praeterea poeta ea vocat principia I, 244 corpuseula II, 153 exordia II, 33 elementa II, 411 aliis locis. Quae igitur atomi, et quia ex nihilo nihil unquam fieri, et quia nihil eorum omnium, qua eratant, in nihilum converti potest,

26쪽

aeternae esse debent, ut Lucretius uberius I, 159-2644 eLTum quoque, quod atomi solidae sunt, . . nihil inane eis inest sed potius materiae omnino plenae sunt, aeternae esse debent, nam , materies, olida quae corpore constat, esse aeterea potesti Lucretium has de atomorum aeternitate proferentem sententias nihil a magistri placitis dissensisse, probant, quae picurus Herodoto scribit D. L. X, 39: καὶ μην καὶ τὼ παν ἀεὶ τοσουτον ην, Io νυν ἐστι, καὶ ἀεὶ τοσουτον σται Ουδεν γαρ εστιν, εἰς ο μεταβαλλει παρα γαρ- παν ουδεν εστιν, ο ἄν εἰςελων εἰς αυτ τὴν μεταβολὴν ποιήσαιτο. Simili quoque ratione Democritus atomorum aeternitatem deduxerat Arist. phys VIII, 1 καὶ διὰ τουτο scit atomos omnium rerum principia esse in7μι γε δεικνυσι, ως ἀδυνατον ἁπαντα γεγονεναι. μ' Gravissima vero illa atomorum proprietas, de qua Lucretius sententiis circa materiae inanisque aeternitatem ex summo principio deductam peractis disserit, earum soliditas cum aetemitate necessario coniuncta apparet. Exordium quidem capit ab picuri D. L. X, si sententia inter res concreta et atomos distinguente τῶν σωμάτων et μέ εστι συγκρίσεις, τὰ δ' ξ υν αἱ συγκρίσεις πεποέηνται, quam X- ponens Verbum Verbo expressit poeta versibus hisce I, 483:hCorpora sunt porro partim primordia rerum, separtim concilio quae constant principiorum.

Pergens primordiis soliditatem, qua omnem quam libet vim sibi illatam vincant, ita ut nullo modo commutari possint, attribuit: I, 485:hSed quae sunt rerum primordia, nulla potest vissestinguere, nam solida vincunt ea corpore demum.

Quod ut probet Lucretius, sententiam praemittit v. 503 seqq. d0centem, minime inter se mixta esse materiam et inane tali modo, ut atomus inane in se circumcludat:

27쪽

isesse utramque sibi per se puramque necesses G. - senam quacunque Vacat patium, quod inane vocamusticorpu ea non est qua porro cunque tenet seri Orpus, ea vacuum nequaquam constat inane; sunt igitur solida ac sine inani corpora prima.

At quicunque hos versus diligenter considerarit, eos non satis probare, quod poeta voluerit, mox intelliget; nam cum haec animi nostri de corpore puro Vel de inani notio sit ibi, ubi corpus sit, inane simul esse non posse, aut nihil demonstrandum erat aut id ipsum, quod iam probatum poeta sibi sumpsit. Sed cum nostrum non sit ubique eius probandi

ratione exquirere, Verum potius eius de rerum natura doctrinam explanare concedamus ea, quae Versibus modo allatis sibi voluit demonstrare, primordia SSe Solida ac sine inani, hoc est, ea inani in Se carentia, sua materia omnino plena esse. Liquet igitur duas inter se disserentes atomis attribui proprietates, alteram, solida ea eSSe, alteram, em carere inani. Qua distinctione nixus poeta deinde 2 seqq. argumentatus est sic: Quia atomi ipsae prorsus carent inani,

aeternae Sint necesse est: isnam neque conlidi sine inani posse videtur sequicquam nec frangi nec findi in bina secando, isne capere humorem neque item manabile frigus sene penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur.

Quid igitur inane rebus concretis admixtum essiciat, his versibus plane explicatum est; at simul iis de atomorum soliditate docemur,

secur neque dissolui plagis extrinsecus icta sepoSSies, nec porro penitus penetrata retexi, isnec ratione queant alia temptata labare.

Itaque differentia modo commemorata non adeo, ut fiat pr0prietatum discrimen verum, quam qua atomorum solida natura plane clareque perspiciatur, a poeta constituta esse

videtur. Quae enim toto loco sibi voluerit, in eiusdem fine etiam atque etiam repetit:

28쪽

Ι, 548: inunt igitur solida primordia simplieitate,

sene ratione queunt alia eruata per MVomseex infinito iam tempore res 'parare es. 609-614.

Quam sententiam de solida atomorum simplicitate deinde uberrime explanat atque probat Lucretius. Minime autem mirum est, quod ex atomorum soliditate duae sententiae olliguntur, altera, in rebus concretis aliquem tandem finem esse secandi, altera, atomum immutabili materiae quoque eorpus habere 591. Ambae autem sententiae maximi O menti infra singulae, cum de uagnitudine immutabilitataque dicemus, tractabuntur. Qua de re picurus eadem scripsit Herodoto l. c. 41: υτα Scit et ε ων α συγκρισεις πεπιέηφι δ' ἐστὶν

dia Vocantur, paulo p0S μεστί, id est, sua materia plena definiuntur. De immutabilitate atomorum f. l. c. 4: αι

quamobrem paulo poSt adiungitur φθαρτον. De fine Se- candi s. b. 43: υδε γαρ εἰς πειρον ζ τομὴ τυγχάνει cf. ib. 56. Omnino his omnibus Epicurus secutus est Democritum, de quo Arist. de gen et int. I, 8 tradit, hunc corpora prima VocaSS το πλῆρες, παμπλῆθες Sive παριπλγῆρες ib. I, 2σώμαχα εἱναι διαιρετ neque in insultum dividenda alias enim magnitudo conStaret ex iis, quae ipsa magnitudine carerent. Cuius Simpl. ad Arist. phys sol. 216 proprietatis causa affert et ην ἀπάθειαν, τυ σμικρον καὶ asιερες es. Brandi8Geschichte de Philos. Vol. I, pag. 303 Seqq.

29쪽

DE INANI SIVE SPATIO.

Lucretii explanationem longiorem de atomorum parvitate sententiis de inani antecedentem iam praetereamuS, cum, ubi de aliis atomorum proprietatibus disserendum est, multo aptius inserenda rideatur. Omne quod exstat universum, cui esse per se et in se proprium est atque convenit, non in materia vel in atomis solis consistit; sed praeter illas altera, ut iam supra monuimus, uniVersi par adest, quod inane vocamus sive spatium locu8que. Nam cum materia exstet, locuS, in quo Sit, necessario postulatur, scilicet ita philosophus, qui omnia sensibus probat, postulat:

I, 29 Nec tamen undique corporea stipata tenentur homnia natura namque est in rebus inane; sequod si non esset, nulla ratione moverivres possent.

De huius autem inanis natura a Lucretio afferuntur haec: esse illud principium cedendi 339 nec tangere nec tangipo88 304, 37; neque ossicere neque obstare 337 atomos in eo sitas esse et moveri 21, 444 atomorum naturae maxime contrarium in seqq. Quae proprietates licet omnes fere sint ut ita dicam negativae, tamen inane ipsum positivum aliquid est, cui re vera aeque ac atomis, eSSe per Se convenit. Quod ita esse colligas ex hisce Primum dicit poeta: hest inane ; deinde tertium praeter materiam in eque esse quidquam negat:

I, 419: omnis, ut est igitur per se natura duabusheongtitit in rebus, nam corpora sunt et inane . I, 430: praeterea nil egi, quod possis dicere ab omi, Orpore seiunctum secretumque esse ab inani, sequod quasi tertia sit numero natura reperta.

30쪽

Ne quis tempus ortasse tale tertium, quod instet, putet,id Lucretius inter ea, quae sint coniuncta vel eventa Ἀ449 seqq. enumerat dicens: tempus item per se non est, Ἀ459), unde patet, eum inani aeque ac materiae illud esse per se attribuisse. Quod autem inane non solum materiae dat locum, quo illa moveatur, Sed concretis quoque rebus semper

omnibus admixtum est, quo hae res concretae ereScere et

ali 350, voce septa permeare, frigus cal0rque corpora penetrare, res aliae alii pondere praeStare possint. Plures praeterea affert sententias, ubi de causis loquitur, unde reSconcretae e durissimi atomis genitae tamen fiant molles h gilesque, unde demum rursum dissolvantur, de quibus omnibus infra nobis agendum est. Restat, quo iam omnes de inani sententiae hoc loco collectae inVeniantur, ut commemorem, quantum Sit inane quare nunc anticipamus hoc tantum, ob

materiam immensam infinitamque inane itidem necessario immensum infinitumque esse debere. s. I, 958. )Omnes hae de inani allatae sententiae Epicuri verbis haud dubie comprobantur D. L. X, 40: εἰ γαρ μὴ ἰν, o κε

νον καὶ χώραν καὶ ἀναφῆ φυσιν νο ια, ο ιεν, οὐκ αν εχε α σώματα, pro ην Ουδε δι' οὐ κινεῖτο, καθαπερ φαίνεται κινουμενα παρα δε αυτ ουδεν πινολὶθηναι δυναται Ουτε περιλύπτῶς με αναλογcυς τοῖς περιληπτοις, ως αα καθ' , Optime hanc inanis notionem impugnat Anti-Lucretius II, 204:-Istud inane quid est Si per se corporis expers, istempore si nullo finitum, limite nullo

ἡvallatum, nullis variabile motibus, ac si fie8Se suum e propriis natura viribus haurit,isaut deus, aut nihil est. Etenim cum maxima certe ἡRrgumenta dei iam confitearis in illo .et solae desint ipsi mens atque potestas, secur desint, ego non ideo, nec dicere possis. ἡQuidquid enim per se e8t, quale est, tale esse necessum est; .atque de Sic est, quia sic non esse repugnat. μ