장음표시 사용
141쪽
multis aliis, Exegeticam Prophetarum admodum redis dunt dissicilem. Huc praeterea accedit, quod Theologi, bono quidem consilio, sed sine ulla ratione, ea dicta a Prophetis esse saepe voluerint, quae a vera illorum sententia longissimo aberrant, quibusque varia systemata theologica confirmare studebant. Prauus hie usus eo saepe abiit, ut illi laeti codicis interpretes, qui verum locutionum quarundam propheticarum sensum restituere vole hant, inimici religionis . habiti sint. Theologia prophetiea nouis temporibus, ab Anglia in primis diligenter et felici cum successu
est tractata. g. . a ZO'. . Ex ipsa omnium saeri codicis librorum explicatio. ne atque interpretatione Theologia exeretica oritur' proprie se dicta, siue expositici omnium doctrinarum, quae in facio codice, ad verum sensum explicato
Haec itaque Theologiae pars veram continet se 'genuinam doctrinarum sacri codicis collectionem, in earum neque eo nexionem consensumque inter se, neque in earundem consequentias et cum placitis ex. ratione iam notis conuenientiam ulterius inquirens
Hae quidem doctrinae ita sunt in ea tradendae, ut in ' codice sisero continentur; neque est anxie dispiciendum, num eum hoc vel illo systemato theologicos ut philosophico consentiant, necne. Qui sincere diligit veritatem, in ipsa eius luce eam sistit, siue cum ipsius cogitandi ratione, qua usus adhuc est,
Quilibet a partium studio alienus facile intelliget,
Theologiam exegeticam praestanti inatu esse erudi- tionis theologicae partem , sine qua omnes reliquae nihil solidum, certum, ac vere utile, contineant. Sed dolendum est, Theologiam exegeticam esse ad. huc maxime impersectam. In magno doctorum re
ligionia Duihuro vix aliquis hie atque ille satia est a
142쪽
partium studio alienus, . qui veram Theologiam exegetica in sibi colligat, aut animo satis forti, qui ea libere utatur. Valet misera illa opinio, in multis religionis sectis unam tantum este, quae dogmata theologica in genuina illorum postidest puritate, ubi non expendunt hyinines, apud alios dogmata quaedam inulto inueniri posse puriora, quam apud seipsos. Nulla eeelesia ab errore est immunis: quare nulla etiam placitis suis theologicis puritatem absolutam vindicaret.
Optandum propterea esset, ut Theologi Theologiae magis exegeticae, quam confirmandis omnibus peculiaris suae ecclesiae placitis, operam darent.
Eum, qui in locis quibusdam eodicis sacri alium sensu in inuen*is putat, quam illi, eandem religionem qui profitentur, in iis inuenerunt, haereticum habere tantundem est, ac se ipsum ecclesiamque suam ab errore i inmunem iudicare. Optandum esset, ut aliquis ex quolibet sacri codicis libro dogmatieci Theologiam exegetica in peculiarem efficeret, atque ita dogmata religioni , sine ulterioribus consequentiis, tamquam veras hominum Christianorum doctrinas, coniunctim traderet. Theologiam exegeticam L stematisa exeipit, quae saeri codicis doctrinas ea forma, quae sibi ubique constat, siue ratione systematica, tradit, cohaerentias
eat uiri inter . se ostendit, consequentias Omnes naturales , tamquam totidem dogmata reuel sta, inde esicit, quantum quidem fieri potest, omnia eu. ratius definit, illustrat et rΑtionibus Theologiae naturalis confirmat. Itaque Theologia systemati ea
in agnae per se est utilitatis. Dogmata enim non conspiciuntur prius in vera sua luce, quam nexu quodam sint inter se coniuncta. Hac re unum dogma altem millustrat et confirmat; quae aliis pro fundamento sunt, cogit oscuntur; quae primaria et praecipua sunt, a
minui primariis disturnus ituri uniuersali resistonis
143쪽
rpuelatae veritati Iux affertur, et firmitas Illi per na.
Sed quum eiusmodi systema in ipso eodiee saero
non contineatur, humanum opus semper illud ma Net, proptereaque mendis et erroribus est obnoxium.
Saeri scriptores neque ipsi, neque eorum discipuli, neque patres ecclesiae antiquissimi ratione systematica Theologiam exposueruui. . Theologia systemattea n Seholasti eis demum est introducta , in primis autem nouis temporibus a publica inde iacrorum emendatione diligenter est tractata. 73 . . 'Theologis systematica duplicis est generis, vel dogmatica, vel praetica. . Theologia igPgmatica, quae intρrdum tholica etiam, seu positiva, appellatur, doctrinas illas continet theoreticas, quae ericiunt hominum Christianorum fidem. Redigit ea saeticodi eis doctrinas d' essentia et attrihutis dei, de eius deeretis finibusque in gubernando mundo conis stitutis, de mutuo inter deum et hominem respectu, de statu hominis hoc atque futuro, et ita porro, in eam formam, quae sibi ubique eonstat; demonstrat ea quamuis doctrinam vel e vero sacri codicis sensu, vel e consequentiis dictorum saerorum apertis eamque,
quoties quidem fieri potest, plaeitis Philosophiae ex
ratione iam notis confirmat Et praeterea errores veritati aduersalites breuiter indicat. Quumque in seriptis reuelatis inulta adhue sint obscura, curate ea doctrinas illas ostendit, quae plane sunt definitae, ah iisque discernit, quae adhuc aliqua ex parte sunt obscurae, variisque interpretationibus obnoxiae.
Theologia dogmati ea a sacrorum Inde emenda. tione formam nacta est plane aliam , quam dominante adhue Theologia scholastica habebat. Varii Theo logi summi ab innumeris additamentis arbitrariis, multisque eontrouersiis inanibus, eam repurgauerunt, atque magis sermam naturalem veramque illi eones-
144쪽
sarunt. Quumque ex hoe inde tempore vera etiam Plii losoplata in 'reinenta ceperit ; multa fidei dogmata ex hae turatius sunt illustrata, melius definita, aenouis rationibus confit r. ata. Sed in misera illa variari in sectarum disiunctione, in re snante adhue illa opinione, qua coetus quiuis nulli se putat errori obnoxium, in piau illa Theologorum inultorum alios
peisequendi cupiditate, in studio illo importuno.
Patiuin atque maiorum doctrinas contra omnia, quaa
proferuntur, defendendi, sperari non potest, fore, ut Theologia dogmqtiea ad perfectionem prouehatur. Satis qui rem esse nobis hie debet , a multis iam imanibus ridiculisque controuersiis et quaestioni in
eam esse repurgatam At vero praetermittere non
possumus, ante aliquod tempus aliud malum in Theologiam dogmati eam irrepsisse, ex quo nempe homines fuerunt, qui ratione mathematica seu d monstrativa tradere eam vellent Quid opus fuisset reuelatione, si fidei dogmata via mathemattea deis monstrari, ideoque ex sola ratione possent cognosei Mirandum est, inter homines doctos adhue esse, qui sibi persuadeant, in ratione docendi mathemattea artificia quaedam mechanica latere , quorum ope omnia deinonstrari possint, quae demonstranda sibi sum ferint, quique doctrinas luas indubitatas esse arbitrentur, si forinam externam rationis mathematicae
prae se ferant. Prauus hic est usus, quo Logica in genus aliquod machinae magicae eommutatur. V nde hominibus illa existit persuasio, in Theologia tinnia plane esse demonstranda, omnia perfect definienda, nihilque mere probabile ae t problemat, oum esse deberet
Genus aliquod Theologiae dogmaticae singulare Theologia e mei tomboliea, siue libri illi, quos sectae
singulae, siue fossiliates religiolae, publice tamquam libros doctrinales, siue systemata eeelesiae suae profitentur, cuiusmodi v. c. sunt confesso Augusta,
145쪽
ηa . Confesso Helvetiea. libri es tephetiei, ab uniuer. se quadam ecclesia recepti, aliique continent hi quidem litiri ordine systei nati eo illa fidei dogmata,
quae a singulis sodalitatibus religiosis pro doctrinis su-tlieritieis, tamquam ecclesiae suae indiciis, habentur.
Feligio Chiistiana quum a prima ipsius origine a inultis soctis sit turbata; eiusmodi libri symbolietis iis celeriter exstiterunt.. I thri autem symbolici antiquiores pauca tantum eontinent fidei dogmata. Quumque postea ecclesia Romqna catholica, uti vocatur, omnes alias sectas quasi deglutiret, non opus amplius erat his libris sy in holicis. A publica inde sacrorum repurgatione alii libri, pro ipsa rerum natura, existere debebant. qui et multo longiores facti sunt et eopiosiores, quam antiqua fidei syllabola erant. Multifariam de librorum syntholicorum necellitate disputatum est, eo .etumque usu. Rationes Efferri hic post unt idoneae in v trs que partem, quae quidem euruto dignae ement examine, si persuaderi cuiquam posset, homines, qui variarum sectar tina disiunctionem pro re habent ad salutem necessaria, ita adtrite osIe assectos, ut
alieni a partium studio esse possint. α76. Alterum Theologiae systematicae genus Theol , yic.t practica, siue moralis, siue 1 ema doctrinae
Christianorum vioralis, et vitae praeceptorum e uit.
Praestantissima lisse quidem est uniuersiae Theologiae pars, quia propterea line dubio facta est reuelatio, ut per fidem ad vitam puram virtuteque ornatam homo perueniret, et hac re omnium religionis proni istarum particeps fieret. Vei hominis dignitas non ex opinionibus eius atque scientia, sed ex mo. ribus illius vitaeque honestate, puritate, atque integritate, aesti inanda est. Satis iam est experientia comprobatum, hominem multae doctrinae ieelestu in posse atque improbum esse ; isque neque deo, neque hominibus pla.
146쪽
eere potest. Claristianus contra probus virtutisque amans non poteli non deo gratus esse. Quare illa Theologiae pars, quao ad hanc probitatem recta , iahominem ducit, praestantissi ina sane est.
Continet vero dostrina Cirristianorum moralis, ordine quidem syste inatteo, omnia hominis Cliristiani ossicis, et illa, quae expressis verbis in codice sacro
imperantur, et illa, quae voris ratiociniis ex eiusdem doetrinis et hominis Christiani statu mutuisque eius .coniunctionibus derivantur. Haue quidem omela non solum ex perspicuis reuelationis legi hus ratiociniisque idoneis accurate I unt definienda,' sed ratio. nes etiam earum mouentes ex ipsa religionis natura sunt petendac. Doctrina Christianoriam motalis a naturali differt praecipuo rationibus his bonarum actionum mouentibus, quae eam quidem habent vim,
quam Philolbpina plane ignorat. Morum doctor Christianus facilius animo virtutis studium ingerere 'potest, quam Philosophus. Hic quidem laboriosis quaestionibus et indagationibus quod uis animi inei.
tamen tuin debet explorare : Theologus vero via breviori es que certiori ineedit. Hic quidem suhlimiotibus mentem implet notionibus de deo. vitaque futura, quae animum penitus occupant; sumina ille homini monstrnt eaque grauissiima exempla virtutis non solum perfectissimae, in religionis quidem christianae auctore eiusque prum is doctoribus, sed felicitatis etiam perfectissimae, qua tamquam praemio donatur. Qui religionis christianae armis ad impugnandum vitium, instrumentisque ad diuulgandam virtutem rite nouit uti, ille
ad emendationem hominis infinite plura emeter, quam omnes Philosophi. 6. 278. A non longo inde tempore doctrinam Christia,
norum moralem tamquam peculiarem Theologiae Partem tractare coeperunt, licet omni lain tempore
147쪽
varue res ad eam pertinentes passim sint tractatae
Interim haec pars in primis Tireolos orum meristut , diligentia in accuratam. eamque exponondi rationem, quae populo etiam sit et ara et ad motiendum aptata
Non quidquam positum hic est in doctrina aeutisque disquisitionibus, sed in rationibus ilio uentibus claris 'sistendis, exemplisque ad viuum depingendis. idquatam in virtute, quam existinte inde felieitate; et
hae quidem ratione multis adhue eget. doctrina Chri- 'stianorum moralis emendationibus. Alii mentem tantum student luce collustrare, alii voluntatem, idque rationibus saepe longe petitis falsisque ex parte tantum mouere, et ad sanctum pietatis sentiam, parum vero essicacem, concitare. Ratio quaedam media, quae docet ae persuadet, sitriplex et , et tamen movet, severa, at non delirat, non facile est inu nienda.
f. 279. Peeuliaria quaedam sunt Theologine practi eae genera, peculiaribus etiam nominibus appellata. Theologia a stetica illa est huius disciplinae pars. quae depeculiaribus quibusdam pietatis exercitiis agit. Non est negandum multa eiusmodi eκerestia ad salutem posse conferre: sed aliqua tamen ex parte I beologia afeeitea e principiis doctrinae Christianorum moralis inbnus idoneis originem duxit. Vita monastica, niuia laque exercitia pia, partim in sola contemplatione permanentia , partim ad veram religionem nihil conserentis,i in quibus obscuris illis superstitionis te
poribus omnem religionis naturam ponebant, The logiae aseeticae in primis originem dederunt. Pro. pterea in ecclesia praesertim romano catholica magnuffest librorum asceti eorum numerus, in quibus ira uluetiam multa bona continent.
S . . S ' . . Theologia ea istiea itidem pheuliaris est The Iogiae moralis pars. operant illa dat variis quaestionibus ad eonscientiam spectantibus rebusque dubiis .
148쪽
dispiciendis, quta vulgo quidem ensus temselemiae vocant, unde et nomen illi existit. Quaerit illa hominum Christianorum ossicia in eiusino3i re hus dubiis ad rationem probabilem definire, docetque, quoin modo gerere te debeat homo religiolus, si conscientiam tranquillam esse sibi velit. Quae quidem res si ad hominum ecelesiasticorum munus docendi ac pastorale pertinent, haec illarum tractatio Theologia pastoralis vocatur. Theologia autem paraclitica cobligendis ponderandisque solatiis in rebus quidem duris atque angustis operam dat. Hae quidem tresTheologiae moralis partes, modo non, ut saepe fit, nimis multum in iis procedatur, neque ex rationibus pietatis non probatae longe petitis , parum naturalibus ae delirantibus, deriventur, illis in primis, qui muneri docendi ecclesiastico se dicauerunt, utiles sunt.
Munus doeendi ecclesiastieum In eultu religionis publico, peculiarem produxit Theologiae partem, quae Theoloeia homiletica appellatur. Dupliei hoe voeabulum sentu usurpatur. Primum enim illud significat eiusmodi religionis placitorum tractationem, quae dogmatica si inui sit, atque moralis, qualis in orationibus sacris esse sblet, ubi religionis
doctrinae clare explicantur, satis confirmantur, aestatim ad doctrinam moralem exercendam conseruntur. Omnes itaque orationes saerae, illae etiam sacri codicis explicationes, quae ad dogmata simul et placita moralia spectant, ad Theologiam homil ticam pertinent. Magni igitur pretii haee est distiplina, quia omnium partium reliquatum usum interie quasi coniungit. Primi doctorum Christianorum libri, epistolae Apostolorum plurimae, scripta veterum ecclesiae patrum pleraque homiletica sunt, iis ut haec Theologiae pars non solum praeestantissima,
149쪽
Deinde vero nomen Theologiae ho init eseae parta etiam alicui dant eruditionis theologicae, quae cryhomiletica rectius appelletur. Regulas haec tradit bene ad populum verba facieiidi. Orationes 1acras haberi prima esst aliqua cultus religiosi pars , eademque praecipua quaedam institutior, qua homines Christiani utuntur :, quare permagni interest, ut bine orationes sacrae habeantur. Diei aliquo modo potest , rem Claristianam ab orationibus sacris pendere: liis enim populus aliquis uniuersi vel probus, vel malus existere potest. oratores laeti multa bolas officere possunt, et multo quid in plura , quam omnes pili religionis grat philosophiae doctores. Sed res haec tam magni pretii iuultum λimul habet difficultatis. Sermo hic non est de cognitione oratorum saerorum theologiea, quae quidem cogitari hie antea ia in debet, licet proh dolor pauci admodum ea sint in structi,) sed de ratione in orationibus saeris sid usum cana conferendi. hoe est de ei
quentia 3 lacra. Ars itaque homiletiea regulas eloquentiae huius continet, siue orationem fucalentamae persuadentem, siue doctrinarum applicationem IpE- .ctes. Multos huius artis esse peritos, bonae multae orationes saerae, rGentioris praesertim aeui, satis probant. Sed in academiis linne artem non accurato studio nee satis solide doceri, ex inst gno orato luin insuliorum numero apparet, quorum orationeS pro/bant, nullam eos eloquentiae saerae regulam leuer
iiihilque aliud eos didicisse, nisi ut munux suum
amplissimum ridiculum atque contei tu in reddant. Aeque in omnibus artibus, disciplinis, negotiis que humanis, aliqua reperiatur, quae tam male erdoceatur, et exerceatur, quam illa ars, quae ob grauitatem suam finemque propositum, omnes aliavlonge superat. Instituta illa mediocria, ad discere. dam hane artem', satis negligentiam eorum, quae
ad religionem pertinent, testantur. Negari non P D
150쪽
ost, ut supra iam est dictum, multos Imius artis
egregie esse peritos, multa etiam de hac re heno esse scriptis exarata; sed dolenduin est, hane artem ob doctrinae inopiam non magis esse diuulgatam. Apud Graecos eloquentiae doctores primum locum tenebant; in nulla alia disciplina tot erant publici doctores, quam in h8e: in nostris academiis hi quidem sunt ratissimi. Nihil contra posset diei, si inquauta academia duo viri unice huic arti vacarent, et si leges publicae omnibus illis, qui muneri eccle-isastico se dicauerunt, duo annos ad discendum unicam hane artem praescriberent. Nonne oratores quidam Graeci multos annos apud doctore in commo- , xati sunt, ut eloquentiam nimirum addiscerent, quae tanti non erat pretii, quam haec. .
Multae illae controuersiae atque errores, qui Ο-mni tempore fuerunt in ecclesia christiana, noua in eamque amplissimam eruditionis theologicae partem offecerunt, quae Theologia polemica vocatur. Haee quidem omnes fidei dogmatum articulos percurrit, ostenditque in quolibet illorum, quaenam opiniones variae, errores, doctrinaeque falsae, de illo sint ortae 8 Veritatem ea confirmat, contraque obiectiones tuetur; sententias etiam contrarias, errores, atque haereses, confutat.
i Sed quum eeelesia Christiana in partes multas ae sectus sit diuisa , et quaelibet omnium aliarum, quae ab ipsa diserepant, doctrinas tamquam errores reii elat: inde fit, ut in uno Theologiae polemi eae systemate probetur, quod in altero refutatur, et quod uis illorum ea refutet, quae in aliis probantur. Quilibet sententias suas omnibus modis defendere et omines alias refutare studet. Ita vix aliqua est vera religionis do trina . quae non alicubi a seriptore quodam polemiro refutata sit, et pro errore diffamata: et vix error est, qui non ab aliis pro ipsa veritate