장음표시 사용
111쪽
f. 2IO. Theoriam hominis moralem eamque uniuersa.
lem, speetalis exeipit consideratio ae definitio naturalium eius officioruin, siue actionum moralium, quas ab homine quouis natura exigit. Pars illa Philosophiae, quae hae de re agit, ibeoria inciorum humanorum appellari potest. Homo hic in statu merenaturali, sine omnibus fortuitis ciuilibusque coniun-monibus, tamquam is, qui ad felicitatem procreatus est, consideratur. Ex hae notione omnes lilae actiones derivantur, quae per illam determinationem fiunt necessariae et ad quas homo propterea a natura obstringitur. Sed ut omnia haec ossicia eo rectius, pleniusque e prineipio illo uniuersali deriventur: homo primum ratione sui ipsius, deinde ratione ali rum hominum, et denique ratione numinis supremi, consideratur. Sed quum sin ossietis hominis naturalibus differentia sit maxime conspicua, quum alia ita sint definita atque perfecta, ut extra coniunctionem etiam ciuilem ad seruanda ea iure ab aliis possit cogi, alia vero per naturam suam arbitrio eius et religioni sint relinquenda: theoria omelorum humsnorum duabus partibus generalibus, Philosophia nempe mo
Philosophia moralis ossicia illa eonsiderat moralia
ad quae seruanda cogi homo non potest, quoniam non nisi a consilio eius pendent, nec iudieio alieno possunt esse subiecta. Quaerit itaque haec disciplina omnia illa omela definire, naturalemque illam neces- statem ossietis his satisfaetendi manifestare, ostendendo ni intrum, quam ad consequendam felicitatem naturalem sint necessaria. Eo magis in soliditate aeperspicuitate omnia hie posita sunt, quia in illis haec disciplina versatur omelis, quae ex legibus civilibus nulla habent inei tamenta, ideoque possunt negligi,
nisi mens intelligat eorum necellitatem, atque voluntas per naturam suam ad ea flectatur. .
112쪽
Ius naturae persectiora illa atque magis definita eorutinet officia, ad quae seruanda cogi homo ab aliis potest. Quia ius a natura cuique est homini, ossi-eiorum illorum exigere ab aliis obseruationem : the ria illorum ius naturae appellatur. Continet igitur haec theoria omnia illa iura. quae sunt homini cuique in alios, ubi bomines, sine ordinum differentia, tamquam plene pares considerantur. Non soluinitaque haec disciplina id praestat, ut homo quisque de ossietis suis erudiatur, sed in constituendis etiam et explicandis iuribus ciuilibus pro fundamento ea ponenda est. Si variae a nemine pendentes s ietates civiles, tamquam homine singuli, considerantur. atque ius, naturae ad illas refertur, ius gerulum inde oritur. Con-ssiderat itaque haee. disciplina ossicia illa, quae ciuitati euidam erga alias ciuitates sunt seruanda, ae polro iura civitatum ratione belli ac pacis, laederum, Factorum, atque rei mercatoriae inquirit. g. 224. Philosophiam moralem atque ius naturae singu- Iari tractabant diligentia veteres Graecorum Philoso- .phi. Homo quisque rationalis quum, per sanam rationem grauissimas cognoscat naturae leges, multa bona de his rebus veteres iam docuisse, existimari
. facile potest. Veterum rhilosophorum principes doctores morum proprie erant. Praeter omnes Aristoteles ordine ae soliditate in his disciplinis excellebat. In Philosophis romanis Cicero egresio illo de ossiciis opere maximam laudem sibi comparauit. Non itaque facile est virtus, siue ossicium naturale, quod non
. cognouerint veteres atque commendarint. Sed in his omnibus resolutionem notionum primariarum
vere philoi phi eam illi negligebant. quae tamen resessicit, ut notiones illae in casu quouis obuio prin- .cipiorum loco esse possint. Neque in naturae hu.
113쪽
manae interiora ita penetrauerant veteres, ut prIma Philosophiae moralis principia deriuare inde potuissent. laee tam aeeurate philosophandi ratio recentioribus erat temporibus reseruata. De iure gentium parum veteres cogitaumunt. Res illorum politicae semper /huie iuri aduersabantur. Aeuo reeentiori per aliquod tempus explicando atque interpretando Aristotelis libro de moribus operam Philosophi dederunt. Postea etiam primos iuria naturae fontes atque principia securatius ineipiebant indagare atque omnia ex illis derivare. orta indosunt varia Philosophiae moralis atque iuris naturae' systeinata. Denique Grotius. Vir egregius, ius naturae cum iure gentium iungebat, esque re nouum et amplum campum aperiebat. I olfio Philosophiam moralem, ius naturae, ae gentium, in unum aliquod systema redigere placebat, quas quidem tres Philosophiae partes ea firmitate atque copia tractauit, quae ante eius tempora locum non habebant. Dominam de ossietis naturalibus ad omnes ealias lingulares ille conuertit, qui ad iurisprudentiam atque doctrinam politicam pertinent. Magnam notionum late paten- ,
tium copiam distinctissime ille resoluit eaque re foecundam quasi reddidit, ita ut in hae etiam Philosophiae parte plurimum illi debeatur.
Neeesse quidem magnopere est, ut de ossietia suis edoceantur solide homines: sed parum tamen proderit ea doctrina, nisi etiam simul ostendatur. quomodo omelis illis satisfieri possit. Ossiciorum
cognitionem solam non multum ad seruanda ea valere, satis quidem notum est. Certa quaedam est mentis nostrae eonditio, quae eum legum eogniti ne coniuncta esse debet, si obseruare easdem veli mus. MOrun doctores, Baco Verulamius inquit,
similes sunt homini, qui seribendi artem docere pr mittens, elegantes tantummodo litterariim ductus
114쪽
confieeret, non vero simul ostenderet, quomodo dueenda sit penna, ut recte eosdem imitemur. In medium illi proferunt exempla pulchra, descriptiones dilucidas ac delineationes boni, virtutis, offi-eiorum atque felicitatis, tamquam illarum rerum, suas petere max e voluntas stra debet. Quomodo autem facile ad illas possit perueniri, et quomodo ad consequendas eas mens nostra debeat esse affecta, de hac re vel plane taeent, vel obiter tantum et non satis abunde loquuntur. ' mosus rovera primus fuit, qui, tradita officiorum theoria. theoriam etiam de morali intellectus et voluntatia. emendatione in artis formam redegit, quam quidem . Tibicam, siue morum doctrinam, inseripsit.. *- 227. . Norum itaque doctrina hominem considerat, quatenus ad impledda officia sua naturalia idoneus heri Potest, moresque comparandos sibi persectos. Primum ea ostendit, quaenam mentis ani inique nostri . conditio generalis ad persectionem moralem requira- t , ae dei ode quidem docet, quomodo emendandae sint variae mentis facultates atque affectiones, ut moralem quidem perfectionem nanelicantur. Praecipit , ea varia illa studia et exercitia, quibus perse.ctio haee comparari potest, . docetque, quomodo omnia persectionis moralis impedimenta possint re- 'moueri, in primisque mentis nostrae affectus eo erisceri Haec itaque diseiplina quum ad hominis emen dationem, perfectionem, et existentem inde fel ieitatem , proxime pertineat: totius philosophiae, imo totius eruditionis, quasi centrum ea est, omnis sa- 'ipientiae nucleus, sine quo omnia vana sunt atque
Distiplinam hane maxime praestantem In o, i viro. immortali, debemus. Et quainuis primus illa fuerit, qui in artis sorinam eam redegit; tamen
nimia, quae huc pertinent, tam solide perfecteque
115쪽
. tractauit, ut nihil sere amplius ait addendum. Rhim
eius pro Opere est habenda , quod maximam teind. poribus recentioribus laudem conciliauit, longeque super tempora prisca haec euehit. Sperare vix aliquis potest, fore, ut tam praeclai re de rebus lauisanis per inuentionein atque scientiam suam mereatur , quam suininus ille vir per Ethicam suam meritus est. Sed maxima adhuc opera esset,
si quis Wolfii Ethicam, quantum quidem fieri potest,
a demonst aliae rationis austeritate liberaret, atquρώusmodi orationis habitu traderet, quo cuique cum . attentione legenti fieret perspicua. Grauissimam ha
operam in uniuersum adhuc exspectat Wolfii Philissophia, in primis autem Ethica, in qua omnia fere Philosophiae praecepta 'tilia sunt simul coniuncta. Felix ille, qui laudem hanc comparare sibi valeti
Dictae adhue Philosophiae priacticae partes homi-
nem considerant, quatenus cum genere humano vniverso' morali quadam ratione eoniunctus est. Sed ' praeterea ita peculiari adhuc cqniunctione tamquam aut caput, aut pars familiae, et tamquam caput, aut eluis rei publieae, potest ille considerari. Ex quibus peculiaribus con unctionibus duas adhuc Philosophiae practicae partes oriuntur Oeconormea quidem atque Politica.
. . est scientia, assiones suas morales in Peletatibus minoribus, quae familiae nominantur, . ex eiusmodi societatum salute atque . felicitate compo - ' nendi. Considerantur hic minores illae societates, quas patrum, liberorum coniugum, dominorum, ac seruorum nomina indicant, officia etiam harum . coniunctionum peculiaria definiuntur, et auxilia si
. mul, quibus ad seruanda illa peruenire homo possisi
116쪽
. Oeeonomica a graecis iam Philosophis tamquam petuliaris Philosophiae pars est lpectata. ' Xenophou atque Aristoteles litteris eam sigillatina inandauerunt. μ Est sane clici plina haec non contemnenda. . ' Felicitas familiarum lingularum ciuitatis uniuersae selicitatem
emcit, nec ullus licinio telix per se potest esse, nisi
tamquam familiae cuidam . adscriptus, hac felicit te fruatur. - Facile est videre , beate neminem. vivere
posse, nisi vel pstris, vel iii: i, vel coniugis, vel domini ossiciis satisfaeiat. Plurima huius vitae aut selicitas, aut miseris, a bona vel praua familiarum conditione proficiscitur. . Itaque familiae felicitas sum. inam hominis felicittitem emeit., Xenophon in sua
oeconomica externam fortunam et opes mari me spectauit. Aristoteles vero ad felicitatem internam, et omesa in variis familiarum coniunctioitibus seruat UR: simul respexit. I olfius, qui hane etiam Philola- , phiae partem coiasueto suo ingenii acumine elaborare coeperat, in medio; hoc labore, constitutus vivere '. desinebat. Oeconomicae illa pars, quam summus, hic vir conscriptain reliquit, existi inare nos iubet, illum in hae etiam diiciplina, sicut in omnibus reliquis Philosophiae partibus, omnes tempore superiores longe fuisse superaturum. -: Politica theoriam . continet' felicitatis. ciuitatum uniuersarum, rationemque simul ostendit, qua per veniri ad eam possit. Ex ipsa ciuitatis natura fitiequa optimam regiminis formam, L gesque illius funda. mentales, ea derivat. Sed quum pleraeque regiminis formae temere magis et fortuito sint ortae, quam reche quidem colligendo e generalibus politicae principiis derivstae: post traditam theoriam generalem id, quod vel bonum, vel prauum liaest in quavis re-.
giminis forma, ea inquirit Quaestio haec per se tam est ampla, ut peentiarem politicae partenv
117쪽
IIo. . 33. , Regim Iias forma in es uitate quadam quum sit eon stituta, salus eius posita praesertim est in his: Pri-. mum quidem in tranquislitate, libertate, et secur, tale externa; deinde in ieeuritate interna ; et tertio Ioeo in Deilitate quadam, omnes vitae necessitates, quae ad singulorum ciuium selicitatem in hac vita, Tequiruntur, procurandi. Hine tres' adhuc aliae
. Illa Politicae pars, quae tranquillitatem atquei securitatem externam propositam sibi habet, Politica: sensu strictiori vocatur. Inquirit haec optimam r itionem, qua statas per rem militarem recte institu itam, confiniorum munitiones, foedera cum aliis eruitatibus aliaque molimina, in tranquillitate noni turbata possit seruari, vel ab externis inuasionibus.
Est itaque haee ditaplina maxime praestans,
at dissicultate non caret. λccuratam ea requirit uti inlitatis esuitatum omnium cognitionem, interiorem etiam eorum, quae recondita sunt in humi nutri an mis, intelligentiam, ut aliorum quidem consilia st diaque praecipiantur cogitatione, magnam praeterea ex voluntate sua ea flectendi dexteritatem, atque: non vulgarem denique res futuras in casu positas ex ' praesente rei cuiusdam conditione praeuidendi sub
Quis civitas nulla consistere posset, nisi debita eluis quisque gauderet securitate, cuius beneficio in negotiis suis, operationibus, et possessionum usu aeivibus suis non perturbatus, manere possit: illa Politicae pars, quae internae tradit seeuritatis. theoriam, ostendere debet, quomodo in quavis rerigiminis serma libertas satis idonea sit defendenda. at quaenstin sint sancienda, ut ciuis quilibet ratione possessionum ac iuris sui plenam aduersus alios
118쪽
euritatem adipiseatur. Continet itaque haed dilai
Plina, quae . appellari posset, generalem libertatis ciuilis theoriam, pro variis quidem regi. minis formis. Sed disquitendum hic in primis est, quomodo libertatis ac poli essionis leges optime possint defendi. Plerumque enim non ex inopid fit legum,
sed ex manea earum obseruatione, ut ciues quidam
singuli ratione vel libertatis , vel . Ossionum sua
Variae . deniqus ad diuitatis salutem requirunturres, quae ab externa internaquedecuritate differunt. Eiusinodi sunt idoneae in quovis eluium ordine vi Hum quaerendi, atque familiavi sustentandi, occas
sones; certae . quaedam in . moribus, externis .vitaeque . genere gratiae se . Venustates, optatae
quaedam virtutibus . suis prae ceteris eminendi op .portunitates; bona quaedam instituta, quae omnes utiles artes literasque adiu ent discendas; .: uno verbo omnia, quae . non ad sistam vitae possessiqnisque semitinent securitatem. illa Politicae pars , quae ostendit, quomodo .mnia hyec per idoneas constitutiones procurari possint, ciuilis dbciplina uniuersalis ap
Politica in uniuerIum spectata omnibus temporibus pro Philolophiae parte habita est maxime praestante. Non potest sane homo. Philosophus de genere, humano praeclarius meriai, 'quam rei ciuilis, quae pro fundamento est omniν terrenae selicitatis, emendatione In ciuitate turbulenta, ich., atque tumultuosa, neque litterae artesque liberaliores locum ha bent, neque aliae felicitatis genera. Μaxime itaque hare
disciplina diligenti est Plail olbphorum studi, digna.
In illis, qui antiquis lain temporibus operam P6litieae dederunt, Merares, Plato, Aristoteles Xenophon atque Cice o, veneranda nomina, in primis sunt nominandi. . Recentioribus etiam Isinporibus optu
119쪽
motum ingeniorum studia haee disciplina est sexperta.
Bodinus, Leibnitivi, In us, Montesquieus, S. Petrus, M. Pierre, 9 et quorum clarius adhuc coruscant nomina muricus IV. rex Galliae, et Fridericus II. rex Borussae, una cum multis aliis operam suam in ea collocarunt. Ceterum haec disciplina, ob immensum fere illius cireuitum, nondum ita est absoluta, ut non multae adhuc e tendae sint in ea laeunae. 6. 238. Praeeipuas nune indicauimus Philosopluae partes. Sed negare propterea non est stii in iis , multas adhue alias locum habere posse. Litterae si in Europa quibusdam adhue saeeulis eodem studio, quo pestria haec superiora saecula, excolentur: variae adhue diiquisitiones philosophicae, quarum talia hine inde germina e semine prouenire videmus, in magngs exer scent frbores, et pro disciplinis peculiaribus apud nepotes nostros erunt. Est disciplinarum fons ine haustus, neque terminos in quaestionibus suis mens humana ivgnoscit. Itaque nouae somper disseiplinae
Prouenient, . quousque nempe antiquae illae curato
Philosophiam hoc Ioeo tamquam veram considerauimus diiciplinam , quae ad artis regulas, rationisque dsmori styctiude seueritatem, traditur, verum que systhmg hmeit. Sed praeter artificiosana hanc Phulosophi filii alia kdhue ost, naturalis nimirum, quae, nihil haist eκ laboriosis illis longisque indagationbibus, quqe adhibendae necessario sunt, ut vera e prum is suis fontibus eruantur; Philosophia sanae rati nis , quae in homine quouis meditabundo, sine apparatIonibus methodicis, vel magis inuenitur, vel minus, prout nempe ad meditandum quisque id neus est. Priorem illam Philosophiam scholae, et posteriore in hane Phil ophiam vitae appellare posses.' Illa enim vera est distiplina, quae non nisi ad rationem quandam accuratam potest addisei. Haec vero' . nullam
120쪽
nullam eertam sequitur vlana rationemque; sed materiam suinit undecunque ilacidentem, eamque expendit sine arte, pro solo rationis anae arbitrio. St. nillis ea est deambulationi, in qua nullam certam viam habemus nobis propositam. Omnia hie eons. derantur, quae in ea via nobis obusniunt, ipsaque haec via et res consideratione dignae casui relinquuntur. Philosophia vero methodica longum est iter terra marique, in quo certus quidam locus est nobis propositus. Aeeurate hie est via inuenienda, nisi plane a ' errare a scopo velimus: ne passus quidem fieri hiepotest sinet pyxide nautica multisque instrumentis aliis, quae de viae veritate iaciant nos certiores: et magnae saepe legendae sunt ambages, ut euitentur seopuli, in quibus naufragium facere possimus. Pauci tantum sunt homines, quibus ad iter eiusmodi faciendum vel occasio, vel satis virium sit. Quem
non beauit natura mente aeuis, oninesque notiones ad mutuum earum ad se inuicem respectum ordinante , frustra ille philosophistri hane addiscere conatur. Pro ipsa re vanam tantum is amplessitur speciem; ipsum quidem per veritatis regnum iter putat fecisse, et tamen in tabula tantum geographica varias eius. dem vidit regiones.
sunt vero In veritatum philosophlearum regno quaedam regiones, ad quas certa non lucit via, et s vel maxima ad eam νem fiant molimina. Pars nostrae eognitionis mere probabilis longe maior est illa , quae ad certam rationem perduci potest. Propterea philosophiae aliae adhuc sunt partes, quae non ad systeina Illud, quod descriptum modo a nobis est, pertinent. In philosophis practi ea eo iam peruenerunt, ut de naturalibus nona Inis ossetis nulla fere amplius supersit dubitatio. Ius quidem satis est desinitum; sed prudentia vitae in oblatis omnibus