Auctores finium regundorum. Nicolai Rigaltii observationes et notae, item glossae agrimensoriae

381쪽

OBSERvATIONES ET NOTAE. t Imperh viderentur. Cicero in Rullum. QUOD MARE IN HIS DEDUCER ET V R. JImo scribendum: Quod in mare his deduceretur. AggenusUrhic.coloniae in remotiora loca&longe ad mare positae videbantur. Virgilius iiii. Aeneid. - cui littus arandum, Cui que loci leges dedimus. Servius: Non ait agros, inquit, sed littus, terram mari vicinam. Sic apud Boetium lib. H. de Geomet. Circa regionem maritimam limites rectos censuimus, ex lapidibus compactis totam limitum recturam cursim demonstrauimus: quia coloniae omnes quae ad mare ponuntur, littore maris terminantur. Allusit ad veterem illum in maritima loca colonias deducendi ritum Iuvenalis Satira xiii. cum paricidam innuens,dixit: Et deducendum corio bovis in

mare.

MAIOREM MODUM QV. A M A B. I.JFragmentum legis Agrariae, InscIip. p. ccta. . .

QV. O D. NON. MODUS. MAIO.R. SIET. QV. A M. QVINTVM. VNUM. HOMINEM. EX. LEGE. PLEBEIVE. SC. SI BEI. SUMERE

Columella lib. I. cap.3. Modus erit sua cuiq. mode- Tata voluntas facultas'. neq. enim sapientis est possidere velle, si colere non possis. Paullus. li. I. De ad quir. vel admit. pos Possessio appellata est, ut ait Labeo,a sedibus,quasi positio:quia naturaliter tenetur ab eo qui ei insistit,quam Graeci dicunt.

382쪽

NICOLA I RIGAL TII

D, i i ficii ,οροι G ῖ L HoratiuSI. Ep. io. Cui non conueniet sua res,vi calceus olimSi pede maior crit, subuertet: si minor, Uret. , VTsABINORUM AGER. J Frontinus: Curium, Sabinorum ager per quaestores est venundatus, Scquibusdam laterculis per quinquagena iugera inclutu S. LIMITIBvs ACTIs J Ipse Flaccus, p. i7. limitita institutiS. DENIS QUIBUSDAM QV IBVS AC. LAT. QViNQ J

Nullo sensu. Omnino scripserat Flaccus: denis quibusque actibus laterculis quibusdam quinquagena

tu g. inci . MONTEs ROMA Na. Frontinus: Agros in montibus Romani acceperunt familiariter, qui montes Romani appellantur. NAM SUNT POPVLI R. QUO RVM VECTIG- AD AER A R. Cicero de lege agrar. Vectigalia patrimonium publicu,&patrimoniurn populi R.esse ait. DIOMEDES IN APULI A. Vitru UiUSI. . Item

in Apulia opidum Salpia vetus,quod Diomedes ab Troia rediens constituit. &c. HEΤRvRII IN GALLIA.J Cato in lib. Orig. plura deleverunt Galli, qui primi Arunte Clusino duce Alpes transcenderunt,& sensim ab omni Gallia cisalpina Hetruriam pepulcre. Idem: Galliam togatam primi coluere Liburni & Siculi, quos pepulcre Vmbri; hos Hetrusci ccc. & amplius eorum

383쪽

OBSERVATIONES ET NOTAE.

validissimis oppidis iusti more belli expugnatiS. eos tandem vicere Galli. Plinius lib. in .i . ubi de Siculis& Liburnis. Umbri, inquit , eos expulere, hos He

sEDERE. J Plinius libu . si . Sunt auctorcs,transisse ex Europa Mysos,Brygas &Thynos, a quibus appel

lantur Mysi, Phryges, Bithyni. Et paulo post: Qui

partem eam insedere Gallorum, Tollitobogi.

&c.J Legendum videtur: Atque in eas partiti sunt ciues, qui dicuntur quidem ultro citroq. aut bello repulisse indigenaS.

TERRITORIA DIXERUNΤ.bGlossae vel res Territorium, in vice . : . TERRAE TANTUM OCCUPAVERUNT QUOD

COL ERE POTUISSEN T. Huc pertinet quod apud Festum legitur: Possestiones appellantun agri late patentes publici priuatiq. quia non mancipatione sed usu tenebantur,& Vt quisque Occupauerat,colebat. Quae Verba reperiuntur etiam apud Ilviorum Glosiae: Possestiones, AGRI O C C v P AT O R I i.J AllusitCicero ad assignationes & agros occupatorios,quum ad Atticumscripsit: Invisas si potes: mihique ex agro tuo tan tum assignes, quantum meo corpore Occupari potest. Allusit quoq Plinius lib. II. ubi de Terra Haec est,inquit, materia gloriae nostrae: haec in qua conterminos pellimus, furtoq. vicini cespitem nostio solo affodimus,ut qui latissime rura metatus fucrit,

384쪽

NICO LAI RIGALTI ivltraq. fines exegerit accolas, quota terrarum parte gaudeatri et quum ad mensuram auaritiae suae pro pagauerit, quam tandem portionem eius defunctus

obtineat Iuuenalis. --. mors sola fatetur

Quintula sint hominum corpuscula. AC Ri soL VTi.J Liberi & infiniti, Cic.in Ruli

OCCV PATO Ri I AvTEM. J quae sequunturus'. ad illa verba: Nam & Varijs regionib. signa, in cod. Memmij reperiuntur inter fragmenta Hygeni. ARCI FINALES. OCCVPAΤΟRII. Audior incertus, in fragmentis Arcerianis: Arctfinales agri dicuntur, qui arcendo, hoc est prohibendo vicinum nomin acceperunt. Occupatorij vero, ideo quod vicini urbium populi , seu possessores, cum adhuc limitib. terminarentur, praesumtione certaminis, cum de locis aduersum se expugnatis agerent, quo usq. Pulsi cederent vel restitissent, Victoriae terminus heret: victos aut praesidium coli is, aut rivi interstitium, aut fossae munimen resistere pateretur.

De occupaticio agro est apud Festum locus,qui si adnOS integer peruenisset,non parum auctoribus istis illustrandis prodesset. IVs DUCENDI EssET. J Codex Memmh: Ius est dicendi uti essent. Deinde ius quibus δε Virius colendi quod occupauit,ar C. AEs. Ipse Flaccus, pag. is . formas in aere scalpserunt. Frontinus lib. de Colonijs: Omnis ager iuge rationis modum habet collectum sicut in aere est nominatum. Ipse Flaccus pag. a 7. nascuntur saepe

385쪽

FORMA.J Vlpian. l. iiij. de censib. Forma cen, sualis. Plinius i H. 4. adjecit formulae Galba ex Inalpinis Auanticos. Aenea tabula sederis antiquidi

EOS. IN. A MEI CORVM. FORMULA M. REFERENDOS. CURARENT. .

NON EX MENSURIS AC Tis.' Sic Livius lib.v: de urbe Roma: Forma Vrbis sit occupatae magis, quam diuisae similis. iPossEsso R I B. Τ E sΤ i MO N I V M R E D DA Τ.J Plutarchus in Numa. ο&ω λον Frontinus: Finitur testimonio arcarum. Sic apudi Isidorum lib. xv. Orig. cap. 4.Terminis testimonia sinium intelligutur. Cassiod.Variar. DI. in .Termini testes. Et, Indicia finium. Boer. . lib.ii. de Geome Testimonia agratia,vel potius, agraria. V N V.S IS Q. MIL. M o. A CC. Cod. Memmij. unusquis', nomen accepit.

GANT. J Auctores finium regundorum proprie utuntur obligandi vocabulo, ut significent δεσμον

ARBORIBVs NOTAT Is.J Arceriana fragmeta: : Arbores notatas scire debemus in idioma regionis, quas clauitatas vocant. &post alia. Antemissae arbores solent etiam plagatam corticibus ostendere cicatricem terebris foratam. LexBCloariorum tita . 3.1. Si haec signa dela erint, tunc in albinum Inmisy,

386쪽

illic non pauca nepcriantur, quae est e Frontini AD gemis ipse pracdicat Denique facile mihi petitia. dcti patiar,Frontinum huncccnostrum altero libro mensorum siue artihcem ipsum instituisse, altero de arte mentoria dispultasse: deinde artis ipsius tri pertitionem scx libris explicauisse : Astignationes 1cilicet & Partition os agrorum, ac Finitioves terminorum ; posteaq. Controuersias : sed & praeterea libros De i gionibus, Deque Agrorum Italiaciconditionibus edidisse :i ex quibus ad nos peruene rint fragmenta, quae heic De Colonijs inscribun - . tur. Praecipuam vero fitisse huius scriptoris auctoruritatem, non perperam existimabimus, quum in

Cum commentarios Vci potius notas odiderit Ag

genus Vrbicus ; qui tamen & Hygenum laudat, Fronuno paene aequalem , . quippe sub Trajano Agrimensoris pubisci munere functum. Frontini libellum parte illa,qua de mensuris agit, auctioremi edidimus, suadentibus in amplissimi viri Io. Iacobi Memmij bibliotheca scidis, ex vetuitistimo Angeli Colotij exemplari olim Romae ab Io. Metello Sequano descriptis: eumque tractatum,qui in editio . ne Turnebi ad calcem deerrauerat,aut polluS fuge Iat, retraximus. Aggemma de Controuersijs hactenus in editum eadem bibliotheca & scidae aliae ex

Arceri, codice suppeditarunt. Libellus de Colonijs

aditionem, Scriuorij repraesentat. Innocentium V. P.q uem sub Constantio Ammianus Marcellinus aegrimensorem fuisse commemorat, ex illustrissimi

principis Electruis Palatini bibliotheca efformavi -

387쪽

mus: At illa Marci Uarronis ejusdem argumenti nempe de Casis litteratis, siue de Notis mensoriis, Arcerij manavere laidis. Titulum quidem praeferunt De Geometria ; icd minus congruum. Nam longe aliud fuisse arbitror Marci Varronis opus de Geometria siue de Mensuris, unde multa se didicisse Frontinus & Boetius non dissilentur. quin potius fuiste opus illius Terentii Varronis, Viri Vndi quaq. doctissimi, quem&Boetius peritissimum Latino rum appellat. In ceteris Agrimensorum qui hoc

volumine continentur collectancis, praeterquam

in Fragmentis illis Terminalibus, quae Una cum plurimis lectissimis'. codicibus eximij viri Nicolai Fabri testamento ad pracstantissimum Thuanum peruenerunt, Turnebi editionem imitari atque exhibere placuit: coque libentius, quod illam ab Aemaro Ranconeto Praeside Parisiensi, hortatu Ioannis Tilii Meldensium episcopi accuratam fuis se, ac minimum ab vetustimmo illo codice Palatino discreparot deprehendi. Fragmenta quaedam

M. Iuni j Nipsi, A profiditi, siue Epaphroditi, &

Vetrubi Rush, quia magis ad quaestiones geometricas pertinent, quam ad conditioncs agrorum aut constitutiones limitum , in aliud tempus distuli. Hygini autem Gromatici de castris metandis libellum non ita pridemVegetio suo Scri Uerius adtexuir. . Titulum Finium rcgiuulorum, qui ab Turnebo cst editus, dein codice Palatino Teperitur, practermis atq. Vt arbitror, impune: cviii in Pandectis suo loco digellum nemo no habeat. Imperator Ias Vero legeS,.

388쪽

quas Frontini libello adjecit idem Turnebus, quia

non omneS,aut non eaedem Vbiq. in Theodos; Iustiniani ve Cod. habentur, retinui. eas tamen haud

fuisse ab Iul. Frontino neq. ab Hygeno Aggenove collectas, ex inscriptionibus patet. Quod autem in libris de A quaeductibus praestitit Frontinus, hoc etiam eundem heic praestitisse, & Senatusconsulta

ad rem Limitum pertinentia,quaedam etiam Impe. ratorum edicta collegisse,non ambigo. Sed ea nondum e tenebris emersere. Haec habui quae de istis auctorib. conspicienda praemonerem. Alia passim in sequentib. obseruabuntur. sic tamen,Vt exercedis aliorum ingenijs materiae satis superq. esse videatur. LEx MAMi Li A.J V etustissimae legis Mamiliae reliquias magni aestimauere praeter Viricu Zagium dodiis viri Paulus Manutius, Fr. Hotomanus, Ant. Augustinus, Ful.Vrsinus&I. Lipsius. at neminem adhuc vidi, qui eas alibi quam apud istos agrimensores inueniri meminerit. Auctorem legis C. Mami-

llum Limetanum Tr. pl. omnes agnoscunt. Sed cur non Peducaeum aut Alliaenum, Rosciumve aut Fabium,vel deniq. Flauium, quorum nomina inscriptione continentur non secus atque Mamilij3 INTRA FINE s. cod. Pal. & Mem. Inter adfines. I S AGER. J Mem. ss. ager. id est,supra scriptus. COLONI s mun. ijs. J Arc. coloniae, mun. eius. PRIMO QV OQ. D I E.J Arc. primo quo tempore. L. AGRARIA RVLLI. Habeant apparitores. IQuaedam huiusmodi leguntur in vetere Senatus consulto apud Frontinum lib. de A quaed.

SICULI

389쪽

OB SERVATIONES ET NOTAE. 'SICVLi. In cod. Palatino disertissime &con- p. stantissime scribitur: s AEC VLI. atque ira in auto grapho Aemari Ranconeti. & ab eadem analogia

Saeculariae Seuerinae nomen vetus inscriptio repraesentat.

CONDITIONEs AGRO RV M. In hac finium regundorum disciplina, Conditores dicuntur, qui primi agros constituerunt, ut loquitur Paulus i. 23. de aqua & aq. plu. quorum auctoritate coloniae sunt deductae, quique hs leges &conditiones, hoc eit, qualitates pro albitrio statuerunt. Unde 1n istis

libris frequenter occurrent: Conditorum Voluntas. conditorum nomina. conditoriS arbitrium. &,conditiones regionum. conditiones Viarum, conditio

nes fossarum. & huiusmodi alia. Sic Plinius in prae fatione Nat. histor. praestantes illos pingendi fingendiq. artifices, qui artem ipsam inuenisse &condidisse creduntur,Coditores appellat. Et ne in totum, inquit , videar Graecos insectari, ex illis nos velim intelligi conditoribus, quos in libellis his inuenies, absoluta opera,& illa quoq. quae mirado non satiamur, pendenti titulo inscripsisse . idem Iib. xiii. cap. l 4. Homero condente. i. icribente. & lib. iii.c. 3ὰ Thucydidem Imp. Athenienses in exilium egere:

rerum conditorem reuocauere. i. historiarum scriptorem. v ARUM CONDITIONES ALIAE sVNT JVt aliquis sensus elici possit , legendum videtur: Quarum conditiones aliae atque aliae sunt, quaedam enim coloniae dicuntur, quaedam municipia,

390쪽

N I C O L A I R I G A LT I Iquaedam praefectura: habent vocabulorum differentias ;eaq variatio nominu indicat carum d .es c. Ivs DICENDI. Nonnullis placet, Ius ducendi,

SERVAVERUNT PACEM. J Vlpianusii. I. De consib. Syriam Phoenicem patriam tuam foederis quod cum Romanis percusserat tenacissimam suis ..isi gloriatur. deinde ait: huic D. Seuerus Imp. noster ob egregiam in Remp. imperium q. Romanum in signem idem, Ius Italicum dedit.

LEGES. ITA Q. PRO SUO QUIS L MER ITO,

ACCE PERVN Τ.J Ea tat illustre huius aequitatis prudentiaeq. Romanae exemplum apud Liuium,li. villa Principes Senatus, inquit , .cum aliorum caussa alia. esset, ita expediri poste consilium dicere,ut pro merito cuiusque statueretur, si de singulis nominatim, referrent populis. &c VT HIS QTI TOTIES ADMIsso PERIURIOJ Liuius ibidem: In V eliternos, veteres ciueS Roma nos, quod toties rebellassent, grauitcr saeuitum a dc muri deiecti, & Senatus inde abductus. &c

χ. iiiMvN CIP ΑἰA MV NITIONIBUS. Varro III. de l. lat. munus,quod muniendi caussa imperatum. a quo etiam municipes,qui una munus fungi debent. ALII A MUNIFICENTIA. J Vlpianus. Muni cipes appellantur muneris participes, recepti in ci uitatem ut munera nobiscum facerent. AD HOSTIUM INCVRs Vs. Colonias sic ido

neis in locis contra suspicionem periculi colloca Iunt,yt esse, non oppida Italiae, sed propugnacula