Auctores finium regundorum. Nicolai Rigaltii observationes et notae, item glossae agrimensoriae

411쪽

o B s E R MTro N E s 'E T DTIAE. Hinc desimes dictus est, quasi finis quidam & terminus. . TAM ITINERl B. Cod. Palatinus:Tam onerib . . DECUMANUM NUNCUPABA NT , &c. JFcstus: Decumanus appellatur limes, qui sit ab ortu solisad occasum, alter ex transuerso currens appel latur Kardα Serti ius L Georg. Quum agri colonis diuiderentur, folia ducebatur ab oriente in occidentem, quae Cardo nuncupabatur alia de septentriono ad meridiem,qui Decumanus limes Vocabatur. Vid. Plin. lib. xVMi. cap. 33. & 34. PER BiNA iugera partiti sunt. J Varro lib. I. de i R. re rust.ca.io.Quantum attinet ad antiquos nostros,

ante bellum Punicum possidebant bina iugera, quod a Romulo primum diuisa dicebantur viritim, quae quod heredem sequerentur, heredium appet larunt. Plinius lib. xum. c. Bina tunc iugera popiRo. satis erant, nulliq. maiorem modum Romulus attribuit: quo seruos paulo ante principis Neronis contemtis huius spatij viridarijsipiscinas iuuat habe, Te maiorest, gratumque si non aliquem & culinas.

Iuvenalis, xHia. Tandem pro multis vix iugera bina. dabantur Vlneribus. . '

ET EX HOC facto centuria.J Festus: Centuria in agris significat ducenta iugera. Idem. Centuriatus ager, in ducenta iugera definitus,quia Romulus. centenis ciuibus ductaria iugera tribuit. Varria Centuria prima a centum iugeribus dictar post duruplicata retinuit nomen,ut tribus multiplicatae idem

412쪽

NIC O L A Ir R G ADT II EMENDO VENDENDO aljquas particulas ita confuderunt possessores. J Regionem certam fundi proprijs finibus eius mutatis , dominus eius distrahere non prohibetur. Praeterea successionum varietas, & vicinorum noui consensus, additis vel detractis agris detorminationis Veteri monumenta saepe permutant. Via Lis. Sin. D. Fim regund. &

DI vis I ET AssIGNATI agri unius sunt con,

ditionis. J Imo non vilius sunt conditionis. Nam &diuiduntur sine assignatione: assignatur&reddun . tur sine diuisone. Sic ipse Flaccus pag. 21. Hoc ergo,inquit genus suit assignationis sine diu1sione; quum, ut supra dictum est, agri diuiduntur limiti bus structis per centuria assignantur viritim nomibus. Sunt vero diuisi nec assignati, ut etiam in aliquibus regionibus comperimus, quum ij quibus, ut supra diximus, redditi sunt agri, austi professi sunt, quantum, quoque loco possiderent.

LIMITIBVs INSTITUTIs per centurias. JFestus: Limitatus ager est in centurias diuisuS. AssIGNANTVR VlRITIM NOMINIBVS. JEadem verba repetuntur pag. 23. Scripserat autem

Flaccus: Assignantur in nominibus. Nam agri asit gnati viritim 6-Dα dicebantur assignati in nominibus. Nisi forte addiderit, viritim, ut distingueret ab agris qui in nominibus villarum Apostcssonum aflignabantur, ut videre est inli bello de Colomjs. Denique aliae assignationes fiebant in iugeribus, aliae in lacinijs di strigis, aliae in

413쪽

OBSERVATIONES ET NOTAE. 3

praecisuris, aliae incenturijs, aliae vero in nomini b. QV, I D A M ARBOR Es finales alij in venis alii in

membris. J Vix mihi persuadeo scribsisse Flaccum :Quoniam auctores finales alij in linteis alij in inciri branis scribs. Neque placet quod in ora Palatini codicis legitur: Alij in aenis,alii ia membris; id c statis in aere, alij in membranis, hoc est in mappa vel in codicibus depinxerunt. Quin potius distipatis

glossematum tricis expedite scobamus: Ergo agrorum diuis orum, qui institutis limitibus diuisi sunt, formae varias appellationes accipiunt: quamuis una res sit forma, alij dicunt perticam, alij centu riationem, alij mezationem , j .lImitationem, alij cancellationem,alii typum 2 quod,vi su pra diximur, Vna res est,forma. Quidam formas, quarum mentio habita est, in aere icalpserunt, alio in membranis

scribserunt. Hi tamen qukquid,

CA N CELL ATIONEM. J L1bellus de coloniis: Segestanis est assignatus in cancellatione limitibus maritimis. Hyginus: Si uniuersa regi quae cancellata erat, coloniae iurisdictioni accederet. id est, quae limitatione & forma comprehensa erat. Can cellos pro limitibus dixit Iornandes lib. de regnor. success. Necdiu post haec item per suos, ad cancellos annonariae Tusciae feliciter damicans, fugat exer

citum.

FORMAS TABULIS SCRIPSERUNT. J Vetus fragmentum legis agrariae. Inscript. pago CCII.

III VIR. D EDIT. As SIGN AVITAE L I i T. IN V1. FORMAS. TA FLAS RETULIT . REFERRIVE C

414쪽

t NICO LAI RIGALTI II v s s I T. Lib. de colonijs: Huius territorij forma in tabula aeris ab Imp. Trajano iussa est describi.Vide quae infra, de tabulario Caesaris. UOLVNTARIO. J id est sciens, nsc per errorem,

visu p. II. SANCTUARIVM CAESARI s. J Arcanum

principis 'Plin. xx m. cap. 8. In sanctuarijs Mithridat1s maximi regis de uidi, Cn. Pompeius inuciiit in peculiari commetario ipsius manu compositionem

antidoti. Et tib XXV. ca. 2 de eodem. Scrinium Comementationum harum S cxemplaria effectusquc in . arcanis suis reliquit SED ET D a VisIONEM & commentarius &principarus. J i Tota haec periodus sic explicari posse mihi vadctur. Omnium enim: agrorum &diuiserum & assignatorum formas, id est, diuisionum comentarios princeps in sanctuario habct. De huiusmodi commentariorum fide,consentanea Siculo Flacco scribit Front1nus lib. I. de aquaed. Conuenit & cum his modulis, qui in commentarijs

inuictissimiis piissimi principis positi &confirmata

sunt. Sive itaque ratio, siue auctoritas sequenda est, . Vtique commentariorum moduli praeualent. AEQUALIS IN MODO M ANIPULI. J At non in modo singularum acceptarum, quae Unicuique. secundum militiae gradum assignabantur.

N A M ORUMDAM dignitas aut gratia. JHunc morem indicat Vlpianus, i. Item si verberarum. De rei vind. his verbis: Ager militibus assignatus modico honoris gratia possessori dato. Hyge

415쪽

OB SERVATIONES ET NOTAE. Anus. Multis locis male meritos fundorum pol selliota ne priuauerunt. Vbi tamen concessum eth aliquid &gratiae. Sic Frontinus lib. de aquaed.Ne sit arbitrio libratorum interdum maioris luminis, interdum minoris, pro gratia personarum, calicem probare. I TAM L I MITIB. AC Tis. J Florentinus l. in agris. D. de adquir.Ier. dom. Agrum munu captum limitatum fuisse ait, ut scirctur, quid cui q. datum

esset,quid venisset, quid in publico relictum esset.

Dicebant, Dextra,aut Sinistra decimanum, ut Citra decimanum. Vid. Frontin. in Contr. De modo. &Hygen. p. 1soLmn.TOTUM, id est, L ILIII.&IIII. S V B s Ec i v Ο R V M. J Varro lib. I. de re rust. c. io. mensores nonnunquam dicunt in subsecivum esse Unciam agri, aut sextaneum, aut quid aliud cum ad iugerum peruenerunt. Vid. Agg. de iure sub se. p. t. AMARI ET INCERTI SOL i. J Eodem sensu dixit Columella H. cap. 2. solum limosae paludis &vliginiis amarae. Et Plinius.x VH. cap.I. TCrram amaram siue macram. Sic apud Boetium lib. I l. Geom. Loca macra & arida. Solum autem incertum dixisse videtur Sieulus visendum mendacem Horatius.

ID Assi GNAΤIONE non datur.J Quod tamen factitatum sub Tiberio querebantur veterani apud Tacitum Ann. i. Apud vexilluni retentos alio Vocabulo. eosdem labores perferre: ac si quis: toccasius vatas uperauerit, trahi adhue in diuersas terras, ubi

416쪽

ψ NICO LAI RIGALTII per nomem agrorum, uligines paludum , Vel in culta montium accipiant. SECUNDUM Mi LlΤIAM. J Secundum militiae gradum. Front. lib.de Colon. Caesar limites re formari iussit pro merito castri. Suetonius in Aug. Definita commoda pro gradu cuiusque &tempΟ-r1bus militiae. V Id. Hygen. p. i9 . . ACCEPTA s. J Conceptas dixit Frqntinuslib.iti de aquaed. ALI mi G RADus J Gradus, scilicet principiorum, & dignitates, quarum matriculas Ghibet. Vegecius lib. D. cap. 7. & 8. etenim secundum militiam & gradus dignitatem, utilitates 11ue commo da & honores constituebantur. MELLO Ris AGRI MINOREM MODUM. J Hoc etiam obseruant Geodaetae Graeci. Heron r

assignationes & diuisiones, pro aestimio ubertam factas sitisse ait Frontinus lib. dc Colonijs.. ACCEPTiONI s. J Sic Frontinus etiam conc in ptioncs , Quae deinceps sequuntur in hac pagina

corruptissima sum. I c. . in .

SI ENIM QV. ΓΕ V s agris viae reddantur. J Sic legitur etiam in codice Palatino. Tamcn legendum iarbitror: Si enim,quibus agri sui reddantur . . Vel potius: Si enim quib. agris centuriae reddantur,&c.

417쪽

OBSER VATIONE S ET NOTAE. 3 Sic paullo post: Centurias binas pluresve Uni no mini redditas inuenirnus. Ipse Flaccus p. L . Quibus, ut supra diximus redditi sunt agri,iussi professi sunt quantum quoque loco possiderent. PROFEss Io NEs. J Vlpianus i. m. 3. 33. Vero. Decensib. Qui agrum in alia ciuitate habet, in ea ciuitate profiteri debet, in qua ager est. Idem. Forma censuali cauetur, ut agri sic incensum referantur: Nomen fundi cuiusque,& in qua ciuitate, di quo pago sit. &c. Vetus fragmentu legis agrariae.

PROFEssi s VNT quantum modum quoque loco possiderent. J Haec &quae deinceps sequuntur, vique ad illa verba pag.21. Coloniam illam,via ciuis deductus fuerit , desunt in codice Palatino.

Scribe: Datum, assignatum, commutatum. CENTVRIAS UNI NOMINI REDDITA s. J Qvjppe,ut agri assignantur in nominibus, sic etiam redduntur nominibus. INSCRIBUNTUR QUAEDAM EXCEPTA. JFragmentum legis Agrariae, Inscrip. CC M. LEGE.

T AN QVAM SVBsECiVvS RELICTUS EST. , Apuleius viii. Acme relictum solum ac subsicivum eum fastidio plerique praeteribant. RED D IT V M VETERI POss EssOR I.J Valerius,

418쪽

Probus: V. P. R. id est, veteri possessori redditum. .Fragmentum legis Agrariae, Inscript. pag. C C II.

POSSESSIONEM. D E DI T. A S s I G N A v I T. REDDIDIT.

QUO EI Us. AGRI. III QUOI. Is . AGER. UETERLPRO UE. VETERE. POSSESSORE. DATUS. ASSIGNATUS VE

Cicero, de lege Agr. Qui agrum Recentoricum possident, vetustate posscstionis se, non iure: mise-

cordia Senatus, non agri conditione defendunt. FLUMINI PIS RO T ANT UM. nequo alueus.J Scribe: Flumini Pisauro, tantum . Vel, quo alueus. Id est, quousque alluit. Aggenus: Pisauro flumini latitudo est aflignata eatenus quousque alluebat. VI OiNORVM Q E X E T TERRAs.J Martialis: II.32. Uexat saepe meum Patrobas confinis agellum. Nimirum conilnis auarus, non secuS atquc repentina fluminis inundatio, vicinorum agros Vexat &mergit. Sic Pertinax Imp. quum apud Vada Sabatia oppressis enore possessoribus, latius su os tenerct fines,ex versuLucilliano Agrarius mergus est appeliatus, ut narrat Iul. Capitolinus. Nisi potius dicamuS, mergum agrarium vocitatum fuisse, quia pos-: sessiones suas nouis indies acquisitionibus quasi per propagines ad augeret, & sic fines crebro promoueret. Nam huiusmodi Propagines rustici mergos vocabant. Columella lib. v. cap. 1. Prolixos palmites, quasi propagines summo solo adobruere animaduerti, deinde rursus ad arundines erigerc & infructum summittere, quos nostri agricolae mergos vocant. Festus: Propages, propagines,ὶ propagan- do,ut faciunt rustici, quum vitem vetulam 1 iuppri-

419쪽

ovs ERVATIONES ET NOTAE.munt. Supprimunt, id est, adobruunt, mergunt. Vide Columcl. lib. mi. cap. I F. CCONTEMΤO FLUMINE ALVEO.J L. Contempto fluminis alueo. Vel, coni. a flumine alueo.

LIMITUM M o Dus exceptus est. J Sic supra: In quibusdam regionibus fluminum modus assitagnationi cessit, in alijs autem exceptus est. AD DR AEsCRIPTAlegelatitudinis.JHygenust Limites lege late patere debent secundum consti tutionem corum qui agros diuidi iusserint.

AB LINEA M E N sv R A LI JHygenus: Linearii limites a. quibusdam mensurae tantum disterminandae causa sunt constituti. IΤiNER I Bus & mensuris agendis pervij sint. IHygenus:. Limites omnes non solum mensurae,sed& publici itineris causa latitudines acceperunt. SPATiVM AUTEM intra quod sors versari debeat

quasi dignationes dat.J Heic agnoscere est vestigia

huius scripturae : Spatium autem intra quod falx& arater eat, assignationes dant. Quae lectio, ut opinor, veri ssima est. Hygenus: Mcnsura territorij.

vsque fieri debet secundum legem D. Augusti, qua

falx & arater j erit. Idem: Assignare agrum secundum legem D. Augusti eatenus debebImus, quate nus falx & arater jerit: nisi ex hoc conditor aliquid immutauerit. Si quis rectam est e vulgatam lectionem, & sortibus in urnam missis, Versatis, ac de in . de ut quaeq. exierit sublatis,quasi dignationes dari,

contendat, non habet quo sententiam suam tuea

tur, nisi prius probauerit, hunc Siculi Flacci locum,

420쪽

α NICO LAI RIGALTII

ubi demensuris tantum agitur, explicandum esse ex eo quod ait Hygenus, bortitionem illam, quam indicat,ideo necessariam esse, nequis queri possit, se ante debuisse sortem tollere, & in meliorem fortasse incidere agri modum. SAL Tvs APPELLAT v R. J Aliter Varro lib. r.

de re rust. cap. Io. Quatuor centuriae coniunctae,

ut sint in utramq. partem binae, appellautur in agris diuisis viritim publice Saltus. CuM IN I Ps Is inccdant villis. J Sic supra: Rigores incedentes in vijs rivis aut in lubstructionib. Et alibi : Petrae naturales quac in finibus incedunt. Tamen & illud minime improbandum, quodi in Hygeno legitur: Item sanxerunt, sicubi limites in aedificium aliquod inciderent, is cuius aedificium csset, daret iter populo idoneum per agrum suum. PORTAs DOMINI Villarum faciunt, ianuas .imponunt. J Hygenus: In quorundam vero villis qua limites transeunt, januae sunt semper patente praestantesquc populo iter. JOMODO VTILISSIMUM ITE R.J Scribendum, Quando: vel, Quoniam utilus iter. Dicitur autem utilissimum iter, quod quam assiduissime est peruium & habile. Deteriorem autem & minus utilem viam fieri accipiendum est, si ustis eius ad commeandum corrumpatur. Vlpianus l. 2. Ne quid

in loco pub. DATUR AUTEM via a possessoribus ut si miles occupent, &c. J Nullus est scnsus, nisi tota clausissa

sc emendetur: Datur autem via a posscssoribus, Ut limi in